“PrzedwioÅ›nie" Stefan Å»eromski
Stefan Żeromski
“PrzedwioÅ›nie"
“PrzedwioÅ›nie" (1925 r.)
jest ostatnią, rozrachunkową powieścią Stefana Żeromskiego,
wyrażającą bolesne
rozczarowanie świeżo odzyskaną niepodległością.
Wprawdzie Polska zdołała
ustalić granice państwa, ustabilizować swoją pozycję
międzynarodową i
rozpoczęła wewnętrzne scalanie w jedno państwo i
ujednolicanie prawa, to jednak borykała się z wieloma trudnościami
wewnętrznymi, zwłaszcza natury politycznej. W pierwszym sejmie
ustawodawczym powołanym w 1919 r. istniało aż 18 klubów
parlamentarnych reprezentujÄ…cych
różne partie i żaden z nich nie był w stanie zdobyć
większości. Rządy opierały się więc na chwiejnych
koalicjach. Szczególnie drastycznym przejawem chaosu
politycznego było zabójstwo prezydenta Narutowicza w 1925 r.
Pogarszała się sytuacja ekonomiczna, szalała inflacja i wzrastało bezrobocie. Reakcją
były gwałtowne protesty społeczne przybierające formy
strajków i demonstracji, które rząd starał się tłumić
siłą. Wśród mniejszości narodowych na kresach zaczęły się
ujawniać tendencje separatystyczne.
Stefan Żeromski, zaniepokojony
rozwojem wydarzeń w kraju, prowadził różnorodną działalność publicystyczną: jeździł ze
spotkaniami autorskimi po kręgach plebiscytowych na Warmii i
Mazurach, w czasie wojny z bolszewikami był korespondentem
wojennym, organizował krajowy
odział Pen-Clubu, w swych tekstach publicystycznych angażował
się w tworzenie związków
zawodowych robotników i inteligencji. “PrzedwioÅ›nie"
ukończył we wrześniu 1924 r., a kiedy ukazało się drukiem -
wywołało żywą dyskusję. Niesłusznie zarzucano autorowi
znieważanie jedności
narodowej i podżegnywanie do rewolucji. Odpowiedział artykułem
w którym jednoznacznie oÅ›wiadczyÅ‚: “... nigdy nie byÅ‚em
zwolennikiem rewolucji, czyli mordowania ludzi przez ludzi
z racji rzeczy, dóbr i pieniędzy -
we wszystkich swoich pismach, a w “PrzedwioÅ›niu" najdobitniej potÄ™piam rzezie
i kaźnie bolszewickie. Nikogo nie wzywałem na drogę komunizmu,
lecz za pomocą tego utworu literackiego usiłowałem, o ile jest
to możliwe, zabiec drogę komunizmowi, ostrzec, przerazić,
odstraszyć".
Tytuł
Tytuł powieści ma aż trzy
znaczenia:
jedno dosłowne
określenie pory roku, kiedy
Cezary wkracza na polskÄ… ziemiÄ™ (“ByÅ‚ pierwszy
dzień przedwiośnia..."), a także, gdy widzimy go po
raz ostatni, biorącego udział w manifestacji
robotniczej
dwa metaforyczne
jest to nazwa etapu
wstÄ™pnego w budowaniu niepodlegÅ‚ej Polski (“To
dopiero przedwiośnie nasze" - deklaruje Gajowiec);
okres w życiu jednostki poprzedzający dojrzałość i
charakteryzujący się wybuchem nieposkromionych sił
witalnych pchających ku miłości (miłosne zbliżenie
kochanków to “najistotniejszy, najzdrowszy,
najtęższy obraz przedwiośnia" - stwierdza sam autor
w przypisie do sceny miłosnej).
Konstrukcja i fabuła powieści
ZasadÄ… budowy
“PrzedwioÅ›nia" jest kontrast (Polska “szklanych domów" - Polska
prawdziwa, Nawłoć - Chłodek, Gajowiec - Lutek).
OÅ› kompozycyjnÄ… utworu stanowi
biografia głównego bohatera. Jej kolejne etapy zostały
przedstawione w trzech częściach powieści.
Utwór rozpoczyna zwięzły
“Rodowód", stanowiÄ…cy
jak gdyby konspekt powieści.
