Temat: Literatura parenetyczna; ideał rycerza i władcy, ascety - świętego, oraz kochanka.
Pareneza dosłownie oznacza pouczenie. Literatura parenetyczna to lit. Propagująca wzory postępowania. W średniowieczu pisano głównie z myślą o tym, aby opracowane dzieła służyły zbudowaniu moralnego wychowania i pouczenia, potępieniu zła i afirmacji dobra, poszerzeniu wiedzy, przechowaniu pamięci o znanych wydarzeniach i ludziach. Lit. średniowieczna inspirowała do tworzenia zaleconych do naśladowania ideałów, kształtowania wzorcowych wizerunków. Średniowiecze wykształciło cztery wzorce osobowe: wzorzec świętego wzorzec świętego ~ ascety związany jest z bezwzględną dominacją kościoła we wszystkich płaszczyznach działania tamtejszego społeczeństwa: w życiu politycznym i kulturalnym oraz stanowiła o więzi społeczeństwa europejskiego; postawa ascezy wypływa ze średniowiecznego przekonania, iż ciało jest siedliskiem szatana, więc umartwianie się i zadawanie mu bólu jest jedyna drogą na wypędzenie go; często więc widywano procesje ludzi biczujących się i stosujących różne inne techniki wypędzania szatana; czasem przybierało to formy skrajne, tak jak w przypadku Szymona Słupnika, który 27 lat przeżył w małej klatce na wysokim słupie, przeważnie stojąc, co wymagało nie lada samozaparcia i siły woli (lub choroby psychicznej jak ktoś woli); znamienne jest, że potem wielu ludzi, w tym artystów fascynowało się taką postawą, co widać wyraźnie w literaturze, nawet polskiej: Szymon Grochowiak "Święty Szymon Słupnik" ("Powołał go Pan / Na słup"). Najwcześniejsze teksty hagiograficzne w Polsce dotyczą postaci świętych - męczenników, głównie św. Wojciecha (trzy żywoty w jęz. łacińskim z X/XI w.). Popularne byłe też legendy dotyczące życia św. Stanisława, zamordowanego na Skałce z polecenia Bolesława Śmiałego (XI w.). Poćwiartowane ciało biskupa ponoć w cudowny sposób zrosło się po śmierci. Najlepszym wzorem ascety był Święty Aleksy. Narodził się on jako człowiek bardzo bogaty, lecz niedługo nim pozostał. Zaraz po ślubie, pozostawiwszy swą żonę dziewicą, "nabrał srebra, złota dosyć, co go mógł piechotą nosić" i wyruszył na morze. Potem rozdał mienie potrzebującym Gdy został bez grosza przy duszy, "pod kościołem siedział". Żył z jałmużny, czas spędzał na modlitwie, umartwiał się. Przez postawę ascezy chciał osiągnąć świętość i zbawienie. Pewnego razu Maryja, zszedłszy z obrazu, nakazała klucznikowi wpuścić Aleksego do kościoła, toteż stał się on sławny. A że sławy nie lubił, więc wyruszył z powrotem do Rzymu. Ojciec, nie poznał go. Święty leżał pod schodami przez szesnaście lat i każdy lał na niego pomyje. Gdy potem umarł, wszystkie dzwony Rzymu odezwały się na raz, a opary z ciała jego miały moc uzdrawiania. Następny przykład ascety znajdziemy w kronice Thietmara. Pisze on tymi słowy: "Żyła za czasów króla Henryka w miejscowości zwanej Thrubizi pewna pustelnica, imieniem Sizu, odznaczająca się ogromną pobożnością i dlatego trudno mi to ująć w słowa. Kiedy już była dojrzała, za panowania Ottona Wielkiego starał się o jej rękę pewien mąż, lecz ona uciekła szybko do Chrystusa, którego umieściła w swym sercu przed wszystkimi ... Przez sześćdziesiąt cztery lata, w odludnej części wspomnianego miasta, potrafiła ta czysta dziewica czynić ofiary za siebie na rzecz niebieskiego oblubieńca ... Przez cały ten okres