INFORMATOR
DLA OSÓB
NIEPEA
NOSPRAWNYCH
Warszawa Maj 2010 r.
SPIS TREÅšCI
Wstęp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5
I. Renta z tytułu niezdolności do pracy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6
1. Informacje ogólne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6
2. Pojęcie niezdolności do pracy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6
3. Orzekanie o niezdolności do pracy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6
4. Renta z tytułu niezdolności do pracy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7
5. Staż uprawniający do renty . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7
6. Renta szkoleniowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8
7. Powstanie i ustanie prawa do renty. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8
8. Wysokość renty . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9
9. Sposób obliczania renty z tytułu niezdolności do pracy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9
10. Zawieszanie i zmniejszanie renty z tytułu niezdolności do pracy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10
11. Tryb postępowania o przyznanie renty . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11
12. Co powinien zawierać wniosek o rentę? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12
13. Åšrodki dowodowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12
14. O czym należy powiadomić ZUS? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12
II. Renta socjalna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13
1. Informacje ogólne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13
2. Osoby uprawnione do renty socjalnej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13
3. Komu przysługuje renta socjalna? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14
4. Komu nie przysługuje renta socjalna? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14
5. Wysokość renty socjalnej. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15
6. Zawieszenie prawa do renty socjalnej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15
7. Postępowanie w sprawie przyznania renty socjalnej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16
8. Dokumentacja wniosku o rentÄ™ socjalnÄ… . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16
III. Waloryzacja rent . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17
1. Waloryzacja najniższych świadczeń i dodatków . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17
IV. Orzecznictwo lekarskie w Zakładzie Ubezpieczeń Społecznych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18
1. Organizacja orzecznictwa lekarskiego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18
2. Zasady orzekania o niezdolności do pracy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19
3. Postępowanie orzecznicze. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19
V. Działania Zakładu Ubezpieczeń Społecznych na rzecz osób niepełnosprawnych . . . . . . . . . . . 21
1. Definicja i cel rehabilitacji leczniczej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21
2. Warunki korzystania z rehabilitacji leczniczej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22
3. Schorzenia objęte rehabilitacją leczniczą . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22
4. Działania na rzecz osób niepełnosprawnych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22
VI. Uprawnienia pracownicze osób niepełnosprawnych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24
1. Czas pracy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24
2. Przerwy w pracy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24
3. Prawo do dodatkowego urlopu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25
3
4. Turnus rehabilitacyjny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25
5. Dodatkowe uprawnienia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25
6. Utrata zdolności do pracy na dotychczasowym stanowisku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25
VII. Rozpoczęcie działalności gospodarczej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27
1. Sposób obliczania okresu 24 miesięcy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27
2. Jak zgłosić działalność gospodarczą? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28
3. Jak rozliczać i opłacać składki? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28
4. Wysokość składek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29
5. Zasady opłacania składek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30
6. Jak wyrejestrować działalność gospodarczą? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31
VIII. Zadania dotyczące rehabilitacji zawodowej i społecznej osób niepełnosprawnych dofinansowa-
ne ze środków Państwowego Funduszu Osób Niepełnosprawnych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32
1. Zadania z zakresu rehabilitacji zawodowej osób niepełnosprawnych realizowane przez samo-
rząd powiatowy ze środków Państwowego Funduszu Osób Niepełnosprawnych (PFRON) . . . . 32
2. Zadania z zakresu rehabilitacji społecznej osób niepełnosprawnych, realizowane przez samo-
rząd powiatowy, skierowane do indywidualnych osób niepełnosprawnych . . . . . . . . . . . . . . 35
3. Zadania ustawowe realizowane przez Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełno-
sprawnych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 40
IX. Adresy terenowych jednostek organizacyjnych ZUS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 47
X. Ośrodki Informacji dla Osób Niepełnosprawnych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 50
XI. Adresy biura PFRON oraz oddziałów terenowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53
WST
P
Przekazujemy Państwu  Informator dla osób niepełnosprawnych , który powstał z inicja-
tywy Zakładu Ubezpieczeń Społecznych przy współudziale Państwowego Funduszu Rehabili-
tacji Osób Niepełnosprawnych (PFRON).
Znajdą w nim Państwo najważniejsze informacje przydatne osobom niepełnosprawnym,
dotyczÄ…ce m.in. orzecznictwa lekarskiego, programu rehabilitacji leczniczej w ramach prewen-
cji rentowej, emerytur i rent, założenia i prowadzenia działalności gospodarczej oraz upraw-
nień pracowniczych.
Zawarto w nim także informacje o zadaniach dotyczących rehabilitacji zawodowej i spo-
łecznej osób niepełnosprawnych, realizowanych ze środków Państwowego Funduszu Rehabi-
litacji Osób Niepełnosprawnych, jak również wzmiankę o programach prowadzonych przez
PFRON służących wspomnianej rehabilitacji, a adresowanych do osób niepełnosprawnych
i członków ich rodzin. Pełna informacja o aktualnych programach realizowanych przez Fun-
dusz znajduje się na stronie internetowej www.pfron.org.pl, w zakładce  Programy i zadania
PFRON .
W publikacji zamieszczono adresy oddziałów Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, Ośrod-
ków Informacji dla Osób Niepełnosprawnych, a także biur i oddziałów terenowych PFRON.
Mamy nadzieję, że nasz informator stanie się praktycznym przewodnikiem zarówno dla
jego najważniejszych adresatów, jak i wszystkich Czytelników zainteresowanych problematyką
osób niepełnosprawnych.
5
I. RENTA Z TYTUA
U NIEZDOLNOÅšCI DO PRACY
1. Informacje ogólne
Prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy przysługuje ubezpieczonemu, który spełnia
łącznie następujące warunki:
q jest niezdolny do pracy,
q ma wymagany  odpowiednio do wieku, w którym powstała niezdolność do pracy  okres
składkowy i nieskładkowy,
q niezdolność do pracy powstała w określonych ustawą emerytalną1 okresach składkowych lub
nieskładkowych, albo nie póz
niej niż w ciągu 18 miesięcy od ustania tych okresów.
UWAGA!
W przypadku orzeczenia całkowitej niezdolności do pracy warunek powstania niezdol-
ności do pracy w wymaganym okresie uważa się za spełniony  bez względu na datę powstania
niezdolności do pracy  jeżeli ubezpieczony udowodnił posiadanie okresów składkowych i nie-
składkowych wynoszących co najmniej 20 lat dla kobiety i 25 lat dla mężczyzny.
2. Pojęcie niezdolności do pracy
Niezdolną do pracy jest osoba, która całkowicie lub częściowo utraciła zdolność do pracy
zarobkowej z powodu naruszenia sprawności organizmu i nie rokuje odzyskania tej zdolności
po przekwalifikowaniu2.
Niezdolność do pracy może być częściowa lub całkowita.
q Częściowo niezdolną do pracy jest osoba, która utraciła w znacznym stopniu zdolność do
pracy zgodnej z poziomem posiadanych kwalifikacji.
q Całkowicie niezdolną do pracy jest osoba, która utraciła zdolność do wykonywania jakiejkol-
wiek pracy.
Stwierdzenie naruszenia sprawności organizmu w stopniu powodującym konieczność sta-
łej lub długotrwałej opieki i pomocy innej osoby w zaspokajaniu podstawowych potrzeb życio-
wych stanowi podstawę do orzeczenia niezdolności do samodzielnej egzystencji3.
3. Orzekanie o niezdolności do pracy
Oceny niezdolności do pracy i jej stopnia dokonuje w formie orzeczenia lekarz orzecz-
nik ZUS.
1
Art. 57 ust. 1 pkt 3 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Spo-
Å‚ecznych (tekst jednolity: Dz.U. z 2009 r. nr 153, poz. 1227), zwanej ustawÄ… emerytalnÄ….
2
Art. 12 ustawy emerytalnej.
3
Art. 13 ust. 5 ustawy emerytalnej.
6
Obowiązujące przepisy przewidują dwuinstancyjność w postępowaniu orzeczniczym. Or-
ganem orzekajÄ…cym w I instancji jest lekarz orzecznik ZUS, natomiast w II instancji  komisja
lekarska ZUS. Ich wykaz zamieszczono na s. 18 niniejszej publikacji.
Od orzeczenia lekarza orzecznika ZUS osobie zainteresowanej przysługuje prawo wnie-
sienia sprzeciwu do komisji lekarskiej Zakładu w ciągu 14 dni od dnia doręczenia tego orze-
czenia. Komisja lekarska w wyniku rozpatrzenia sprzeciwu dokonuje rozstrzygnięcia w for-
mie orzeczenia.
4. Renty z tytułu niezdolności do pracy
Renta z tytułu niezdolności do pracy może zostać przyznana na stałe lub na okreś-
lony czas.
q Renta stała przysługuje ubezpieczonemu, którego niezdolność do pracy została uznana przez
lekarza orzecznika ZUS lub komisję lekarską Zakładu za trwałą,
q Renta okresowa przysługuje ubezpieczonemu, jeżeli jego niezdolność do pracy zostanie przez
lekarza orzecznika ZUS lub komisję lekarską Zakładu uznana za okresową, czyli mającą
charakter czasowy.
Renta okresowa z tytułu niezdolności do pracy przysługuje przez okres wskazany
w decyzji organu rentowego. Nie ogranicza to uprawnień osoby niezdolnej do pracy do zgło-
szenia wniosku o przeprowadzenie ponownego badania w celu zmiany stopnia niezdolności
do pracy.
Niezdolność do pracy jest orzekana na okres nie dłuższy niż 5 lat, chyba że według wiedzy
medycznej nie ma rokowań odzyskania zdolności do pracy przed upływem tego okresu  wów-
czas jest ona orzekana na okres dłuższy niż 5 lat.
Osobie uprawnionej do renty z tytułu niezdolności do pracy przez okres co najmniej
ostatnich 5 lat poprzedzających dzień badania lekarskiego, której brakuje mniej niż 5 lat do
osiągnięcia wieku emerytalnego (tj. 60 lat dla kobiety i 65 lat dla mężczyzny), w przypadku
stwierdzenia dalszej niezdolności orzeka się niezdolność do pracy na okres do dnia osiągnię-
cia tego wieku.
5. Staż uprawniający do renty
Okres składkowy i nieskładkowy wymagany do przyznania renty z tytułu niezdolności do
pracy, czyli staż, uzależniony jest od wieku osoby, w którym powstała niezdolność do pracy.
Wymagany staż wynosi co najmniej4:
q 1 rok  jeżeli niezdolność do pracy powstała przed ukończeniem 20 lat,
q 2 lata  jeżeli niezdolność do pracy powstała w wieku powyżej 20 lat do 22 lat,
q 3 lata  jeżeli niezdolność do pracy powstała w wieku powyżej 22 lat do 25 lat,
q 4 lata  jeżeli niezdolność do pracy powstała w wieku powyżej 25 lat do 30 lat,
q 5 lat  jeżeli niezdolność do pracy powstała w wieku powyżej 30 lat.
W przypadku osób, których niezdolność do pracy powstała po ukończeniu 30 lat, prze-
widziano dodatkowy warunek, a mianowicie wymagany pięcioletni okres musi przypadać
w ostatnim dziesięcioleciu przed dniem zgłoszenia wniosku o rentę lub powstania niezdolności
do pracy5.
Do wspomnianego wyżej dziesięcioletniego okresu nie wlicza się okresów pobierania renty
z tytułu niezdolności do pracy, renty szkoleniowej lub renty rodzinnej.
W przypadku osób, których niezdolność do pracy powstała przed ukończeniem przez nie
30 roku życia, uwzględnia się wszystkie udowodnione okresy składkowe i nieskładkowe, bez
ograniczeń do ostatniego dziesięciolecia.
4
Art. 58 ust. 1 ustawy emerytalnej.
5
Art. 58 ust. 2 ustawy emerytalnej.
7
Jeżeli ubezpieczony nie osiągnął wymaganego ze względu na wiek okresu składkowego
i nieskładkowego, warunek posiadania tego okresu uważa się za spełniony, jeśli ubezpieczony
został zgłoszony do ubezpieczenia:
q przed ukończeniem 18 lat, albo
q w ciągu 6 miesięcy po ukończeniu nauki w szkole ponadpodstawowej, ponadgimnazjalnej
lub w szkole wyższej
oraz do dnia powstania niezdolności do pracy miał, bez przerwy lub z przerwami nieprzekra-
czającymi 6 miesięcy, okresy składkowe i nieskładkowe.
UWAGA!
Ustawa emerytalna zawiera szczególną regulację, przewidującą możliwość przyznania ren-
ty z tytułu niezdolności do pracy w przypadku, gdy nie został udowodniony okres składkowy
i nieskładkowy wymagany do przyznania tej renty. Jest to możliwe wówczas, gdy częściowa lub
całkowita niezdolność do pracy jest skutkiem wypadku w drodze do pracy lub z pracy zaistnia-
łego po dniu 31 grudnia 2002 r.6 Osoba ubiegająca się o to świadczenie musi jednak spełniać
dwa pozostałe warunki wymagane do przyznania tej renty, tzn. q musi być orzeczona niezdol-
ność do pracy  całkowita lub częściowa  która jest skutkiem takiego wypadku q niezdolność
do pracy musi powstać w okresach składkowych lub nieskładkowych wskazanych w ustawie
emerytalnej lub w ciągu 18 miesięcy od ich ustania7.
6. Renta szkoleniowa
Jest to szczególny rodzaj renty przysługującej osobie spełniającej wszystkie warunki do
przyznania renty z tytułu niezdolności do pracy, w stosunku do której orzeczono celowość
przekwalifi kowania zawodowego ze względu na niezdolność do pracy w dotychczasowym
zawodzie8.
Renta szkoleniowa jest rentą okresową i przysługuje przez 6 miesięcy. Okres ten  na wnio-
sek starosty  może ulec wydłużeniu, jednak nie dłużej niż o dalsze 30 miesięcy.
Prawo do renty na okres pierwszych 6 miesięcy może ulec skróceniu, jeżeli przed upły-
wem tego okresu starosta zawiadomi organ rentowy o braku możliwości przekwalifikowania
do innego zawodu, lub o tym, że osoba zainteresowana nie poddaje się przekwalifikowaniu
zawodowemu.
Informacja starosty o braku możliwości przekwalifikowania powoduje, że ZUS wszczyna
dalsze postępowanie w celu ustalenia uprawnień do renty z tytułu niezdolności do pracy.
Renta szkoleniowa nie przysługuje w razie osiągania przychodu z tytułu zatrudnienia,
służby lub innej pracy zarobkowej  bez względu na wysokość osiąganego przychodu.
7. Powstanie i ustanie prawa do renty
Prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy powstaje z dniem spełnienia wszystkich
warunków wymaganych do jego nabycia, nie wcześniej jednak niż od miesiąca, w którym zgło-
szono wniosek o to świadczenie.
Jeżeli ubezpieczony pobiera zasiłek chorobowy (wynagrodzenie za czas niezdolności
do pracy lub świadczenie rehabilitacyjne) prawo do renty nabędzie z dniem zaprzestania
pobierania tego zasiłku (świadczenia rehabilitacyjnego, wynagrodzenia za czas niezdol-
ności do pracy)9.
6
Art. 57a i b ustawy emerytalnej.
7
Art. 57 ust. 1 pkt 3 ustawy emerytalnej.
8
Art. 60 ustawy emerytalnej.
9
Art. 100 ust. 2 ustawy emerytalnej.
8
Prawo do renty, które ustało z powodu ustąpienia niezdolności do pracy, podlega przy-
wróceniu, jeżeli w ciągu 18 miesięcy od ustania prawa do renty ubezpieczony ponownie stał się
niezdolny do pracy10.
Prawo do renty ustaje:
q gdy ustanie którykolwiek z warunków wymaganych do uzyskania tego prawa,
q z upływem okresu, na jaki świadczenie to zostało przyznane,
q z dniem, od którego z urzędu została przyznana emerytura,
q wraz ze śmiercią osoby uprawnionej.
8. Wysokość renty
Wysokość renty z tytułu niezdolności do pracy zależy od wysokości kwoty bazowej obo-
wiązującej w dniu powstania prawa do renty, długości udowodnionych okresów składkowych
i nieskładkowych oraz wysokości podstawy wymiaru renty, a także od stopnia orzeczonej nie-
zdolności do pracy.
W celu ustalenia podstawy wymiaru renty ubezpieczony powinien wskazać podstawę wy-
miaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe lub ubezpieczenie społeczne z okresu11:
q kolejnych 10 lat kalendarzowych, wybranych z ostatnich 20 lat kalendarzowych poprzedzajÄ…-
cych bezpośrednio rok, w którym zgłoszono wniosek o rentę,
q 20 lat kalendarzowych, przypadających przed rokiem zgłoszenia wniosku o rentę, wybra-
nych z całego okresu podlegania ubezpieczeniu,
q z okresu faktycznego podlegania ubezpieczeniu  dotyczy to ubezpieczonych, którzy w dniu pow-
stania niezdolności do pracy osiągnęli wiek do 30 lat i nie mogą wskazać podstawy wymiaru
renty z 10 kolejnych lat kalendarzowych oraz ubezpieczonych, u których niezdolność do pracy
powstała w wieku powyżej 30 lat i nie mogą ustalić podstawy wymiaru renty z 10 kolejnych lat
kalendarzowych z powodu pełnienia zastępczej służby wojskowej, odbywania czynnej służby
wojskowej albo korzystania z urlopu wychowawczego.
Wskaz
nik wysokości podstawy wymiaru renty nie może być wyższy niż 250%. Wskaz
nik ten
stanowi średnią arytmetyczną sumy procentów, które zostały obliczone jako stosunek wynagrodze-
nia pracownika w poszczególnych latach do przeciętnego wynagrodzenia w tych latach.
Jeżeli podstawy wymiaru renty nie można ustalić, organ rentowy (oddział ZUS) ustala
wysokość renty z tytułu niezdolności do pracy w kwocie najniższego świadczenia12. Od 1 mar-
ca 2010 r. najniższa renta z tytułu całkowitej niezdolności do pracy wynosi 706,29 zł, a najniż-
sza renta z tytułu częściowej niezdolności do pracy  543,29 zł.
9. Sposób obliczania renty z tytułu niezdolności do pracy
Wysokość renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy ustala się sumując następujące
składniki:
q 24% kwoty bazowej,
q po 1,3% podstawy jej wymiaru za każdy rok okresów składkowych, z uwzględnieniem peł-
nych miesięcy,
q po 0,7% podstawy jej wymiaru za każdy rok okresów nieskładkowych, z uwzględnieniem
pełnych miesięcy,
q po 0,7% podstawy jej wymiaru za każdy rok tzw. stażu hipotetycznego, czyli okresu braku-
jącego do pełnych 25 lat okresów składkowych i nieskładkowych, przypadających od dnia
zgłoszenia wniosku o rentę do dnia ukończenia przez rencistę 60 lat.
10
Art. 61 ustawy emerytalnej.
11
Art. 15 ustawy emerytalnej.
12
Art. 85 ust. 1 ustawy emerytalnej.
9
Renta z tytułu częściowej niezdolności do pracy wynosi 75% renty z tytułu całkowitej nie-
zdolności do pracy13.
Wysokość renty szkoleniowej wynosi 75% podstawy jej wymiaru, przy zachowaniu gwaran-
cji, że nie może być ona niższa od najniższej renty dla osoby częściowo niezdolnej do pracy14.
10. Zawieszanie i zmniejszanie renty z tytułu niezdolności do pracy
Zawieszenie lub zmniejszenie wysokości rent z tytułu niezdolności do pracy uzależnione jest od
kwoty przychodu stanowiącego podstawę wymiaru składki na ubezpieczenia emerytalne i rentowe,
przy czym za przychód uważa się także kwoty pobranych zasiłków: chorobowego, macierzyńskiego
i opiekuńczego oraz wynagrodzenia za czas niezdolności do pracy, a także kwoty świadczenia reha-
bilitacyjnego i wyrównawczego, zasiłku wyrównawczego i dodatku wyrównawczego.
Na zawieszenie prawa do renty lub zmniejszenie wysokości tego świadczenia wpływa osiągany
przez rencistę przychód z tytułu wykonywania działalności obowiązkowo podlegającej ubezpiecze-
niom społecznym. Za działalność podlegającą obowiązkowi ubezpieczeń społecznych uważa się
zatrudnienie, służbę lub inną pracę zarobkową albo pozarolniczą działalność. Na zawieszenie renty
lub zmniejszenie jej wysokości wpływa zatem przychód uzyskany z tytułu wykonywania:
q pracy w ramach stosunku pracy,
q pracy nakładczej,
q pracy na podstawie umowy zlecenia oraz współpracy przy wykonywaniu tej umowy,
q pracy na podstawie umowy agencyjnej oraz współpracy przy wykonywaniu tej umowy,
q umowy o świadczenie usług (innej niż umowa zlecenia lub agencyjna), do której zgodnie
z Kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia oraz współpracy przy wykony-
waniu tej umowy,
q pracy na rzecz pracodawcy (a więc osoby, z którą łączy uprawnionego stosunek pracy) na
podstawie:
 umowy zlecenia,
 umowy agencyjnej,
 innej umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z przepisami Kodeksu cywilnego
stosuje siÄ™ przepisy o zleceniu,
 umowy o dzieło,
jeżeli umowę taką uprawniony do renty zawarł z pracodawcą, z którym pozostaje w stosunku
pracy lub jeżeli w ramach takiej umowy (zawartej z innym podmiotem) wykonuje pracę na
rzecz pracodawcy, z którym pozostaje w stosunku pracy,
q pozarolniczej działalności oraz współpracy przy jej wykonywaniu,
q pracy w rolniczej spółdzielni produkcyjnej i spółdzielni kółek rolniczych,
q odpłatnego świadczenia pracy, na podstawie skierowania do pracy, w czasie kary pozbawie-
nia wolności lub tymczasowego aresztowania.
