plik


ÿþFrançois de Larrard Naukowa metoda ustalania skBadu mieszanki betonowej A SCIENTIFIC METHOD FOR CONCRETE MIXTURE-PROPORTIONING Streszczenie Opracowanie niniejsze prezentuje nowe podej[cie do kwestii projektowania skBadu mieszanek betonowych. Oparte jest ono na szeregu modeli odnoszcych si do skBadu i technicznych wBa[ciwo[ci betonu, które mog by wprowadzone do programu, w powi- zaniu z baz danych materiaBowych. Opisano zasady, w oparciu o które tworzono ró|ne modele, z których wikszo[ koncentruje si na ziarnistej strukturze mieszanki betonowej i betonu stwardniaBego. Zaleca si caBo[ciowe podej[cie do betonu, przy którym charak- terystyka jego cech fizycznych odnosi si do mieszanki betonowej (granica plastyczno[ci, lepko[ plastyczna, opad sto|ka, zawarto[ powietrza), twardniejcego (adiabatyczny wzrost temperatury, skurcz wewntrzny) oraz stwardniaBego betonu (wytrzymaBo[ na [ciskanie w ró|nym wieku, wytrzymaBo[ na rozciganie, moduB spr|ysto[ci, peBzanie i skurcz). Jest to metoda ogólna, która mo|e by stosowana do szerokiej gamy materia- Bów cementowych, od betonu zwykBego do betonu o wysokiej wytrzymaBo[ci lub betonu samozagszczalnego. Abstract The paper presents a new approach to design concrete mixtures. It is based upon a set of models relating composition and engineering properties of concrete, to be implemented into software, linked with a material data base. The principles underlying the various models are summarized, most of which focus on the granular structure of fresh/hardened concrete. A global approach to concrete is promoted, where performance specifications can be formulated in terms of fresh concrete (yield stress, plastic viscosity, slump, air content), hardening concrete (adiabatic temperature rise, autogenous shrinkage) and François de Larrard  Laboratoire Central des Ponts et Chaussées  Centre de Nantes, Francja hardened concrete (compressive strength at any age, tensile strength, elastic modulus, creep and shrinkage). The method is general, and may be applied to a wide range of cementitious materials, from normal-strength concrete to high-performance or self-com- pacting concrete. Naukowa metoda ustalania skBadu mieszanki betonowej 1. Wstp W ostatnich latach problem projektowania skBadu mieszanki betonowej stawaB si z kilku co najmniej powodów coraz bardziej skomplikowany. Po pierwsze, pojawiBy si takie skBadniki jak: domieszki organiczne, dodatki mineralne (popioBy lotne, wypeBniacze itp.) oraz wBókna. Po drugie, kBadziono nacisk na coraz wiksz ilo[ analizowanych wBa- [ciwo[ci betonu, zajmujc si równocze[nie caBym jego cyklem |ycia (od reologicznego zachowania si mieszanki po trwaBo[ betonu w stanie stwardniaBym rozpatrywan przy ró|nych [rodowiskach eksploatacji). Po trzecie wreszcie, zakres mo|liwych do uzyskania wBa[ciwo[ci szalenie si poszerzyB. Je|eli ograniczymy si do najcz[ciej rozpatrywanych aspektów projektowania mieszanki betonowej, to pod wzgldem konsystencji, dysponuje- my dzisiaj mieszankami o konsystencji od wilgotnej do ultrapBynnej (samozagszczalne). Z punktu widzenia wytrzymaBo[ci, mo|na si dzisiaj zetkn z betonami o wytrzymaBo[ci na [ciskanie od 1÷2 MPa (recyklowane materiaBy o kontrolowanej niskiej wytrzymaBo[ci) do 200 MPa (zaprawy ultrawysokiej wytrzymaBo[ci, stosowane na przykBad do wykonywania zbiorników do przechowywania materiaBów radioaktywnych). Podsumowujc, mo|na powiedzie, |e problem projektowania mieszanki betonowej obejmuje - mówic jzykiem matematyka - znacznie wicej zmiennych i znacznie wicej wymiarów, w obszerniejszej przestrzeni, ni| miaBo to miejsce dotychczas. Pojawienie si betonów wysokowarto[ciowych (HPC) jest kolejnym nowym zjawi- skiem. W Europie, jako betony HPC uznaje si betony o wysokiej 28. dniowej wytrzy- maBo[ci na [ciskanie (zazwyczaj powy|ej 60 MPa) lub o niskim stosunku wodno-cemen- towym (poni|ej 0,40). W USA przyjmuje si, |e betony