nigdy nie walczyła z ostrym zimnem za pomocą rozpalonego ogniska, a najsilniejszy środek ogrzewający, jakiego używała, polegał na tym, że zdrętwiałe już prawie ręce i nogi umieszczała gwoli ich ożywienia na ogrzanym z lekka kamieniu. Swe życie klasztorne zdobiła na wewnątrz żarliwymi modłami, przeplatanymi płaczem, na zewnątrz zaś pomagała bardzo przychodzącymi do niej ludziom przez częste udzielanie nauk i niesienie niezbędnej dla każdego pociechy. Nie otrząsała się z robactwa, które żarło ją nieustannie, a jeżeli samo odpadło, kładła je sobie z powrotem na ciało". Mieli oni bardzo ciężki żywot. Dla średniowiecznego ascety najważniejsza była wiara, umartwianie się, czystość cielesna oraz pogarda dla sławy i dóbr materialnych. Według mnie, była to postawa aczkolwiek nie negatywna, ale niewłaściwa. Średniowieczny asceta wymyślał sobie coraz to nowe tortury, jak biczowanie, czy noszenie włosienicy lub innych rzeczy krępujących ruchy. Za życia przynosiło to ascecie same trudności. Poza tym, ideał ascetyzmu był praktycznie nie do osiągnięcia, ponieważ bardzo ważna była czystość cielesna i pogarda dla dóbr materialnych. Gdyby wszyscy chcieli urzeczywistnić ten ideał, to Europejczycy wyginęliby w średniowieczu z powodu braku dzieci lub skrajnego ubóstwa. Idealny asceta musiał się także wyrzec sławy, a to z kolei hamowało rozwój średniowiecznej kultury. wzorzec rycerza Ideał rycerza zawarty jest w "Pieśni o Rolandzie".jest arcydziełem swego gatunku - średniowiecznej "chanson de geste" (pieśni o czynach bohaterskich), śpiewanej przez truwerów już przed XI wiekiem. Tworzy ona na Zachodzie etos rycerza, a opowiada o autentycznej wyprawie króla Franków Karola Wielkiego do Hiszpanii w celu wypędzenia okupujących kraj Saracenów. Gdy wracali po zwycięskiej bitwie, w wąwozie Ronceval, ich tylna straż dowodzona przez hrabiego Rolanda została napadnięta przez Saracenów. Wywiązała się straszna bitwa. Najpierw przewaga była po stronie francuskiej, lecz szybko szala zwycięstwa przechyliła się na stronę innowierców Saraceni, mający znaczną przewagę liczebną, z zasadzki atakują oddział Rolanda. Oliwier, przyjaciel Rolanda, radzi mu zadąć w róg, by dać znać królowi. Jednak Roland nie robi tego, uważa, że wezwanie pomocy pohańbiłoby jego ród i splamiło jego dobre imię w "słodkiej Francji". Francuzi odparli wiele ataków, jednak ulegli przeważającym siłom wroga. Roland, czując zbliżającą się śmierć, dmie w róg, by król wrócił i pomścił poległych rycerzy. Przed śmiercią Roland próbuje wyszczerbić swój miecz - Durendal, w którego rękojeści znajdują się relikwie. Chce go zniszczyć, by nie dostał się w ręce pogan. Następnie poleca Bogu swych towarzyszy walki, pojednuje się z Bogiem i wyznaje swój błąd (za późno wezwał pomoc). Do rannego i umierającego rycerza Bóg zsyła anioła Cherubina, archanioła Michała i św. Gabriela, którzy niosą duszę Rolanda do nieba. Wizerunek Rolanda stanowi wzór osobowy średniowiecznego rycerza, który służy wiernie ojczyźnie, królowi i Bogu. Dla chwały Boga i Kościoła walczy z poganami. W boju jest szaleńczo odważny, bohaterskimi czynami rozsławia imię swoje, króla i ojczyzny, wysoko ceni honor i prezentuje wiele cnót rycerskich. Zobowiązują go one do opieki nad słabszymi, do godnego i szlachetnego postępowania oraz szacunku dla każdego człowieka. wzorzec władcy Mówiąc o postawach