IDZ DO IDZ DO PRZYKŁADOWY ROZDZIAŁ PRZYKŁADOWY ROZDZIAŁ Asembler. Podręcznik SPIS TRE CI SPIS TRE CI programisty KATALOG KSIĄŻEK KATALOG KSIĄŻEK Autor: Vlad Pirogow KATALOG ONLINE KATALOG ONLINE Tłumaczenie: Wojciech Moch ISBN: 83-7361-797-3 Tytuł oryginału: The Assembly Programming Master Book ZAMÓW DRUKOWANY KATALOG ZAMÓW DRUKOWANY KATALOG Format: B5, stron: 640 TWÓJ KOSZYK TWÓJ KOSZYK Tajniki tworzenia programów dla systemu Windows w asemblerze " Poznaj narzędzia programistyczne DODAJ DO KOSZYKA DODAJ DO KOSZYKA " Napisz programy wykorzystujące Windows API " Wykryj i usuń błędy z programów asemblerowych Pisanie programów w asemblerze przez długi czas kojarzyło się z systemem MS-DOS. CENNIK I INFORMACJE CENNIK I INFORMACJE Teraz asembler powoli odzyskuje straconą pozycję języka programowania dla systemu Windows. W ród wielu zalet asemblera można wymienić: bezpo redni dostęp do ZAMÓW INFORMACJE ZAMÓW INFORMACJE procesora, zwarty i niewielki kod wynikowy oraz możliwo ci trudne do uzyskania O NOWO CIACH O NOWO CIACH za pomocą języków wysokiego poziomu. Asembler jest niezbędny przy tworzeniu sterowników dla urządzeń zewnętrznych, a korzystanie z niego uczy my lenia ZAMÓW CENNIK ZAMÓW CENNIK algorytmicznego, od którego języki obiektowe stopniowo odzwyczajają programistów. Książka Asembler. Podręcznik programisty to kompendium wiedzy dotyczącej pisania CZYTELNIA programów dla systemu Windows w języku asemblera. Znajdziesz w niej opisy narzędzi CZYTELNIA programistycznych i sposoby korzystania z procedur Windows API. Nauczysz się FRAGMENTY KSIĄŻEK ONLINE FRAGMENTY KSIĄŻEK ONLINE tworzyć programy dla Windows od najprostszych, wykorzystujących konsolę, aż do skomplikowanych aplikacji z interfejsem graficznym. Dowiesz się, jak korzystać z narzędzi do wykrywania i usuwania błędów, a także poznasz zasady stosowania asemblera w połączeniu z językami wysokiego poziomu. " Narzędzia programistyczne dla systemu Windows " Wywoływanie funkcji Windows API " Programy działające w trybie tekstowym " Tworzenie i wykorzystywanie zasobów " Praca z systemem plików " Tworzenie bibliotek DLL " Programowanie sieciowe " Wykorzystywanie asemblera w językach wysokiego poziomu Wydawnictwo Helion ul. Chopina 6 " Turbo Debugger 44-100 Gliwice " Tworzenie sterowników tel. (32)230-98-63 Odkryj nieznane obszary programowania -- poznaj język asemblera e-mail: helion@helion.pl Spis treści Wstęp ..............................................................................................9 Część I Podstawy programowania 32-bitowego w systemach Windows ..................................................13 Rozdział 1. Narzędzia programistyczne dla systemu Windows ............................15 Pierwszy program w asemblerze i jego przekształcenia ................................................. 15 Moduły obiektowe .......................................................................................................... 20 Dyrektywa INVOK ...................................................................................................... 22 Dane w module obiektowym .......................................................................................... 24 Asemblacja programem TASM ...................................................................................... 25 Uproszczony tryb segmentacji ........................................................................................ 26 Inne narzędzia używane do pracy z asemblerem ............................................................ 27 dytory ..................................................................................................................... 28 Programy uruchomieniowe ...................................................................................... 28 Deasemblery ............................................................................................................. 29 dytory szesnastkowe .............................................................................................. 31 Kompilatory zasobów .............................................................................................. 31 dytory zasobów ...................................................................................................... 31 Rozdział 2. Podstawy programowania w systemie Windows ...............................33 Wywoływanie funkcji API ............................................................................................. 34 Struktura programu ......................................................................................................... 37 Rejestracja klasy okna .............................................................................................. 37 Tworzenie okna ........................................................................................................ 37 Pętla obsługi komunikatów ...................................................................................... 37 Procedura okna głównego ........................................................................................ 38 Przykłady prostych programów okienkowych ................................................................ 39 Jak to zrobić w asemblerze TASM32? ........................................................................... 45 Przekazywanie parametrów poprzez stos ....................................................................... 49 Rozdział 3. Proste programy w języku asemblera ...............................................53 Zasady budowania aplikacji w systemie Windows ......................................................... 