Psychologia poznawcza
Elżbieta Zdankiewicz-Ścigała
POZNAWCZA TEORIA "JA"
Ja subiektywne (podmiotowe) vs.
Ja obiektywne (przedmiotowe) [W.
James]
2
ROZWÓJ "JA"
percepcja samego siebie ("Ja"
egzystencjalne) - spostrzeganie siebie jako
bytu odrębnego od innych osób i obiektów
fizycznych.
samoświadomość ("ja" kategorialne) -
zdolność do rozpoznania siebie i autorefleksji
(zastanawiania się nad sobą i swoimi
działaniami, przypisywania sobie różnych
właściwości itp).
3
JEDNO "JA" CZY WIELE "JA"?
Rola orientacji temporalnej
Znaczenie kontekstu społecznego i skryptów
związanych z rolą
Tożsamość indywidualna a tożsamość
społeczna
"Ja" publiczne i "ja" prywatne: zjawisko
pozytywnej autoprezentacji
Koncepcja schematów poznawczych i hierarchii
pojęciowych jako próba rozwiązania
problemu jedności vs. wielości "Ja".
4
PROCESY, ODPOWIEDZIALNE ZA TWORZENIE
I ROZWÓJ SAMOWIEDZY
Podejście kulturowe - społeczne konstruowanie "Ja".
Treść "ja" pochodzi od innych ludzi (systemu
kulturowego) - np. wartości, cele, pożądane i
niepożądane wzorce zachowania.
Z drugiej strony - znaczny udział własnej aktywności
jednostki w interpretowaniu informacji na swa temat,
w wyborze celów i zadań osobistych, w
konstruowaniu własnej drogi życiowej.
5
Shweder (1982) - 10 podstawowych tematów
społecznej samowiedzy jednostki ("themes of
social existence").
Odpowiedzi na pytania (problemy, dylematy)
dotyczące:
1. granic między Ja i nie-Ja;
2. tożsamości płciowej: Na czym polega męskość, a
na czym kobiecość?
3. dojrzałości: Nas czym polega dorosłość a na czym
bycie dzieckiem?
6
4. pokrewieństwa (wspólnoty rodzinnej): Kto jest krewnym a kto
nie?
5. przynależności etnicznej: Kto jest "swój" a kto "obcy"?
6. Hierarchii społecznej: Dlaczego obciążenia i korzyści są
nierówno rozdzielone między ludzi? Jakie jest moje miejsce w
hierarchii?
7. natury i kultury: Co jest ludzkie, a co zwierzęce?
8. autonomii: Czy jestem niezależny od innych, zależny, czy też
współzależny?
9. norm społecznych i celów osobistych: Czego ja pragnę vs.
czego grupa oczekuje ode mnie?
10. osobistego bezpieczeństwa: Jak można uniknąć przemocy ze
strony innych?
7
PODSTAWOWE yRÓDAA SAMOWIEDZY:
1. Wczesne interakcje opiekunka-dziecko - zródło tzw.
wewnętrznych, roboczych modeli Ja (Bowlby, 1969).
Model roboczy - to zródło zgeneralizowanych oczekiwań dotyczących
całego świata społecznego, "rama" poznawczo-afektywna, decydująca
o sposobie konstruowania przyszłych doświadczeń.
2. Jazń odzwierciedlona (Cooley, 1902).
Dowiadujemy się, jacy jesteśmy, z obrazów jaki tworzymy w oczach
innych ludzi - rodziców, kolegów, nauczycieli.
3. Wnioskowanie z własnych zachowań i doświadczeń.
Wnioskowanie z tego, co robimy, o tym, co lubimy, i jakie mamy
dyspozycje (procesy autopercepcji - teoria Bema);
znaczenie informacji zwrotnej o wyniku działania - np. wnioskowanie
z sukcesów i niepowodzeń o własnych zdolnościach i możliwościach -
poczucie własnej skuteczności (Bandura).
8
4. Porównania społeczne (L. Festinger).
Istnieje naturalne dążenie do samookreślenia (samowiedzy, która jest
pewna) - tj. wiedzy dotyczącej posiadania pewnych zdolności,
umiejętności i cech charakteru, prawdziwości własnych poglądów i
opinii.
