2 Funkcje finansów publicznych

mgr Małgorzata Mazurek-Chwiejczak
Katedra Finansów Publicznych
UMCS w Lublinie
Aby rozróżnić dobra publiczne od dóbr prywatnych należy odpowiedzieć na następujące pytania:
1. Czy dane dobro może być przedmiotem konsumpcji, o którą się rywalizuje?
" konsumpcja rywalizacyjna (rival konsumption) występuje wtedy, gdy wykorzystanie
danego dobra przez jedną osobę ogranicza możliwości korzystania z niego przez innych (np.
botonik), mamy wówczas do czynienia ze zjawiskiem współzawodnictwa;
" konsumpcja nierywalizacyjna występuje wtedy, gdy spożycie danego dobra przez jedną
osobę nie ogranicza możliwości korzystania z niego przez innych, np. obrona narodowa.
2. Czy możliwe jest wykluczenie kogokolwiek z konsumpcji
danego dobra bez ponoszenia wysokich kosztów?
" istnieje możliwość wykluczenia (excludability) z
konsumpcji danego dobra bez ponoszenia wysokich
kosztów wówczas stosujemy mechanizm cen, np.
samochód marki bentley;
" brak możliwości wykluczenia z konsumpcji danego
dobra bez ponoszenia wysokich kosztów wówczas
niemożliwe staje się zastosowanie systemu cen, np.
latarnia morska, ochrona przeciwpożarowa w
warunkach zwartej zabudowy.
� Małgorzata Mazurek-Chwiejczak 2
" Położenie na osi pionowej informuje nas o tym czy konsumpcja danego dobra ma charakter rywalizacyjny, a zatem
czy w przypadku danego dobra występuje zjawisko współzawodnictwa. Miarą stopnia współzawodnictwa jest krańcowy koszt
użycia, który mówi o ile wzrosną koszty ogółem, jeżeli z danego dobra skorzysta kolejna osoba:
ż� krańcowy koszt użycia jest niski w przypadku dóbr publicznych (np. obrona narodowa),
ż� krańcowy koszt użycia jest wysoki w przypadku dóbr prywatnych (np. bentley)
" Położenie na osi poziomej informuje o możliwości wykluczenia z konsumpcji danego dobra:
" możliwość wykluczenia jest niska w przypadku dóbr publicznych (np. latarnia morska);
" możliwość wykluczenia jest wysoka w przypadku dóbr prywatnych (np. bentley).
Tzw. czyste dobra publiczne dobra, w przypadku których krańcowy koszt użycia oraz możliwość wykluczenia są
bliskie zeru (np. obrona narodowa).
� Małgorzata Mazurek-Chwiejczak 3
DOBRA PUBLICZNE DOBRA PRYWATNE
ż� korzystanie z danego dobra przez ż� korzystanie z danego dobra przez
jednostkę nie uniemożliwia korzystania z jednostkę uniemożliwia korzystanie z
niego przez innych; niego przez innych;
ż�brak współzawodnictwa (rywalizacji) o ż� występuje tu zjawisko współzawodnictwa
możliwość korzystania z tych dóbr; o możliwość korzystania z tych dóbr;
ż� brak możliwości wykluczenia z ż� występuje możliwość wykluczenia z
konsumpcji tych dóbr (nie ma konsumpcji tych dóbr (poprzez
KRYTERIUM
zastosowania mechanizm cen); zastosowanie mechanizmu cen);
SPOAECZNE
ż� krańcowy koszt użycia (konsumpcja tego ż� krańcowy koszt użycia (konsumpcja tego
(UŻYTECZNOŚCI)
dobra przez dodatkową jednostkę) jest dobra przez dodatkową jednostkę) jest
bardzo niski lub bliski zeru; wysoki;
ż� użyteczne dla zbiorowości; ż� użyteczne dla jednostki;
ż� zaspokajają potrzeby zbiorowe; ż� zaspokajają potrzeby indywidualne;
ż� konsumpcja egalitarna (przez większość ż� konsumpcja elitarna (przez wybrane
społeczeństwa) jednostki będące w stanie zapłacić za dane
dobro)
ż� finansowane ze środków publicznych; ż� finansowane ze środków prywatnych;
ż� dla użytkowników są bezpłatne lub ż� dla użytkowników są dostępne odpłatnie;
KRYTERIUM
częściowo odpłatne;
ż� konsumpcja jest dobrowolna; o
EKONOMICZE
ż� konsumpcja ma charakter przymusowy; dostępności dobra decyduje jego cena;
(ODPAATNOŚCI)
ż� konsumpcja takiego dobra jest ż� konsument pokrywa koszty korzystania z
niezależna od partycypacji w jego kosztach tego dobra płacąc za nie
� Małgorzata Mazurek-Chwiejczak 4
Wśród dóbr publicznych można wyróżnić:
}� CZYSTE DOBRA PUBLICZNE ( pure public goods , dobra publiczne
sensu stricto) dobra, z punktu widzenia kryterium społecznego są
zaliczane do kategorii dóbr publicznych i z przyczyn naturalnych
muszą służyć całemu społeczeństwu, dlatego są one finansowane ze
środków publicznych (np. autostrady, obrona narodowa, policja,
ochrona przeciwpożarowa, działalność służb dyplomatycznych);
}� DOBRA SPOAECZNE ( social goods , dobra publiczne sensu largo)