grupy HPC to betony wykonane ze specjalnej mieszanki, która speBnia specyficzne wymagania, niemo|liwe do speBnienia w oparciu o rutynowe dziaBania. To czego najcz[ciej dzisiaj potrzebujemy to beton  à la carte , czyli beton który speBnia szerok gam wymagaD, wykonany przy wykorzystaniu lokalnych materiaBów i przy minimalnym koszcie. Ten wBa[nie problem jest rozpatrywany w niniejszym opracowaniu. Wobec opisanej rzeczywisto[ci, która odzwierciedla nic innego, tylko normalny postp w technologii betonu, projektant jest poddany coraz wikszym ograniczeniom czasowym i zkosztowym. Nierzadko mamy na przykBad do czynienia z konieczno[ci weryfikacji wBa[ciwo[ci zaprojektowanego betonu na krótko przed rozpoczciem budowy (w wieku krótszym ni| 28 dni), co oznacza, |e rzeczywista wytrzymaBo[ betonu jest nieznana w mo- mencie jego ukBadania w deskowaniu. Ponadto, rynek betonu w Europie jest bardzo konku- rencyjny. Okazuje si, |e przedsibiorstwa maj ograniczony bud|et, który mog po[wici na projektowanie mieszanki betonowej, chocia| na tym fundamentalnym etapie rodz si ró|ne konsekwencje rzutujce na proces realizacji budowy i powstajc konstrukcj. W oparciu o te przemy[lenia, nasze laboratorium (LCPC) zdecydowaBo si na opra- cowanie programu komputerowego do projektowania mieszanki betonowej. Pierwszy produkt, nazwany Bétonlab [1, 2], zaproponowany w roku 1992, zostaB stworzony dla celów szkoleniowych. U|ytkownikowi przekazano rodzaj  elektronicznego laborato- rium , które pozwala na  wykonywanie betonu przy biurku . PoBo|ono w nim nacisk na Batwo[ jego u|ytkowania. Po wprowadzeniu charakterystyk i ilo[ci poszczególnych skBadników do odpowiednich  okienek , mo|na byBo symulowa wykonywanie próbnych zarobów laboratoryjnych. Korzy[ polegaBa na natychmiastowym uzyskaniu wyników badaD, za[ wada na ograniczonej dokBadno[ci symulacji. Celem tej wersji programu byBo spowodowanie, aby u|ytkownik zrozumiaB zachowania si systemu oraz mógB sprawnie reagowa w rzeczywistej sytuacji. Program ten zostaB szeroko rozpowszechniony we 3 François de Larrard Francji (ponad 300 kopii) i pozostaje u|ytecznym narzdziem, szczególnie dla szkolenia studentów i in|ynierów. Poza Francj zaproponowano równie| inne programy projektowania mieszanki betonowej. Szeroki przegld tych prac zostaB ostatnio opublikowany przez polskich na- ukowców [3]. Niektóre z tych programów polegaj na programowaniu konwencjonalnych metod projektowania mieszanki betonowej, takich jak metoda ACI lub francuska metoda Dreux. Inne programy zajmuj si oryginalnym podej[ciem, na przykBad metoda Daya (przeznaczona bardziej do kontroli jako[ci, ni| do wstpnego projektowania mieszanki) lub metoda Dewara, oparta na modelu trójskBadnikowego upakowania. W[ród tych metod niewiele jednak opiera si na solidnym, wyrazne naukowym podej[ciu. Uwzgldniajc najnowszy postp w technologii informatycznej praktyczne wyko- rzystanie modeli numerycznych nie nastrcza wikszych trudno[ci. Zebranie istniejcych modeli i ich wspólne wykorzystanie jest mo|liwe i Batwe przy zastosowaniu wspólnego pa- kietu arkusza kalkulacyjnego. Trudno[ i wyzwanie stanowi natomiast tworzenie samych modeli, które musz wyra|a zwizek pomidzy skBadem mieszanki i wBa[ciwo[ciami technicznymi betonu stwardniaBego na tyle dokBadnie, na ile jest to tylko mo|liwe. Dla- tego wBa[nie w LCPC badania takie wykonuje si ju| od wielu lat. W ramach tych badaD wykonano szereg prac doktorskich majcych ró|ne, uzupeBniajce si cele. Wyniki tych prac zostaBy podsumowane i Bcznie z wynikami innych prac, przedstawione w ksi|ce [4]. Niniejsze opracowanie dokonuje przegldu przedstawionych tam podstaw naukowych i zawiera wybór najbardziej istotnych rysunków. W zakoDczeniu przedstawiony zostaB przykBad praktyczny, dotyczcy projektowania betonu wysokowarto[ciowego przezna- czonego do wykonania nawierzchni drogowej. 