Za przychód mający wpływ na zawieszenie lub zmniejszenie renty uważa się także przy-
chód uzyskany z tytułu służby w tzw. służbach mundurowych (policja, wojsko itd.).
Uczniowie gimnazjów, szkół ponadgimnazjalnych, szkół ponadpodstawowych i studenci
do ukończenia 26 lat nie podlegają obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym z tytułu wykony-
wania pracy na podstawie umowy agencyjnej, umowy zlecenia lub innej umowy o świadczenie
usług, do której zgodnie z przepisami Kodeksu cywilnego stosuje się przepisy dotyczące zle-
cenia. Umowy te wskazano w pkt 3-5. Tym samym więc przychód uzyskiwany przez te osoby
pozostaje bez wpływu na wysokość przysługujących im świadczeń.
Zgodnie z art. 104 ust. 4 ustawy o emeryturach i rentach z FUS zasady dotyczÄ…ce zawie-
szalności stosuje się również do osób wyłączonych z ubezpieczenia społecznego w związku
z posiadaniem ustalonego prawa do renty oraz osób wykonujących działalność niepodlegającą
obowiązkowemu ubezpieczeniu społecznemu z uwagi na podleganie temu obowiązkowi z in-
13
Art. 62 ustawy emerytalnej.
14
Art. 64 ustawy emerytalnej.
10
nego tytułu. Tak więc renta podlega zawieszeniu lub zmniejszeniu także wówczas, gdy świad-
czeniobiorca osiąga przychód z działalności objętej obowiązkiem ubezpieczeń społecznych, nie
opłacając składek na ubezpieczenia społeczne z uwagi na to, że ma ustalone prawo do świad-
czenia lub też jest objęty ubezpieczeniami z innego tytułu.
Prawo do renty ulega również zawieszeniu lub zmniejszeniu w przypadku osiągania przy-
chodu z tytułu wyżej wymienionych działalności za granicą.
Za przychód wpływający na zawieszenie renty lub zmniejszenie jej wysokości uważa się
przychód stanowiący podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne.
Na zawieszenie prawa do renty oraz zmniejszenie jej wysokości nie wpływa przychód osiąg-
nięty z tytułu świadczenia pracy w ramach wykonywania umowy nieobjętej obowiązkiem ubez-
pieczeń społecznych, na przykład z tytułu wykonywania umowy o dzieło zawartej z osobą nie-
będącą jednocześnie pracodawcą rencisty.
Rencista, który osiąga przychód z tytułu działalności objętej obowiązkiem ubezpieczeń społecznych,
zobowiązany jest powiadomić oddział ZUS, który wypłaca mu świadczenie, o podjęciu tej działalności.
W powiadomieniu tym świadczeniobiorca wskazuje wysokość przychodu, jaki zamierza osiągać.
Jeżeli z oświadczenia wynika, że zamiarem rencisty jest osiąganie przychodu w kwocie
nieprzekraczającej 70% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia, oddział ZUS wypłaca
świadczenie w przysługującej wysokości.
W przypadku gdy z nadesłanego zawiadomienia wynika, że zamiarem rencisty jest osiąganie
przychodu przekraczającego 70% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia, nie wyższego jednak
niż 130% tego wynagrodzenia, oddział ZUS wyda decyzję o zmniejszeniu świadczenia. Zmniejszenie
renty następuje od miesiąca przypadającego po miesiącu, w którym została wydana ta decyzja.
Od 1 marca 2010 r. kwota przychodu równa 70% przeciętnego wynagrodzenia wynosi
2270,50 zł, a kwota przychodu równa 130% tego wynagrodzenia wynosi 4216,70 zł.
Świadczenie wypłacane jest w wysokości wynikającej z oświadczenia zainteresowanego do czasu
zmiany jego treści przez rencistę, a więc do czasu, gdy nastąpi zmiana wysokości osiąganego przychodu.
Rentę zmniejsza się o kwotę stanowiącą różnicę między osiąganym przychodem a progiem
zarobkowym, określonym wskaz
nikiem 70% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia.
Kwota tego zmniejszenia nie może być jednak wyższa od kwoty maksymalnego zmniej-
szenia, określonej w ustawie jako 24% kwoty bazowej obowiązującej przy ostatniej waloryzacji
w 1998 r. dla renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy i 18% tej kwoty dla renty z tytułu
częściowej niezdolności do pracy, a wysokość kwot maksymalnych zmniejszeń podlega podwyż-
szeniu  przy zastosowaniu wskaz
nika waloryzacji  w kolejnych terminach waloryzacji.
Od 1 marca 2010 r. kwota maksymalnego zmniejszenia wynosi dla renty z tytułu całkowitej
niezdolności do pracy 488,67 zł, a renty z tytułu częściowej niezdolności do pracy 366,53 zł.
Jeżeli przychód osiągany przez rencistę przekracza 130% przeciętnego miesięcznego wy-
nagrodzenia, prawo do świadczenia podlega zawieszeniu.
Ostateczne rozliczenie przychodów uzyskanych w roku kalendarzowym dokonywane jest
w roku następnym. W zależności od wniosku świadczeniobiorcy lub od tego, co jest dla niego
korzystniejsze, organ rentowy dokonuje tego rozliczenia w stosunku rocznym (porównywany
jest przychód uzyskany w całym roku kalendarzowym do kwot granicznych ustalonych dla tego
roku) lub w stosunku miesięcznym (porównuje się przychód uzyskany w poszczególnych mie-
siącach roku do dopuszczalnych kwot przychodów, ustalonych dla tych miesięcy).
Ustawa o emeryturach i rentach z FUS wprowadziła także możliwość zawieszania świad-
czeń na wniosek osób uprawnionych do tych świadczeń. Zawieszenie renty następuje od mie-
siąca przypadającego po miesiącu, w którym zgłoszono stosowny wniosek i trwa do miesiąca,
w którym zostanie zgłoszony wniosek o podjęcie jej wypłaty.
11. Tryb postępowania o przyznanie renty
Postępowanie w sprawie przyznania renty wszczyna się na wniosek osoby zainteresowanej
lub jej pełnomocnika. Wniosek taki zgłasza się w dowolnej jednostce terenowej Zakładu Ubez-
pieczeń Społecznych albo za pośrednictwem urzędu pocztowego.
11
Ustalenie prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy następuje w formie decyzji organu
rentowego, właściwego ze względu na miejsce zamieszkania osoby zainteresowanej. Od decyzji or-
ganu rentowego przysługują wskazane w pouczeniu środki odwoławcze. ZUS ma obowiązek wydać
decyzję w sprawie renty w ciągu 30 dni od daty wyjaśnienia ostatniej okoliczności w sprawie.
12. Co powinien zawierać wniosek o rentę?
Jeżeli renta ma być przekazywana na rachunek w banku, należy podać numer rachunku
bankowego i nazwÄ™ oraz adres banku.
Do wniosku o świadczenie (druk ZUS Rp-1R) powinny być dołączone wszelkie dokumenty
uzasadniające przyznanie prawa do renty i ustalenie jej wysokości oraz zaświadczenie o aktu-
alnym stanie zdrowia wydane przez lekarza, pod którego opieką lekarską znajduje się osoba
zainteresowana. Do wniosku może być dołączona także inna dokumentacja medyczna, która
może mieć znaczenie dla wydania orzeczenia przez lekarza orzecznika ZUS.
13. Åšrodki dowodowe
Osoba ubiegająca się o przyznanie renty z tytułu niezdolności do pracy powinna do wnios-
ku dołączyć następujące dokumenty potwierdzające:
q datÄ™ urodzenia  np. wyciÄ…gi z akt stanu cywilnego,
q okresy składkowe i nieskładkowe uzasadniające prawo do świadczeń i ich wysokości  takie
jak: świadectwa pracy, pisemne zaświadczenia zakładów pracy, legitymacja ubezpieczeniowa,
zaświadczenie szkoły wyższej o programowym toku trwania ukończonych studiów, wyciągi
z akt urodzenia dzieci; okresy zatrudnienia przypadające przed 15 listopada 1991 r. mogą być
udowodnione zeznaniami świadków, jeśli osoba zainteresowana wykaże, że nie może przed-
stawić zaświadczenia zakładu pracy,
q wysokość osiąganego wynagrodzenia  takie jak: zaświadczenie o zatrudnieniu i wynagrodze-
niu wystawione przez zakład pracy na formularzu według wzoru określonego przez ZUS (druk
ZUS Rp-7), legitymacja ubezpieczeniowa zawierająca odpowiednie wpisy o wysokości wynagro-
dzenia; dopuszcza się również zaświadczenia wystawione przez archiwa przechowujące dokumen-
tację zlikwidowanych zakładów pracy lub kopie dokumentacji sporządzone przez te archiwa,
q gdy wniosek dotyczy renty z tytułu niezdolności do pracy w związku z wypadkiem w drodze do
pracy lub z pracy, należy dołączyć do niego kartę wypadku w drodze do pracy lub z pracy.
14. O czym należy powiadomić ZUS?
Osoba pobierająca rentę z tytułu niezdolności do pracy zobowiązana jest powiadomić od-
dział ZUS, który wypłaca rentę, o:
q osiąganiu przychodu z tytułu zatrudnienia, służby lub innej pracy zarobkowej, a także o jego
wysokości,
q łącznej kwocie przychodu z pracy zarobkowej osiągniętego w roku kalendarzowym  w ter-
minie do końca lutego następnego roku,
q zgłoszeniu wniosku o emeryturę lub rentę do innego organu rentowego,
q zmianie miejsca zamieszkania, numeru rachunku w banku,
q innych okolicznościach powodujących zawieszenie prawa do renty.
Opracowanie:
Departament Świadczeń Emerytalno-Rentowych Centrali ZUS
II. RENTA SOCJALNA
1. Informacje ogólne
Na podstawie ustawy z dnia 27 czerwca 2003 r. o rencie socjalnej15 organem przyznajÄ…cym
i wypłacającym renty socjalne jest właściwa jednostka organizacyjna Zakładu Ubezpieczeń
Społecznych. W szczególnych przypadkach renta ta jest wypłacana także przez inne organy
emerytalno-rentowe, np. Kasę Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego (KRUS).
2. Osoby uprawnione
do renty socjalnej
Renta socjalna jest świadczeniem, które przysługuje:
q osobom posiadajÄ…cym obywatelstwo polskie zamieszkujÄ…cym i przebywajÄ…cym na teryto-
rium Rzeczypospolitej Polskiej,
q cudzoziemcom zamieszkujÄ…cym i przebywajÄ…cym na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej
na podstawie:
 zezwolenia na osiedlenie siÄ™,
 zezwolenia na pobyt rezydenta długoterminowego Wspólnot Europejskich,
 zezwolenia na zamieszkanie na czas oznaczony udzielonego w zwiÄ…zku z okolicz-
nością, o której mowa w art. 53 ust. 1 pkt 13 ustawy z dnia 13 czerwca 2003 r. o cu-
dzoziemcach16, a więc m.in. w związku z zamierzonym wykonywaniem pracy lub pro-
wadzeniem działalności gospodarczej, podjęciem lub kontynuowaniem studiów albo
szkolenia zawodowego lub innymi okolicznościami uzasadniającymi ich zamieszkanie
na terytorium RP,
 zgody na pobyt tolerowany,
 w zwiÄ…zku z uzyskaniem w Rzeczypospolitej Polskiej statusu uchodz
cy albo ochrony uzu-
pełniającej,
q obywatelom państw członkowskich Unii Europejskiej lub państw członkowskich Eu-
ropejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA)  stron umowy o Europejskim
Obszarze Gospodarczym lub Konfederacji Szwajcarskiej oraz członkom ich rodzin
w rozumieniu art. 2 pkt 4 ustawy z dnia 14 lipca 2006 r. o wjez
dzie na terytorium
Rzeczypospolitej Polskiej, pobycie oraz wyjez
dzie z tego terytorium obywateli państw
członkowskich Unii Europejskiej i członków ich rodzin17, posiadającym prawo pobytu
lub prawo stałego pobytu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, mającym miejsce
zamieszkania i przebywającym na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, jeżeli umowy
międzynarodowe nie stanowią inaczej.
15
Dz.U. nr 135, poz. 1268 z póz
n. zm.
16
Dz.U. z 2006 r. nr 234, poz. 1694 z póz
n. zm.
17
Dz.U. nr 144, poz. 1043.
13
3. Komu przysługuje renta socjalna?
Renta socjalna przysługuje osobie, która jest:
q pełnoletnia oraz
q całkowicie niezdolna do pracy z powodu naruszenia sprawności organizmu, które powstało:
 przed ukończeniem 18. roku życia, albo
 w trakcie nauki w szkole lub w szkole wyższej  przed ukończeniem 25. roku życia,
albo
 w trakcie studiów doktoranckich lub aspirantury naukowej.
Za osobę pełnoletnią uważa się osobę, która ukończyła 18 lat. Za osobę pełnoletnią uważa
się również kobietę, która zawarła związek małżeński po ukończeniu 16 lat, a nie ukończyła
18. roku życia.
Ustalenia całkowitej niezdolności do pracy i przewidywanego okresu jej trwania do-
konuje lekarz orzecznik ZUS lub komisja lekarska na zasadach i w trybie określonym
w ustawie z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń
Społecznych. W myśl tej ustawy za całkowicie niezdolną do pracy uważa się osobę, która
utraciła zdolność do wykonywania jakiejkolwiek pracy. Przy ocenie prawa do tej renty
nie jest istotne, kiedy powstała całkowita niezdolność do pracy, lecz to, aby niezdolność
ta była skutkiem naruszenia sprawności organizmu, powstałego w wymienionych wyżej
okresach.
Renta może być przyznana na stałe  jeżeli niezdolność do pracy jest trwała lub na wska-
zany okres  jeśli niezdolność do pracy jest czasowa.
Niezdolność do pracy orzeka się na okres nie dłuższy niż 5 lat. Niezdolność do pracy orze-
ka się na okres dłuższy niż 5 lat, jeżeli według wiedzy medycznej nie ma rokowań do odzyska-
nia zdolności do pracy przed upływem tego okresu.
4. Komu nie przysługuje renta socjalna?
Renta socjalna nie przysługuje osobie, która:
q ma ustalone prawo do emerytury, uposażenia w stanie spoczynku, renty z tytułu niezdol-
ności do pracy, renty inwalidzkiej, renty strukturalnej, świadczenia przedemerytalnego, za-
siłku przedemerytalnego lub nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego,
q pobiera świadczenia o charakterze rentowym z instytucji zagranicznych,
q jest tymczasowo aresztowana albo odbywa karę pozbawienia wolności,
q ma ustalone prawo do renty rodzinnej (części renty) przez jednostkę organizacyjną ZUS
lub przez inny niż ta jednostka organ emerytalno-rentowy (np. KRUS), w wysokości
przekraczającej 200% kwoty najniższej renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy,
q jest właścicielem lub posiadaczem (samoistnym lub zależnym) nieruchomości rolnej w rozu-
mieniu Kodeksu cywilnego o powierzchni użytków rolnych przekraczającej 5 ha przelicze-
niowych lub  jako współwłaściciel  ma udział w takiej nieruchomości, który przekracza
5 ha przeliczeniowych.
UWAGA!
Osobie tymczasowo aresztowanej lub odbywającej karę pozbawienia wolności samotnie
gospodarujÄ…cej, nieposiadajÄ…cej innego przychodu i niemajÄ…cej prawa do renty rodzinnej,
która jest właścicielem lokalu mieszkalnego (domu jednorodzinnego), której przysługu-
je spółdzielcze prawo do lokalu lub która jest najemcą lokalu mieszkalnego wchodzącego
w skład mieszkaniowego zasobu gminy, innych jednostek samorządu terytorialnego albo
stanowiącego własność Skarbu Państwa lub państwowych osób prawnych, może być wypła-
cane 50% kwoty renty socjalnej, jeżeli zobowiąże się pisemnie, że z kwoty tej będzie dokony-
wała opłat z tytułu czynszu lub innych należności za lokal mieszkalny (dom jednorodzinny),
a w lokalu (domu jednorodzinnym) nie przebywajÄ… inne osoby.
14
5. Wysokość renty socjalnej
Renta socjalna stanowi 84% kwoty najniższej renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy.
Renta ta podlega waloryzacji na zasadach i w trybie określonym w przepisach ustawy emerytalnej,
a więc corocznie od 1 marca. Od 1 marca 2010 r. wysokość renty socjalnej wynosi 593,28 zł.
W przypadku, gdy osoba ubiegająca się o rentę socjalną jest jednocześnie uprawniona do
renty rodzinnej, której wysokość nie przekracza 200% kwoty najniższej renty z tytułu całkowi-
tej niezdolności do pracy, przysługuje jej prawo do obydwu tych świadczeń.
A
ączna wysokość renty rodzinnej i renty socjalnej nie może przekraczać 200% kwoty najniż-
szej renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy. Od 1 marca 2010 r. wysokość najniższej renty
z tytułu całkowitej niezdolności do pracy wynosi 706,29 zł, a zatem 200% tej kwoty to 1412,58 zł.
W przypadku jednak, gdy łączna wysokość tych dwóch świadczeń przekracza 200% najniż-
szej renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy, obniżeniu podlega wysokość renty socjal-
nej. Kwota obniżonej renty socjalnej nie może być jednak niższa niż 10% kwoty najniższej renty
z tytułu całkowitej niezdolności do pracy. Od 1 marca 2010 r. kwota ta wynosi 70,63 zł.
6. Zawieszenie prawa do renty socjalnej
Prawo do renty socjalnej podlega zawieszeniu w przypadku, gdy osoba uprawniona
osiągnęła przychód w łącznej kwocie przekraczającej 30% przeciętnego miesięcznego wyna-
grodzenia za kwartał kalendarzowy, ostatnio ogłoszonego przez Prezesa GUS dla celów emery-
talnych. Od 1 marca 2010 r. kwota ta wynosi 973,10 zł. Prawo do renty socjalnej zawiesza się za
miesiąc, w którym uzyskany został przychód.
Prawo do renty socjalnej ulega zawieszeniu w przypadku osiągania przychodu z tytułu
działalności podlegającej obowiązkowi ubezpieczenia społecznego, tj. z tytułu:
q pracy wykonywanej w ramach stosunku pracy,
q pracy nakładczej,
q pracy wykonywanej na podstawie umowy zlecenia i umowy agencyjnej oraz współpracy przy
wykonywaniu jednej z tych umów,
q wykonywania pracy w ramach umowy o świadczenie usług (innej niż umowa zlecenia lub
agencyjna), do której zgodnie z Kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia
oraz współpracy przy wykonywaniu tej umowy,
q wykonywania pracy na podstawie:
 umowy zlecenia,
 umowy agencyjnej,
 innej umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z przepisami Kodeksu cywilnego
stosuje siÄ™ przepisy o zleceniu,
 umowy o dzieło,
jeżeli umowę taką uprawniony do renty socjalnej zawarł z pracodawcą, z którym pozostaje
w stosunku pracy lub jeżeli w ramach takiej umowy (zawartej z innym podmiotem) wykonuje
pracę na rzecz pracodawcy, z którym pozostaje w stosunku pracy,
q prowadzenia pozarolniczej działalności oraz współpracy przy jej wykonywaniu,
q wykonywania pracy w rolniczej spółdzielni produkcyjnej lub spółdzielni kółek rolniczych,
q odpłatnego świadczenia pracy, na podstawie skierowania do pracy, w czasie kary pozbawie-
nia wolności lub tymczasowego aresztowania (o ile przysługuje renta w wysokości 50% renty
socjalnej) oraz
q pobierania stypendium sportowego.
Na zawieszenie renty socjalnej wpływają także przychody osiągane z tytułu wykonywania
umowy zlecenia przez uczniów szkół ponadpodstawowych i studentów, którzy nie ukończyli 26 lat
życia oraz honoraria z tytułu działalności artystycznej lub twórczej. Od przychodów tych nie jest
wprawdzie odprowadzana składka na ubezpieczenie społeczne, jednak podlegają one opodatkowa-
niu podatkiem dochodowym.
15
Za przychód uważa się także kwoty pobranych zasiłków: chorobowego, macierzyńskiego
i opiekuńczego oraz wynagrodzenia za czas niezdolności do pracy, a także kwoty świadczenia
rehabilitacyjnego i wyrównawczego, zasiłku wyrównawczego i dodatku wyrównawczego.
Na zawieszenie prawa do renty socjalnej wpływa także przychód zaliczony do z
ródeł przy-
chodów podlegających opodatkowaniu na zasadach określonych w art. 27 ustawy z dnia 26 lip-
ca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych18.
Renta socjalna ulega także zawieszeniu w przypadku osiągania przychodu z tytułu umowy
najmu, podnajmu, dzierżawy, poddzierżawy lub innych umów o podobnym charakterze, opo-
datkowanych na podstawie przepisów o zryczałtowanym podatku dochodowym od niektórych
przychodów osiąganych przez osoby fizyczne.
Osoba pobierajÄ…ca rentÄ™ socjalnÄ… lub jej przedstawiciel ustawowy (opiekun prawny lub kura-
tor) są obowiązani niezwłocznie powiadomić Zakład o osiąganiu przychodu w kwocie powodującej
zawieszenie prawa do tej renty. Powiadomienie to następuje w formie pisemnego oświadczenia,
a jeśli od osiąganego przychodu odprowadzane są składki na ubezpieczenia społeczne, uprawniony
zobowiązany jest do przedłożenia zaświadczenia wystawionego przez płatnika składek.