53 Okno z przyciskiem ........................................................................................................ 55 Okno z polem edycyjnym ............................................................................................... 59 Okno z listą .................................................................................................................... 65 Okna potomne i okna posiadane ..................................................................................... 72 4 Asembler. Podręcznik programisty Rozdział 4. Przegląd programowania 16-bitowego ..............................................81 Zasady programowania 16-bitowego w systemie Windows ........................................... 81 Przykład aplikacji 16-bitowej ................................................................................... 83 Rozdział 5. Asemblery MASM i TASM ...............................................................89 Opcje wiersza poleceń asemblerów ml.exe i tasm32.exe ............................................... 89 Opcje wiersza poleceń konsolidatorów link.exe i tlink32.exe ........................................ 92 Dołączanie do plików wykonywalnych informacji dla programu uruchomieniowego ... 97 Tworzenie aplikacji konsolowych i aplikacji z interfejsem GUI .................................... 99 Konsolidacja automatyczna ............................................................................................ 99 Programy same tłumaczące się na kod wynikowy ................................................... 99 Część II Programowanie w systemie Windows ...........................101 Rozdział 6. Kodowanie tekstu w systemie Windows ........................................103 Kodowanie informacji tekstowych ............................................................................... 103 OM i ANSI ................................................................................................................ 104 Unikod .......................................................................................................................... 105 Rozdział 7. Przykłady prostych programów ......................................................109 Wypisywanie tekstu w oknie ........................................................................................ 109 Wybieranie czcionki ..................................................................................................... 122 Grafika .......................................................................................................................... 128 Rozdział 8. Aplikacje konsolowe .....................................................................139 Tworzenie konsoli ........................................................................................................ 143 Przetwarzanie zdarzeń klawiatury i myszy ................................................................... 147 Czasomierz w aplikacji konsolowej ............................................................................. 154 Rozdział 9. Idea zasobów edytory i kompilatory zasobów .............................161 Język opisu zasobów .................................................................................................... 161 Ikony ...................................................................................................................... 162 Kursory .................................................................................................................. 164 Bitmapy .................................................................................................................. 165 Ciągi znaków .......................................................................................................... 165 Dialogi ................................................................................................................... 165 Menu ...................................................................................................................... 170 Klawisze skrótów ................................................................................................... 175 Niemodalne okna dialogowe ........................................................................................ 177 Kompilowanie zasobów i konsolidowanie plików obiektowych w pakiecie TASM32 ............................................................................................ 182 Rozdział 10. Przykłady programów korzystających z zasobów .............................185 Dynamiczne menu ........................................................................................................ 185 Klawisze szybkiego dostępu ......................................................................................... 195 Zarządzanie listami ....................................................................................................... 201 Programowanie w stylu Windows XP .......................................................................... 207 Rozdział 11. Praca z plikami .............................................................................213 Charakterystyki plików ................................................................................................ 213 Atrybuty plików ..................................................................................................... 214 System plików FAT32 .................................................................................................. 