2. Podej[cie ogólne W wikszo[ci opracowanych modeli kBadzie si nacisk na ziarnist struktur betonu. Po pierwsze, przestudiowano gsto[ upakowania i podatno[ na segregacj sucho upakowanych ziaren. Po drugie, skoncentrowano uwag na wBa[ciwo[ciach mieszanki betonowej. Po trzecie wreszcie, zajto si wBa[ciwo[ciami mechanicznymi betonu stward- niaBego, stosujc model oparty na ziarnach kruszywa otoczonych matryc ze spoiwem cementowym (zaczynem). 2.1. Model [cisBego upakowania (Compressive Packing Model - CMP) Model ten stanowi trzeci generacj opracowanych w LCPC modeli upakowania. Jego celem jest przewidywanie gsto[ci upakowania mieszanki polidyspersyjnej, w oparciu o znajomo[ trzech rodzajów parametrów: i) gsto[ci upakowania klas o jednej wielko[ci (frakcji), ii) skBadu ziarnowego mieszanki, iii) energii zagszczania. Model ten jest oparty na koncepcji wirtualnej gsto[ci upakowania oraz wskaznika zagszczenia. 2.1.1. Wirtualna gsto[ upakowania zbioru ziaren Wiadomo, |e dla danego zbioru ziaren gsto[ upakowania, stanowica stosunek ich objto[ci do caBej objto[ci pojemnika, w którym si one znajduj, zale|y od sposobu ich 4 Naukowa metoda ustalania skBadu mieszanki betonowej rozmieszczenia. Wirtualna gsto[ upakowania stanowi maksymaln warto[ gsto[ci, mo|liw do uzyskania przy rozmieszczeniu ziaren, jedno po drugim, bez zmiany ich ksztaBtu. W mieszankach wykonywanych w warunkach przemysBowych ziarna s zawsze rozmieszczone w sposób przypadkowy i dlatego do[wiadczalna gsto[ upakowania jest ni|sza ni| wirtualna. Rozwa|my mieszank skBadajc si z ziaren ró|nego ksztaBtu, podzielonych na n klas (frakcji) o jednakowej wielko[ci (podziaB w zakresie konwencjonalnego procesu przesiewania). W ka|dej mieszance mo|na wyró|ni klas dominujc, to znaczy tak, która wypeBnia pustki midzy ziarnami wikszymi (patrz rys. 1). Niech ²i oznacza rezy- dualn gsto[ upakowania, bdc gsto[ci upakowania wirtualnego, gdy klasa ta jest wyodrbniona i w peBni upakowana. Gsto[ upakowania caBej mieszanki jest obliczana przy zaBo|eniu, |e nasypowa objto[ klasy i wypeBnia przestrzeD dookoBa wikszych ziaren; ponadto, nale|y tak|e doda objto[ drobniejszych klas wypeBniajcych pustki klasy i. W obliczeniach musz by wzite pod uwag równocze[nie dwa efekty: efekt [ciany, powodowany przez wiksze ziarna oraz efekt rozluznienia powodowany przez ziarna mniejsze. W modelu tym zakBada si addytywno[ tych efektów. Rys. 1. Upakowanie ziaren trzech frakcji przy dominujcej frakcji [redniej 2.1.2. Rzeczywista gsto[ upakowania: koncepcja wskaznika zagszczenia Idea ta, zastosowana do mieszanki ziaren, skBadajcej si z n klas prowadzi do obliczenia n równaD wirtualnej gsto[ci upakowania, przy czym ka|de z nich jest wa|ne, gdy odpo- wiadajca mu klasa jest dominujca.  Rzeczywista wirtualna gsto[ upakowania jest najni|sz z tych n warto[ci. Dla obliczenia rzeczywistej gsto[ci upakowania konieczny jest jeszcze inny parametr zwany wskaznikiem zagszczenia K. Dlatego wic K pojawia si jako charakterystyka procesu rozmieszczenia ziaren. Matematycznie jest on zdefiniowany jako suma cz[ciowych wskazników zagszczenia Ki, odpowiadajcych ka|dej z klas i. Ki wynika z rzeczywistej objto[ci ziaren klasy i w mieszance ¦i oraz z ¦i* bdcym maksy- maln warto[ci ¦i, gdyby mieszanka zostaBa w peBni upakowana przez nadmiar ziaren i; przy wszystkich pozostaBych klasach posiadajcych staB objto[. Równanie opisujce warto[ K wyglda nastpujco: (1) 5 François de Larrard Gdy koncentracja ziaren zwiksza si od zera do wirtualnej gsto[ci upakowania, wskaznik upakowania K ro[nie od zera do nieskoDczono[ci. Ustalenie warto[ci K dla danej mieszanki ziaren, prowadzi do równania majcego tylko jedno rozwizanie w postaci rzeczywistej gsto[ci upakowania przewidzianej przez model. 