-pozwalają określić, jak się plasujemy pod względem naszych
umiejętności czy zdolności na tle innych;
-pozwalają zmniejszyć niepewność co do trafności własnych poglądów i
postaw (rola consensusu);
-stwarzają szansę osobistego rozwoju (porównania w górę);
-pozwalają obronić zagrożone poczucie własnej wartości (porównania w
dół).
5. Procesy identyfikacji.
Całościowe "inkorporowanie" postaw, przekonań, wartości i aspiracji, stylu
komunikowania się od konkretnej osoby.
9
SAMOOCENA: UWARUNKOWANIA I
FUNKCJE MOTYWACYJNE
Koncepcja E. T. Higginsa (1987):
Perspektywy Ja (punkty widzenia na Ja)
Obszary Ja (zakresy, dziedziny Ja)
10
_________________________________________________________________
Dziedziny Ja podlegające Perspektywa oceny Ja
ocenie własna cudza
__________________________________________________________________________
Ja realne
Ja realne w oczach własnych Ja realne w oczach innych
(pojęcie Ja) ludzi (pojęcie Ja)
Ja idealne
Ja idealne w oczach własnych Ja idealne w oczach innych
(ukierunkownie Ja) ludzi (ukierunkowanie Ja)
Ja powinnościowe
Ja powinnościowe w oczach Ja powinnościowe w oczach innych
własnych (ukierunkowanie Ja) ludzi (ukierunkowanie Ja)
11
STRUKTURA JA JAKO yRÓDAO MOTYWACJI
I WARTOŚCIOWAC
JA" JAKO GENERATOR DŻEC:
1. Podtrzymanie poczucia własnej wartości
2. Podtrzymanie poczucia własnej tożsamości i odrębności
(procesy autoweryfikacji,
podkreślanie unikalności)
12
3. Podtrzymanie poczucia kontroli nad zdarzeniami
4. Dążenie do trafnego samopoznania
5. Dążenie do wzrostu i rozwoju własnej osoby
Zdrowie psychiczne: Trafne samopoznanie
czy podtrzymywanie złudzeń na swój
własny temat? (Sh. Taylor & J. Brown,
1988)
13
ROZBIEŻNOŚCI W JA A MOTYWACJA DO
DZIAAANIA:
1. Reakcje na informacje nie potwierdzające naszej
wartości, odrębności i kontroli
1. Konflikt między dążeniem do samopoznania a
dążeniem do pozytywnego myślenia o sobie: "ja" w
ogniu krzyżowym
3. Rola rozbieżności między komponentami obrazu
siebie (np. Ja realnym, Ja idealnym, i Ja
powinnościowym - Higgins).
14
DOSTPNOŚĆ POZNAWCZA "JA" jako warunek
jego wpływu na przetwarzanie informacji i
kontrolę działania:
Idea roboczego Ja (H. Markus)
istota i konsekwencje autokoncentracji
istota i konsekwencje dezindywiduacji
15
AUTOSCHEMATY:
Poznawcze generalizacje n.t. samego siebie,
wyprowadzone z ubiegłego
doświadczenia, które organizują i
ukierunkowują przetwarzanie informacji
dotyczącej własnej osoby (Markus,
1977).
16
Sposób diagnozy: Badania oceniali u siebie
natężenie różnych cech charakteru, zarazem
byli proszeni o określenie, na ile ważny jest
dany atrybut.
Autoschemat, jeżeli:
- ocena ekstremalna (wysoka lub niska), i
- atrybut uznany za ważny przez osobę.
W oryginalnych badaniach Markus - schematy
związane z zależnością-niezależnością.
Wyodrębniono trzy grupy kobiet: z
autoschematami niezależności, z
autoschematami zależności, oraz pozbawione
autoschematów w tej dziedzinie.
17
Tak diagnozowane schematy - istotny wpływ na
przetwarzanie informacji. "Schematycy :
- - szybciej rozpoznają słowa odpowiednich
kategorii (brak różnic dla słów neutralnych względem
tych kategorii);
- - w odpowiedzi na prośbę, dostarczają więcej
przykładów zachowań odpowiednich kategorii;
- - uważają zaangażowanie się w zachowania
danej kategorii za bardziej prawdopodobne niż w
zachowania innej kategorii;
- - są bardziej skłonni do odrzucania informacji
niezgodnej z ich obrazem siebie.