217 System plików NTFS ................................................................................................... 220 Katalogi w systemie plików NTFS ......................................................................... 223 Kompresja plików w systemie NTFS ..................................................................... 224 Spis treści 5 Punkty dołączania .................................................................................................. 224 Wyszukiwanie plików ............................................................................................ 225 Asemblacja programu za pomocą asemblera TASM ............................................. 240 Techniki pracy z plikami binarnymi ............................................................................. 240 Jak pobrać atrybuty pliku? ..................................................................................... 251 Część III Bardziej skomplikowane przykłady programów dla systemu Windows ..................................................255 Rozdział 12. Dyrektywy i makroinstrukcje języka asemblera ..............................257 tykiety ........................................................................................................................ 257 Struktury ....................................................................................................................... 259 Unie .............................................................................................................................. 260 Wygodna metoda pracy ze strukturami ........................................................................ 260 Asemblacja warunkowa ................................................................................................ 261 Wywołania procedur .................................................................................................... 262 Makroinstrukcje powtórzeń .......................................................................................... 263 Makroinstrukcja definiowana ....................................................................................... 264 Kilka innych dyrektyw i operatorów asemblera ........................................................... 266 Konstrukcje typu HLL .................................................................................................. 267 Konstrukcje warunkowe ......................................................................................... 267 Pętla WHIL .......................................................................................................... 268 Tworzenie programów asemblowanych zarówno przez asembler MASM, jak i asembler TASM ................................................................................................. 269 Rozdział 13. Więcej o zarządzaniu plikami .........................................................271 Dokładny opis funkcji CreateFile ................................................................................. 271 Inne możliwości funkcji CreateFile .............................................................................. 275 Skrytki pocztowe .................................................................................................... 276 Potoki ..................................................................................................................... 281 Napędy dyskowe .................................................................................................... 282 Przegląd funkcji API zajmujących się zarządzaniem plikami ...................................... 286 Asynchroniczne wejście i wyjście ................................................................................ 287 Rozdział 14. Przykłady programów korzystających z czasomierza .......................293 Najprostszy przykład użycia czasomierza .................................................................... 295 Interakcja między czasomierzami ................................................................................. 299 Okna dymków pomocy ................................................................................................. 305 Rozdział 15. Wielozadaniowość ........................................................................317 Tworzenie procesu ....................................................................................................... 317 Wątki ............................................................................................................................ 327 Komunikacja między wątkami ..................................................................................... 333 Semafory ...................................................................................................................... 334 Zdarzenia ...................................................................................................................... 336 Sekcje krytyczne .......................................................................................................... 336 Wzajemne wykluczenie ................................................................................................ 346 Rozdział 16. Tworzenie bibliotek dynamicznych (DLL) ........................................347 Koncepcje ogólne ......................................................................................................... 347 Tworzenie biblioteki dynamicznej ............................................................................... 