2.1.3. DokBadno[ modelu Model ten, aby byB u|yteczny, wymaga ogólnej kalibracji w celu skwantyfikowania z jed- nej strony interakcji midzyziarnowych (efekt [ciany i efekt rozluznienia) oraz wskazników zagszczenia K odpowiadajcych ró|nym procesom zagszczania, z drugiej. Kalibracja zostaBa przeprowadzona przy wykorzystaniu licznych danych albo oryginalnych, albo wzitych z literatury. ZaBó|my, |e model ma by u|ywany dla przewidywania gsto[ci upakowania jakiejkolwiek kombinacji kilku elementarnych klas (frakcji). W tym celu musz zosta pomierzone indywidualne gsto[ci upakowania tych klas (frakcji), z których mo|na okre[li warto[ci ²i. Na tym etapie model pozwala na obliczenie gsto[ci upakowania mieszanek ze skBadu uziarnienia (kontrolowanego przez skBad mieszanki) oraz warto[ci K. W ogólno[ci, uzyskiwana dokBadno[ jest lepsza, ni| jeden procent absolutnej warto[ci gsto[ci upakowania. Ze wzgldu na dobr zdolno[ przewidywania, model pozwala u|ytkownikowi na poszukiwanie kombinacji optymalnej gsto[ci upakowania. WywoBuje on jednak wt- pliwo[ci na temat koncepcji idealnej krzywej uziarnienia, która stanowi podstaw wielu metod projektowania skBadu mieszanki. I rzeczywi[cie, optymalny rozkBad uziarnienia, w danym jego zakresie, zale|y w du|ym stopniu od ksztaBtu czstek. Mo|e to by powo- dem, dla którego ró|ni autorzy proponuj ró|ne krzywe. Przedstawiona metoda CPM przewiduje rozkBady zale|ne od ró|nych warto[ci ²i. 2.1.4. Zastosowanie modelu do oceny podatno[ci na segregacj: wykres wypeBnienia Ocena stabilno[ci mieszanki ziaren, czyli jej odporno[ci na segregacj, jest dokonywana za pomoc nowego narzdzia nazwanego  wykresem wypeBnienia (patrz rys. 2). Po pierwsze, materiaB ziarnisty jest dzielony na serie skupionych klas, z których ka|da cha- rakteryzuje si stosunkiem granicznych wielko[ci ziaren D /D równym 2,5. Nastp- max min nie obliczany jest stosunek wypeBnienia ¦i/¦i*, odnoszcy si do klasy i. ¦i odpowiada objto[ci ziaren i w zagszczonej mieszance, a ¦i* jest maksymaln warto[ci ¦i, która Rys. 2. Wykres wypeBnienia mieszanki ziar- nistej. Ka|da wysoko[ sBupka odpowiada rozwa|anej frakcji, gdyby byBa ona w peBni upakowana i caBkowicie rozsegregowana na dnie zbiornika 6 Naukowa metoda ustalania skBadu mieszanki betonowej mogBaby by wprowadzona przy zachowaniu staBo[ci wszystkich innych objto[ci ziar- nowych. Idealny rozkBad uziarnienia, z punktu widzenia stabilno[ci, bdzie powodowaB, i| wykres wypeBnienia bdzie jednorodny (podobne wysoko[ci sBupków jak na rys. 2). Okazuje si, |e poszukiwanie maksymalnej gsto[ci upakowania, prowadzi do wy|- szych, w porównaniu z innymi, warto[ci wspóBczynnika wypeBnienia. Wynika to z faktu, |e klasa najdrobniejsza lub najgrubsza musi odpowiednio zastpi brakujce drobniejsze lub grubsze ziarna. Luka w wykresie wypeBnienia wskazuje na niecigBo[ uziarnienia, które jest generalnie uwa|ane za czynnik sprzyjajcy segregacji. Wykres wypeBnienia pozwala wtedy u|ytkownikowi na postawienie diagnozy na temat uziarnienia mieszanki i dostarcza wskazówki w wypadku nadmiernej segregacji. 2.2. WBa[ciwo[ci mieszanki betonowej 2.2.1. W jaki sposób opisa naukowo pBynicie i ukBadanie mieszanki betonowej W czasie od wykonania mieszanki betonowej do jej uBo|enia mo|e ona podlega dwóm rodzajom odksztaBceD. Mo|e by ona [cinana i/lub zagszczana. Dla mieszanek wil- gotnych najwa|niejsz spraw jest zagszczanie. Dla mieszanek bardzo ciekBych, takich jak samozagszczalne, istotne jest przede wszystkim odksztaBcenie przy [cinaniu, gdy| zagszczenie zapewnia sama grawitacja. Zagszczalno[ jest bezpo[rednio opisana przez wskaznik zagszczenia, który oznaczmy przez K , w odró|nieniu do K, odpowiadajcego mieszance suchych skBadni- ków. Warto[ K stanowi najwa|niejszy parametr w projektowaniu mieszanki. Niestety, przynajmniej, wedBug wiedzy autora, nie ma obecnie sposobu jego pomiaru. Je|eli chodzi o zachowanie si przy [cinaniu to wiadomo, |e w caBym zakresie konsystencji, od ciekBej do wilgotnej, mieszanka betonowa mo|e by postrzegana jako materiaB, który mo|na opisa modelem Binghama. Innymi sBowy, jej reologiczne zachowanie