7. Postępowanie w sprawie przyznania renty socjalnej
Postępowanie w sprawie przyznania renty socjalnej wszczyna się na wniosek osoby ubiegają-
cej siÄ™ o rentÄ™ socjalnÄ… lub jej przedstawiciela ustawowego albo na wniosek innej osoby lub kierow-
nika ośrodka pomocy społecznej, działających za zgodą osoby ubiegającej się o rentę socjalną lub jej
przedstawiciela ustawowego. Zgoda musi być wyrażona na piśmie lub ustnie do protokołu.
Wspomniany wniosek składa się w dowolnej jednostce organizacyjnej ZUS albo za pośrednic-
twem urzędu pocztowego. Właściwą jednostką organizacyjną ZUS do rozpatrzenia wniosku jest
jednostka przynależna do miejsca zamieszkania. W razie niezgodności przynależności jednostki do
miejsca zamieszkania, dokumenty przesyłane są do właściwej jednostki organizacyjnej ZUS.
Organ rentowy  po stwierdzeniu, że osoba ubiegająca się o rentę socjalną udowodniła
okoliczności niezbędne do ustalenia prawa do tego świadczenia  kieruje tę osobę na badanie
przez lekarza orzecznika ZUS, w celu wydania orzeczenia o niezdolności do pracy.
Od orzeczenia lekarza orzecznika osobie zainteresowanej przysługuje sprzeciw do komisji
lekarskiej. Orzeczenie lekarza orzecznika albo orzeczenie komisji lekarskiej stanowi dla organu
rentowego podstawÄ™ do wydania decyzji w sprawie renty.
ZUS ma obowiązek wydać decyzję w sprawie renty w ciągu 30 dni od daty wyjaśnienia
ostatniej okoliczności w sprawie.
8. Dokumentacja wniosku o rentÄ™ socjalnÄ…
W celu udowodnienia okoliczności uzasadniających przyznanie renty socjalnej  do wnios-
ku o tę rentę należy dołączyć:
q zaświadczenie o stanie zdrowia wystawione przez lekarza leczącego, dokumentację medycz-
ną oraz inne dokumenty mające znaczenie dla wydania orzeczenia o całkowitej niezdolności
do pracy oraz odpowiednio:
q zaświadczenie o okresie uczęszczania do szkoły lub szkoły wyższej,
q zaświadczenie jednostki prowadzącej studia doktoranckie o okresie odbywania tych stu-
diów,
q zaświadczenie o okresie odbywania aspirantury naukowej oraz inne dokumenty mające
wpływ na prawo do renty socjalnej i jej wypłatę.
18
Dz.U. z 2000 r. nr 14, poz. 176 z póz
n. zm.
Opracowanie:
Departament Świadczeń Emerytalno-Rentowych Centrali ZUS
III. WALORYZACJA RENT
W myśl ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń
Społecznych, renty podlegają corocznej waloryzacji  od 1 marca  wskaz
nikiem waloryzacji.
Wskaz
nik waloryzacji to średnioroczny wskaz
nik cen towarów i usług konsumpcyjnych w po-
przednim roku kalendarzowym zwiększony o co najmniej 20% realnego wzrostu przeciętnego
wynagrodzenia w poprzednim roku kalendarzowym.
Zwiększenie wskaz
nika waloryzacji jest co roku negocjowane przez Trójstronną Komisję
do Spraw Społeczno-Gospodarczych. Wskaz
nik waloryzacji ogłasza, w formie komunikatu, mi-
nister właściwy do spraw zabezpieczenia społecznego.
Waloryzacji podlega kwota świadczenia i podstawa jego wymiaru w wysokości przysłu-
gującej ostatniego dnia lutego roku kalendarzowego, w którym przeprowadza się waloryzację.
Waloryzacja obejmuje emerytury i renty przyznane przed terminem waloryzacji.
1. Waloryzacja najniższych świadczeń i dodatków
W wyniku waloryzacji od 1 marca 2010 r. wzrosły również wszystkie najniższe świad-
czenia, renta socjalna oraz dodatki przysługujące do świadczeń. Ich dotychczasowa wysokość
została pomnożona przez wskaz
nik waloryzacji.
W okresie od 1 marca 2010 r. do 28 lutego 2011 r. kwoty najniższych świadczeń wynoszą:
q 593,28 zł  renta socjalna,
q 706,29 zł  emerytura, renta z tytułu całkowitej niezdolności do pracy, renta rodzinna,
q 543,29 zł  renta z tytułu częściowej niezdolności do pracy,
q 847,55 zł  renta z tytułu całkowitej niezdolności do pracy w związku z wypadkiem lub
chorobÄ… zawodowÄ… oraz renta rodzinna wypadkowa,
q 651,95 zł  renta z tytułu częściowej niezdolności do pracy w związku z wypadkiem lub
chorobÄ… zawodowÄ…,
q 181,10 zł  dodatek pielęgnacyjny, zasiłek pielęgnacyjny, dodatek za tajne nauczanie, dodatek
kombatancki,
q 340,39 zł  dodatek dla sieroty zupełnej,
q 27,17 zł  dodatek kompensacyjny.
Opracowanie:
Departament Świadczeń Emerytalno-Rentowych Centrali ZUS
17
IV. ORZECZNICTWO LEKARSKIE
W ZAKA
ADZIE UBEZPIECZEC
SPOA
ECZNYCH
1. Organizacja orzecznictwa lekarskiego
Do zakresu działania Zakładu Ubezpieczeń Społecznych należy m.in. orzekanie dla celów
ustalania uprawnień do świadczeń z ubezpieczeń społecznych oraz innych świadczeń wypła-
canych przez Zakład, do których prawo uzależnione jest od stwierdzenia niezdolności do pracy
lub niezdolności do samodzielnej egzystencji  w tym np. do renty socjalnej.
Orzeczenia wydajÄ…:
q lekarz orzecznik,
q komisja lekarska Zakładu.
Lekarze orzecznicy zlokalizowani są w 39 oddziałach ZUS, natomiast komisje lekarskie 
działające w składach 3-osobowych  mają siedziby w 16 oddziałach Zakładu.
Usytuowanie komisji lekarskich
ze względu na właściwość rozpatrywania sprzeciwów wnoszonych od orzeczeń lekarzy orzeczników
Lp. Siedziba komisji lekarskich Właściwość terytorialna komisji lekarskich
1. Oddział w Białymstoku Oddział w Białymstoku
2. Oddział w Bydgoszczy Oddział w Bydgoszczy i Oddział w Toruniu
3. Oddział w Chorzowie Oddział w Chorzowie, Oddział w Bielsku-Białej,
Oddział w Częstochowie, Oddział w Rybniku,
Oddział w Sosnowcu i Oddział w Zabrzu
4. Oddział w Gdańsku Oddział w Gdańsku i Oddział w Słupsku
5. Oddział w Kielcach Oddział w Kielcach
6. Oddział w Krakowie Oddział w Krakowie, Oddział w Chrzanowie,
Oddział w Nowym Sączu i Oddział w Tarnowie
7. Oddział w Lublinie Oddział w Lublinie i Oddział w Biłgoraju
8. I Oddział w A
odzi I Oddział w A
odzi, II Oddział w A
odzi
i Oddział w Tomaszowie Mazowieckim
9. Oddział w Olsztynie Oddział w Olsztynie i Oddział w Elblągu
10. Oddział w Opolu Oddział w Opolu
11. I Oddział w Poznaniu I Oddział w Poznaniu, Oddział w Ostrowie Wielkopolskim,
Oddział w Pile i II Oddział w Poznaniu
12. Oddział w Rzeszowie Oddział w Rzeszowie i Oddział w Jaśle
13. Oddział w Szczecinie Oddział w Szczecinie i Oddział w Koszalinie
14. II Oddział w Warszawie II Oddział w Warszawie, Oddział w Płocku,
Oddział w Radomiu, Oddział w Siedlcach,
I Oddział w Warszawie i III Oddział w Warszawie
15. Oddział we Wrocławiu Oddział we Wrocławiu, Oddział w Legnicy
i Oddział w Wałbrzychu
16. Oddział w Zielonej Górze Oddział w Zielonej Górze
i Oddział w Gorzowie Wielkopolskim
18
2. Zasady orzekania o niezdolności do pracy
Postępowanie orzecznicze wszczyna się na podstawie wniosku osoby zainteresowanej.
Do wniosku o wydanie orzeczenia przez lekarza orzecznika ZUS  oprócz dokumentów
uzasadniających prawo do świadczeń i ich wysokości  powinna być dołączona dokumentacja
obejmujÄ…ca:
q zaświadczenie o stanie zdrowia wydane przez lekarza, pod którego opieką lekarską znajduje
się osoba ubiegająca się o świadczenie,
q dokumentacjÄ™ medycznÄ… i rentowÄ… oraz inne dokumenty majÄ…ce znaczenie dla wydania orzecze-
nia, kartÄ™ badania profilaktycznego, dokumentacjÄ™ rehabilitacji leczniczej lub zawodowej.
Lekarz orzecznik i komisja lekarska oceniają niezdolność do pracy, jej stopień, a także
dokonują ustaleń dotyczących:
q daty powstania niezdolności do pracy,
q trwałości lub przewidywanego okresu trwania niezdolności do pracy,
q związku przyczynowego niezdolności do pracy lub śmierci z określonymi okolicznościami,
q niezdolności do samodzielnej egzystencji,
q celowości przekwalifikowania zawodowego.
Lekarz orzecznik oraz komisja lekarska Zakładu dokonują oceny niezdolności do pracy
w formie orzeczenia.
Przy ocenie stopnia i trwałości niezdolności do pracy oraz rokowania co do odzyskania
zdolności do pracy lekarz orzecznik i komisja lekarska uwzględniają:
q stopień naruszenia sprawności organizmu oraz możliwość przywrócenia niezbędnej spraw-
ności w drodze leczenia i rehabilitacji,
q możliwość wykonywania dotychczasowej pracy lub podjęcia innej pracy oraz celowość prze-
kwalifikowania zawodowego, biorÄ…c pod uwagÄ™ rodzaj i charakter dotychczas wykonywanej
pracy, poziom wykształcenia, wiek i predyspozycje psychofizyczne.
3. Postępowanie orzecznicze
Lekarz orzecznik i komisja lekarska wydajÄ… orzeczenie na podstawie dokumentacji do-
łączonej do wniosku oraz po przeprowadzeniu bezpośredniego badania stanu zdrowia osoby,
w stosunku do której ma być wydane orzeczenie. Lekarz orzecznik i komisja lekarska mogą
wydać orzeczenie również bez bezpośredniego badania stanu zdrowia osoby, w stosunku do
której ma być ono wydane, jeżeli dokumentacja dołączona do wniosku jest wystarczająca do
wydania orzeczenia.
Przed wydaniem orzeczenia lekarz orzecznik i komisja lekarska mogą uzupełnić do-
kumentację dołączoną do wniosku, w szczególności o opinie lekarza konsultanta lub psy-
chologa albo o wyniki badań dodatkowych lub obserwacji szpitalnej. Lekarz konsultant
i psycholog wydają opinie na podstawie bezpośredniego badania stanu zdrowia osoby,
w stosunku do której ma być wydane orzeczenie oraz analizy dokumentacji medycznej
i zawodowej.
Oddział Zakładu w wyznaczonym terminie kieruje osobę, w stosunku do której ma być
wydane orzeczenie, na badanie przeprowadzane przez lekarza orzecznika, komisjÄ™ lekarskÄ…,
lekarza konsultanta, psychologa lub na obserwacjÄ™ szpitalnÄ…. W razie niestawienia siÄ™ osoby
wezwanej na badanie bez uzasadnionych przyczyn, wezwania na badanie w nowo wyznaczo-
nym terminie dokonuje się za zwrotnym poświadczeniem odbioru, informując ją o skutkach
niestawienia siÄ™.
V Zwrot kosztów stawiennictwa na badanie
Osobom wezwanym do osobistego stawiennictwa na badanie przez lekarza orzecznika,
komisję lekarską, konsultanta Zakładu, na badania dodatkowe lub obserwację szpitalną przy-
sługuje zwrot kosztów przejazdu. Zasadą jest, że Zakład zwraca koszty przejazdu najtańszym
środkiem komunikacji publicznej.
19
Jeżeli stan zdrowia, stwierdzony w zaświadczeniu lekarskim, uniemożliwia osobiste zgło-
szenie się na badanie, może ono być przeprowadzane w miejscu pobytu osoby, w stosunku do
której ma być wydane orzeczenie, za jej zgodą.
V Środki odwoławcze
Orzeczenie lekarza orzecznika nie jest ostateczne. Od orzeczenia lekarza orzecznika oso-
bie zainteresowanej przysługuje sprzeciw do komisji lekarskiej Zakładu, w ciągu 14 dni od dnia
doręczenia tego orzeczenia. Sprzeciw wnosi się za pośrednictwem jednostki organizacyjnej Za-
kładu właściwej ze względu na miejsce zamieszkania osoby zainteresowanej. Komisja lekarska
nie rozpatruje sprzeciwu wniesionego po terminie. W uzasadnionych przypadkach Zakład, na
wniosek osoby zainteresowanej, może przywrócić termin na wniesienie sprzeciwu.
W terminie 14 dni od dnia wydania orzeczenia przez lekarza orzecznika zarzut wadliwości
orzeczenia może zgłosić Prezes Zakładu i sprawa zostaje przekazana do rozpatrzenia przez ko-
misję lekarską. O zgłoszeniu zarzutu wadliwości orzeczenia jednostka organizacyjna Zakładu
niezwłocznie zawiadamia osobę zainteresowaną.
Orzeczenie lekarza orzecznika, od którego nie wniesiono sprzeciwu lub co do którego nie
zgłoszono zarzutu wadliwości, albo orzeczenie komisji lekarskiej, stanowi dla organu rentowe-
go podstawę do wydania decyzji w sprawie świadczeń, do których prawo uzależnione jest od
stwierdzenia niezdolności do pracy oraz niezdolności do samodzielnej egzystencji. Od decyzji
Zakładu przysługuje odwołanie do właściwego sądu w terminie i według zasad określonych
w przepisach Kodeksu postępowania cywilnego. Odwołanie wnosi się za pośrednictwem tere-
nowej jednostki organizacyjnej Zakładu, w której została wydana decyzja.
Opracowanie:
Departament Orzecznictwa Lekarskiego Centrali ZUS
V. DZIAA
ANIA ZAKA
ADU
NA RZECZ OSÓB NIEPEA
NOSPRAWNYCH
Priorytetem Zakładu Ubezpieczeń Społecznych w zakresie działań na rzecz osób niepeł-
nosprawnych jest:
q zapewnienie kompleksowej obsługi klientów niepełnosprawnych,
q rehabilitacja lecznicza,
q podejmowanie działań mających na celu zwiększenie zatrudnienia osób niepełnosprawnych
w Zakładzie,
q umożliwienie osobom niepełnosprawnym zdobywania doświadczenia zawodowego w Zakła-
dzie poprzez odbywanie praktyk studenckich oraz staży zawodowych.
W Zakładzie Ubezpieczeń Społecznych został powołany Zespół do spraw realizacji zadań
Zakładu na rzecz osób niepełnosprawnych. Celem jego działania jest przygotowanie w ZUS
warunków do doskonalenia jakości obsługi, zwiększenia zatrudnienia oraz intensyfikacji pre-
wencji rentowej i wypadkowej osób niepełnosprawnych.
Jednym z istotnych działań Zakładu Ubezpieczeń Społecznych na rzecz osób niepełno-
sprawnych jest realizacja programu rehabilitacji leczniczej w ramach prewencji rentowej. Pro-
gram ten jest realizowany od 1996 r. i dotyczy osób, które:
q w wyniku chorób i następstw urazów są zagrożone długotrwałą niezdolnością do
pracy,
q są uprawnione do zasiłku chorobowego lub świadczenia rehabilitacyjnego po ustaniu tytułu
do ubezpieczenia chorobowego lub wypadkowego,
q pobierają rentę okresową z tytułu niezdolności do pracy.
W ciągu ostatnich 14 lat z rehabilitacji leczniczej skorzystało ponad 715 tys. osób.
1. Defi nicja
i cel rehabilitacji leczniczej
Rehabilitacja, według Światowej Organizacji Zdrowia (WHO), to kompleksowe i skoordy-
nowane stosowanie środków medycznych, socjalnych i zawodowych w celu usprawnienia osób
z naruszoną sprawnością organizmu do możliwie najwyższego poziomu.
Celem programu rehabilitacji leczniczej w ZUS jest przywrócenie zdolności do pracy
osobom, które w następstwie choroby, urazu lub wypadku są zagrożone długotrwałą nie-
zdolnością do pracy, lub są nadal niezdolne do pracy ale jednocześnie rokują odzyskanie
tej zdolności.
Jednocześnie z rehabilitacją medyczną  uzupełnioną edukacją zdrowotną, promocją
zdrowia i nauką zasad prawidłowego żywienia  prowadzone są działania psychologiczne.
U większości osób poddanych rehabilitacji leczniczej uzyskuje się poprawę stanu zdrowia
w stopniu umożliwiającym im podjęcie na nowo funkcji społecznych, w tym zawodowych
i rodzinnych. Tym samym realizacja programu rehabilitacji leczniczej w ramach prewen-
cji rentowej aktywnie przyczynia się do przeciwdziałania zjawisku powstawania niepełno-
sprawności.
21
2. Warunki korzystania
z rehabilitacji leczniczej
Podstawą skierowania do ośrodka rehabilitacyjnego jest orzeczenie o potrzebie rehabilita-
cji leczniczej wydane przez lekarza orzecznika ZUS.
Orzeczenie o potrzebie rehabilitacji leczniczej lekarz orzecznik ZUS może wydać:
q na wniosek lekarza prowadzącego leczenie, przy czym wniosek ten może być sporządzony
na dowolnym formularzu (przykładowy wzór wniosku można pobrać ze strony internetowej
Zakładu www.zus.pl), który należy złożyć w oddziale ZUS właściwym ze względu na miejsce
zamieszkania,
q podczas kontroli prawidłowości orzekania o czasowej niezdolności do pracy,
q przy ustalaniu uprawnień do świadczenia rehabilitacyjnego,
q podczas orzekania o niezdolności do pracy dla celów rentowych.
Jeżeli lekarz orzecznik ZUS wyda orzeczenie o potrzebie przeprowadzenia rehabilitacji lecz-
niczej w ramach prewencji rentowej, osoba zainteresowana otrzymuje zawiadomienie o skiero-
waniu do ośrodka rehabilitacyjnego.
3. Schorzenia objęte rehabilitacją leczniczą
Obecnie Zakład Ubezpieczeń Społecznych kieruje na rehabilitację leczniczą  w systemie
stacjonarnym lub ambulatoryjnym  pacjentów z następującymi schorzeniami:
q w systemie stacjonarnym:
 narzÄ…du ruchu,
 wczesnymi stanami pourazowymi i po zabiegach artroskopowych,
 układu krążenia,
 układu oddechowego,
 psychosomatycznymi,
 po mastektomii z powodu raka gruczołu sutkowego,
q w systemie ambulatoryjnym:
 narzÄ…du ruchu,
 układu krążenia.
Istotną cechą prowadzonego programu jest to, że nie obciąża on fi
nansowo pacjenta, bo-
wiem pełny koszt rehabilitacji, uwzględniający w szczególności koszty zabiegów, zakwaterowa-
nia i żywienia pokrywa ZUS.
Kompleksowa rehabilitacja lecznicza odbywa siÄ™ na podstawie ustalonego indywidualnie
programu uwzględniającego schorzenia i współistniejące choroby oraz zawiera następujące
elementy:
q kinezyterapię i fizykoterapię  tj. zabiegi fizykoterapeutyczne z zakresu ciepłolecznictwa, kriote-
rapii, magneto- i elektroterapii, leczenia ultradz
więkami, leseroterapii i różnych form masażu,
q rehabilitacjÄ™ psychologicznÄ…, w tym m.in. psychoedukacjÄ™ i treningi relaksacyjne,
q edukacjÄ™ zdrowotnÄ….
Rehabilitacja lecznicza w ośrodku rehabilitacyjnym trwa 24 dni, przy czym okres ten może
być przedłużony lub skrócony przez ordynatora ośrodka rehabilitacyjnego, po uprzednim uzys-
kaniu zgody Zakładu.
4. Działania na rzecz osób niepełnosprawnych
Zakład Ubezpieczeń Społecznych, na podstawie porozumienia zawartego w 2008 r. ze Sto-
warzyszeniem Przyjaciół Integracji, współpracuje również przy realizacji:
q działań zmierzających do aktywizacji osób niepełnosprawnych na rynku pracy (prowadzenie
polityki równych szans, szkolenia dla osób niepełnosprawnych, szkolenia w zakresie tworzenia
22
i zarządzania zespołem, którego członkami są osoby niepełnosprawne) oraz pomocy w organiza-
cji miejsc pracy dla osób niepełnosprawnych w oddziałach ZUS,
q szkoleń dla pracowników ZUS dotyczących  wrażliwości na niepełnosprawność , szkoleń
i pomocy w dostosowaniu obiektów Zakładu dla potrzeb osób  klientów i pracowników  o róż-
nych stopniach niepełnosprawności,
q promocji oraz upowszechnianiu wspólnych publikacji, podejmowaniu inicjatyw, akcji
i przedsięwzięć na rzecz osób niepełnosprawnych (seminaria, konferencje, targi pracy, kam-
panie społeczne).