ludzi średniowiecza nie można zapomnieć o ludziach odgrywających największą rolę - władcach. Ideał dobrego władcy możemy poznać na podstawie kroniki Galla Anonima. Gall Anonim "Kronika 1112-1116". Autor tworząc "gesta", czyli opis czynów Bolesława Krzywoustego ukazuje wizerunek władcy idealnego. Bolesław to król rycerski, sprawiedliwy, władca chrześcijański wojujący z poganami (Pomorzanie), strzegący suwerenności państwa, obdarzony od dzieciństwa najpiękniejszymi cnotami Wzorzec dobrego władcy prezentował Gall Anonim w "Kronice polskiej". Utwór ma cha-rakter historiograficzny (dziejopisarski) i panegiryczny (wysławiający). Trzy "Księgi" opisują dzieje Polski od panowania księcia Popiela do Bolesława Krzywoustego (XII w.). "O żałosnej śmierci sławnego Bolesława" ukazuje radość i dostatek, jakie panowały za czasów Chrobrego. Wraz z jego śmiercią "złoty wiek zmienił się w ołowiany". "Pieśń o śmierci Bolesława" czci jego męstwo, sławę i moc. Ukazuje żal narodu po stracie władcy. "Zaczyna się księga trzecia dziejów Bolesława III" to utwór, który przedstawia oblężenie Głogowa przez Niemców i bój wojsk Krzywoustego z wojskami cesarza Henryka IV. Autor sławi potęgę militarną Polaków. Talent taktyczny Krzywoustego sprawił, iż Niemcy zaprzestali atak na miasto. Dobry władca powinien być waleczny i niezwyciężony w boju. Powinien być pobożny i krzewić wiarę chrześcijańską wśród swego narodu. Powinien być sprytny, inteligentny i przewidujący, co czyniło z niego dobrego polityka, a także dobry, sprawiedliwy, rozsądny i bezstronny. Jako takiego właśnie władcę przedstawił Gall Anonim Bolesława Chrobrego. Wśród tych cech nie ma ani jednej przywary. Taki wzór postępowania jest właściwy nie tylko dla monarchów, książąt i magnatów. Wiele powyższych cech powinni posiadać rządzący w dzisiejszych czasach. Życie Karola Wielkiego - jest to biografia Karola Wielkiego przedstawiająca go dokładnie według wzorca - twórca znał bohatera utworu od dziecka - opis jest więc dokładny - Kroniki Galla Anonima - bohaterem jest tu Bolesław Krzywousty - autor sławi króla jako wzorowego chrześcijanina, mężnego rycerza, sprawiedliwego i mądrego monarchę - wg autora Bolesław zrodził się w sposób cudowny. wzorzec kochanka Ideał kochanka został przedstawiony w utworze Dzieje Tristana i Izoldy . Oprócz tego kierunku propagowana była także liryka miłosna zgodnie z zasadą, że każdy rycerz powinien mieć damę swego serca. Trudno doszukać się w tych utworach rzeczywistych uczuć i myśli poetów, są one raczej wyrazem tęsknoty do miłości absolutnej i doskonałej. Podmiot uczuć zawsze był wyidealizowany a opis uczuć rycerza - dość stereotypowy. Utwory bardzo konwencjonalne. Jest to opowieść o wielkiej, tragicznej miłości - akcja podporządkowana jest przeznaczeniu.Kochankowie poddani zostali niepokonanej mocy namiętności, a zarazem są świadomi zła zdrady. Żyjący w nieustannym napięciu emocjonalnym, w ciągłym konflikcie między honorem a miłością, ucieleśniają szczęście i cierpienie miłości. Tristan usiłuje być wierny królowi Markowi, z którym jako wasal związany jest przysięgą, jednak siła magicznego napoju miłosnego przezwycięża jego skrupuły. Z narastającym poczuciem winy próbuje wyzwolić się z mocy czaru, ale przegrywa i w ten sposób fatalna siła skazuje jego i Izoldę na życie w męce i potępieniu, które osładza im wzajemna miłość.