opisujce zale|no[ napr|enie [cinajce  gradient odksztaBcenia (rys. 3) jest liniowe. Przecicie si linii z osi napr|eD wskazuje granic plastyczno[ci (pBynicia), a jej nachylenie odpowiada lepko[ci plastycznej. Spo[ród tych dwóch parametrów pierwszy jest blisko zwizany z opadem sto|ka. Drugi za[, stanowi o ró|nicy midzy  przyjazn dla betoniarza mieszank be- tonu wysokiej wytrzymaBo[ci i mieszankami bardzo  kleistymi , trudnymi do pompowania i sprzyjajcymi powstawaniu pcherzy i raków w betonowanych ele- mentach. Rys. 3. Binghamowski model mieszanki betonowej 2.2.2. Przewidywanie lepko[ci plastycznej, granicy pBynicia i opadu sto|ka Granica pBynicia jest cech wspóln dla mieszanki betonowej i suchych materiaBów ziarnistych (takich na przykBad jak grunty), podczas gdy lepko[ plastyczna to cecha po- zwalajca na porównanie mieszanki do ciaB lepkich, takich jak olej lub woda. Dlatego wic 7 François de Larrard Rys. 4. Zale|no[ midzy lepko[ci plastyczn µ i wzgldn koncentracj fazy staBej ¦/¦* (SP  superplastyfikator, SF  pyB krzemionkowy) Rys. 5. Weryfikacja wa|no[ci modelu opadu sto|ka dla serii mieszanek z superplastyfikatorem; nie dokonywano |adnego dopasowania, a model byB stosowany tylko dla przewidywania warto[ci 8 Naukowa metoda ustalania skBadu mieszanki betonowej mo|na przyj, |e granica plastyczno[ci jest efektem midzyziarnowego tarcia w trakcie [cinania mieszanki betonowej, podczas gdy lepko[ plastyczna jest makroskopowym efektem przepBywu wody w pustkach systemu ziarnistego. Lepko[ plastyczna jest za- le|na od wzgldnej koncentracji fazy staBej w mieszance (patrz rys. 4), zdefiniowanej jako stosunek midzy objto[ci tej fazy i gsto[ci upakowania. Ten ostatni parametr mo|na postrzega jako maksymalny udziaB fazy staBej odpowiadajcy nieurabialnej, nasyconej wod mieszanki betonowej. Z tego zaBo|enia mo|na wywnioskowa, |e istnienie ró|nych frakcji ziaren przyczynia si do lepko[ci plastycznej tylko w takim zakresie, w jakim przyczyniaj si one do gsto[ci upakowania w odpowiadajcej im suchej mieszance. Inny model rozpatrujemy przy rozwa|aniu granicy pBynicia. Stos maBych ziaren zawiera wicej kontaktów midzyziarnowych, ni| stos ziaren du|ych. Std spowodowa- ne tym tarcie, dla danego wskaznika zagszczenia, jest wy|sze. Aby móc przewidywa granic pBynicia mieszanki trzeba zsumowa wkBad tarcia ró|nych frakcji ziaren, które zale|y od ich cz[ciowego wskaznika zagszczenia z wag w postaci odpowiedniego wspóBczynnika. Ten wspóBczynnik ( wspóBczynnik tarcia ) wzrasta wraz ze zmniejsza- niem si wielko[ci ziaren. WspóBczynnik tarcia cementu mo|e ulec nawet piciokrotnemu zmniejszeniu po dodaniu superplastyfikatora (smarne oddziaBywanie domieszki). Super- plastyfikator wywoBuje tak|e efekt deflokulacji, który mo|e by mierzony zmniejszeniem si zapotrzebowania na wod, dajc wy|sz warto[ rezydualn gsto[ci upakowania w ramach omawianego modelu upakowania. I wreszcie, model granicy pBynicia mo|e by przeksztaBcony na model opadu sto|ka, przy [redniej dokBadno[ci okoBo 4 do 5 cm. Jak pokazano to na rys. 5, wpByw ró|nych parametrów skBadu mieszanki (dla serii mieszanek z superplastyfikatorem wykonanych z takich samych skBadników) na opad sto|ka mo|na przewidywa dosy dokBadnie. 2.2.3. Stabilno[ mieszanki betonowej Aby zaprojektowa skBad mieszanki betonowej o zadowalajcych wBasno[ciach, nie wystarczy zaj si tylko jej zagszczalno[ci i reologi. Trzeba równie| uwzgldni problem wydzielania mleczka cementowego (bleeding) oraz zjawisko segregacji skBad- ników. Podatno[ na segregacj mo|e by przewidywana na podstawie pokazanego wcze[niej wykresu wypeBnienia (rys. 2), który powinien by na tyle jednorodny, na ile jest to tylko mo|liwe. W celu ograniczenia rozdzielania si |wiru od zaprawy, nale|y zwróci uwag na warto[ wspóBczynnika wypeBnienia dla kruszywa grubego, która nie powinna by zbyt wysoka. Ponadto nale|y unika niecigBo[ci uziarnienia piasku. Je|eli chodzi o zjawisko wydzielania mleczka cementowego, wydaje si, |e koreluje ono z wiel- ko[ci wspóBczynnika wypeBnienia w rejonie drobnego kruszywa: im wy|sze warto[ci wspóBczynika wypeBnienia, tym mniej mleczka cementowego pojawia si na powierzchni. W obecno[ci superplastyfikatora, warto[ci wspóBczynnika wypeBnienia musz by nawet wy|sze, potrzeba bowiem wicej drobnych czstek dla ograniczenia zjawiska wydzielania mleczka cementowego. 