Opracowanie:
Departament Prewencji i Rehabilitacji Centrali ZUS
VI. UPRAWNIENIA PRACOWNICZE
OSÓB NIEPEA
NOSPRAWNYCH
Uprawnienia pracownicze osób niepełnosprawnych zostały uregulowane w rozdziale 4
ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu
osób niepełnosprawnych19, a także w rozporządzeniach wykonawczych do tej ustawy.
1. Czas pracy
Zgodnie z obowiązującymi przepisami czas pracy osoby niepełnosprawnej (bez względu na
stopień jej niepełnosprawności) nie może przekraczać 8 godzin na dobę i 40 godzin tygodniowo.
Natomiast osoby niepełnosprawne zaliczone do znacznego lub umiarkowanego stopnia niepeł-
nosprawności mogą pracować jedynie do 7 godzin na dobę i 35 godzin tygodniowo.
Osoba niepełnosprawna nie może być również zatrudniona w porze nocnej i w godzi-
nach nadliczbowych. Ustalony zgodnie z powyższymi zasadami wymiar czasu pracy obo-
wiązuje od dnia następującego po dniu przedstawienia pracodawcy orzeczenia o niepełno-
sprawności.
Krótszy wymiar czasu pracy osoby zaliczonej do znacznego lub umiarkowanego stopnia
niepełnosprawności nie powoduje obniżenia przysługującego wynagrodzenia. Osobie, która
otrzymywała wynagrodzenie w stałej miesięcznej stawce i przedstawiła orzeczenie o znacznym
lub umiarkowanym stopniu niepełnosprawności przysługuje wynagrodzenie w dotychczasowej
wysokości. Natomiast pracownikowi, którego wysokość wynagrodzenia jest określona w staw-
ce godzinowej, przechodzącemu na skrócony wymiar czasu pracy  należy stawkę wynagro-
dzenia zasadniczego odpowiednio podwyższyć (w stosunku, w jakim pozostaje dotychczasowy
wymiar jego czasu pracy do czasu skróconego).
Wymienionych wyżej ograniczeń czasu pracy osób niepełnosprawnych nie stosuje się:
q do osób zatrudnionych przy pilnowaniu oraz
q gdy, na wniosek osoby zatrudnionej, lekarz przeprowadzajÄ…cy badania profilaktyczne
pracowników lub, w razie jego braku, lekarz sprawujący opiekę nad tą osobą wyrazi na
to zgodÄ™.
2. Przerwy w pracy
Na podstawie art. 134 Kodeksu pracy wszystkim pracownikom, których dobowy wymiar
czasu pracy wynosi co najmniej 6 godzin, przysługuje prawo do przerwy w pracy, trwającej co
najmniej 15 minut. Osobie niepełnosprawnej  bez względu na dobowy wymiar czasu pracy 
przysługuje ponadto prawo do dodatkowej przerwy w pracy w wymiarze 15 minut na gimna-
stykę usprawniającą lub wypoczynek. Czas obu wymienionych wyżej przerw jest wliczany do
czasu pracy.
19
Dz.U. z 2008 r. nr 14, poz. 92 z póz
n. zm.
24
3. Prawo do dodatkowego urlopu
Osobie zaliczonej do znacznego lub umiarkowanego stopnia niepełnosprawności
przysługuje dodatkowy urlop wypoczynkowy w wymiarze 10 dni roboczych w roku ka-
lendarzowym. Prawo do pierwszego urlopu dodatkowego osoba ta nabywa po przepra-
cowaniu jednego roku następującego po dniu zaliczenia jej do jednego z tych stopni
niepełnosprawności.
Urlop dodatkowy nie przysługuje natomiast osobie uprawnionej do urlopu wypoczynkowe-
go w wymiarze przekraczajÄ…cym 26 dni roboczych lub do urlopu dodatkowego  w wymiarze
10 dni  na podstawie odrębnych przepisów. Jeżeli osoba niepełnosprawna jest uprawniona,
na podstawie odrębnych przepisów, do urlopu dodatkowego w wymiarze niższym niż 10 dni
roboczych  zamiast tego urlopu przysługuje jej urlop dodatkowy z tytułu niepełnosprawności
w wymiarze 10 dni.
4. Turnus rehabilitacyjny
Osoba zaliczona do znacznego lub umiarkowanego stopnia niepełnosprawności ma także
prawo do zwolnienia od pracy w wymiarze do 21 dni roboczych w celu uczestniczenia w turnu-
sie rehabilitacyjnym, nie częściej niż raz w roku.
Pracownik ubiegający się o udział w turnusie rehabilitacyjnym powinien uzyskać od le-
karza sprawujÄ…cego nad nim opiekÄ™ wniosek o skierowanie na taki turnus. We wspomnianym
wniosku lekarz określa rodzaj turnusu oraz czas jego trwania. Skierowanie na turnus rehabi-
litacyjny pracownik powinien przedstawić pracodawcy w takim terminie, który umożliwi mu
zapewnienie normalnego toku pracy w zakładzie pracy.
Podstawą wypłaty wynagrodzenia za czas zwolnienia od pracy w związku z pobytem na
turnusie rehabilitacyjnym jest przedłożony pracodawcy dokument potwierdzający pobyt na tur-
nusie (najczęściej jest to faktura), wystawiony przez jego organizatora. Za czas omawianego
zwolnienia od pracy pracownikom niepełnosprawnym przysługuje prawo do wynagrodzenia
obliczonego tak jak ekwiwalent pieniężny za urlop wypoczynkowy.
Zgodnie z obowiązującymi przepisami nie może dojść do kumulacji nieobecności w pracy
z powodu korzystania z dodatkowego urlopu oraz zwolnienia od pracy w celu uczestniczenia
w turnusie rehabilitacyjnym. W myśl wskazanej na wstępie ustawy łączny wymiar urlopu do-
datkowego i zwolnienia od pracy w celu uczestniczenia w turnusie rehabilitacyjnym nie może
przekroczyć 21 dni roboczych w roku kalendarzowym.
5. Dodatkowe uprawnienia
Pracownikowi niepełnosprawnemu legitymującemu się orzeczeniem o znacznym lub
umiarkowanym stopniu niepełnosprawności przysługuje ponadto zwolnienie od pracy w celu
wykonania badań specjalistycznych, poddania się zabiegom leczniczym lub usprawniającym,
a także w celu uzyskania zaopatrzenia ortopedycznego lub jego naprawy, jeżeli czynności te nie
mogą być wykonane poza godzinami pracy. Za czas zwolnienia od pracy pracownik zachowuje
prawo do wynagrodzenia.
6. Utrata zdolności do pracy
na dotychczasowym stanowisku
Osobie zatrudnionej, która w wyniku wypadku przy pracy lub choroby zawodowej utraciła
zdolność do pracy na dotychczasowym stanowisku, pracodawca jest obowiązany wydzielić lub
zorganizować odpowiednie stanowisko pracy z podstawowym zapleczem socjalnym, nie póz
-
25
niej niż w okresie trzech miesięcy od daty zgłoszenia przez tę osobę gotowości przystąpienia do
pracy. Zgłoszenie gotowości przystąpienia do pracy powinno nastąpić w ciągu miesiąca od dnia
uznania osoby za niepełnosprawną.
Jeżeli wyłączną przyczyną wypadku przy pracy było naruszenie przepisów w zakresie bez-
pieczeństwa i higieny pracy przez pracownika z jego winy lub w wyniku jego stanu nietrzez
-
wości  pracodawca jest zwolniony ze wskazanych wyżej obowiązków.
Opracowanie:
Departament Spraw Pracowniczych Centrali ZUS
VII. ROZPOCZ
CIE DZIAA
ALNOÅšCI GOSPODARCZEJ
Osoba, która na podstawie przepisów o działalności gospodarczej lub innych przepisów
szczególnych rozpoczęła prowadzenie pozarolniczej działalności gospodarczej po 24 sierp-
nia 2005 r., albo planuje ją rozpocząć, i spełnia poniższe warunki:
q nie prowadzi lub w okresie ostatnich 60 miesięcy kalendarzowych przed dniem rozpoczęcia
wykonywania działalności gospodarczej nie prowadziła pozarolniczej działalności,
q nie wykonuje działalności gospodarczej na rzecz byłego pracodawcy, na rzecz którego przed
dniem rozpoczęcia działalności gospodarczej w bieżącym lub poprzednim roku kalendarzo-
wym wykonywała w ramach stosunku pracy lub spółdzielczego stosunku pracy czynności
wchodzące w zakres wykonywanej działalności gospodarczej,
w okresie pierwszych 24 miesięcy kalendarzowych od dnia rozpoczęcia wykonywania dzia-
łalności gospodarczej może skorzystać z możliwości opłacania składek na ubezpieczenia spo-
łeczne na preferencyjnych zasadach, tj. od zadeklarowanej kwoty, nie niższej niż 30% kwoty
minimalnego wynagrodzenia20.
Składki na ubezpieczenia od zadeklarowanej przez siebie kwoty, nie niższej jednak niż
30% kwoty minimalnego wynagrodzenia za pracę mogą opłacać jedynie osoby prowadzące
pozarolniczą działalność gospodarczą na podstawie przepisów o działalności gospodarczej lub
innych przepisów szczególnych, w tym wspólnicy spółki cywilnej.
Z preferencyjnych zasad opłacania składek nie mogą więc skorzystać wspólnicy spółek
jawnych, komandytowych lub partnerskich oraz jednoosobowy wspólnik spółki z o.o., a także
osoby prowadzące niepubliczną szkołę, placówkę lub ich zespół (na podstawie przepisów o sys-
temie oświaty), twórcy, artyści i osoby współpracujące z osobami prowadzącymi pozarolniczą
działalność.
Osoby, które nie spełniają warunków określonych powyżej, są zobowiązane opłacać skład-
ki na ubezpieczenia społeczne od podstawy wymiaru nie niższej niż 60% prognozowanego
przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego przyjętego do ustalenia kwoty ograniczenia rocznej
podstawy wymiaru składek, ogłoszonego na dany rok kalendarzowy w trybie art. 19 ust. 10
ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych.
1. Sposób obliczania okresu 24 miesięcy
Jeśli data rozpoczęcia wykonywania działalności przypada w trakcie miesiąca, okres
24 miesięcy liczy się, począwszy od następnego miesiąca. Tylko w przypadku rozpoczęcia
działalności od 1 dnia danego miesiąca, miesiąc ten wlicza się do wymienionych 24 miesięcy
kalendarzowych.
20
Zgodnie z art. 2 ust. 4 ustawy z dnia 10 paz
dziernika 2002 r. o minimalnym wynagrodzeniu za pracÄ™, wyso-
kość minimalnego wynagrodzenia jest ogłaszana w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej  Monitor Polski ,
w drodze obwieszczenia Prezesa Rady Ministrów, w terminie do dnia 15 września każdego roku. W 2010 r. minimalne
wynagrodzenie za pracę wynosi 1317,00 zł  zatem najniższa podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne
dla osób rozpoczynających działalność gospodarczą wynosi 395,10 zł (30% kwoty 1317,00 zł).
27
W okresie prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej obowiązkowo podlega się
ubezpieczeniom społecznym: emerytalnemu, rentowym i wypadkowemu. Dobrowolnie można pod-
legać ubezpieczeniu chorobowemu. Obowiązkowo podlega się ubezpieczeniu zdrowotnemu.
UWAGA!
Po upływie 24 miesięcy opłacania składek od podstawy wymiaru wynoszącej 30% kwoty
minimalnego wynagrodzenia, poczÄ…wszy od pierwszego dnia 25 miesiÄ…ca jest siÄ™ zobowiÄ…za-
nym do zmiany kodu tytułu ubezpieczenia. Zmiany kodu tytułu ubezpieczenia dokonuje się
poprzez złożenie zgłoszenia wyrejestrowania (ZUS ZWUA) i ponownego zgłoszenia do ubezpie-
czeń (ZUS ZUA) zawierającego prawidłowe dane.
2. Jak zgłosić działalność gospodarczą?
Zgłoszenia siebie jako płatnika składek dokonuje się w formie wniosku o wpis do ewidencji
działalności gospodarczej na formularzu EDG-1, składanym w organie ewidencyjnym przy re-
jestracji pozarolniczej działalności gospodarczej.
ZUS na podstawie danych przekazanych przez organ ewidencyjny z urzędu sporządzi do-
kumenty zgłoszeniowe płatnika składek.
Odpowiednio do zakresu informacji podanych we wniosku EDG-1 ZUS sporzÄ…dzi:
q zgłoszenie płatnika składek  na formularzu ZUS ZFA,
q informację o numerach bankowych płatnika składek  na formularzu ZUS ZBA,
q informację dotyczącą adresów prowadzenia działalności gospodarczej  na formularzu ZUS ZAA.
Ponadto osoba rozpoczynająca działalność gospodarczą ma obowiązek zgłosić siebie jako
osobę ubezpieczoną do odpowiednich ubezpieczeń, przekazując do najbliższej terenowej jednost-
ki organizacyjnej ZUS, w terminie 7 dni od daty powstania obowiązku ubezpieczeń, tj. od dnia
rozpoczęcia prowadzenia działalności gospodarczej, dokument ZUS ZUA  Zgłoszenie do ubez-
pieczeń/zgłoszenie zmiany danych osoby ubezpieczonej lub ZUS ZZA  Zgłoszenie do ubezpieczenia
zdrowotnego/zgłoszenie zmiany danych.
Osoba rozpoczynająca prowadzenie działalności gospodarczej jako osoba ubezpieczona
ma obowiązek zgłosić do ubezpieczenia zdrowotnego członków rodziny  jeśli nie są oni oso-
bami podlegajÄ…cymi obowiÄ…zkowi ubezpieczenia zdrowotnego, ani osobami uprawnionymi do
świadczeń opieki zdrowotnej na podstawie przepisów o koordynacji.
Ubezpieczony ma obowiązek powiadomić o utracie uprawnień członka rodziny do ubezpiecze-
nia zdrowotnego oraz o zmianach lub błędach w podanych wcześniej danych członka rodziny.
Za członka rodziny  do celów ubezpieczenia zdrowotnego  uważa się:
q dziecko własne,
q dziecko małżonka, dziecko przysposobione, wnuka albo dziecko obce, dla którego ustanowiono
opiekę, albo dziecko obce w ramach rodziny zastępczej, do ukończenia przez nie 18 lat, a jeżeli
kształci się dalej  do ukończenia 26 lat, natomiast jeżeli posiada orzeczenie o znacznym stopniu
niepełnosprawności lub inne traktowane na równi  bez ograniczenia wieku,
q małżonka,
q wstępnych pozostających z ubezpieczonym we wspólnym gospodarstwie domowym.
W celu zgłoszenia do ubezpieczenia zdrowotnego lub wyrejestrowania z tego ubezpieczenia
członka rodziny, osoba prowadząca działalność gospodarczą jako ubezpieczony i jednocześ-
nie płatnik składek sporządza i przekazuje do ZUS dokument ZUS ZCNA  Zgłoszenie danych
o członkach rodziny dla celów ubezpieczenia zdrowotnego.
3. Jak rozliczać i opłacać składki?
Osoba rozpoczynająca działalność gospodarczą ma obowiązek składania deklaracji rozli-
czeniowej ZUS DRA, w terminie do 10 dnia miesiąca za miesiąc poprzedni, jeżeli nie zatrudnia
pracowników (w tym osób współpracujących).
28
Deklarację ZUS DRA należy złożyć:
q za miesiąc, w którym rozpoczęto prowadzenie działalności gospodarczej,
q za kolejny pełny miesiąc po miesiącu, w którym rozpoczęto działalność gospodarczą w trakcie miesiąca.
Za kolejne miesiące deklaracji ZUS DRA nie składa się w przypadku, gdy:
q nic się nie zmienia w stosunku do danych wykazanych w ostatnio złożonej deklaracji,
q następuje zmiana minimalnego wynagrodzenia lub przeciętnego wynagrodzenia, a tym sa-
mym zmiana minimalnej podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne i/lub mini-
malnej podstawy wymiaru składki na ubezpieczenie zdrowotne.
W 2010 r. minimalne wynagrodzenie za pracę wynosi 1317,00 zł  zatem podstawa wy-
miaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe dla osób rozpoczynających działalność
wynosi 395,10 zł (30% kwoty 1317,00 zł).
W przypadku gdy nie ma obowiązku złożenia deklaracji rozliczeniowej, deklarację sporządzi ZUS.
Przykład
Osoba rozpoczęła prowadzenie działalności gospodarczej od 19 maja 2010 r.
Osoba ta jest zobowiązana przekazać do ZUS deklarację rozliczeniową ZUS DRA:
 w terminie do 10 czerwca 2010 r.  za maj 2010 r.,
 w terminie do 10 lipca 2010 r.  za czerwiec 2010 r.
Za kolejne miesiące osoba ta nie będzie zobowiązana do składania deklaracji rozliczeniowych,
pod warunkiem jednak, że nie nastąpiły żadne zmiany w stosunku do danych wykazanych w ostat-
nio złożonej deklaracji, bądz
zmiana jest spowodowana wyłącznie zmianą minimalnego wynagro-
dzenia lub przeciętnego wynagrodzenia.
4. Wysokość składek
Składki na ubezpieczenia społeczne wynoszą:
q na ubezpieczenie emerytalne  19,52% podstawy wymiaru,
q na ubezpieczenia rentowe21  6,00% podstawy wymiaru,
q na ubezpieczenie chorobowe  2,45% podstawy wymiaru,
q na ubezpieczenie wypadkowe  1,67%22 podstawy wymiaru.
Za miesiąc, w którym podleganie ubezpieczeniom społecznym trwało przez część miesią-
ca, lub w którym ubezpieczony był niezdolny do pracy i z tego tytułu spełnia warunki do przy-
znania zasiłku z ubezpieczenia chorobowego lub wypadkowego, kwotę najniższej podstawy wy-
miaru składek zmniejsza się proporcjonalnie, dzieląc ją przez liczbę dni kalendarzowych tego
miesiąca i mnożąc przez liczbę dni podlegania ubezpieczeniom, lub dni zdolności do pracy.
Składka na ubezpieczenie zdrowotne wynosi w 2010 r. 9,00% podstawy jej wymiaru. Pod-
stawę wymiaru tej składki stanowi zadeklarowana kwota, nie niższa jednak niż 75% prze-
ciętnego miesięcznego wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw w IV kwartale poprzed-
niego roku, włącznie z wypłatami z zysku, ogłaszanego przez Prezesa Głównego Urzędu Staty-
stycznego w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej  Monitor Polski . Składka obo-
wiÄ…zuje od dnia 1 stycznia do dnia 31 grudnia danego roku.
Składka na ubezpieczenie zdrowotne jest miesięczna i niepodzielna, co oznacza, że skład-
ka na to ubezpieczenie jest należna w pełnej wysokości za cały miesiąc. Zatem w przypadku
wykonywania działalności gospodarczej przez część miesiąca (lub niezdolności do pracy, nawet
gdy z tego tytułu pobierany jest zasiłek z ubezpieczenia chorobowego lub wypadkowego) skład-
ka na to ubezpieczenie nie podlega proporcjonalnemu zmniejszeniu.
21
Od 1 stycznia 2008 r.
22
Od 1 stycznia 2003 r. stopa procentowa składki na ubezpieczenie wypadkowe jest zróżnicowana. Dla płat-
nika składek zgłaszającego do ubezpieczenia wypadkowego nie więcej niż 9 ubezpieczonych od 1 kwietnia 2010 r.
wynosi ona 1,67%. Szczegółowe zasady ustalania stopy procentowej składki na ubezpieczenie wypadkowe omówio-
ne są w poradniku dla płatników składek pt.  Ustalanie stopy procentowej składki na ubezpieczenie wypadkowe ,
dostępnym na stronie internetowej ZUS.
29
Składkę na Fundusz Pracy osoby prowadzące pozarolniczą działalność gospodarczą opła-
cają wówczas, gdy podstawa wymiaru składek na obowiązkowe ubezpieczenia emerytalne
i rentowe, w przeliczeniu na okres miesiÄ…ca, wynosi co najmniej tyle, ile wynosi minimalne
wynagrodzenie za pracę. Oznacza to, że opłacając składki na obowiązkowe ubezpieczenia eme-
rytalne i rentowe od kwoty stanowiącej 30% minimalnego wynagrodzenia, osoba ta nie opłaca
za siebie składki na wspomniany Fundusz.
5. Zasady opłacania składek
Osoba prowadząca pozarolniczą działalność gospodarczą jest zobowiązana opłacać skład-
ki w formie bezgotówkowej. Jeżeli przy prowadzeniu tej działalności nie zatrudnia żadnych
innych osób (w tym osób współpracujących) i ma prawo do opłacania składek od kwoty stano-
wiącej 30% minimalnego wynagrodzenia, zobowiązana jest do opłacenia składek do 10 dnia
każdego miesiąca za miesiąc poprzedni, na wskazane przez ZUS rachunki bankowe. Wpłat
należy dokonywać odrębnie na:
q ubezpieczenia społeczne (nr konta: 83 1010 1023 0000 2613 9510 0000),
q ubezpieczenie zdrowotne (nr konta: 78 1010 1023 0000 2613 9520 0000).
Przykład
Osoba rozpoczęła prowadzenie działalności gospodarczej od 19 maja 2010 r. Zgłosiła się do
obowiązkowych ubezpieczeń społecznych i ubezpieczenia zdrowotnego oraz dobrowolnie do ubez-
pieczenia chorobowego, jak również zadeklarowała minimalną podstawę wymiaru składek na
ubezpieczenia społeczne, tj. 30% kwoty minimalnego wynagrodzenia.