dobra, które z punktu widzenia kryterium społecznego mogłyby być
dobrami prywatnymi, ale na skutek prowadzonej przez władze
polityki i realizowanej doktryny społeczno-gospodarczej są one
finansowane ze środków publicznych i dostarczane obywatelowi
bezpłatnie. Bywają określane jako dobra prywatne finansowane ze
środków publicznych (np. ochrona zdrowia, edukacja).
� Małgorzata Mazurek-Chwiejczak 5
�� ze względu na kryterium społeczne (użyteczności) spełniają cechy dóbr
prywatnych
�� ze względu na kryterium ekonomiczne (odpłatności) spełniają cechy dóbr
publicznych
ż� korzystanie z danego dobra przez jednostkę uniemożliwia
korzystanie z niego przez innych;
ż� występuje tu zjawisko współzawodnictwa o możliwość korzystania
z tych dóbr;
KRYTERIUM
ż� występuje możliwość wykluczenia z konsumpcji tych dóbr
SPOAECZNE
(poprzez zastosowanie mechanizmu cen);
(UŻYTECZNOŚCI)
ż� krańcowy koszt użycia (konsumpcja tego dobra przez dodatkową
jednostkę) jest wysoki;
ż� użyteczne dla jednostki;
ż� zaspokajają potrzeby indywidualne
ż� finansowane ze środków publicznych;
ż� dla użytkowników są bezpłatne lub częściowo odpłatne;
KRYTERIUM
EKONOMICZE
ż� konsumpcja ma charakter przymusowy;
(ODPAATNOŚCI)
ż� konsumpcja takiego dobra jest niezależna od partycypacji w jego
kosztach
� Małgorzata Mazurek-Chwiejczak 6
EKONOMICZNE
POLITYCZNE
pozafiskalne
fiskalne
(alimentacyjne)
" alokacyjna
KONCEPCJA
RICHARDA
" redystrybucyjna
I PEGGY
MUSGRAVE
" stabilizacyjna
" stymulacyjna
" ewidencyjna
� Małgorzata Mazurek-Chwiejczak 7
q�wyrażają się w kształtowaniu, przekształcaniu i wpływaniu na rzeczywistość
społeczno-gospodarczą w kierunku uznanym za pożądany przez władze
publiczne;
q�wiążą się z zarządzaniem publiczną gospodarką finansową;
q�polegają na wyborze, ustaleniu i realizacji określonych celów za pomocą
odpowiednich instrumentów prawnych i finansowych;
q�cele polityki finansowej są wyznaczone przez cele polityki społeczno-
gospodarczej państwa lub samorządu terytorialnego i są odbiciem;
q�cele te są różne w poszczególnych epokach historycznych, fazach rozwoju
państwowości czy formacjach społeczno-politycznych;
q�są one wyrażone formalnie w program wyborczych partii politycznych,
programach rządowych uchwalanych przez parlament, w ratyfikowanych
umowach międzynarodowych czy w wypowiedziach polityków.
� Małgorzata Mazurek-Chwiejczak 8
}� najważniejsza i najstarsza (pierwotna) funkcja finansów publicznych;
}� polega na pobieraniu i gromadzeniu środków pieniężnych przez państwo po to,
aby pozyskać fundusze niezbędne do realizacji zadań, jakie państwo ma do
spełnienia;
}� w początkowym okresie istnienia państwa, gdy gospodarka pieniężna się
rozwijała, wyrażała ona konieczność uzyskania odpowiednich środków
pieniężnych w wysokości niezbędnej do pokrycia wydatków panującego;
}� w starożytnym Rzymie, środki pieniężne były zbierane do dyspozycji imperatora
w specjalnym koszu ( łac. fiscus koszyk) stąd wywodzi się nazwa funkcji
fiskalnej;
}� w ustroju feudalnym na pierwszy plan wysuwały się cele związane z działaniem
administracji, wojska i obsługą długu publicznego;
}� przy rozszerzaniu potrzeb publicznych wyznaczających zadania do
sfinansowania i oddzieleniu zasobów panującego od środków publicznych
ważne stało się nie tylko czerpanie środków pieniężnych, ale również ich
podział, kierowanie określonych wielkości tych środków na poszczególne,
niezbędne zadania państwa oraz ustalanie sposobów tego podziału.
� Małgorzata Mazurek-Chwiejczak 9
}� Paul Samuelson i William Nordhaus wyróżniają trzy funkcje
państwa, którego zadaniem jest zapewnienie:
1. efektywności całej gospodarki przy niesprawności rynkowego
mechanizmu alokacji zasobów;
2. sprawiedliwości (równości) przy nadmiernej dysproporcji dochodów;
3. stabilności gospodarki rynkowej.
}� Richard i Peggy Musgrave wyróżnili trzy funkcje finansów
publicznych, korespondujące z funkcjami państwa wyróżnionymi
przez Samuelsona i Nordhausa:
1. funkcja alokacyjna => zapewnienie efektywności gospodarki przy
niesprawności rynkowego mechanizmu alokacji zasobów;
2. funkcja redystrybucyjna => zapewnienie sprawiedliwości (równości) przy
nadmiernej dysproporcji dochodów;
3. funkcja stabilizacyjna => zapewnienie stabilności gospodarki rynkowej.