349 Konsolidacja niejawna ................................................................................................. 354 Korzystanie ze wspólnej przestrzeni adresowej ........................................................... 356 Współdzielenie pamięci przez kilka procesów ............................................................. 364 6 Asembler. Podręcznik programisty Rozdział 17. Programowanie sieciowe ...............................................................369 Urządzenia sieciowe ..................................................................................................... 369 Wyszukiwanie i podłączanie dysków sieciowych ........................................................ 374 Słowo o protokołach sieciowych TCP/IP ..................................................................... 387 Model OSI .............................................................................................................. 387 Rodzina protokołów TCP/IP .................................................................................. 387 Adresowanie w protokole IP .................................................................................. 389 Maski adresów ....................................................................................................... 391 Adresy fizyczne i adresy protokołu IP ................................................................... 391 Usługa systemu nazw domen ................................................................................. 391 Automatyczne przypisywanie adresów protokołu IP ............................................. 392 Routing ................................................................................................................... 392 Zarządzanie gniazdami ................................................................................................. 393 Przykład aplikacji najprostszego serwera i klienta ....................................................... 397 Rozdział 18. Rozwiązywanie problemów związanych z programowaniem w systemie Windows ....................................................................411 Umieszczanie ikony na tacce systemowej .................................................................... 411 Przetwarzanie plików ................................................................................................... 417 Kontrolowanie danych w polu edycyjnym ................................................................... 419 Wymiana danych pomiędzy aplikacjami ...................................................................... 427 Zabezpieczenie przed wielokrotnym uruchomieniem aplikacji .................................... 433 Operacje na grupach plików i katalogów ..................................................................... 434 Drukowanie .................................................................................................................. 436 Korzystanie z listy zadań .............................................................................................. 436 Część IV Debugowanie, analiza kodu i przygotowywanie sterowników ...................................443 Rozdział 19. Programowanie systemowe ...........................................................445 Adresowanie stron i segmentów ................................................................................... 445 Przestrzeń adresowa procesu ........................................................................................ 450 Zarządzanie pamięcią ................................................................................................... 452 Haki .............................................................................................................................. 458 Rozdział 20. Wykorzystywanie asemblera w językach wysokiego poziomu ..........467 Koordynacja wywołań .................................................................................................. 467 Koordynacja nazw ........................................................................................................ 468 Koordynacja parametrów ............................................................................................. 469 Prosty przykład wykorzystania asemblera w językach wysokiego poziomu ................ 470 Borland C++ 5.0 ..................................................................................................... 470 Visual C++ 7.0 ....................................................................................................... 471 Delphi 7.0 ............................................................................................................... 473 Przekazywanie parametrów przez rejestry .................................................................... 474 Wywołania funkcji API i zasoby w modułach asemblera ............................................ 475 Połączenie języka C z kodem asemblerowym .............................................................. 480 Asembler wbudowany .................................................................................................. 486 Przykład wykorzystania biblioteki dynamicznej .......................................................... 488 Rozdział 21. Programowanie usług ....................................................................493 Podstawowe koncepcje i funkcje kontrolne .................................................................. 