W celu prawidłowego rozliczenia składek za maj 2010 r. osoba ta musi najpierw ustalić pod-
stawę wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne oraz na ubezpieczenie zdrowotne, a następnie
obliczyć składki za ten miesiąc.
Podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne nie może być niższa niż 30% kwoty
minimalnego wynagrodzenia. W 2010 r. jest to kwota 395,10 zł (tj. 30% kwoty 1317,00 zł).
Podstawa wymiaru składek na ubezpieczenie zdrowotne w okresie od stycznia do grud-
nia 2010 r. nie może być niższa niż 75% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w sektorze
przedsiębiorstw w IV kwartale 2009 r. (włącznie z wypłatami z zysku) i wynosi 2592,46 zł
(tj. 75% kwoty 3456,61 zł).
Wyliczenie składek za maj 2010 r.
Podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne wynosi 165,69 zł, co wynika z nastę-
pujÄ…cego wyliczenia:
395,10 zÅ‚ (najniższa podstawa wymiaru skÅ‚adek) : 31 (liczba dni miesiÄ…ca) × 13 (liczba dni
wykonywania działalności gospodarczej) = 165,69 zł.
Składki na ubezpieczenia społeczne wynoszą:
na ubezpieczenie emerytalne  165,69 zÅ‚ × 19,52% = 32,34 zÅ‚
na ubezpieczenia rentowe  165,69 zÅ‚ × 6,00% = 9,94 zÅ‚
na ubezpieczenie chorobowe  165,69 zÅ‚ × 2,45% = 4,06 zÅ‚
na ubezpieczenie wypadkowe  165,69 zÅ‚ × 1,67% = 2,77 zÅ‚.
Podstawa wymiaru składki na ubezpieczenie zdrowotne wynosi: 2592,46 zł.
SkÅ‚adka na ubezpieczenie zdrowotne wynosi: 2592,46 zÅ‚ × 9,00% = 233,32 zÅ‚.
Wyliczenie składek za czerwiec 2010 r.
Podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne wynosi: 395,10 zł.
Składki na ubezpieczenia społeczne wynoszą:
na ubezpieczenie emerytalne  395,10 zÅ‚ × 19,52% = 77,12 zÅ‚
na ubezpieczenia rentowe  395,10 zÅ‚ × 6,00% = 23,71 zÅ‚
na ubezpieczenie chorobowe  395,10 zÅ‚ × 2,45% = 9,68 zÅ‚
na ubezpieczenie wypadkowe  395,10 zÅ‚ × 1,67% = 6,60 zÅ‚.
30
Podstawa wymiaru składki na ubezpieczenie zdrowotne wynosi: 2592,46 zł.
SkÅ‚adka na ubezpieczenie zdrowotne wynosi: 2592,46 zÅ‚ × 9,00% = 233,32 zÅ‚.
6. Jak wyrejestrować działalność gospodarczą?
Osoba, która zaprzestała prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej, ma obo-
wiązek w terminie 7 dni od dnia trwałego zaprzestania jej wykonywania złożyć w organie ewi-
dencyjnym wniosek EDG-1 o wykreślenie z ewidencji działalności gospodarczej.
Na podstawie danych z wniosku EDG-1, składanego jako informacja o zaprzesta-
niu prowadzenia działalności gospodarczej, oraz kopii decyzji o wykreśleniu przedsię-
biorcy z ewidencji, ZUS sporządzi z urzędu dokument ZUS ZWPA  Wyrejestrowanie płat-
nika składek.
Ponadto należy przekazać do ZUS wyrejestrowanie z ubezpieczeń siebie jako osoby ubez-
pieczonej  na formularzu ZUS ZWUA.
W przypadku zakończenia prowadzenia działalności, tj. wykreślenia z ewidencji działal-
ności gospodarczej, a następnie ponownego rozpoczęcia prowadzenia działalności po uzyska-
niu wpisu w organie ewidencyjnym, prawo do korzystania z preferencyjnych zasad opłacania
składek nie przysługuje.
UWAGA!
Dodatkowych informacji na temat zasad podlegania ubezpieczeniom, rozliczania
i opłacania składek, zasad wypełniania i przekazywania dokumentów ubezpieczeniowych
do ZUS szukaj:
q w każdej placówce Zakładu Ubezpieczeń Społecznych,
q na stronie internetowej ZUS, pod adresem www.zus.pl.
Podstawa prawna
1. Ustawa z dnia 13 paz
dziernika 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz.U. z 2009 r. nr 205,
poz. 1585 z póz
n. zm.).
2. Ustawa z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków pub-
licznych (tekst jednolity: Dz.U. z 2008 r. nr 164, poz. 1027 z póz
n. zm.).
3. Ustawa z dnia 2 listopada 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej (tekst jednolity: Dz.U. z 2007 r.
nr 155, poz. 1095 z póz
n. zm.).
Opracowanie:
Departament Obsługi Klientów Centrali ZUS
VIII. ZADANIA DOTYCZ
CE REHABILITACJI ZAWODOWEJ
I SPOA
ECZNEJ OSÓB NIEPEA
NOSPRAWNYCH
DOFINANSOWANE ZE ŚRODKÓW
PAC
STWOWEGO FUNDUSZU
REHABILITACJI OSÓB NIEPEA
NOSPRAWNYCH
1. Zadania z zakresu rehabilitacji zawodowej osób niepełnosprawnych
realizowane przez samorzÄ…d powiatowy
ze środków Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych
(PFRON)
Zadania z zakresu rehabilitacji zawodowej osób niepełnosprawnych wymienione są
w ustawie z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu
osób niepełnosprawnych23, zwanej dalej ustawą.
Samorządy realizują ustawowe zadania korzystając ze środków Państwowego Funduszu
Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych.
V Udzielanie osobom niepełnosprawnym środków na podjęcie działalności gospodarczej, rolni-
czej albo na wniesienie wkładu do spółdzielni socjalnej (art. 12a ustawy)
Realizator zadania: starosta (zwykle za pośrednictwem Powiatowego Urzędu Pracy).
Osoba niepełnosprawna zarejestrowana w powiatowym urzędzie pracy jako bezrobotna
albo poszukująca pracy niepozostająca w zatrudnieniu może otrzymać jednorazowo środki na
podjęcie działalności gospodarczej, rolniczej albo na wniesienie wkładu do spółdzielni socjal-
nej w wysokości określonej w umowie zawartej ze starostą (prezydentem miasta na prawach
powiatu), nie więcej jednak niż do wysokości piętnastokrotnego przeciętnego wynagrodzenia,
jeżeli nie otrzymała środków publicznych na ten cel.
Osoba niepełnosprawna, która otrzymała jednorazowo środki na wymienione wyżej cele jest
obowiązana do ich zwrotu wraz z odsetkami, w wysokości określonej jak dla zaległości podatkowych,
jeżeli z przyczyn leżących po jej stronie zostały naruszone warunki umowy zawartej ze starostą.
Wniosek o udzielenie dofinansowania składa się do starosty właściwego ze względu na miejs-
ce zarejestrowania osoby niepełnosprawnej jako bezrobotna albo poszukująca pracy niepozosta-
jÄ…ca w zatrudnieniu.
Wzór wniosku jest określony, stanowi on załącznik do rozporządzenia Ministra Pracy i Po-
lityki Społecznej z dnia 17 paz
dziernika 2007 r. w sprawie przyznania osobie niepełnosprawnej
środków na podjęcie działalności gospodarczej, rolniczej albo na wniesienie wkładu do spół-
dzielni socjalnej (Dz.U. nr 194, poz. 1403 z póz
n. zm.).
Starosta pisemnie informuje wnioskodawcÄ™ o sposobie rozpatrzenia wniosku w terminie 30 dni
od dnia otrzymania kompletnego wniosku. Decyzja negatywna musi być przez starostę uzasadniona.
W przypadku pozytywnego rozpatrzenia wniosku starosta wzywa wnioskodawcÄ™ do negocjacji warun-
ków umowy. W terminie 14 dni od zakończenia negocjacji starosta zawiera umowę z wnioskodawcą.
Starosta rozpatrując wniosek o przyznanie środków na podjęcie działalności gospodar-
czej, rolniczej albo na wniesienie wkładu do spółdzielni socjalnej bierze pod uwagę:
q przewidywane efekty ekonomiczne przedsięwzięcia, na które mają być przeznaczone środki,
q popyt i podaż lokalnego rynku na planowaną działalność,
23
Patrz: przypis 19, na s. 22.
32
q kalkulację wydatków na uruchomienie działalności w ramach wnioskowanych środków,
q uprawnienia i kwalifikacje wnioskodawcy,
q wysokość środków własnych wnioskodawcy,
q wysokość posiadanych przez PFRON środków przeznaczonych na ten cel w danym roku.
UWAGA!
Wnioskodawca umowÄ™ o udzielenie dofinansowania zawiera ze starostÄ… (prezydentem
miasta na prawach powiatu) w formie pisemnej. Zmiana umowy wymaga formy pisemnej.
Wnioskodawca dokonując rozliczenia środków posługuje się w szczególności danymi za-
wartymi we wniosku i umowie.
Rejestracji działalności gospodarczej należy dokonać po przyznaniu dofinansowania na
jej rozpoczęcie. Jeśli kolejność nie zostanie zachowana, wniosek o przyznanie środków finanso-
wych PFRON na ten cel nie zostanie rozpatrzony.
Osoba niepełnosprawna, która otrzymała dofi nansowanie na rozpoczęcie działalności gos-
podarczej, rolniczej albo na wniesienie wkładu do spółdzielni socjalnej jest zobowiązana do
przechowywania dokumentacji pozwalającej na sprawdzenie zgodności przyznanej pomocy
z przepisami przez okres 10 lat od dnia przyznania pomocy.
V Dofinansowanie do wysokości 50% oprocentowania kredytu bankowego zaciągniętego na
kontynuowanie: działalności gospodarczej albo prowadzenie własnego lub dzierżawionego
gospodarstwa rolnego
Realizator zadania: starosta (zwykle za pośrednictwem Powiatowego Urzędu Pracy).
Osoba niepełnosprawna prowadząca działalność gospodarczą albo własne lub dzier-
żawione gospodarstwo rolne może otrzymać, ze środków PFRON, dofinansowanie do
wysokości 50% oprocentowania kredytu bankowego zaciągniętego na kontynuowanie tej
działalności.
Warunki ubiegania siÄ™ o dofinansowanie:
q niekorzystanie z pożyczki lub dotacji na rozpoczęcie działalności gospodarczej albo rolniczej
ze środków PFRON oraz z Funduszu Pracy, albo
q spłacenie takiej pożyczki lub jej umorzenie.
Dofinansowanie następuje na podstawie umowy zawartej ze starostą.
V Zwrot pracodawcom kosztów przystosowania i adaptacji istniejących stanowisk do potrzeb
osób niepełnosprawnych (art. 26 ustawy)
Realizator zadania: starosta (zwykle za pośrednictwem Powiatowego Urzędu Pracy).
Pracodawca, który przez okres co najmniej 36 miesięcy zatrudni osoby niepełnosprawne
może otrzymać, na wniosek, ze środków Funduszu zwrot kosztów:
q adaptacji pomieszczeń zakładu pracy do potrzeb osób niepełnosprawnych, w szczególności
poniesionych w zwiÄ…zku z przystosowaniem tworzonych lub istniejÄ…cych stanowisk pracy dla
tych osób, stosownie do potrzeb wynikających z ich niepełnosprawności,
q adaptacji lub nabycia urządzeń ułatwiających osobie niepełnosprawnej wykonywanie pracy
lub funkcjonowanie w zakładzie pracy,
q zakupu i autoryzacji oprogramowania na użytek pracowników niepełnosprawnych oraz
urządzeń technologii wspomagających lub przystosowanych do potrzeb wynikających z ich
niepełnosprawności,
q rozpoznania przez służby medycyny pracy wymienionych wyżej potrzeb.
Zwrot kosztów dotyczy osób niepełnosprawnych:
q bezrobotnych lub poszukujÄ…cych pracy i niepozostajÄ…cych w zatrudnieniu, skierowanych do
pracy przez powiatowy urzÄ…d pracy,
q pozostających w zatrudnieniu u pracodawcy występującego o zwrot kosztów, jeżeli niepełno-
sprawność tych osób powstała w okresie zatrudnienia u tego pracodawcy, z wyjątkiem przy-
padków, gdy przyczyną powstania niepełnosprawności było zawinione przez pracodawcę lub
przez pracownika naruszenie przepisów, w tym przepisów prawa pracy.
33
Maksymalna wysokość pomocy finansowej ze środków PFRON nie może przekraczać
dwudziestokrotnego przeciętnego wynagrodzenia za każde przystosowane stanowisko pracy
osoby niepełnosprawnej.
Zwrotu kosztów dokonuje starosta, na warunkach i w wysokości określonych umową za-
wartą z pracodawcą, z tym że:
q zwrotowi nie podlegajÄ… koszty poniesione przez pracodawcÄ™ przed dniem podpisania umowy,
q kwota zwrotu kosztów poniesionych w związku z rozpoznaniem potrzeb osób niepełno-
sprawnych nie może przekraczać 15% kosztów związanych z przystosowaniem tworzonych
lub istniejących stanowisk pracy do potrzeb osób niepełnosprawnych.
Umowy z pracodawcą, którym jest starosta, zawiera Prezes Zarządu Funduszu.
Warunkiem zwrotu kosztów jest uzyskanie pozytywnej opinii Państwowej Inspekcji Pracy
o przystosowanym stanowisku pracy, wydanej na wniosek starosty.
Jeżeli okres zatrudnienia osoby niepełnosprawnej będzie krótszy niż 36 miesięcy, pracodawca
jest obowiązany zwrócić Funduszowi za pośrednictwem starosty środki w wysokości równej 1/36
ogólnej kwoty zwrotu za każdy miesiąc brakujący do upływu wymaganego minimalnego okresu
zatrudnienia, jednak w wysokości nie mniejszej niż 1/6 tej kwoty. Pracodawca dokonuje zwrotu
w terminie 3 miesięcy od dnia rozwiązania stosunku pracy z osobą niepełnosprawną.
Pracodawca nie zwraca środków  jeżeli zatrudni, w terminie 3 miesięcy od dnia rozwią-
zania stosunku pracy z osobą niepełnosprawną  inną osobę niepełnosprawną, skierowaną do
pracy przez powiatowy urzÄ…d pracy, przy czym wynikajÄ…ca z tego powodu przerwa nie jest
wliczana do wymaganego minimalnego okresu zatrudnienia.
Szczegółowe zasady udzielania pomocy pracodawcom zawarte są w rozporządzeniu Mini-
stra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 30 czerwca 2009 r. w sprawie zwrotu dodatkowych kosz-
tów związanych z zatrudnianiem pracowników niepełnosprawnych (Dz.U. nr 109, poz. 913).
V Zwrot pracodawcom kosztów wyposażenia stanowisk pracy (art. 26e ustawy)
Realizator zadania: starosta (zwykle za pośrednictwem Powiatowego Urzędu Pracy).
Pracodawca, który przez okres co najmniej 36 miesięcy zatrudni osobę niepełnosprawną
zarejestrowaną w powiatowym urzędzie pracy jako bezrobotna albo poszukująca pracy niepo-
zostająca w zatrudnieniu, może otrzymać, na wniosek, ze środków Funduszu zwrot kosztów
wyposażenia stanowiska pracy do wysokości piętnastokrotnego przeciętnego wynagrodzenia.
Wniosek składa się do:
q Funduszu  w przypadku wniosków składanych przez starostę,
q starosty właściwego ze względu na miejsce zarejestrowania osoby niepełnosprawnej jako bezro-
botna albo poszukująca pracy niepozostająca w zatrudnieniu  w pozostałych przypadkach.
Zwrotu kosztów dokonuje starosta na warunkach i w wysokości określonych umową
zawartą z pracodawcą, z tym że zwrotowi nie podlegają koszty poniesione przed dniem
zawarcia umowy.
Umowy z pracodawcą, którym jest starosta, zawiera Prezes Zarządu Funduszu.
Warunkiem zwrotu kosztów jest uzyskanie, wydanej na wniosek starosty, pozytywnej opi-
nii Państwowej Inspekcji Pracy o przystosowaniu stanowiska pracy do potrzeb wynikających
z niepełnosprawności osoby zatrudnionej na tym stanowisku.
Jeżeli okres zatrudnienia osoby niepełnosprawnej będzie krótszy niż 36 miesięcy, praco-
dawca jest obowiązany zwrócić Funduszowi za pośrednictwem starosty środki w wysokości
równej 1/36 ogólnej kwoty zwrotu za każdy miesiąc brakujący do upływu okresu, o którym
mowa wyżej, jednak w wysokości nie mniejszej niż 1/6 tej kwoty. Pracodawca dokonuje zwrotu
w terminie 3 miesięcy od dnia rozwiązania stosunku pracy z osobą niepełnosprawną.
Pracodawca nie zwraca środków, jeżeli zatrudni  w terminie 3 miesięcy od dnia rozwią-
zania stosunku pracy z osobą niepełnosprawną  inną osobę niepełnosprawną, zarejestrowaną
w powiatowym urzędzie pracy jako bezrobotna lub poszukująca pracy i niepozostającą w za-
trudnieniu.
Szczegółowe zasady udzielania pomocy zawarte są w rozporządzeniu Ministra Pracy
i Polityki Społecznej z dnia 17 paz
dziernika 2007 r. w sprawie zwrotu kosztów wyposażenia
stanowiska pracy osoby niepełnosprawnej (Dz.U. nr 194, poz. 1404 z póz
n. zm.).
34
V Zwrot miesięcznych kosztów zatrudnienia pracowników pomagających pracownikowi nie-
pełnosprawnemu w pracy (art. 26d ustawy)
Realizator zadania: starosta (zwykle za pośrednictwem Powiatowego Urzędu Pracy).
Pracodawca, który zatrudnia pracownika niepełnosprawnego, może otrzymać ze środ-
ków Funduszu zwrot miesięcznych kosztów zatrudnienia pracowników pomagających pracow-
nikowi niepełnosprawnemu w pracy w zakresie czynności ułatwiających komunikowanie się
z otoczeniem, a także czynności niemożliwych lub trudnych do samodzielnego wykonania przez
pracownika niepełnosprawnego na stanowisku pracy.
Wysokość zwrotu stanowi iloczyn kwoty najniższego wynagrodzenia i ilorazu liczby go-
dzin w miesiącu przeznaczonych wyłącznie na pomoc pracownikowi niepełnosprawnemu
i miesięcznej liczby godzin pracy pracownika niepełnosprawnego w miesiącu.
Liczba godzin przeznaczonych wyłącznie na pomoc pracownikowi niepełnosprawnemu nie
może przekraczać liczby godzin odpowiadającej 20% liczby godzin pracy pracownika w miesiącu.
Zwrotu kosztów dokonuje starosta na warunkach i w wysokości określonych umową za-
wartą z pracodawcą, z tym że zwrotowi nie podlegają koszty poniesione przez pracodawcę
przed dniem podpisania umowy.
Umowy z pracodawcą, którym jest starosta, zawiera Prezes Zarządu Funduszu.
2. Zadania z zakresu rehabilitacji społecznej osób niepełnosprawnych,
realizowane przez samorzÄ…d powiatowy,
skierowane do indywidualnych osób niepełnosprawnych
V Dofinansowanie uczestnictwa osób niepełnosprawnych i ich opiekunów w turnusach rehabi-
litacyjnych (art. 35a ust. 1 pkt 7 lit. a oraz art. 10c-10f ustawy)
Realizator zadania: Powiatowe Centra Pomocy Rodzinie.
Uczestnictwo w turnusie rehabilitacyjnym należy  według ustawy  do podstawowych form
aktywności wspomagającej proces rehabilitacji zawodowej i społecznej osób niepełnosprawnych.
Dofinansowanie (ze środków PFRON) uczestnictwa w turnusie rehabilitacyjnym osoby
niepełnosprawnej oraz  ewentualnie  jej opiekuna udzielane jest przez Powiatowe Centrum
Pomocy Rodzinie (PCPR), właściwe dla miejsca zamieszkania tej osoby.
Czas trwania turnusów wynosi co najmniej 14 dni.
Turnusy organizuje się wyłącznie na terenie kraju, w grupach zorganizowanych liczących
nie mniej niż 20 uczestników, w formie stacjonarnej i niestacjonarnej.
Program turnusu określa:
q rodzaj i cele turnusu oraz formy rehabilitacji odpowiednie do rodzajów schorzeń osób niepełnosprawnych,
q rodzaje zajęć kulturalno-oświatowych i sportowo-rekreacyjnych oraz innych zajęć wynikających
ze specjalistycznego rodzaju turnusu, z uwzględnieniem zajęć indywidualnych i grupowych,
q kadrÄ™ odpowiedzialnÄ… za realizacjÄ™ programu turnusu.
Organizator turnusów jest obowiązany do:
q zabezpieczenia turnusu od strony organizacyjnej, technicznej i kadrowej w sposób gwaran-
tujący osobom niepełnosprawnym bezpieczne warunki uczestnictwa w turnusie,
q opracowania i realizacji programu turnusu,
q udostępniania właściwemu ze względu na miejsce prowadzenia działalności Powiatowego
Centrum Pomocy Rodzinie takich informacji, jak:
 nazwy ośrodka i miejscowości, w której będą odbywały się turnusy,
 daty rozpoczęcia i zakończenia turnusów,
 warunki pobytu w ośrodku, w którym organizuje się turnusy,
 program turnusu,
 koszt uczestnictwa w turnusie,
q przesłania do właściwego Powiatowego Centrum Pomocy Rodzinie informacji o przebiegu
turnusu w terminie 21 dni od dnia zakończenia turnusu, sporządzonej odrębnie dla każdego
uczestnika korzystającego z dofinansowania ze środków Funduszu,
q przechowywania dokumentów dotyczących przebiegu turnusu przez okres 3 lat.