2.3. WBasno[ci betonu stwardniaBego 2.3.1. CiepBo hydratacji Hydratacja cementu i reakcje pucolanowe powoduj wydzialanie ciepBa, które mo|e spowodowa istotne podniesienie si temperatury masywu betonowego. Podwy|szona 9 François de Larrard temperatura mo|e spowodowa pknicia podczas chBodzenia lub mo|e uBatwi opóz- nione tworzenie si ettringitu. Dlatego istotn jest mo|liwo[ kontrolowania ilo[ci ciepBa powstajcego w danym betonie, ju| na etapie projektowania skBadu mieszanki. W ramach przeprowadzonych badaD oceniono pojemno[ ciepln, stopieD hydratacji cementu (lub stopnia zaawansowania reakcji pucolanowej popioBów lotnych i pyBu krzemionkowego) oraz ciepBo uwalniane przez jednostk masy reagujcego spoiwa. Na podstawie tych wstpnych modeli, opracowano model wzrostu temperatury betonu w warunkach adia- batycznych, charakteryzujcy si [redni dokBadno[ci okoBo 2°C. 2.3.2. WytrzymaBo[ na [ciskanie i rozciganie Parametrem najczciej stosowanym do przewidywania wytrzymaBo[ci na [ciskanie jest stosunek wodno-cementowy. W rzeczywisto[ci parametr ten opisuje koncentracj cementu w zaczynie, odpowiedzialn za potgow posta zale|no[ci  wytrzymaBo[ - w/c (jak w sBynnym wzorze Féreta). W momencie gdy zaczyn wypeBni pustki midzyziarnowe, jego wBa[ciwo[ci s zmodyfikowane przez topologi ziaren kruszywa. DokBadniej, jest to [rednia odlegBo[ pomidzy dwoma ssiadujcymi ziarnami kruszywa grubego, na- zywana  maksymaln grubo[ci zaczynu (Maximal Paste Thickness - MPT): im ni|sza jest warto[ MPT, tym wy|sza jest wytrzymaBo[ betonu. Na wytrzymaBo[ wpBywa tak|e moc wizów midzy kruszywem a spoiwem (przyczepno[) oraz wytrzymaBo[ wBasna kruszywa. Wszystkie te rozwa|ania prowadz do globalnego modelu wytrzymaBo[ci na [ciskanie betonu (po czasie od jednego dnia do jednego roku) zawierajcego ró|ne frakcje kruszywa, cement portlandzki, dodatki pucolanowe oraz wypeBniacz wapienny. Zrednia dokBadno[ przewidywania wytrzymaBo[ci wynosi okoBo 2-3 MPa. WytrzymaBo[ na rozciganie jest oceniana na podstawie wytrzymaBo[ci na [ciskanie, tak jak jest to ujte w wikszo[ci norm konstrukcyjnych. Model zawiera jednak tak|e i wspóBczynnik uwzgldniajcy rodzaj kruszywa, który pozwala zwikszy dokBadno[ przewidywania tej wytrzymaBo[ci. 2.3.3. OdksztaBcalno[ OdksztaBcalno[ stwardniaBego betonu jest obliczana za pomoc modelu trójsferyczne- go (patrz rys. 6). Warstwa [rodkowa oznacza kruszywo. Matryca znajduje si w we- wntrznym jdrze i w warstwie zewntrznej. To pierwsze odpowiada zaczynowi, który Rys. 6. Trójsferyczny model dla obliczania mo|liwo[ci odksztaBceD 10 Naukowa metoda ustalania skBadu mieszanki betonowej Rys. 7. PrzykBad potwierdzenia modelu moduBu E pozostaBby w  wy|tej mieszance betonowej, w którym faza kruszywa byBaby w peBni zagszczona. To drugie jest wic  nadmiarem zaczynu, który nadaje [wie|ej mieszance jej urabialno[. PrzykBadajc ci[nienie hydrostatyczne do trzech sfer, mo|na analitycznie obliczy natychmiastowe i opóznione odksztaBcenia wystpujce w tych fazach. Podej[cie to jest stosowane do przewidywania moduBu spr|ysto[ci (patrz rys. 7) oraz peBzania i peB- zania przy wysychaniu. Ten sam model geometryczny pozwala na obliczenie swobodnego odksztaBcenia skurczu (samoczynnego lub przy wysychaniu) i pcznienia. Stwierdzono tak|e, |e najistotniejsze wBasno[ci techniczne betonu, poczwszy od mieszanki, przez jego wiek wczesny i  dojrzaBy mog by tak|e objte odpowiednimi modelami.. Nie ma obecnie modeli odnoszcych si do trwaBo[ci i ta luka winna by w przyszBo[ci wypeBniona. Szczególnie je|eli chodzi o takie wBa[ciwo[ci betonu jak jego przepuszczalno[ dla gazu, przenikanie jonów chlorkowych, prdko[ karbonatyzacji lub odporno[ na Buszczenie. Bd one musiaBy by odniesione w sposób ilo[ciowy do skBadu mieszanki, co stanowi ekscytujce wyzwanie dla caBej spoBeczno[ci naukowej zajmujcej si badaniami betonu. 