18
Analogiczne wyniki (dla czasów rozpoznawania słów)
stwierdzono dla szeregu innych autoschematów:
kobiecości (sex-typing); otyłości, szczupłości itp.
Stwierdzono też, że ludzie szybciej odpowiadają na te
pytania w kwestionariuszach osobowości, które
w dotyczą autoschematów (Fekken & Holden,
1992).
Badania Furnhama i Fundera (1995) sugerują, że
wytwarzane przez ludzi autoschematy są
podzielane przez innych: Ekstremalność
samoocen sprzyja nie tylko krótkim czasom
reakcji przy przypisywaniu sobie odpowiednich
cech przez sam podmiot, ale również - przy
przypisywaniu takich cech przez innych ludzi
(dobrych znajomych).
19
Autoschematy wpływają nie tylko na przetwarzanie
informacji o sobie, ale też o innych ludziach.
- Proszeni o ocenę innych, ludzie biorą pod uwagę
najczęściej te wymiary, w zakresie których są
"schematykami"; oceny innych na tych wymiarach cechują
się większą pewnością;
- wymiary osobowości, na których ludzie mają szczególnie
pozytywny pogląd na siebie, są łatwiej dostępne
poznawczo i chętniej wykorzystywane przy ocenie innych
ludzi.
- Autoschematy sprawiają, że ludzie organizują informację
społeczną (np. zawartą w narracji) w większe jednostki
działania; może to wskazywać, że rozpoznają znaczenia
wyższego rzędu w sekwencji działań.
20
INNE WAŻNE POJCIA:
Samooceny cząstkowe a samoocena globalna
(poczucie własnej wartości)
Dążenie do pozytywnej samooceny: zjawisko
autoafirmacji (Steele, 1975)
Strategie zapewniania pozytywnej samooceny (np.):
Egotyzm atrybucyjny
"kąpanie" się w cudzej chwale
porównania społeczne
pozytywna autoprezentacja
samoutrudnianie
21
yródła dążenia:
wrodzone (np. teoria C. Rogersa)
nabyte teoria społecznego uczenia się
teoria opanowania trwogi (Solomon, Greenberg, Pyszczynski,
1991)
teoria wykluczenia ze społeczności (Baumeister & Tice, 1990)
Istota negatywnej samooceny: brak ocen pozytywnych
+ deficyt adaptacyjnych iluzji na swój własny temat
(nt.: własnych kompetencji, przyszłości, możliwości
kontrolowania zdarzeń)
22
Dysfunkcjonalność negatywnej samooceny:
Nastrój
Nie podejmowanie działań
Generalizacja porażki + brak autoafirmacji
Oczernianie innych i przypisywanie wrogich intencji
Zagrożenia związane z wysoką pozytywną samooceną:
- Podejmowanie zachowań ryzykownych (motocykliści - Pelham
& Taylor, 1991)
- nieracjonalny upór (Baumeister, Heatherton & Tice, 1993)
negatywny odbiór u innych (zarozumiałość)
Funkcjonalność wysokiej samooceny a fazy działania (Gollwitzer &
Kinney, 1989)
23
REGULACYJNE KONSEKWENCJE
SAMOŚWIADOMOŚCI
Samoświadomość i metody jej wzbudzania w
laboratorium
Samoświadomość a koncentracja uwagi na
rozbieżnościach między standardami a
zachowaniem (koncepcja R. A. Wicklunda),
Przykład z badań - samoświadomość a
przestrzeganie normy uczciwości (Diener & Wallbom,
1976)
24
Samoświadomość a emocje.
Samoświadomość a procesy kontroli działania:
- Rola koncentracji na celach
- Rola koncentracji na automatycznych składniach
czynności złożonych
Samoświadomość a depresyjny styl funkcjonowania:
model Pyszczynskiego i Greenberga (1987).
25
Wyszukiwarka
Podobne podstrony:
Psychoterapia poznawczo behawioralnaCW Psychologia Poznawcza 15 03 06Psychologia poznawcza ZapomininieEwolucjonizm a psychologia poznawcza czy człowiek jest maszynąKokoszka Psychoterapia poznawcza i behawioralna w leczeniu zaburzeńCW Psychologia Poznawcza 08 03 06Wybrane zagadnienia z psychologii poznawczejwięcej podobnych podstron