35
Osoba niepełnosprawna może ubiegać się o dofinansowanie ze środków PFRON, pod
warunkiem że:
q została skierowana na turnus rehabilitacyjny na wniosek lekarza, pod którego opieką się
znajduje,
q w roku, w którym ubiega się o dofinansowanie nie korzystała z dofinansowania ze środków
PFRON na ten cel,
q wybierze organizatora turnusu, który posiada wpis do specjalnego rejestru ośrodków, pro-
wadzonego przez wojewodę, albo poza takim ośrodkiem, w przypadku, gdy turnus jest orga-
nizowany w formie niestacjonarnej,
q wybierze organizatora turnusu, który posiada również odpowiedni wpis do rejestru,
q będzie uczestniczyła w zajęciach przewidzianych programem turnusu,
q nie będzie na turnusie pełniła funkcji członka kadry, ani nie będzie opiekunem innego uczest-
nika tego turnusu,
q złoży oświadczenie o wysokości dochodu wraz z informacją o liczbie osób we wspólnym gos-
podarstwie domowym (spełni kryterium dochodowe)24,
q w przypadku turnusu, którego program przewiduje także zabiegi fizjoterapeutyczne  przed-
stawi podczas pierwszego badania zaświadczenie lekarskie o aktualnym stanie zdrowia,
w szczególności o chorobie zasadniczej, uczuleniach i przyjmowanych lekach.
Osobie niepełnosprawnej ze znacznym lub umiarkowanym stopniem niepełnospraw-
ności albo posiadającej orzeczenie równoważne oraz osobie niepełnosprawnej w wieku do
16 lat może być przyznane dofinansowanie pobytu opiekuna, pod warunkiem, że:
q lekarz  wypisując wniosek  uzasadni konieczność pobytu opiekuna,
q opiekun:
 nie będzie pełnił funkcji członka kadry na tym turnusie,
 nie jest osobą niepełnosprawną wymagającą opieki innej osoby,
 ukończył 18 lat lub
 ukończył 16 lat i jest wspólnie zamieszkującym członkiem rodziny osoby niepełnosprawnej.
Z dofinansowania do turnusów rehabilitacyjnych mogą korzystać osoby niepełnosprawne,
które posiadają ważne orzeczenie:
q o zaliczeniu  przez organy orzekające  do jednego z trzech stopni niepełnosprawności lub
q o całkowitej lub częściowej niezdolności do pracy na podstawie odrębnych przepisów, lub
q o niepełnosprawności, wydane przed ukończeniem 16 roku życia, lub
q orzeczenie równoważne, lub
q o stałej albo długotrwałej niezdolności do pracy w gospodarstwie rolnym.
Wniosek o dofinansowanie uczestnictwa w turnusie rehabilitacyjnym składa się w PCPR 
właściwym dla miejsca zamieszkania osoby niepełnosprawnej  osobiście lub za pośrednic-
twem opiekuna albo organizatora turnusów rehabilitacyjnych.
Bezdomna osoba niepełnosprawna, w rozumieniu przepisów o pomocy społecznej, składa
wniosek o dofinansowanie w PCPR właściwym dla miejsca jej pobytu.
Osoba niepełnosprawna pozostająca pod opieką składa wniosek o dofinansowanie w Po-
wiatowym Centrum Pomocy Rodzinie właściwym dla miejsca pobytu.
Do wniosku należy dołączyć:
q kopie orzeczeń, o których mowa powyżej,
q wniosek lekarza, pod którego opieką znajduje się osoba niepełnosprawna, o skierowanie na
turnus rehabilitacyjny.
24
Osoba niepełnosprawna może ubiegać się o dofinansowanie ze środków PFRON uczestnictwa w turnusie, jeżeli
przeciętny miesięczny dochód, w rozumieniu przepisów o świadczeniach rodzinnych, podzielony przez liczbę osób we wspól-
nym gospodarstwie domowym, obliczony za kwartał poprzedzający miesiąc złożenia wniosku, nie przekracza kwoty:
 50% przeciętnego wynagrodzenia na osobę we wspólnym gospodarstwie domowym,
 65% przeciętnego wynagrodzenia w przypadku osoby samotnej.
W przypadku przekroczenia tych kwot, kwotę dofi nansowania pomniejsza się o kwotę, o którą dochód ten
został przekroczony. Z wyjątkiem, kiedy osoba niepełnosprawna znajdzie się w trudnej sytuacji materialnej lub
losowej; wówczas dofinansowanie uczestnictwa w turnusie tej osoby lub dofinansowanie uczestnictwa jej opiekuna
może zostać przyznane bez pomniejszania kwoty dofinansowania pomimo przekroczenia ww. kwot dochodu.
36
Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie rozpatruje wnioski w terminie 30 dni od dnia zło-
żenia kompletnego wniosku.
Wysokość dofinansowania do turnusów rehabilitacyjnych wynosi:
q 27% przeciętnego wynagrodzenia  dla osoby ze znacznym stopniem niepełnosprawności,
osoby niepełnosprawnej w wieku do 16 roku życia oraz osoby niepełnosprawnej w wieku
16-24 lat uczącej się i niepracującej, bez względu na stopień niepełnosprawności,
q 25% przeciętnego wynagrodzenia  dla osoby z umiarkowanym stopniem niepełnosprawności,
q 23% przeciętnego wynagrodzenia  dla osoby z lekkim stopniem niepełnosprawności,
q 18% przeciętnego wynagrodzenia  dla opiekuna osoby niepełnosprawnej,
q 18% przeciętnego wynagrodzenia  dla osoby niepełnosprawnej zatrudnionej w zakładzie
pracy chronionej, niezależnie od posiadanego stopnia niepełnosprawności.
W przypadku uzasadnionym szczególnie trudną sytuacją życiową osoby niepełnosprawnej
dofinansowanie dla tej osoby lub dofinansowanie pobytu jej opiekuna na turnusie rehabilitacyj-
nym może zostać podwyższone do wysokości 35% przeciętnego wynagrodzenia.
Podwyższenie dofinansowania pobytu opiekuna może nastąpić, jeżeli opiekun pozostaje
we wspólnym gospodarstwie domowym z osobą niepełnosprawną lub osoba ta ponosi koszty
uczestnictwa opiekuna w turnusie.
W przypadku znacznego niedoboru środków PFRON w danym roku w stosunku do ist-
niejących potrzeb w tym zakresie, PCPR może obniżyć wysokość dofinansowania, nie więcej
jednak niż o 20% kwot, o których mowa powyżej, albo przyjąć zasadę przyznawania dofinan-
sowania turnusu tej samej dorosłej osobie niepełnosprawnej raz na dwa lata.
Osoba niepełnosprawna, w terminie 30 dni od otrzymania powiadomienia o przyznaniu
dofinansowania, nie póz
niej jednak niż na 21 dni przed dniem rozpoczęcia turnusu, przekazuje
do PCPR informacjÄ™ o wyborze turnusu.
Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie po otrzymaniu informacji o wyborze turnusu,
w terminie 7 dni, sprawdza:
q czy wybrany przez osobę niepełnosprawną ośrodek i organizator posiadają odpowiednio
wpis do rejestru ośrodków i organizatorów, obejmujący okres trwania turnusu,
q czy ośrodek, w którym odbędzie się turnus, jest uprawniony do przyjmowania osób nie-
pełnosprawnych z określonymi w orzeczeniu lub we wniosku lekarskim dysfunkcjami lub
schorzeniami,
q czy organizator jest uprawniony do organizowania turnusu wybranego przez osobÄ™ nie-
pełnosprawną z określonymi w orzeczeniu lub we wniosku lekarskim dysfunkcjami lub
schorzeniami.
W przypadku niespełnienia któregokolwiek z tych warunków PCPR, w terminie 7 dni,
informuje osobę niepełnosprawną o konieczności dokonania wyboru innego ośrodka
lub organizatora turnusu rehabilitacyjnego, pod rygorem nieprzekazania przyznanego do-
fi nansowania.
UWAGA!
q Pierwszeństwo w uzyskaniu dofinansowania mają osoby niepełnosprawne, które posiada-
ją orzeczenia o zaliczeniu do znacznego i umiarkowanego stopnia niepełnosprawności albo
równoważne, osoby niepełnosprawne w wieku do 16 lat albo w wieku do 24 lat uczące się
i niepracujące, bez względu na stopień niepełnosprawności.
q Przy rozpatrywaniu wniosku o dofinansowanie bierze się pod uwagę stopień i rodzaj nie-
pełnosprawności wnioskodawcy oraz wpływ niepełnosprawności na możliwość realiza-
cji przez wnioskodawcę kontaktów społecznych w codziennym funkcjonowaniu, a także
uwzględnia się na korzyść wnioskodawcy fakt niekorzystania z dofinansowania w roku
poprzednim.
q Dofinansowanie można otrzymać tylko raz w roku kalendarzowym.
Ze środków PFRON nie może być dofinansowane uczestnictwo w turnusie rehabilitacyj-
nym finansowanym, w części lub w całości, na podstawie przepisów o świadczeniach opieki
37
zdrowotnej opłacanych ze środków publicznych lub o systemie ubezpieczeń społecznych albo
o ubezpieczeniu społecznym rolników.
Kwota dofinansowania nie może być wyższa od faktycznego kosztu uczestnictwa w turnu-
sie osoby niepełnosprawnej lub pobytu jej opiekuna.
Dofinansowanie uczestnictwa osoby niepełnosprawnej w turnusie rehabilitacyjnym może
być wykorzystane jedynie przez osobę, której zostało przyznane.
W przypadku skrócenia uczestnictwa w turnusie rehabilitacyjnym z przyczyn innych niż
losowe, osoba niepełnosprawna oraz opiekun ponosi koszty pobytu na tym turnusie.
Powiatowe Centra Pomocy Rodzinie zobowiÄ…zane sÄ… do udzielania osobom zainteresowa-
nym informacji dotyczących ośrodków i organizatorów turnusów, którzy posiadają wpisy do
odpowiednich rejestrów. Dzięki temu osoby niepełnosprawne mogą wybrać ofertę odpowiednią
dla rodzaju niepełnosprawności i zaleceń lekarza.
Aktualne informacje o ośrodkach i organizatorach turnusów rehabilitacyjnych, posia-
dających wpisy do rejestrów wojewody, dostępne są pod adresem: www.ebon.mpips.gov.pl.
Na tej stronie znajduje się centralna baza danych, utworzona z 16 wojewódzkich rejestrów
ośrodków i 16 wojewódzkich rejestrów organizatorów. Zawiera ona aktualizowane przez wo-
jewodów informacje o ośrodkach i organizatorach, posiadających wpis do odpowiedniego
rejestru wojewody.
Na stronie umożliwiono wyszukiwanie ośrodków i organizatorów według zadanych kry-
teriów (np. rodzaju turnusu, rodzaju dysfunkcji, adresu). Wyszukane pozycje można następnie
wydrukować wraz z danymi kontaktowymi.
Szczegółowe zasady udzielania pomocy określone zostały w rozporządzeniu Ministra Pra-
cy i Polityki Społecznej z dnia 15 listopada 2007 r. w sprawie turnusów rehabilitacyjnych (Dz.U.
nr 230, poz. 1694).
V Dofinansowanie zaopatrzenia w sprzęt rehabilitacyjny, przedmioty ortopedyczne i środki
pomocnicze (art. 35a ust. 1 pkt 7 lit. c ustawy)
Realizator zadania: Powiatowe Centra Pomocy Rodzinie.
Podstawowymi warunkami uzyskania dofinansowania zaopatrzenia w sprzęt rehabilita-
cyjny, przedmioty ortopedyczne i środki pomocnicze przyznawane na podstawie odrębnych
przepisów25 są:
q posiadanie odpowiedniego dokumentu potwierdzającego niepełnosprawność,
q spełnienie kryterium dochodowego.
O dofinansowanie mogą ubiegać się osoby, jeżeli przeciętny miesięczny dochód26, w ro-
zumieniu przepisów o świadczeniach rodzinnych, podzielony przez liczbę osób we wspólnym
gospodarstwie domowym, obliczony za kwartał poprzedzający miesiąc złożenia wniosku, nie
przekracza kwoty:
 50% przeciętnego wynagrodzenia na osobę we wspólnym gospodarstwie domowym,
 65% przeciętnego wynagrodzenia w przypadku osoby samotnej.
O dofinansowanie zaopatrzenia w sprzęt rehabilitacyjny ze środków Funduszu mogą ubiegać się:
q osoby niepełnosprawne, jeżeli ich dochód nie przekracza odpowiednio kwot, o których mowa
powyżej,
q osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą, osoby prawne i jednostki organiza-
cyjne nieposiadające osobowości prawnej, jeżeli prowadzą działalność związaną z rehabi-
litacją osób niepełnosprawnych przez okres co najmniej 2 lat przed dniem złożenia wnio-
25
Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 29 sierpnia 2009 r. w sprawie świadczeń gwarantowanych
z zakresu zaopatrzenia w wyroby medyczne będące przedmiotami ortopedycznymi oraz środki pomocnicze (Dz.U.
nr 139 poz. 1141).
26
Przeciętne wynagrodzenie  przeciętne wynagrodzenie miesięczne brutto w gospodarce narodowej, ogła-
szane (w terminie do 7. roboczego dnia drugiego miesiąca każdego kwartału za poprzedni kwartał) w Dzienni-
ku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej  Monitor Polski przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego  na
podstawie ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tekst
jednolity: Dz.U. z 2009 r. nr 153, poz. 1227).
38
sku oraz udokumentują posiadanie środków własnych lub pozyskanych z innych z
ródeł
na sfinansowanie przedsięwzięcia w wysokości nieobjętej dofinansowaniem ze środków
Funduszu.
Wysokość dofinansowania zaopatrzenia wynosi:
q w sprzęt rehabilitacyjny  do 60% kosztów tego sprzętu, nie więcej jednak niż do wysokości
pięciokrotnego przeciętnego wynagrodzenia,
q w przedmioty ortopedyczne i środki pomocnicze:
 do 100% udziału własnego osoby niepełnosprawnej w limicie ceny ustalonym na podsta-
wie odrębnych przepisów, jeżeli taki udział jest wymagany,
 do 150% sumy kwoty limitu, o którym mowa wyżej, wyznaczonego przez Narodowy
Fundusz Zdrowia oraz wymaganego udziału własnego osoby niepełnosprawnej w za-
kupie tych przedmiotów i środków pomocniczych, jeżeli cena zakupu jest wyższa niż
ustalony limit.
Dofinansowanie ze środków Funduszu nie przysługuje, jeżeli podmiot ubiegający się o dofinan-
sowanie ma zaległości wobec Funduszu lub podmiot ten był, w ciągu trzech lat przed złożeniem wnio-
sku, stroną umowy zawartej z Funduszem i rozwiązanej z przyczyn leżących po jego stronie.
Osoba niepełnosprawna może złożyć w PCPR wniosek o dofinansowanie ze środków
PFRON zaopatrzenia w przedmioty ortopedyczne i środki pomocnicze w każdym czasie.
Szczegółowe zasady udzielania pomocy określone zostały w rozporządzeniu Ministra Pra-
cy i Polityki Społecznej z dnia 25 czerwca 2002 r. w sprawie określenia rodzajów zadań po-
wiatu, które mogą być finansowane ze środków Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób
Niepełnosprawnych (Dz.U. nr 96, poz. 861 z póz
n. zm.).
V Dofinansowanie likwidacji barier architektonicznych, w komunikowaniu siÄ™ i technicz-
nych, w związku z indywidualnymi potrzebami osób niepełnosprawnych (art. 35a ust. 1
pkt 7 lit. d ustawy)
Realizator zadania: Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie.
Interpretacja Biura Pełnomocnika Rządu do spraw Osób Niepełnosprawnych określa, że:
q bariery architektoniczne to wszelkie utrudnienia występujące w budynku i w jego najbliższej
okolicy, które ze względu na rozwiązania techniczne, konstrukcyjne lub warunki użytkowa-
nia uniemożliwiają lub utrudniają swobodę ruchu osobom niepełnosprawnym,
q bariery techniczne to przeszkody wynikajÄ…ce z braku zastosowania lub niedostosowania,
odpowiednich do rodzaju niepełnosprawności, przedmiotów lub urządzeń; likwidacja tych
barier powinna skutkować sprawniejszym działaniem osoby niepełnosprawnej w społeczeń-
stwie i umożliwić jej wydajniejsze funkcjonowanie,
q bariery w komunikowaniu się to ograniczenia uniemożliwiające lub utrudniające osobie nie-
pełnosprawnej swobodne porozumiewanie się i/lub przekazywanie informacji.
Realizacja powyższych zadań ma na celu umożliwienie lub w znacznym stopniu ułatwie-
nie osobie niepełnosprawnej wykonywania podstawowych, codziennych czynności lub kontak-
tów z otoczeniem.
O dofinansowanie mogą ubiegać się:
q na likwidację barier architektonicznych  osoby niepełnosprawne, które mają trudności
w poruszaniu się, jeżeli są właścicielami nieruchomości lub użytkownikami wieczystymi
nieruchomości albo posiadają zgodę właściciela lokalu lub budynku mieszkalnego, w którym
stale zamieszkujÄ…,
q na likwidację barier w komunikowaniu się i technicznych  osoby niepełnosprawne, jeżeli
jest to uzasadnione potrzebami wynikającymi z niepełnosprawności.
Pisemny wniosek o dofinansowanie likwidacji barier osoba niepełnosprawna składa w Po-
wiatowym Centrum Pomocy Rodzinie, właściwym dla jej miejsca zamieszkania.
Do wniosku należy dołączyć kopię orzeczenia lub kopię wypisu z treści orzeczenia o:
q zakwalifikowaniu przez organy orzekające do jednego z trzech stopni niepełnosprawności lub
q całkowitej lub częściowej niezdolności do pracy na podstawie odrębnych przepisów, lub
q niepełnosprawności, wydanego przed ukończeniem 16 roku życia, lub
39
q zaliczeniu do jednej z grup inwalidów, dotyczącego niepełnosprawności lub też
q stałej albo długotrwałej niezdolności do pracy w gospodarstwie rolnym wydanego przed
dniem 1 stycznia 1998 r.
UWAGA!
q PCPR nie zwraca kosztów poniesionych w związku z pracami wykonanymi przed przyzna-
niem środków finansowych i zawarciem umowy o dofinansowanie ze środków Funduszu.
q Wysokość dofinansowania wynosi do 80% kosztów przedsięwzięcia, nie więcej jednak niż do wy-
sokości piętnastokrotnego przeciętnego wynagrodzenia. Pozostałe 20% pokrywa wnioskodawca.
q Osoba niepełnosprawna, która ma trudności z poruszaniem się, może wystąpić o pomoc
w likwidacji barier architektonicznych utrudniających jej dostęp do budynku, w którym
mieszka (np. budowy podjazdu).
q Dofinansowanie ze środków Funduszu nie przysługuje, jeżeli podmiot ubiegający się o dofi-
nansowanie ma zaległości wobec Funduszu lub był on, w ciągu trzech lat przed złożeniem
wniosku, stroną umowy rozwiązanej z przyczyn leżących po stronie tego podmiotu.
q Dofinansowanie likwidacji barier architektonicznych, w komunikowaniu siÄ™ i technicznych
przysługuje oddzielnie na każdy rodzaj zadania.
q Dofinansowanie likwidacji barier w komunikowaniu się i technicznych nie przysługuje oso-
bom niepełnosprawnym, które w ciągu trzech lat przed złożeniem wniosku uzyskały odpo-
wiednio na te cele dofinansowanie ze środków Funduszu.
q Dofinansowanie nie może obejmować kosztów realizacji zadania poniesionych przed przy-
znaniem środków finansowych i zawarciem umowy o dofinansowanie ze środków Funduszu.
q Właściwa jednostka organizacyjna samorządu terytorialnego, w terminie 10 dni od dnia zło-
żenia wniosku, informuje podmiot, który złożył wniosek, o występujących uchybieniach, któ-
re powinny zostać usunięte w terminie 30 dni. Nieusunięcie ich w wyznaczonym terminie
powoduje pozostawienie wniosku bez rozpatrzenia.
q Jeżeli przedmiotem dofinansowania jest np. budowa podjazdu do budynku mieszkalnego
lub dobudowa windy, w zależności od kwestii własności budynku lub ziemi, należy dopełnić
następujących formalności:
 wystąpić do wydziału architektury urzędu dzielnicowego o wydanie decyzji o warunkach
zabudowy i zagospodarowania terenu (w celu sprawdzenia, że planowana budowa pod-
jazdu jest zgodna z przeznaczeniem),
 przedstawić zgodę właściciela gruntu na budowę podjazdu; gdy właścicielem gruntu jest
gmina, należy uzyskać dzierżawę tego terenu,
 po uzyskaniu pozytywnej decyzji, należy w tym samym urzędzie złożyć projekt architek-
toniczno-budowlany podjazdu,
 uzyskać pozwolenie na budowę.