493 Struktura usługi ............................................................................................................ 495 Przykładowa usługa ...................................................................................................... 501 Spis treści 7 Rozdział 22. Programy uruchomieniowe i deasemblery .......................................515 Narzędzia firmy Microsoft ........................................................................................... 515 editbin.exe .............................................................................................................. 515 dumpbin.exe ........................................................................................................... 517 Narzędzia innych producentów .................................................................................... 519 dumppe.exe ............................................................................................................ 519 hiew.exe ................................................................................................................. 519 dewin.exe ............................................................................................................... 522 IDA Pro .................................................................................................................. 522 Rozdział 23. Wprowadzenie do programu Turbo Debugger ..................................525 Debugowanie programów napisanych w językach wysokiego poziomu ...................... 529 Technika debugowania ................................................................................................. 531 Rozdział 24. Praca z deasemblerem W32Dasm i programem uruchomieniowym SoftIce .........................................533 Program uruchomieniowy W32Dasm .......................................................................... 533 Rozpoczęcie pracy ................................................................................................. 533 Nawigowanie po deasemblowanym kodzie ........................................................... 535 Wyświetlanie danych ............................................................................................. 536 Wypisywanie importowanych i eksportowanych funkcji ....................................... 536 Wyświetlanie zasobów ........................................................................................... 537 Operacje na tekstach .............................................................................................. 537 Ladowanie programów do debugowania ................................................................ 538 Praca z bibliotekami dynamicznymi ...................................................................... 539 Punkty wstrzymania ............................................................................................... 539 Modyfikowanie kodu, danych i rejestrów .............................................................. 540 Dodatkowe możliwości pracy z funkcjami API ..................................................... 541 Wyszukiwanie w programie potrzebnych lokalizacji ............................................. 541 Debuger SoftIce ............................................................................................................ 542 Instalacja ................................................................................................................ 543 Ladowanie programu do debugowania .................................................................. 543 Przegląd poleceń programu uruchomieniowego .................................................... 544 Rozdział 25. Podstawy analizy kodu ..................................................................549 Zmienne i stałe ............................................................................................................. 549 Struktury sterujące języka C ......................................................................................... 553 Konstrukcje warunkowe ......................................................................................... 553 Zagnieżdżone konstrukcje warunkowe .................................................................. 554 Operator Switch ..................................................................................................... 555 Pętle ....................................................................................................................... 556 Zmienne lokalne ..................................................................................................... 557 Funkcje i procedury ................................................................................................ 559 Optymalizacja kodu ...................................................................................................... 560 Prędkość albo rozmiar ............................................................................................ 562 Optymalizowanie skoków warunkowych ............................................................... 563 Optymalizowanie wywołań procedur ..................................................................... 563 Programowanie zorientowane obiektowo ..................................................................... 564 Rozdział 26. Korygowanie modułów wykonywalnych ..........................................569 Praktyczny przykład korygowania modułu wykonywalnego ....................................... 