3. PrzykBad Poni|ej przedstawiony jest przykBad pokazujcy, w jaki sposób podej[cie naukowe mo|e dopomóc w rozwizaniu nowego problemu, w odniesieniu do którego brak jest jakich- kolwiek do[wiadczeD. 3.1. Wymagane wBa[ciwo[ci techniczne Nale|aBo opracowa receptur betonu wysokowarto[ciowego (HPC) dla konkretnego zastosowania do nawierzchni [5] stanowicej cienk, niezwizan z podBo|em, zbrojon w sposób cigBy, pByt betonow, uBo|on na grubej zarysowanej warstwie podkBadowej wzmacnianej cementem. Wspomniany brak wizania midzy obydwoma warstwami byB konieczny dla uniknicia powstania spkaD wtórnych (odbitych). Grubo[ warstwy gór- nej (60 mm) wynikaBa z konieczno[ci ochrony zbrojenia przed korozj. Dla zapewnienia tej ochrony, konieczne byBo ponadto zastosowanie zwartego betonu zawierajcego pyB krzemionkowy. Ilo[ grubego kruszywa zostaBa narzucona przez konieczno[ uzyskania 11 François de Larrard wBasno[ci przeciwpo[lizgowych nawierzchni. W celu zapewnienia odporno[ci na [cieranie, wytrzymaBo[ na [ciskanie betonu ustalono jako równ 80 MPa. Dla uBatwienia procesu ukBadania betonu wymagana byBa konsystencja charakteryzujca si opadem sto|ka rów- nym 150 mm, odpowiednia urabialno[ i ograniczona lepko[ plastyczn. Nale|aBo równie| zapobiec zjawisku wyboczenia pByty, powodowanemu wysok temperatur otoczenia (warstwa górna le|aBa wprost na podBo|u). W tym celu wybrano beton HPC o wysokim skurczu. ZaBo|ono w tym przypadku, |e ograniczenie spowodowane przez nieskoDczon dBugo[ nawierzchni pozwoli na utrzymanie odpowiedniego poziomu napr|enia, nawet je|eli beton bdzie si nagrzewaB do temperatury 50°C. PeBn specyfikacj wymagaD po- dano w tabeli 1. Nale|y zwróci uwag na niezwykBy zestaw wymagaD w porównaniu z wymaganiami dla konwencjonalnego betonu HPC, dla którego maksymalna wielko[ ziaren kruszywa jest znacznie wiksza, a skurcz jest generalnie minimalizowany. 3.2. Projektowanie skBadu mieszanki Po dokBadnym scharakteryzowaniu lokalnych skBadników, dokonano optymalizacji za pomoc oprogramowania zawierajcego wszystkie poprzednio prezentowane modele [6]. Kryterium optymalizacji byB koszt jednostkowy receptury. Symulacja wykazaBa, |e wy- peBniacz wapienny byB pomocny w uzyskaniu wymaganego skurczu przy ograniczonym koszcie. Teoretyczny skBad mieszanki podano w Tabeli 1. Po wykonaniu zarobu próbnego, dokonano drobnych modyfikacji, w celu uzyskania wymaganych wBa[ciwo[ci reologicz- nych mieszanki, uzyskujc receptur podan w ostatniej kolumnie tej samej tabeli. SkBad mieszanki okazaB si wBa[ciwy. Tabela 1. SkBad specjalnego betonu wysokowarto[ciowego przeznaczonego do wykonania nawierzchni drogowej Charakterystyka Mieszanka Mieszanka teoretyczna rzeczywista Kruszywo grube 2/6 (kg/m3) D d" 6 mm 935 912 max 60 % caBkowitej ilo[ci kruszywa Kruszywo drobne 0/4 (kg/m3) 623 608 Cement (kg/m3) 406 408 WypeBniacz wapienny(kg/m3) 101 139 PyB krzemionkowy (kg/m3) 10 % zawarto[ci 40,6 39 cementu Superplastyfikator(kg/m3) 4,35 5.62 Woda (dm3/m3) 185 190 WspóBczynnik zagszczenia d" 7 6.9 Opad sto|ka (mm) = 150 150 160 Lepko[ plastyczna (Pa"s) d" 350 350 120-2501) WytrzymaBo[ na [ciskanie po 28 = 80 MPa 80 78,1 dniach (MPa) Skurcz caBkowity 50% R.H. (10-6) e" 750 750 1) po 60 minutach 12 Naukowa metoda ustalania skBadu mieszanki betonowej 4. Wnioski " Proponuje si nowe naukowe podej[cie do projektowania skBadu tworzyw cemento- wych o wymaganych wBa[ciwo[ciach technicznych. " Opracowano wszechstronny zestaw modeli, obejmujcy caBy cykl |ycia betonu, z wy- jtkiem okresu jego degradacji. " Modele te