� Małgorzata Mazurek-Chwiejczak 10
ś� alokacja polega na optymalnym podziale czynników produkcji między różnorodne zadania,
umożliwiając podniesienie poziomu społecznej zamożności;
ś� alokacja dokonywana jest zasadniczo przez rynkowy mechanizm cen, jednak w przypadku
niektórych dóbr (publicznych i społecznych) mechanizm rynkowy zawodzi lub jest nieefektywny,
wówczas są one alokowane przez system finansów publicznych;
ś� funkcja alokacyjna finansów publicznych polega na wytwarzaniu i dostarczaniu obywatelom,
społecznościom lokalnym oraz społeczeństwu jako całości pewnych dóbr publicznych i
społecznych, które nie mogą być efektywnie rozdzielane na zasadach rynkowych;
ś� dobra publiczne wykazują pewne specyficzne, naturalne cechy (niski koszt krańcowy użycia, brak
współzawodnictwa o możliwość korzystania z nich itd.), które sprawiają, że trudno byłoby je
organizować na zasadach rynkowych; ponadto, dobra publiczne zaspokajają potrzeby zbiorowe, w
przypadku których mechanizm rynkowy zawodzi;
ś� dobra społeczne ze względu na ich cechy mogłyby być dostarczane na zasadach rynkowych, jednak
pojawia się niebezpieczeństwo, że nadmierne zróżnicowanie dochodów mogłoby ograniczyć dostęp
pewnej grupy osób do tych dóbr grupy społeczne o najniższych dochodach zrezygnowałyby z tych
dóbr, gdyż swoje dochody przeznaczają na zaspokojenie podstawowych potrzeb; dlatego rząd i
władze samorządowe wymuszają konsumpcję pewnych dóbr ważnych dla normalnej egzystencji i
rozwoju człowieka (takich jak oświata czy służba zdrowia), dostarczając je nieodpłatnie lub częściowo
odpłatnie;
ś� dobra takie są finansowane ze środków publicznych i dostarczane obywatelom niezależnie od
tego czy oni tego oczekują.
� Małgorzata Mazurek-Chwiejczak 11
yródło: http://epp.eurostat.ec.europa.eu
� Małgorzata Mazurek-Chwiejczak 12
ś� Redystrybucja to wtórny podział dochodu narodowego dokonywany przez sektor
finansów publicznych;
ś� funkcja redystrybucyjna polega na korygowaniu przez państwo pierwotnego podziału
dochodu narodowego ukształtowanego przez rynek w celu zapewnienia równowagi
całego systemu społeczno-ekonomicznego;
ś� oznacza świadome i celowe wykorzystywanie systemu finansowego do gromadzenia i
rozdzielania środków publicznych w państwie;
ś� jest blisko związana z funkcją fiskalną i stanowi jej kontynuację;
ś� dokonuje się poprzez system przepływu środków pieniężnych między różnymi
podmiotami a państwem (władzami publicznymi), przepływ ten ma charakter
jednokierunkowy i odbywa się za pomocą takich instrumentów finansowych jak:
ś� podatki oznaczają przejęcie przez władze publiczne części dochodów podatników,
ś� transfery wypłaty dokonywane przez sektor finansów publicznych na rzecz różnych podmiotów:
ś� związane z kontrświadczeniem (świadczeniem wzajemnym) - wynagrodzenia pracowników
zatrudnionych w sektorze publicznym (lekarzy, nauczycieli, policjantów itd.);
ś� nie związane z kontrświadczeniem - renty, emerytury, stypendia, zasiłki.
� Małgorzata Mazurek-Chwiejczak 13
}� Funkcja redystrybucyjna jest przedmiotem kontrowersji, gdyż narusza
interesy ekonomiczne jednych podmiotów, przysparzając korzyści innym.
Aspekty redystrybucji:
ś� MAKROEKONOMICZNY analizowanie skutków redystrybucji dla gospodarki narodowej, jej
poszczególnych działów, sektorów, gałęzi, branż i regionów;
ś� MAKROSPOAECZNY analizowanie skutków redystrybucji dla określonych grup społecznych i
zawodowych (np. emerytów, rencistów, bezrobotnych, studentów, pracowników sfery
budżetowej itd.);
ś� JEDNOSTKOWY analizowanie korzyści i kosztów redystrybucji z punktu widzenia
poszczególnych obywateli (porównanie indywidualnych obciążeń z wartością świadczeń
otrzymanych od państwa).
ś� Z funkcja redystrybucyjną związany jest problem kryteriów
sprawiedliwego rozłożenia ciężarów finansowania zadań publicznych i
społecznych.
ś� Podstawowy dylemat redystrybucyjnej funkcji finansów publicznych
sprowadza się do wyboru: czy w procesie redystrybucji dochodów nadać
priorytet efektywności gospodarowania czy sprawiedliwości (równości)?
� Małgorzata Mazurek-Chwiejczak 14
yródło: http://epp.eurostat.ec.europa.eu
� Małgorzata Mazurek-Chwiejczak 15
}� polega na umiejętnym oddziaływaniu na procesy gospodarcze w skali