569 Wyszukiwanie procedury okna .................................................................................... 572 8 Asembler. Podręcznik programisty Rozdział 27. Struktura sterowników i ich tworzenie ...........................................575 Wirtualne sterowniki urządzeń ..................................................................................... 575 Opis projektu .......................................................................................................... 577 Prosty sterownik ..................................................................................................... 581 Dynamiczne sterowniki wirtualne .......................................................................... 583 Podstawowe pojęcia sterowników trybu jądra .............................................................. 589 Jądro systemu operacyjnego i struktura pamięci .................................................... 590 Kontrolowanie sterowników .................................................................................. 591 Przykład prostego sterownika trybu jądra .............................................................. 592 Sterowniki i urządzenia trybu jądra ........................................................................ 605 Dodatki ......................................................................................615 Bibliografia ...................................................................................617 Skorowidz .....................................................................................619 Rozdział 1. Narzędzia programistyczne dla systemu Windows W niniejszym rozdziale przedstawię krótkie wprowadzenie do kwestii związanych z narzędziami wykorzystywanymi w czasie programowania w asemblerze. Rozdział ten przeznaczony jest dla początkujących, dlatego doświadczeni programiści mogą go z czystym sumieniem pominąć. Na początek trzeba zauważyć, że tytuł tego rozdziału jest nieco zwodniczy, ponieważ techniki asemblacji w systemie MS-DOS i Windows są do siebie bardzo podobne. Mi- mo to programowanie w systemie MS-DOS jest już właściwie odległą przeszłością. Pierwszy program w asemblerze i jego przekształcenia Na rysunku 1.1 przedstawiono schemat przekształceń pojedynczego modułu w języku asemblera. Z etapami przekształceń przedstawionymi na rysunku 1.1 związane są dwa specjalne programy: asembler1 ml.exe i konsolidator link.exe (a jeżeli korzystamy z pakietu Turbo Assembler, to odpowiednio programy tasm32.exe i tlink32.exe). Załóżmy, że plik zró- dłowy z programem w języku asemblera nazywa się prog.asm. Bez zagłębiania się 1 Programiści praktycznie od zawsze nazywali programy tłumaczące kod w języku asemblera asemblerami, a nie kompilatorami. 16 Część I f& Podstawy programowania 32-bitowego w systemach Windows Rys nek 1.1. Schemat przekształceń modułu asemblerowego w szczegóły można powiedzieć, że pierwszy etap przekształceń, który nazywać będzie- my asemblacją lub po prostu tłumaczeniem, wykonywany jest poniższym poleceniem:
W wyniku działania tego polecenia powstanie plik obiektowy prog.obj. W drugim etapie przekształceń nazywanym konsolidacją lub łączeniem, wykorzystamy go w po- leceniu:
W wyniku jego działania otrzymamy plik wykonywalny prog.exe. Myślę, że nietrudno domyślić się znaczenia opcji oraz programu ml.exe i opcji programu link.exe. Pozostałe opcje tych programów ze szczegółami opisane będą w rozdziale 5. Im więcej zastanawiam się nad tym dwuetapowym schematem przekształceń, tym bar- dziej wydaje mi się on doskonały. Format wynikowego modułu jest zależny od syste- mu operacyjnego. Po określeniu wymagań struktury modułu obiektowego uzyskujemy następujące możliwości: zastosowanie gotowych do użycia modułów obiektowych, konsolidacja programów napisanych za pomocą kilku różnych języków programowania. Jednak główną zaletą jest możliwość stosowania standardu modułów obiektowych dla innych systemów operacyjnych. Oznacza to, że będziemy mogli wykorzystać też mo- duły przygotowane w innych systemach operacyjnych2. W celu zobrazowania procesu asemblacji i konsolidacji kodu zródłowego zaprezentu- ję teraz kilka programów, które tak naprawdę nie robią nic użytecznego. Na listingu 1.1 przedstawiony został program Nie rób nic . Zapiszemy go w pliku prog1.asm. Zaznaczam teraz, że we wszystkich przykładowych programach instruk- cje mikroprocesora i dyrektywy asemblera pisane będą . 2 Tego rodzaju przenośność ma jednak pewne ograniczenia, ponieważ spore trudności może sprawiać koordynacja wywołań systemowych w poszczególnych systemach operacyjnych. Rozdział 1. f& Narzędzia programistyczne dla system Windows 17 Listing 1.1. Program Nie rób nic
Płaski model pamięci
-------------------------------- Segment danych
Segment kodu
Wyjście
Teraz, wykonując poniższe polecenia, przekształcimy nasz program w moduł wyko- nywalny3:
Korzystając jednak z pakietu Turbo Assemblera, należy zastosować poniższe polecenia:
Na razie proszę nie zagłębiać się w zbytnio w przedstawione przykłady przekształceń. Bardzo często wygodnym rozwiązaniem jest podzielenie kodu zródłowego na kilka części i łączenie ich w pierwszym etapie przekształceń. Na taki zapis kodu zródłowe- go programów pozwala dyrektywa . Na przykład w jednym z plików można umieścić kod programu, a w drugim stałe i dane (takie jak definicje zmiennych) wraz z prototypami procedur zewnętrznych. Takie pliki bardzo często opatrywane są rozszerzeniem .inc. Ta metoda podziału programu przedstawiona została na listingu 1.2. Listing 1.2. Zastosowanie dyrektywy INCLUDE Plik CONS.INC