Cezary Baryka, główna
postać powieści, to syn pochodzącej z Siedlec Jadwigi
z DÄ…browskich i
Seweryna Baryki, wnuka powstańca z 1831 r. Pnąc się po
szczeblach urzędniczej kariery w rosyjskim imperium trafił
do Baku i tam w 1900 r. przyszedł na świat Cezary. Jego
dzieciństwo
upłynęło w cieplarnianej atmosferze zamożnego domu,
pod opieką rodziców dbających o staranne
wychowanie jedynaka.
Część pierwsza
zat. “Szklane domy"
obejmuje kilkadziesiąt lat życia bohatera od wybuchu I wojny światowej po rok 1918,
w którym Seweryn Baryka powraca do Polski. Zaprezentowana tu została genealogia
społeczna i ideowa bohatera, a także obraz
komunistycznej rewolucji (totalnej i apokaliptycznej,
skierowanej przeciwko wszystkim wartościom dotychczasowego świata, wywołującej
wszechogarniajÄ…cy chaos).
Ta część przypomina
powieść edukacyjną, traktującą o dorastaniu pokazanym na
tle gwałtownych przemian
dziejowych. Opowiedziana została stylem gawędziarskim przez
wszechwiedzÄ…cego
narratora, stosujÄ…cego niekiedy zatrzymanie toku opowiadania
i zbliżenie wybranej sceny.
Seweryn Baryka zostaje
powołany do wojska;
dorastajÄ…cy Cezary wymyka
się spod wpływu matki, przestaje chodzić do szkoły,
staje się bywalcem wieców, coraz bardziej
zafascynowanym głoszonymi na nich ideami
rewolucyjnymi;
nowe władze rekwirują
mieszkanie, a matka wyprzedaje się, by wyżywić
rodzinÄ™,
pani Jadwiga, za pomoc
udzielonÄ… uciekajÄ…cej z Rosji arystokratce, zostaje
aresztowana i
skierowana do ciężkich prac publicznych. Wkrótce
umiera z wycieńczenia;
wiosnÄ… 1918 r. Cezary jest
świadkiem krwawych walk między Ormianami i Tatarami;
jesienią władze tureckie
zmuszają Barykę do pracy przy grzebaniu trupów. Tu odnajduje go ojciec (walczył w
polskich legionach);
zimÄ… Barykowie z
fałszywymi paszportami wyruszają do Polski (ojciec
opowiada synowi o rodzącej się w wyzwolonej ojczyźnie
nowej cywilizacji). W drodze pan Seweryn umiera, a Cezary
patrząc na nędzę przygranicznej mieściny, pyta:
“Gdzież sÄ… twoje szklane domy?...".
Część druga, “NawÅ‚oć" to autonomiczna nowela, która
mogłaby ukazać się osobno. Opisuje półtora roku z życia
Baryki i skupia się zwłaszcza na kilku miesiącach
spędzonych przez niego
na wsi, a ukazanych z epickim bogactwem szczegółów.
Jest to wizja wyzwolonej Polski prowincjonalnej, której miniaturę stanowi
“paÅ„stwo nawÅ‚ockie".
Cezary, zgodnie z wolÄ…
ojca, dociera do Warszawy, do Szymona Gajowca (dawnego znajomego matki, teraz
urzędnika w Ministerstwie Skarbu), który znajduje mu
posadÄ™ w biurze;
młodzieniec rozpoczyna
studia medyczne, ale wybucha wojna z bolszewikami i
wstępuje do wojska;
zaprzyjaźnia się z
Hipolitem Wielosławskim (ratuje mu życie) i jesienią,
po demobilizacji,
przyjmuje jego zaproszenie do rodowego majÄ…tku,
Nawłoci;
flirtuje z KarolinÄ…
Szarłatowiczówną, cioteczną siostrą Hipolita
(utraciwszy posiadłość
na Ukrainie, zagarniętą przez bolszewików, zarabia
zajmując się drobiem), czym wzbudza zazdrość Wandy
Okszyńskiej (krewnej pana Turzyńskiego, rządcy
majÄ…tku). Doprowadza to do tragedii: Karolina umiera
otruta przez niÄ….
prawdziwe uczucie wiąże go
jednak z piękną wdową Laurą Kościeniecką, narzeczoną nuworysza Barwickiego.