mo|na wBczy do programów wspomagajcyh projektowanie skBadu beto- nu. Za pomoc moduBu rozwizujcego, mo|liwe jest przeprowadzenie automatycznej optymalizacji skBadu Bczcej aspekty techniczne i ekonomiczne. Jako wynik uzyskuje si bardzo realistyczne skBady mieszanek, zgodne z obecnym stanem wiedzy o mate- riaBach, stosowanych w przemy[le. Za pomoc programu mo|na prowadzi symulacj wykonywania szerokiej gamy betonów, od betonu zwykBego niskiej wytrzymaBo[ci do betonów wysokowarto[ciowych, a tak|e betonów samozagszczalnych lub betonów natryskiwanych. Taki pakiet oprogramowania, oparty na modelach podanych w lite- raturze [4], jest obecnie dostpny we Francji (BetonlabPro 2 [6]). " Dane materiaBowe musz by magazynowane w bazie danych, co umo|liwia in|y- nierowi Batwe przeanalizowanie szerokiej gamy ró|nych skBadników do produkcji betonów  à la carte . To nowe podej[cie nie likwiduje potrzeby wykonania próbnych zarobów laboratoryjnych, ale znacznie redukuje koszty materiaBów i pracy w rze- czywistym laboratorium. Ponadto mo|na tutaj lepiej wykorzysta wcze[niej zdobyte do[wiadczenie. " Kolejna wersja programu BetonlabPro, która ma si ukaza w 2005 roku, obejmie szereg innowacji pochodzcych z niedawnych prac badawczych. Dotyczy to midzy innymi mo|liwo[ci stosowania |u|li wielkopiecowych jako uzupeBniajcego materiaBu wi|cego [7], mo|liwo[ci brania pod uwag powietrza wprowadzonego do mieszanki, mo|liwo[ symulacji stopnia wydzialania mleczka cementowego [8], mo|liwo[ oceny Batwo[ci mieszania [9] itp. " Aby uzupeBni tego rodzaju podej[cie, potrzebne s dalsze badania dotyczce trwa- Bo[ci. W przyszBo[ci mo|na oczekiwa, |e okres u|ytkowania bdzie okre[lany w sposób rutynowy. Du|y potencjaB umo|liwiajcy tego rodzaju przewidywania tkwi z pewno[ci w wykorzystaniu techniki cellular automaton, (model NIST [10]). Literatura [1] F. de Larrard, D Fau., BETONLAB/BETONMIX - Software for computer-aided mix-design of concrete, Presses de l Ecole Nationale des Ponts et Chaussées, 1992-2001. [2] F. de Larrard, T. Sedran, «Computer-Aided Mix-Design: Predicting Final Results», Concrete Interna- tional, December, 1996. [3] A.M. Brandt, ed., Optimization Methods for Material Design of Cement-Based Composites, Modern Concrete Technology Series No. 7, S. Mindess and A. Bentur, editors, E & FN SPON, London, 314 p., 1998. [4] F. de Larrard, Concrete Mixture-Proportioning - A Scientific Approach, Modern Concrete Technology Series No. 9, S. Mindess and A. Bentur, editors, E & FN SPON, London, 421 p., 1999. [5] F. de Larrard, « The High-Performance Concrete Carpet  A New Type of Concrete Course Layer », 9th International Conference on Concrete Roads, Istanbul, April, 2004. [6] T. Sedran, F. de Larrard, BetonlabPro 2, Computer-Aided Mix-Design Software, published by Presses de l Ecole Nationale des Ponts et Chaussées, 28 rue des Saints-Pères, 75 007 PARIS, France, 2000. Internet address: http://www.lcpc.fr/fr/presentation/organigramme/ div_tgce/result/betonlabpro.php 13 François de Larrard [7] V. Mathias, F.de Larrard, « Prévision des résistances en compression des bétons au laitier » (Predicting the Compressive Strength of Slag Concrete), Revue Française de Génie Civil, Vol. 6, N° 4, pp. 545-562, 2002 (in French). [8] L. Josserand, J.P. Ildefonse, F. de Larrard, « Perméabilité à l eau des suspensions granulaires. Applica- tion au ressuage du béton frais » (Water Permeability of Granular Suspensions. Application to Fresh Concrete Bleeding), Bulletin des Laboratoires des Ponts et Chaussées, N° 241, 2003 (in French). [9] D. Chopin, F. de Larrard, B. Cazacliu, « Why do SCC and HPC require a longer mixing time ? », to appear in Cement and Concrete Research. [10] E. Garboczi, D. Bentz,  An Electronic Monograph: Modelling the Structure and Properties of Cement- based Materials , Internet address  http://ciks.cbt.nist.gov/monograph/ , 1990-2004. 14

Wyszukiwarka