3 Jeżeli nazwy asemblowanych i konsolidowanych modułów zawierają w sobie spacje, to muszą być one zamknięte pomiędzy znakami cudzysłowu:
18 Część I f& Podstawy programowania 32-bitowego w systemach Windows
Plik DAT.INC
Plik progl.asm
Płaski model pamięci
Dołączenie pliku ze stałymi
------------------------------------------------------ Segment danych
Dołączenie pliku z danymi
Segment kodu
Mnożenie przez 2
-----------------------------------
Mnożenie przez 4
-----------------------------------
Dodanie wartości 1000
-----------------------------------
Dodanie wartości 2000
-----------------------------------
Odjęcie wartości 3000
-----------------------------------
Odjęcie wartości 4000
-----------------------------------
Rozdział 1. f& Narzędzia programistyczne dla system Windows 19 Mnożenie przez 3
-----------------------------------
Mnożenie przez 7
-----------------------------------
Dzielenie przez 3
-----------------------------------
Dzielenie przez 7
-----------------------------------
Dzielenie przez 2
-----------------------------------
Dzielenie przez 4
----------------------------------- Wyjście
Podobnie jak wszystkie przykładowe programy z tego rozdziału program przedsta- wiony na listingu 1.2 nie ma większego sensu. Doskonale demonstruje jednak możli- wości, jakie udostępnia nam dyrektywa . Ponownie proszę o nieskupianie się na wszystkich instrukcjach mikroprocesora przedstawianych w przykładach. Na razie interesować nas będzie tylko instrukcja . W naszym programie instrukcja wykonuje operacje dzielenia parametru umiesz- czonego w parze rejestrów . Wpisując do rejestru zero, powodujemy, że dzielona będzie tylko liczba zapisana w rejestrze . Asemblacja i konsolidacja programu wykonywane jest programami MASM lub TASM zgodnie z podanymi wcześniej wskazówkami. Typy danych W niniejszej książce najczęściej będziemy korzystać z trzech głównych typów da- nych: bajtu (byte), słowa (word) i podwójnego słowa (double word). Powszechnie stosowana jest następująca metoda zapisu tych typów: bajt lub , słowo lub , podwójne słowo lub . Wybór jednej z metod zapisu (w jednym miejscu piszę , a w innym ) dyktowany był chęcią uwypuklenia pewnych funkcji języka i zróżnicowania zapisu. 20 Część I f& Podstawy programowania 32-bitowego w systemach Windows Moduły obiektowe Wyjaśnię teraz, dlaczego w etapie konsolidacji konieczne jest dołączanie innych mo- dułów obiektowych i bibliotek. Po pierwsze, trzeba wspomnieć, że niezależnie od liczby łączonych ze sobą modułów, tylko jeden z nich może być modułem głównym. Wynika to z bardzo prostej zasady mówiącej, że modułem głównym jest ten, od któ- rego rozpoczyna się wykonywanie programu. Jest to jedyna różnica pomiędzy modu- łem głównym a pozostałymi. Trzeba też pamiętać o tym, że moduł główny w punkcie startowym segmentu musi mieć zdefiniowaną etykietę . Należy wypisać ją rów- nież po dyrektywie , ponieważ w ten sposób informujemy asembler, żeby wpisał dane punktu wejścia programu do nagłówka ładowanego modułu. Z reguły wszystkie procedury wywoływane w danym module umieszczane są w mo- dułach dołączanych dyrektywą . Przyjrzyjmy się takiemu modułowi przedsta- wionemu na listingu 1.3. Listing 1.3. Moduł prog2.asm przechowujący procedurę proc1 wywoływaną z modułu głównego
Moduł prog2 Płaski model pamięci
Przede wszystkim proszę zauważyć, że po dyrektywie nie ma żadnej etykiety. Jak widać, z pewnością nie jest to moduł główny, ale zawarte w nim procedury będą wy- woływane z innych modułów. Innym ważnym elementem, na który chciałbym zwrócić uwagę, jest to, że procedura w tym module musi zostać zadeklarowana ze słowem kluczowym . Nazwa tej procedury zostanie zapisana w module obiektowym, dzięki czemu będzie można ją łączyć z wywołaniami z innych modułów. Możemy więc uruchomić następujące polecenie:
W wyniku działania tego polecenia powstanie moduł prog2.obj. Przeprowadzimy teraz małe śledztwo. Proszę przejrzeć zawartość pliku obiektowego za pomocą najprostszej przeglądarki, takiej jak wbudowana w menedżer plików Far.exe. Zapewne bardzo szybko zauważymy, że zamiast nazwy w pliku tym zapisana jest nazwa . Znaki, o których teraz będzie mowa, mają bardzo duże znacze- nie, dlatego należy dobrze zapamiętać te informacje! Po pierwsze, znajdujący się na Rozdział 1. f& Narzędzia programistyczne dla system Windows 21 początku znak podkreślenia ( ) oznacza, że stosowany jest standard ANSI, który wy- maga, aby wszystkie nazwy publiczne (w tym i nazwy udostępniane innym modułom) były automatycznie uzupełniane o znak podkreślenia. W tym przypadku, zajął się tym za nas program asemblera. Przyrostek jest już nieco bardziej złożony. Przede wszystkim musimy wiedzieć, co oznacza ta kombinacja znaków. Liczba podana za znakiem oznacza liczbę bajtów, jakie należy odłożyć na stos przed wywołaniem procedury. W tym przypadku asem- bler stwierdził, że procedura nie wymaga podawania żadnych parametrów. Taki zapis wprowadzony został w ramach opisywanej dalej dyrektywy stosowanej do wy- godnego wywoływania procedur. Teraz spróbujemy przygotować główny moduł pro- gramu o nazwie prog1.asm listing 1.4. Listing 1.4. Moduł prog1.asm wywołujący procedurę z modułu prog2.asm
Płaski model pamięci
-------------------------------- Prototyp procedury zewnętrznej
Segment danych
Segment kodu
Wyjście