Szczegółowe zasady udzielania pomocy określone zostały w rozporządzeniu Ministra Pra-
cy i Polityki Społecznej z dnia 25 czerwca 2002 r. w sprawie określenia rodzajów zadań po-
wiatu, które mogą być finansowane ze środków Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób
Niepełnosprawnych (Dz.U. nr 96, poz. 861 z póz
n. zm.).
3. Zadania ustawowe realizowane przez
Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych
V Refundacja składek na ubezpieczenia społeczne osobie niepełnosprawnej prowadzącej dzia-
łalność gospodarczą oraz niepełnosprawnemu rolnikowi lub rolnikowi zobowiązanemu do
opłacania składek za niepełnosprawnego domownika (art. 25a-d ustawy)
Realizator: Biuro PFRON.
Fundusz refunduje  pod warunkiem terminowego opłacenia składek w całości:
q osobie niepełnosprawnej wykonującej działalność gospodarczą  obowiązkowe składki na
ubezpieczenia emerytalne i rentowe do wysokości odpowiadającej wysokości składki, której
40
podstawą wymiaru jest kwota określona w art. 18 ust. 8 oraz w art. 18a ustawy z dnia 13 paz
-
dziernika 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz.U. z 2009 r. nr 205, poz. 1585 z póz
n.
zm.); składki te nalicza się i opłaca na zasadach określonych w ustawie z dnia 13 paz
dzier-
nika 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych,
q niepełnosprawnemu rolnikowi lub rolnikowi zobowiązanemu do opłacania składek za nie-
pełnosprawnego domownika  składki na ubezpieczenia społeczne rolników: wypadkowe,
chorobowe, macierzyńskie oraz emerytalno-rentowe; składki nalicza się i opłaca na zasa-
dach określonych w ustawie z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników
(Dz.U. z 2008 r. nr 50, poz. 291 z póz
n. zm.).
Osoba niepełnosprawna wykonująca działalność gospodarczą składa Funduszowi wniosek
o wypłatę refundacji składek na ubezpieczenia społeczne za dany miesiąc. Przepis ten stosuje się od-
powiednio do niepełnosprawnego rolnika lub rolnika zobowiązanego do opłacania składek za niepeł-
nosprawnego domownika, z tym że rolnik składa wniosek o wypłatę refundacji składek w miesiącu
następującym po miesiącu, w którym terminowo dokonał zapłaty składek za dany kwartał.
Osoba niepełnosprawna wykonująca działalność gospodarczą, niepełnosprawny rolnik
lub rolnik zobowiązany do opłacania składek za niepełnosprawnego domownika przekazu-
je wniosek o wypłatę refundacji składek na ubezpieczenia społeczne w formie dokumentu
elektronicznego przez teletransmisjÄ™ danych oraz pobiera drogÄ… elektronicznÄ… potwierdze-
nie wysłanego wniosku. Wnioskodawca może przekazać wniosek również w formie doku-
mentu pisemnego.
Wniosek o wypłatę refundacji składek na ubezpieczenia społeczne, w formie wydruku
z oprogramowania informatycznego Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, osoba niepełno-
sprawna wykonująca działalność gospodarczą może nieodpłatnie sporządzić w terenowej
jednostce organizacyjnej ZUS, na podstawie danych zgromadzonych w systemie informa-
tycznym ZUS.
W terminie 14 dni od dnia otrzymania kompletnego i prawidłowo wypełnionego wniosku
o wypłatę refundacji składek na ubezpieczenia społeczne Fundusz przekazuje na rachunek ban-
kowy wnioskodawcy kwotÄ™ refundacji oraz informuje wnioskodawcÄ™ o sposobie jej ustalenia,
jeżeli kwota ta różni się od kwoty wskazanej we wniosku.
W przypadku nieterminowego przekazania przez Fundusz kwoty refundacji składek na
ubezpieczenia społeczne od kwoty należnej nalicza się odsetki, w wysokości określonej jak dla
zaległości podatkowych.
Jeżeli wnioskodawca ma zaległości w zobowiązaniach wobec Funduszu przekraczające
ogółem kwotę 100 zł, Prezes Zarządu Funduszu wydaje decyzję o wstrzymaniu refundacji skła-
dek na ubezpieczenia społeczne do czasu uregulowania zaległości przez wnioskodawcę. Decyz-
ja podlega wykonaniu z dniem wydania. W przypadku nieuregulowania przez wnioskodawcÄ™
zaległości wobec Funduszu do dnia 31 stycznia roku następującego po roku, za który wniosko-
dawcy przysługuje refundacja, Prezes Zarządu Funduszu wydaje decyzję o odmowie wypłaty
refundacji składek na ubezpieczenia społeczne za okres wskazany w decyzji.
Refundacja składek na ubezpieczenia społeczne jest udzielana na zasadach pomocy de mi-
nimis, określonych w przepisach prawa Unii Europejskiej.
Refundacja nie przysługuje do składek w części finansowanych ze środków publicznych.
Prezes Zarządu Funduszu może przeprowadzać kontrolę wnioskodawcy w zakresie re-
fundacji składek na ubezpieczenia społeczne. W przypadku stwierdzenia  w wyniku kontroli
 nieprawidłowości, wydaje decyzję nakazującą zwrot wypłaconej refundacji w zakresie stwier-
dzonych nieprawidłowości. Od decyzji tej przysługuje odwołanie do ministra właściwego do
spraw zabezpieczenia społecznego.
UWAGA!
Szczegółowe informacje na temat refundacji składek na ubezpieczenia społeczne osobie nie-
pełnosprawnej prowadzącej działalność gospodarczą oraz niepełnosprawnemu rolnikowi lub rol-
nikowi zobowiązanemu do opłacania składek za niepełnosprawnego domownika, jak również
akty prawne regulujące ten rodzaj wsparcia ze środków finansowych PFRON, dostępne są na
witrynie PFRON www.pfron.org.pl, w zakładce  Obsługa dofinansowań i refundacji .
41
V Dofinansowanie do wynagrodzeń osób niepełnosprawnych (art. 26 a-c ustawy)
Realizator: Biuro PFRON.
Pracodawcy przysługuje ze środków Funduszu miesięczne dofinansowanie do wynagro-
dzenia pracownika niepełnosprawnego, o ile pracownik ten został ujęty w ewidencji zatrudnio-
nych osób niepełnosprawnych prowadzonej przez Fundusz.
Miesięczne dofinansowanie do wynagrodzenia pracownika niepełnosprawnego przysłu-
guje w kwocie:
q 160% najniższego wynagrodzenia  w przypadku osób niepełnosprawnych zaliczonych do
znacznego stopnia niepełnosprawności,
q 140% najniższego wynagrodzenia  w przypadku osób niepełnosprawnych zaliczonych do
umiarkowanego stopnia niepełnosprawności,
q 60% najniższego wynagrodzenia  w przypadku osób niepełnosprawnych zaliczonych do
lekkiego stopnia niepełnosprawności.
Miesięczne dofinansowanie nie przysługuje pracodawcy zatrudniającemu co najmniej 25 pra-
cowników w przeliczeniu na pełny wymiar czasu pracy i nieosiągającemu wskaz
nika zatrudnienia
osób niepełnosprawnych w wysokości co najmniej 6%.
Powyższe kwoty zwiększa się o 40% najniższego wynagrodzenia w przypadku osób niepeł-
nosprawnych, u których stwierdzono chorobę psychiczną, upośledzenie umysłowe lub epilepsję
oraz niewidomych.
Kwota miesięcznego dofi
nansowania nie może przekroczyć kwoty 90% faktycznie ponie-
sionych miesięcznych kosztów płacy, a w przypadku pracodawcy wykonującego działalność
gospodarczą, w rozumieniu przepisów o postępowaniu w sprawach dotyczących pomocy pub-
licznej  75% tych kosztów.
Miesięczne dofinansowanie wypłaca Fundusz w wysokości proporcjonalnej do wymiaru
czasu pracy pracownika.
Jeżeli pracodawca ma zaległości w zobowiązaniach wobec Funduszu przekraczające ogó-
łem kwotę 100 złotych, Prezes Zarządu Funduszu wydaje decyzję o wstrzymaniu miesięcznego
dofinansowania do czasu uregulowania zaległości przez pracodawcę. Decyzja podlega wyko-
naniu z dniem wydania.
W przypadku nieuregulowania przez pracodawcę zaległości wobec Funduszu do dnia
31 stycznia roku następującego po roku, za który pracodawcy przysługuje miesięczne dofinan-
sowanie, Prezes Zarządu Funduszu wydaje decyzję o odmowie wypłaty miesięcznego dofinan-
sowania za okres wskazany w decyzji, o której mowa powyżej.
Miesięczne dofinansowanie przysługuje na osoby niepełnosprawne z tytułu zatrudnie-
nia, ujęte w ewidencji zatrudnionych osób niepełnosprawnych, którą prowadzi Fundusz,
wykorzystujÄ…c numer PESEL i NIP oraz przekazywane drogÄ… elektronicznÄ… do Funduszu
informacje.
W przypadku gdy osoba niepełnosprawna jest zatrudniona u więcej niż jednego praco-
dawcy w wymiarze czasu pracy nieprzekraczającym ogółem pełnego wymiaru czasu pracy,
miesięczne dofinansowanie przyznaje się na tę osobę pracodawcom, u których jest ona zatrud-
niona, w wysokości proporcjonalnej do wymiaru czasu pracy tej osoby.
Jeżeli zatrudnienie nowych pracowników niepełnosprawnych w danym miesiącu, u praco-
dawcy wykonującego działalność gospodarczą, nie powoduje u tego pracodawcy wzrostu netto
zatrudnienia ogółem i wzrostu netto zatrudnienia pracowników niepełnosprawnych miesięcz-
ne dofinansowanie na nowo zatrudnionego pracownika niepełnosprawnego nie przysługuje, je-
żeli jego zatrudnienie nastąpiło w wyniku rozwiązania umowy o pracę z innym pracownikiem,
chyba że umowa o pracę uległa rozwiązaniu:
q z przyczyn określonych w art. 52 ż 1 pkt 1 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r.  Kodeks pracy,
q za wypowiedzeniem złożonym przez pracownika,
q na mocy porozumienia stron,
q wskutek przejścia pracownika na rentę z tytułu niezdolności do pracy,
q z upływem czasu, na który została zawarta,
q z dniem ukończenia pracy, dla której wykonania była zawarta.
42
Jeśli nie są spełnione warunki, o których mowa powyżej, miesięczne dofinansowanie na
nowo zatrudnionego pracownika niepełnosprawnego przysługuje w przypadku, gdy jego miej-
sce pracy powstało w wyniku:
q wygaśnięcia umowy o pracę,
q zmniejszenia wymiaru czasu pracy pracownika  na jego wniosek.
Wzrost netto zatrudnienia ogółem oraz wzrost netto zatrudnienia pracowników niepełno-
sprawnych ustala się w stosunku do odpowiednio przeciętnego zatrudnienia ogółem i przecięt-
nego zatrudnienia osób niepełnosprawnych w okresie poprzedzających 12 miesięcy.
Miesięczne dofinansowanie nie przysługuje do wynagrodzenia pracownika w części finan-
sowanej ze środków publicznych.
Prezes Zarządu Funduszu może przeprowadzać kontrole pracodawcy w zakresie miesięcz-
nego dofinansowania, w szczególności dotyczące ustalania wysokości miesięcznego dofinanso-
wania i wypłaty wynagrodzeń pracowników niepełnosprawnych. W przypadku stwierdzenia
nieprawidłowości Prezes Zarządu Funduszu wydaje decyzję nakazującą zwrot wypłaconego
dofinansowania w zakresie stwierdzonych nieprawidłowości. Od decyzji tej przysługuje odwo-
łanie do ministra właściwego do spraw zabezpieczenia społecznego.
UWAGA!
Szczegółowe informacje na temat dofinansowań do wynagrodzenia osób niepełnospraw-
nych, jak również akty prawne regulujące ten rodzaj wsparcia pracodawców ze środków
finansowych PFRON, dostępne są na witrynie PFRON www.pfron.org.pl, w zakładce  Obsługa
dofinansowań i refundacji .
V Zlecanie zadań, w trybie art. 36 ustawy o rehabilitacji
Zgodnie z postanowieniami art. 36 ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawo-
dowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych zadania z zakresu rehabilitacji
zawodowej i społecznej osób niepełnosprawnych mogą być realizowane przez fundacje oraz
organizacje pozarzÄ…dowe:
q na zlecenie Funduszu,
q na zlecenie samorządu województwa lub powiatu  ze środków PFRON (przekazanych we-
dług algorytmu).
Rodzaje zadań, które mogą być zlecane fundacjom oraz organizacjom pozarządowym
wskazane zostały w rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 7 lutego 2008 r.
w sprawie rodzajów zadań z zakresu rehabilitacji zawodowej i społecznej osób niepełnospraw-
nych zlecanych fundacjom oraz organizacjom pozarządowym (Dz.U. nr 29, poz. 172), które
weszło w życie z dniem 1 lipca 2008 r.
Fundacjom oraz organizacjom pozarządowym mogą być zlecane na podstawie przywoła-
nego wyżej rozporządzenia następujące rodzaje zadań:
q prowadzenie rehabilitacji osób niepełnosprawnych w różnych typach placówek,
q organizowanie i prowadzenie szkoleń, kursów, warsztatów, grup środowiskowego wsparcia
oraz zespołów aktywności społecznej dla osób niepełnosprawnych  aktywizujących zawo-
dowo i społecznie te osoby,
q organizowanie i prowadzenie szkoleń, kursów i warsztatów dla członków rodzin osób
niepełnosprawnych, opiekunów, kadry i wolontariuszy bezpośrednio zaangażowanych
w proces rehabilitacji zawodowej lub społecznej osób niepełnosprawnych, ze szczegól-
nym uwzględnieniem zagadnień dotyczących procesu integracji osób niepełnosprawnych
w najbliższym środowisku i społeczności lokalnej, zwiększania ich aktywności życiowej
i zaradności osobistej oraz niezależności ekonomicznej, podnoszenia umiejętności pracy
z osobami niepełnosprawnymi, w tym sprawowania nad nimi opieki i udzielania pomocy
w procesie ich rehabilitacji,
q prowadzenie poradnictwa psychologicznego, społeczno-prawnego oraz udzielanie informacji
na temat przysługujących uprawnień, dostępnych usług, sprzętu rehabilitacyjnego i pomocy
technicznej dla osób niepełnosprawnych,
43
q prowadzenie grupowych i indywidualnych zajęć, które:
 mają na celu nabywanie, rozwijanie i podtrzymywanie umiejętności niezbędnych do sa-
modzielnego funkcjonowania osób niepełnosprawnych,
 rozwijają umiejętności sprawnego komunikowania się z otoczeniem osób z uszkodzenia-
mi słuchu, mowy, z autyzmem i z niepełnosprawnością intelektualną,
 usprawniają i wspierają funkcjonowanie osób z autyzmem i z niepełnosprawnością inte-
lektualną w różnych rolach społecznych i w różnych środowiskach,
q organizowanie i prowadzenie zintegrowanych działań na rzecz włączania osób niepełno-
sprawnych w rynek pracy, w szczególności przez:
 doradztwo zawodowe,
 przygotowanie i wdrożenie indywidualnego planu drogi życiowej i zawodowej,
 prowadzenie specjalistycznego poradnictwa zawodowego i pośrednictwa pracy, mających
na celu przygotowanie do aktywnego poszukiwania pracy i utrzymania w zatrudnieniu
osób niepełnosprawnych,
q zakup, szkolenie i utrzymanie w trakcie szkolenia psów przewodników dla osób niewido-
mych oraz osób z niepełnosprawnością ruchową,
q organizowanie i prowadzenie szkoleń dla tłumaczy języka migowego oraz tłumaczy-prze-
wodników,
q organizowanie lokalnych, regionalnych i ogólnopolskich imprez kulturalnych, sportowych,
turystycznych i rekreacyjnych dla osób niepełnosprawnych wspierających ich aktywność
w tych dziedzinach,
q promowanie aktywności osób niepełnosprawnych w różnych dziedzinach życia społecznego
i zawodowego,
q prowadzenie kampanii informacyjnych na rzecz integracji osób niepełnosprawnych i prze-
ciwdziałaniu ich dyskryminacji,
q opracowywanie lub wydawanie publikacji, wydawnictw ciągłych oraz wydawnictw zwar-
tych, stanowiących zamkniętą całość, w tym na nośnikach elektromagnetycznych i elektro-
nicznych:
 dotyczących problematyki związanej z niepełnosprawnością,
 kierowanych do osób niepełnosprawnych  w tym publikowanych drukiem powiększo-
nym, pismem Braille a lub publikowanych w tekście łatwym do czytania.
Idea zlecania zadań, w trybie art. 36 ustawy o rehabilitacji, oparta została o zasadę sub-
sydiarności. Tym samym przez Biuro PFRON mogą być zlecane te zadania, których realizacja
na poziomie regionalnym lub lokalnym jest niemożliwa lub nieuzasadniona. Zadania o charak-
terze regionalnym (wojewódzkim) mogą być zlecane przez marszałków województw, a zadania
o charakterze lokalnym przez starostów. Mając jednak na względzie potrzebę zapewnienia ciąg-
łości rehabilitacji osób niepełnosprawnych, prowadzonej w kierowanych przez fundacje lub
organizacje pozarządowe placówkach, Fundusz będzie zlecał realizację zadania polegającego
na prowadzeniu rehabilitacji osób niepełnosprawnych  w różnych typach placówek  nawet
w sytuacji, gdy zadanie to będzie miało charakter regionalny lub lokalny.
Zlecanie realizacji zadań przez PFRON następuje po przeprowadzeniu otwartego konkur-
su. Konkurs ogłaszany jest zgodnie z ustawą z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku
publicznego i o wolontariacie (Dz.U. nr 96, poz. 873 z póz
n. zm.).
Fundusz ogłasza kolejne konkursy na podstawie  Zasad zlecania przez PFRON zadań
z zakresu rehabilitacji zawodowej i społecznej osób niepełnosprawnych fundacjom oraz orga-
nizacjom pozarządowym , w których przyjęto wiele rozwiązań obowiązujących od wielu lat
w konkursach ogłaszanych w ramach Funduszu Inicjatyw Obywatelskich (FIO).
Dotychczas Fundusz ogłosił sześć konkursów na zlecenie realizacji zadań przez fundacje
i organizacje pozarzÄ…dowe.
Pierwszy konkurs ogłoszony został w dniu 15 paz
dziernika 2008 r. Jego zakresem objęto
wszystkie 12 zadań wskazanych w rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia
7 lutego 2008 r. Na dofinansowanie zadań zgłoszonych w ramach tego konkursu przewidziano
109 723 005,00 zł.
44
Drugi konkurs ogłoszony został w dniu 10 marca 2009 r. Celem realizacji projektów zgła-
szanych w ramach tego konkursu musiało być:
q wejście osób niepełnosprawnych (beneficjentów) na rynek pracy,
q zwiększenie samodzielności osób niepełnosprawnych (beneficjentów projektu),
q wsparcie działań integracyjnych prowadzonych na rzecz osób niepełnosprawnych poprzez
poradnictwo psychologiczne, społeczno-prawne oraz udzielanie osobom niepełnosprawnym
informacji dotyczących możliwości uzyskania różnego rodzaju pomocy.
Wysokość środków na dofinansowanie zadań w ramach drugiego konkursu wyniosła
30 000 000,00 zł.
W dniu 30 kwietnia 2009 r. ogłoszony został trzeci konkurs, w ramach którego mogły być
składane wnioski dotyczące realizacji zadań nie objętych drugim konkursem.
Na dofinansowanie zadań zgłoszonych w ramach tego konkursu przewidziano 11 818 500,00 zł.
Składane w ramach trzeciego konkursu wnioski mogły dotyczyć wyłącznie zadań o cha-
rakterze ponadregionalnym (tzn. zadań planowanych do realizacji na obszarze więcej niż jed-
nego województwa lub zadań skierowanych do beneficjentów ostatecznych, których miejsca
zamieszkania znajdują się na terenie co najmniej 2 województw).
W ramach pierwszego i drugiego konkursu wnioskodawca mógł także ubiegać się o zlece-
nie realizacji zadania o charakterze regionalnym lub lokalnym, w przypadku, gdy zadanie to
miało charakter ciągły i dotyczyło prowadzenia rehabilitacji osób niepełnosprawnych w specja-
listycznych placówkach kierowanych przez tego wnioskodawcę.
W dniu 31 sierpnia 2010 r. ogłoszony został przez PFRON czwarty konkurs o zlecenie
realizacji zadań w 2010 r.
Dotyczył on wyłącznie projektów wieloletnich, których rozpoczęcie realizacji nastąpi nie
póz
niej niż w pierwszym kwartale 2010 r. Złożenie wniosku w ramach czwartego konkursu
było równoznaczne z ubieganiem się o zawarcie umowy dwuletniej lub trzyletniej.
Celem realizacji projektów zgłaszanych w ramach czwartego konkursu musiało być:
q wejście osób niepełnosprawnych (beneficjentów projektu) na rynek pracy, lub
q zwiększenie samodzielności osób niepełnosprawnych (beneficjentów projektu).
Wysokość środków na dofinansowanie zadań w ramach tego konkursu wyniosła
13 566 323,00 zł, z tym że środki te przeznaczone zostały na dofinansowanie kosztów realizacji
projektów w okresie od 1 stycznia 2010 r. do 30 czerwca 2010 r.
W dniu 16 grudnia 2009 r. ogłoszony został przez PFRON piąty konkurs. Objęto nim
wszystkie 12 zadań wskazanych w rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia
7 lutego 2008 r. w sprawie rodzajów zadań z zakresu rehabilitacji zawodowej i społecznej osób
niepełnosprawnych zlecanych fundacjom oraz organizacjom pozarządowym.