Właścicielka Leńca ukrywa romans, gdyż zależy jej na
majÄ…tku
narzeczonego.
po skandalicznej bójce z
Barwickim Cezary zaszywa się w Chłodku,
“folwarczku" WielosÅ‚awskich. Tu poznaje
beznadziejną egzystencję chłopów, a na wieść o
małżeństwie Laury, powraca do Warszawy.
Część trzecia, “Wiatr
od wschodu", ma zupełnie
inny charakter. PodstawowÄ… formÄ… podawczÄ… jest tu
dialog między przedstawicielami dwóch ugrupowań
toczony za pośrednictwem
bohatera. Autor wprowadził tu formy zbliżone do
gatunków publicystycznych: reportażu i sprawozdania prasowego.
Życie i sprawy bohatera znajdują się na dalszym
planie, on sam schodzi na pozycje obserwatora i dopiero
zakończenie stawia Cezarego Barykę w centrum zdarzeń.
Cezary wznawia studia
medyczne, zamieszkuje u kolegi, Buławnika,
wynajmującego pokój w nędznej dzielnicy żydowskiej;
Gajowiec zatrudnia go przy
opracowywaniu materiałów do swojej książki analizującej
ekonomiczną, społeczną i
polityczną sytuację odradzającego się państwa (przyświecają mu idee
dziewiętnastowiecznych pozytywistów, społeczników,
socjalistów, twórców idei spółdzielczości);
komunizujÄ…cy student prawa,
Antoni Lulek zabiera Cezarego na “konferencjÄ™ organizacyjno-informacyjnÄ…"
członków swojej partii, gdzie bohater poznaje gorzką i
wstrząsającą prawdę o sposobach traktowania więźniów
politycznych;
będąc pod wrażeniem
poznanych faktów polemizuje z Gajowcem, zwolennikiem
stopniowych reform;
na poczÄ…tku marca spotyka
się z Laurą w Ogrodzie Saskim, gdzie następuje ostateczne
zerwanie kochanków;
pierwszego dnia
przedwiośnia wielka manifestacja robotnicza
zorganizowana przez komunistów idzie w kierunku
Belwederu, kiedy jednak na jej drodze staje oddział
piechoty, “Baryka wyszedÅ‚ z szeregów robotników i
parł oddzielnie na ten szary mur żołnierzy" na czele
zabiedzonego tłumu.
“PrzedwioÅ›nie" dyskusjÄ… ideowÄ…
W powieści nie ma postaci,
która reprezentowałaby niepodważalną rację. Główny bohater
jest młodzieńcem poszukującym dla siebie idei i swojego
miejsca w odrodzonej Polsce. Obcy w kraju, wyraźniej widzi jego
sytuację i silniej przeżywa rozbieżność między idealnym
wyobrażeniem o wolnej
ojczyźnie (utopijna wizja szklanych domów) a realnością. Gdy
dyskutuje z komunistami,
przywołuje argumenty Gajowca (stopniowe, a zatem powolne
reformy, których podstawą powinna być stabilizacja pieniądza,
upowszechnienie oświaty, sprawna dobrze zorganizowana policja państwowa ),
rozmawiając zaś z Gajowcem - przeciwstawia się jego poglądom powtarzając to, co usłyszał na
zebraniu komunistów (a zatem proponuje rewolucję, a co za tym
idzie utopienie kraju w krwi i zagrożenie jego bytu
państwowego). Miota się między różnymi ideami, nie utożsamiając się z żadną z nich.
Żeromski nie broni więc żadnej
z koncepcji, ostrzega natomiast przed konsekwencjami, jakie
grożą Polsce, jeśli nie znajdzie ona idei konkurencyjnej wobec
komunizmu.
Wyszukiwarka
Podobne podstrony:
38 49 atlas nieba49 26 Czerwiec 1995 Kogo bojÄ… siÄ™ Rosjanie49?ezCuadernos de PsicologÃa del Deporte N° 49 NacimientoDeporte elRivalinteriorio(49 54)RozdziaÅ‚ 49w obronie wiary 49 phtml49 przyklad projektu elektrykiwiÄ™cej podobnych podstron