makroekonomicznej za pomocą finansów publicznych, aby łagodzić wahania
cyklu koniunkturalnego;
}� chodzi o jednoczesne zapewnienie tzw. MAGICZNEGO CZWOROBOKU, tzn.:
ć% stałego wzrostu gospodarczego,
ć% wysokiej stopy zatrudnienia,
ć% niskiej stopy inflacji,
ć% równowagi bilansu płatniczego;
}� zadaniem instrumentów polityki fiskalnej jest:
ć% hamowanie ekspansji gospodarczej w okresie jej nadmiernego wzrostu;
ć% pobudzanie aktywności gospodarczej w okresach kryzysów i recesji;
}� podstawowymi środkami oddziaływania na łączny popyt w gospodarce,
poziom zatrudnienia, stopę inflacji i stopę procentową są:
ć% wielkość dochodów budżetowych;
ć% wielkość wydatków budżetowych;
ć% saldo budżetu państwa
� Małgorzata Mazurek-Chwiejczak 16
AUTOMATYCZNE STABILIZATORY KONIUNKTURY INSTRUMENTY DYSKRECJONALNE (UZNANIOWE)
ż� progresywne podatki dochodowe, ż� roboty publiczne,
PRZYKAADY
ż� zasiłki dla bezrobotnych ż� zmiany stawek podatkowych
ż� progresywne podatki dochodowe: ż� roboty publiczne:
-w okresie ekspansji gospodarczej dochody obywateli - w okresie kryzysu gospodarczego rośnie liczba osób
wzrastają do wyższych klas opodatkowania, to zwiększa pozostających bez pracy, są oni zatrudniani przy
obciążenia podatkowe, zmniejsza efektywny popyt i hamuje robotach publicznych, co podnosi poziom ich dochodu i
nadmierną aktywność gospodarczą,; zapobiega spadkowi globalnego popytu;
-w okresie kryzysu gospodarczego dochody obywateli -w okresie ekspansji gospodarczej mniej osób jest
spadają do niższych klas opodatkowania, to zmniejsza zatrudnianych w formie robót publicznych, co sprawia,
obciążenia podatkowe, efektywny popyt spada w mniejszym że popyt nie jest kreowany w takim stopniu jak w
MECHANIZM stopniu niż wynikałoby to ze spadku dochodów, zachęca do okresie kryzysu;
DZIAAANIA inwestowania i tworzenia nowych miejsc pracy; ż� zmiany stawek podatkowych:
ż� zasiłki dla bezrobotnych: - w okresie ekspansji gospodarczej podnoszenie
-w okresie kryzysu gospodarczego rośnie liczba osób stawek podatków dochodowych, co zwiększa
pozostających bez pracy, wzrastają wydatki budżetu na obciążenia podatkowe, zmniejsza efektywny popyt i
zasiłki dla bezrobotnych, to zapobiega spadkowi globalnego hamuje nadmierną aktywność gospodarczą;
popytu; -w okresie kryzysu gospodarczego obniżanie stawek
-w okresie ekspansji gospodarczej mniej osób pobiera zasiłki podatków dochodowych, co zmniejsza obciążenia
dla bezrobotnych, popyt nie jest kreowany w takim stopniu podatkowe i zachęca do inwestowania
jak w okresie kryzysu
szybka reakcja na zmianę sytuacji dochodowej obywateli państwo reaguje adekwatnie do występującej sytuacji
ZALETY
gospodarczej
przyjęte rozwiązania mogą być nieadekwatne do ich zastosowanie wymaga czasu, co jest spowodowane
występującej w praktyce sytuacji gospodarczej długotrwałym i żmudnym procesem legislacyjnym,
ryzyko tzw. efektu opóznień (między diagnozą stanu
gospodarki a przygotowaniem określonych środków
WADY
polityki finansowej upływa tak wiele czasu, że w
momencie, gdy środki te są już gotowe, układ
gospodarki na tyle się zmienił, że narzędzia te są już
nieadekwatne i nieskuteczne
17
� Małgorzata Mazurek-Chwiejczak
ś� w okresie wzrostu gospodarczego zmierzanie do
ograniczenia efektywnego popytu: progresja podatkowa
obniża nadmierną aktywność gospodarczą, jednocześnie
spadają wydatki budżetu przeznaczone na zasiłki dla
bezrobotnych (z uwagi na mniejszą liczbę osób
pozostających bez pracy)
ś� w okresie kryzysu gospodarczego dążenie do pobudzenia
efektywnego popytu: podatnicy lokują się w niższych
poziomach podatkowych, następuje zmniejszenie
obciążenia podatkowego z tytułu progresywnych podatków
dochodowych, jednocześnie rosną wydatki budżetu na
zasiłki dla bezrobotnych (z uwagi na większą liczbę osób
pozostających bez pracy).
� Małgorzata Mazurek-Chwiejczak 18
}� jest pochodną funkcji redystrybucyjnej, jej bardziej złożoną formą;
}� polega na aktywnym, świadomym wpływaniu przez państwo na procesy
gospodarcze i społeczne za pomocą bodzców finansowych, wyrażanych w
formie transferów pieniężnych:
ć% o charakterze pozytywnym mają na celu pobudzać do określonych,
pożądanych zachowań, wyrażają się w obietnicach korzyści finansowych,
np.:

� tworzenie specjalnych stref ekonomicznych,

� ulgi podatkowe,

� becikowe

� niższe składki ubezpieczeń społecznych od zatrudnionego studenta lub osoby
niepełnosprawnej;
ć% o charakterze negatywnym mają na celu powstrzymać od
zachowań niepożądanych, np.:

� kary, grzywny, mandaty,

� odsetki za nieterminową realizację zobowiązań publicznoprawnych,

� sankcyjna stawka podatku dochodowego od przychodów pochodzących
ze zródeł nieujawnionych 75%).
� Małgorzata Mazurek-Chwiejczak 19
}� polega na statystycznej i rachunkowej ewidencji przebiegu procesów
gospodarczych i kontroli przebiegu zjawisk gospodarczych i procesów
finansowych, dokonywaniu ich analizy, a następnie sygnalizowaniu
pozytywnych lub negatywnych wyników procesów gospodarczych;
}� Dostarczone na tej podstawie informacje stanowią przesłankę podejmowania
celowych, optymalnych decyzji przez organy władzy i administracji
finansowej;
}� do pełnienia tej funkcji zostały powołane takie organy jak:
ć% Najwyższa Izba Kontroli;
ć% Urzędy Kontroli Skarbowej;
ć% Regionalne Izby Obrachunkowe.
� Małgorzata Mazurek-Chwiejczak 20
� Małgorzata Mazurek-Chwiejczak 21

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Finanse Funkcje finansów publicznych
2 Funkcje finansów publicznych
Zarys finansów publicznych i prawa finansowego
Finanse publiczne dr T Budzyński
Finanse Rynek finansowy publiczny obrót papierami wartościowymi (str 61)
NAUKA O FINANSACH PUBLICZNYCH
Ustawa o finansach publicznych z komentarzem do zmian ebook demo
Finanse Kryteria podziałów finansów publicznych

więcej podobnych podstron