Wysokość środków na dofinansowanie projektów zgłoszonych w ramach piątego konkursu
wynosi 25 000 000,00 zł.
W dniu 12 stycznia 2010 r. ogłoszony został przez PFRON szósty konkurs o zlecenie reali-
zacji zadań. W ramach tego konkursu mogły być składane wnioski dotyczące realizacji zada-
nia, obejmujące opracowywanie lub wydawanie publikacji, wydawnictw ciągłych oraz wydaw-
nictw zwartych, stanowiących zamkniętą całość, w tym na nośnikach elektromagnetycznych
i elektronicznych:
q dotyczących problematyki związanej z niepełnosprawnością,
q kierowanych do osób niepełnosprawnych  w tym publikowanych drukiem powiększonym,
pismem Braille a lub publikowanych w tekście łatwym do czytania.
Zgłaszane w ramach szóstego konkursu zadanie musiało dotyczyć kontynuacji wydawnic-
twa ciągłego o zasięgu ogólnopolskim, które spełnia łącznie następujące warunki:
a. jest skierowane do wszystkich grup osób niepełnosprawnych,
b. jest publikowane od co najmniej dwóch lat, licząc od daty złożenia wniosku,
c. nakład wydawnictwa wynosi co najmniej 180 tys. egzemplarzy rocznie (z tym że warunek
ten badany będzie również w odniesieniu do lat 2008-2009),
d. jest dystrybuowane, do instytucji oraz indywidualnych osób niepełnosprawnych, poprzez
ogólnopolską sieć dystrybucji (tj. obejmującą 16 województw).
45
Warunki wskazane w punktach a i c oraz w punkcie d nie dotyczyły wydawnictw ciągłych
o zasięgu ogólnopolskim, publikowanych (w całości lub w części) drukiem powiększonym lub
pismem Braille a.
Wysokość środków na dofinansowanie zadań zgłoszonych w ramach szóstego konkursu
wynosi 3 000 000,00 zł.
*
Na mocy art. 47 ust. 1 pkt 4 lit. a ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawo-
dowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (Dz.U. z 2008 r. nr 14, poz. 92
z póz
n. zm.) PFRON może realizować programy, zatwierdzone przez Radę Nadzorczą, służące
rehabilitacji społecznej i zawodowej, w szczególności adresowane do osób niepełnosprawnych
oraz do rodzin, których członkami są osoby niepełnosprawne.
Jak już wspomniano we  Wstępie , pełna informacja o aktualnych programach realizo-
wanych przez PFRON i procedurach ich wykonywania  wraz z niezbędnymi dokumentami 
zamieszczona jest na witrynie www.pfron.org.pl w zakładce  Programy i zadania PFRON , do
której odsyłamy zainteresowanych.
Opracowanie:
PFRON
IX. ADRESY TERENOWYCH
JEDNOSTEK ORGANIZACYJNYCH ZUS
Jednostka
Lp. Adres Telefon Faks
organizacyjna
1. Oddział 15-404 Białystok, 85 748 69 00 85 748 64 66
w Białymstoku ul. Młynowa 29
2. Oddział 43-300 Bielsko-Biała, 33 825 20 00 33 822 97 14
w Bielsku-Białej ul. Krasińskiego 34
3. Oddział 23-400 Biłgoraj, 84 688 12 00 84 686 69 74
w Biłgoraju ul. Kościuszki 103
4. Oddział 85-224 Bydgoszcz, 52 341 83 00 52 321 04 36
w Bydgoszczy ul. Świętej Trójcy 33
5. Oddział 41-500 Chorzów, 32 349 05 00 32 349 05 80
w Chorzowie ul. DÄ…browskiego 45
6. Oddział 32-500 Chrzanów, 32 623 30 04 do 08 32 623 29 97
w Chrzanowie ul. Oświęcimska 14
7. Oddział 42-218 Częstochowa, 34 368 91 00 34 361 40 90
w Częstochowie ul. Dąbrowskiego 43/45
8. Oddział 82-300 Elbląg, 55 641 92 00 55 641 92 14
w ElblÄ…gu ul. Teatralna 4
9. Oddział 80-748 Gdańsk, 58 307 82 00 58 301 84 59
w Gdańsku ul. Chmielna 27/33
10. Oddział 66-400 Gorzów Wielkopolski, 95 739 52 00, 95 739 54 54
w Gorzowie Wlkp. ul. Sikorskiego 42 95 739 53 00,
95 739 54 00/62
11. Oddział 38-200 Jasło, 13 446 40 01 do 06 13 446 44 66
w Jaśle ul. Rynek 18b
12. Oddział 25-510 Kielce, 41 367 74 00 41 367 73 91
w Kielcach ul. Piotrkowska 27
13. Oddział 75-950 Koszalin, 94 348 55 00/01 94 342 52 62,
w Koszalinie ul. Juliana Fałata 30 94 348 12 33,
94 346 20 58
14. Oddział 31-080 Kraków, 12 424 65 00 12 634 57 19
w Krakowie ul. Pędzichów 27
15. Oddział 59-220 Legnica, 76 876 40 00 76 876 42 35
w Legnicy ul. WÅ‚. Grabskiego 26
47
Jednostka
Lp. Adres Telefon Faks
organizacyjna
16. Oddział 20-601 Lublin, 81 535 77 77 81 535 74 02
w Lublinie ul. T. Zana 36-38c
17. I Oddział 90-431 A
ódz
, 42 638 27 90/99 42 637 52 91
w A
odzi ul. Zamenhofa 2
18. II Oddział 98-220 Zduńska Wola, 43 824 56 56 43 824 61 66
w A
odzi ul. Kilińskiego 7/11
19. Oddział 33-300 Nowy Sącz, 18 443 78 48 18 443 53 58
w Nowym SÄ…czu ul. Sienkiewicza 77
20. Oddział 10-959 Olsztyn, 89 521 22 22 89 527 21 18
w Olsztynie Plac Konsulatu Polskiego 4
21. Oddział 45-701 Opole, 77 451 16 00/01 77 474 64 62,
w Opolu ul. Wrocławska 24 77 457 42 54
22. Oddział 63-400 Ostrów Wielkopolski, 62 735 71 00 62 735 74 46/84
w Ostrowie Wlkp. ul. Wysocka 1b
23. Oddział 64-920 Piła, 67 210 57 00 67 212 24 19
w Pile ul. Drygasa 28
24. Oddział 09-402 Płock, 24 262 52 71 24 262 82 65
w PÅ‚ocku Al. S. Jachowicza 1
25. I Oddział 60-908 Poznań, 61 841 60 00 61 841 15 51
w Poznaniu ul. DÄ…browskiego 12
26. II Oddział 61-361 Poznań, 61 874 54 00 61 877 28 50
w Poznaniu ul. Starołęcka 31
27. Oddział 26-600 Radom, 48 385 61 00 48 385 62 42
w Radomiu ul. Czachowskiego 21a
28. Oddział 44-200 Rybnik, 32 422 26 00 32 422 49 58
w Rybniku ul. Reymonta 2
29. Oddział 35-075 Rzeszów, 17 867 50 00 17 852 36 38
w Rzeszowie Al. Piłsudskiego 12
30. Oddział 08-110 Siedlce, 25 640 16 00 25 640 17 10/11
w Siedlcach ul. Browarna 12
31. Oddział 76-200 Słupsk, 59 841 92 00 59 842 76 88
w Słupsku Pl. Zwycięstwa 8
32. Oddział 41-200 Sosnowiec, 32 269 50 11 do 15, 32 266 20 84
w Sosnowcu ul. Partyzantów 1 32 266 08 56 do 59,
32 266 64 17
33. Oddział 70-530 Szczecin, 91 459 60 00 91 812 10 62
w Szczecinie ul. Matejki 22
34. Oddział 33-100 Tarnów, 14 621 43 71 do 74 14 621 56 98
w Tarnowie ul. Kościuszki 32
35. Oddział 97-200 Tomaszów Mazowiecki, 44 726 36 00, 44 724 52 14
w Tomaszowie Maz. ul. Prezydenta
Ignacego Mościckiego 40/42
48
Jednostka
Lp. Adres Telefon Faks
organizacyjna
36. Oddział 87-100 Toruń, 56 610 93 99 56 610 94 96
w Toruniu ul. Mickiewicza 33/39 oraz
ul. Mickiewicza 10/16
37. Oddział 58-390 Wałbrzych, 74 649 71 00 74 842 66 77
w Wałbrzychu Pl. Grunwaldzki 1
38. I Oddział 00-917 Warszawa, 22 538 21 11/12, 22 827 25 55
w Warszawie ul. Senatorska 6/8
39. II Oddział 00-701 Warszawa, 22 623 30 00 22 623 36 44
w Warszawie ul. Czerniakowska 16
(siedziba tymczasowa)
40. III Oddział 00-917 Warszawa, 22 831 91 94/95, 22 827 83 75,
w Warszawie ul. Senatorska 6/8 22 623 30 00 22 840 22 41
41. Oddział 50-930 Wrocław, 71 360 60 00, 71 361 65 83
we Wrocławiu ul. Pretficza 11 71 360 65 55
(automatyczna infor-
macja telefoniczna)
42. Oddział 41-800 Zabrze, 32 277 86 66 32 271 13 11
w Zabrzu ul. Szczęść Boże 18
43. Oddział 65-426 Zielona Góra, 68 329 42 00 68 320 25 55
w Zielonej Górze ul. Kupiecka 65
X. OÅšRODKI INFORMACJI
DLA OSÓB NIEPEA
NOSPRAWNYCH
Adres
Lp. Realizator zadania Telefon Faks/e-mail
Ośrodka Informacji
1. Starostwo Powiatowe 59-500 ZÅ‚otoryja, 76 878 24 44 kontakt@poion-zlotoryja.info
w Złotoryi Al. Miła 18
2. Polski ZwiÄ…zek 58-160 Åšwiebodzice, 74 854 08 64 74 854 08 64
Niewidomych ZG ul. Åšwidnicka 8 oidon@oidon.swiebodzice.pl
3. Miejski Ośrodek 87-800 Włocławek, 54 411 17 60 oion@mopr.wloclawek.pl
Pomocy Społecznej ul. Ogniowa 8/10 w. 31, 32
we Włocławku
4. UrzÄ…d Miasta 86-300 GrudziÄ…dz, 56 451 03 74, 56 451 03 22
w GrudziÄ…dzu ul. Ratuszowa 1 oion@um.grudziadz.pl
5. Caritas Polska 88-100 Inowrocław, 52 353 81 92 oidon.inowroclaw@caritas.
ul. ks. B. Gordona 2, gniezno.pl
6. Caritas 21-500 Biała Podlaska, 83 342 68 42 83 343 73 62
Diecezji Siedleckiej ul. Warszawska 3a biala_podlaska.caritas@niepel-
nosprawni.net
7. UrzÄ…d Miasta Lublin 20-143 Lublin, 81 466 20 66 81 466 20 67
ul. Magnoliowa 2 oion@lublin.eu
8. Powiatowe Centrum 67-100 Nowa Sól, 68 459 31 80 68 459 31 81
Pomocy Rodzinie ul. Piłsudskiego 65 oion@powiat-nowosolski.pl
w Nowej Soli
9. Polskie Towarzystwo 65-058 Zielona Góra, 68 320 28 59 68 320 28 59
Walki z Kalectwem ul. Kupiecka 95 A oidon@onet.eu
10. Powiatowe 97-400 Bełchatów, 44 633 03 10 oion@powiat-belchatowski.pl
Centrum Pomocy ul. Czapliniecka 66
w Bełchatowie
11. Krajowa 90-447 A
ódz
, 42 636 05 71, 42 630 95 91
Izba Gospodarczo- ul. Piotrkowska 165/169 73 osrodeklodz@kigr.org
-Rehabilitacyjna
12. Powiatowe Centrum 34-100 Wadowice, 33 870 90 40 33 870 90 40
Pomocy Rodzinie ul. Mickiewicza 15 pcpr.info@interia.pl
w Wadowicach
13. Powiatowe Centrum 32-700 Bochnia, 14 610 53 43 14 610 53 43
Pomocy Rodzinie ul. Windakiewicza 9/5 oidon@niepelnosprawni.bochnia.pl
w Bochni
50
Adres
Lp. Realizator zadania Telefon Faks/e-mail
Ośrodka Informacji
14. Stowarzyszenie 31-109 Kraków, 12 424 04 30 12 431 46 31
Przyjaciół Integracji ul. Piłsudskiego 6 justyna.cuze@integracja.org
15. Urząd Miasta 26-617 Radom 48 333 05 44 niepełnosprawni@niepelno-
w Radomiu ul. Królowej Jadwigi 15 sprawni.radom.pl
16. Caritas Diecezji 08-110 Siedlce 25 633 03 45 25 633 03 46
Siedleckiej ul. B-pa Åšwirskiego 57 siedlce.caritas@niepelnospraw-
ni.net
17. Polskie Towarzystwo 06-400 Ciechanów 23 672 21 06 oidon.ciechanow@wp.pl
Walki z Kalectwem ul. 17 stycznia 7 p. 328
18. Powiatowe Centrum 47-303 Krapkowice 77 44 66 415 krapkowice@oidon.pl
Pomocy Rodzinie ul. Kilińskiego 1
w Krapkowicach
19. UrzÄ…d Miasta 45-015 Opole 77 44 28 516 oion@um.opole.pl
w Opolu ul. Budowlanych 4
20. Starostwo Powiatowe 36-100 Kolbuszowa 17 227 58 29 infopunktkolbuszowa24@op.pl
w Kolbuszowej ul. 11 Listopada 10
p. 214
21. Powiatowe Centrum 38-500 Sanok 13 464 35 93 oion.sanok@interia.eu
Pomocy Rodzinie ul. Jezierskiego 21
w Sanoku
22. Krajowa Izba 35-310 Rzeszów, 17 853 79 40 17 853 79 20
Gospodarczo- ul. Rejtana 10 p. 310 osrodekrzeszow@kigr.org
-Rehabilitacyjna
23. Polskie Towarzystwo 37-700 Przemyśl, 16 679 08 69 16 670 58 30
Walki z Kalectwem ul. Barska 15 I p oidon.przemysl@op.pl
24. Miejski Ośrodek 16-400 Suwałki, 87 563 04 74 87 563 04 98
Pomocy Społecznej ul. 23 Paz
dziernika 20 biuro@oion.suwalki.pl
w Suwałkach
25. Caritas Polska 18-400 A
omża, 86 215 39 39 oion.lomza@wp.pl
ul. Rybaki 1
26. Powiatowe Centrum 83-300 Kartuzy 58 694 62 06 oion@neostrada.pl
Pomocy Rodzinie ul. Mściwoja II 14
w Kartuzach
27. Polski ZwiÄ…zek 76-200 SÅ‚upsk 59 847 55 20 59 847 55 21
Niewidomych ZG ul. Sienkiewicza 8 cidon@neostrada.pl
28. Starostwo Powiatowe 47-400 Racibórz 32 459 73 49 32 415 12 12
w Raciborzu ul. Klasztorna 6 oidon@powiatraciborski.pl
29. Polski Związek 41-500 Chorzów, 32 241 37 37 32 771 09 23
Niewidomych ZG ul. Katowicka 77 wew. 25 Info_slask@interia.pl
info@pznslask.pol.pl
30. Caritas Polska 40-042 Katowice, 32 251 67 22 info@katowice.caritas.pl
ul. Bp. Czesława
Domina 1,
51
Adres
Lp. Realizator zadania Telefon Faks/e-mail
Ośrodka Informacji
31. Miejski Ośrodek 25-310 Kielce, 41 344 71 47 oion@mopr.kielce.pl
Pomocy Rodzinie ul. Kościuszki 25
w Kielcach
32. Miejski Zespół 10-029 Olsztyn, 89 527 90 59 89 527 90 16
ds. Rehabilitacji ul. Prosta 23A kontakt@oion.pl
Zawodowej
i Społecznej
w Olsztynie
33. Starostwo Powiatowe 11-200 Bartoszyce, 89 762 96 73 niepelnosprawni.pcpr@interia.pl
w Bartoszycach ul. Pieniężnego 10A
34. Starostwo Powiatowe 62-700 Turek, 63 289 24 07 pcpr@powiat.turek.pl
w Turku ul. A
Ä…kowa 1
35. Powiatowe Centrum 62-065 Grodzisk Wlkp., 61 44 52 508 oion@pgw.pl
Pomocy Rodzinie ul. Żwirki (509)
i Wigury 1
36. Krajowa Izba 62-510 Konin, 63 243 21 34 63 242 00 24
Gospodarczo- ul. Powstańców Wlkp. 16 osrodekkonin@kigr.org
-Rehabilitacyjna
37. Powiatowe Centrum 78-600 Wałcz, 67 387 39 17 infopunkt_walcz@tlen.pl
Pomocy Rodzinie ul. DÄ…browskiego 6
w Wałczu
38. Powiatowe Centrum 74-500 Chojna, 91 414 27 89 osrodek.informacji.kmieciak@
Pomocy Rodzinie ul. Dworcowa 1 wp.pl
w Gryfinie osrodek.informacji.zawendow-
ski@wp.pl
XI. ADRESY BIURA PFRON
ORAZ ODDZIAA
ÓW TERENOWYCH
Jednostka
Lp. Adres Telefon Faks/e-mail
organizacyjna
1. Biuro PFRON 00-828 Warszawa, 22 505 55 00 rzecznik@pfron.org.pl,
Al. Jana Pawła II 13 interwencje@pfron.org.pl
2. Oddział Dolnośląski 50-053 Wrocław, 71 346 74 40 71 342 12 60,
ul. Szewska 6/7 wroclaw@pfron.org.pl
3. Oddział 87-100 Toruń, 56 681 44 00 56 655 60 02 w. 31,
Kujawsko-Pomorski ul. Szosa Chełmińska 82 torun@pfron.org.pl
4. Oddział Lubelski 20-422 Lublin, 81 466 76 00 81 743 88 79,
ul. W. Kunickiego 59 lublin@pfron.org.pl
5. Oddział Lubuski 65-021 Zielona Góra, 68 422 48 00 68 324 33 36,
ul. DÄ…browskiego 25A zielonagora@pfron.org.pl
6. Oddział A
ódzki 90-353 A
ódz
, 42 205 01 00 42 677 12 50,
ul. Kilińskiego 169 lodz@pfron.org.pl
7. Oddział Małopolski 31-406 Kraków, 12 312 14 00 12 415 86 85,
ul. 29 Listopada 130 krakow@pfron.org.pl
8. Oddział Mazowiecki 02-021 Warszawa, 22 311 83 12, warszawa@pfron.org.pl
ul. Grójecka 19 m. 25 22 311 83 13
9. Oddział Opolski 45-011 Opole, 77 887 20 00 77 453 95 91,
ul. Koraszewskiego 8-16 opole@pfron.org.pl
10. Oddział Podkarpacki 35-310 Rzeszów, 17 283 93 00 17 853 26 12,
ul. Rejtana 10 rzeszow@pfron.org.pl
11. Oddział Podlaski 15-483 Białystok, 85 733 87 00 85 664 23 92,
ul. Fabryczna 2 bialystok@pfron.org.pl
12. Oddział Pomorski 80-266 Gdańsk, 58 350 05 00 58 552 28 06,
ul. Grunwaldzka 184 gdansk@pfron.org.pl
13. Oddział Śląski 40-950 Katowice, 32 493 21 00 32 203 68 34,
Pl. Grunwaldzki 8-10/8 katowice@pfron.org.pl
14. Oddział Świętokrzyski 25-955 Kielce, 41 230 97 00 41 342 19 68,
Al. IX Wieków Kielc 3 kielce@pfron.org.pl
15. Oddział 10-508 Olsztyn, 89 722 90 00 89 527 76 39,
Warmińsko-Mazurski ul. A. Mickiewicza 21/23 olsztyn@pfron.org.pl
16. Oddział Wielkopolski 60-573 Poznań, 61 666 46 00 61 847 64 39,
ul. Lindego 4 poznan@pfron.org.pl
17. Oddział 70-110 Szczecin, 91 350 97 00 91 482 79 36,
Zachodniopomorski ul. Powstańców Wielko- szczecin@pfron.org.pl
polskich 33
53
Skład: Poligrafia ZUS w Warszawie. Zam. nr 1700/10.
Druk: Wydz. Poligr. w Chorzowie. Nakł. 11 200 egz. Zam. nr 675/10.


Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Informator dla osób niepełnosprawnych
Informator dla osob niepelnosprawnych 13
Wytyczne windy, platformy dla osób niepełnosprawnych, sc…
myszka do PC dla osób niepełnosprawnych 2
joistik komputerowy dla osób niepełnosprawnych 1
Informacja dla osób które nie zdały egzaminu
wniosek o przyznanie stypendium specjalnego dla osob niepelnosprawnych zalacznik nr 5
myszka do PC dla osób niepełnosprawnych 1
Hotele Bez Barier Przystosowanie Dla Osób Niepełnosprawnych
doradztwo zawodowe dla osob niepelnosprawnych
joistik komputerowy dla osób niepełnosprawnych 2
Informator dla rodziców osób z autyzmem województwo wielkopolskie 2009(1)
482 Wazne informacje i terminy dla osób ubiegających się o certyfikat księgowy
informacje dla szkolnej komisji
Ślusarczyk Cz Rola Internetu w edukacji osób niepełnosprawnych
Informatyka dla maniaków
Schengen informacje dla obywateli

więcej podobnych podstron