Jak widać, procedura wywoływana z innego modułu zadeklarowana jest z dyrektywą . Co więcej, nazwa tej procedury musi być uzupełniona o przyrostek opisujący wielkość parametrów procedury, czyli nie można podać nazwy , ale nazwę . Na razie nic nie można w tym zmienić. Mogą pojawić się natomiast pytania o parametr . W systemie MS-DOS parametr ten oznaczał, że wywołanie procedury (lub skok bezwarunkowy) będzie odbywało się wewnątrz jednego segmentu. Z drugiej strony parametr oznaczał, że wywołanie procedury (lub skok) będzie wykonywane z in- nego segmentu. W systemie Windows stosowany jest tak zwany płaski (Flat) model pamięci, w którym cała pamięć traktowana jest jako jeden wielki segment, dlatego na- turalnym wydaje się zastosowanie parametru . Możemy teraz wykonać następujące polecenie:
W wyniku otrzymamy moduł obiektowy prog1.obj. Połączmy więc dwa przygotowa- ne moduły, tworząc końcowy program wykonywalny o nazwie prog1.exe:
W czasie łączenia modułów jako pierwsza musi być podana nazwa modułu głównego, a nazwy pozostałych modułów można podawać za nią w dowolnej kolejności. 22 Część I f& Podstawy programowania 32-bitowego w systemach Windows Dyrektywa INVOKE Przyjrzyjmy się teraz dyrektywie . Jest to bardzo wygodne polecenie, jednak z powodów, o których powiem pózniej, osobiście korzystam z niego niezwykle rzadko. Główna zaleta dyrektywy polega na tym, że pozwala ona pominąć z nazw pro- cedur przyrostek . Po drugie, dyrektywa sama zajmuje się załadowaniem odpowied- nich parametrów na stos przed wywołaniem procedury. Dzięki temu nie trzeba stoso- wać poniższej sekwencji poleceń:
N liczba bajtów do zapisania na stos Zamiast nich wystarczy wpisać jedną dyrektywę:
Jako parametry można w niej podawać rejestry, wartości bezpośrednie lub adresy. Po- dając adres, można zastosować zarówno operator , jak i . Zmodyfikujmy teraz moduł prog1.asm (modułu prog2.asm nie trzeba modyfikować) tak, jak pokazano na listingu 1.5. Listing 1.5. Stosowanie dyrektywy INVOKE
Płaski model pamięci
-------------------------------- Prototyp procedury zewnętrznej
Segment danych
Segment kodu
Wyjście
Doskonale widać, że tym razem zewnętrzna procedura deklarowana jest za pomocą dyrektywy . Dyrektywa ta pozwala na łatwe deklarowanie ewentualnych para- metrów procedury. Na przykład zapis podobny do poniższego:
oznacza, że procedura wymaga podania dwóch parametrów, z których pierwszy ma długość czterech bajtów, a drugi dwóch (co daje w sumie sześć bajtów i może być oznaczone przyrostkiem ). Rozdział 1. f& Narzędzia programistyczne dla system Windows 23 Jak już mówiłem, z dyrektywy korzystam tylko w wyjątkowych przypadkach. Podam teraz pierwszy z powodów takiego unikania jej stosowania jestem zdecydo- wanym zwolennikiem czystości języka asemblerowego, w związku z czym nie najle- piej czuję się, stosując w swoich programach jakiekolwiek makroinstrukcje. Uważam też, że początkujący programiści nie powinni zbyt często używać makroinstrukcji w swoich programach, ponieważ w ten sposób nigdy nie będą mogli w pełni docenić piękna tego języka. Jest jeszcze jeden powód mojego unikania makroinstrukcji, ale o nim opowiem nieco pózniej. Według schematu przedstawionego na rysunku 1.1 możliwa jest konsolidacja ze sobą również innych modułów obiektowych i bibliotek. Jeżeli będziemy zmuszeni skorzy- stać z kilku modułów obiektowych, może to być bardzo niewygodne. Z tego powodu takie moduły łączone są w biblioteki. Najprostszą i najwygodniejsza metodą dołącze- nia do programu danej biblioteki w asemblerze MASM jest wykorzystanie dyrektywy . Dyrektywa ta zapisana zostanie w kodzie obiektowym i będzie pózniej wykorzystywa- na przez program link.exe. Jak jednak tworzy się biblioteki z modułów? Do tego zadania użyć należy specjalne- go programu nazywanego bibliotekarzem (ang. librarian). Załóżmy, że chcielibyśmy przygotować bibliotekę lib1.lib składającą się z tylko jednego modułu prog2.obj. W tym celu należy wywołać następujące polecenie:
Jeżeli w którymś momencie będziemy chcieli dodać do biblioteki dodatkowy moduł (modul.obj), to wystarczy wywołać poniższe polecenie:
Podam jeszcze dwa przykłady, w których można zastosować program bibliotekarza: polecenie to wypisuje moduły zgromadzone w bibliotece. usuwa z biblioteki lib1.lib moduł modul.obj. Wróćmy teraz do naszego przykładu. Tym razem zamiast modułu obiektowego uży- jemy w programie przygotowanej przed chwilą biblioteki. Na listingu 1.6 pokazano zmodyfikowaną treść programu prog1.asm. Listing 1.6. Wykorzystanie biblioteki
Płaski model pamięci
-------------------------------- Prototyp procedury zewnętrznej
--------------------------------
24 Część I f& Podstawy programowania 32-bitowego w systemach Windows -------------------------------- Segment danych
Segment kodu
Wyjście
Dane w module obiektowym Nadszedł czas, żeby przyjrzeć się sposobom wykorzystania danych (zmiennych) zde- finiowanych w innym module obiektowym. Po dokładnym przeczytaniu tego podroz- działu nic nie powinno stanowić już w tym zakresie tajemnicy. Na listingach 1.7 i 1.8 przedstawione zostały moduły prog1.asm i prog2.asm będące demonstracją wykorzy- stania zmiennych zewnętrznych4. Listing 1.7. Moduł przechowujący zmienną ALT wykorzystywaną w module prog1.asm
Moduł prog2.asm Płaski model pamięci
Segment danych
Listing 1.8. Moduł wykorzystujący zmienną ALT zdefiniowaną w module prog2.asm
Moduł prog1.asm Płaski model pamięci
-------------------------------- 4 Termin zmienna zewnętrzna stosowany będzie tu na zasadzie analogii do terminu procedura zewnętrzna . Rozdział 1. f& Narzędzia programistyczne dla system Windows 25 Prototyp procedury zewnętrznej
Zmienna zewnętrzna
Segment danych
Segment kodu
Wyjście
Proszę zauważyć, że w przeciwieństwie do procedur zewnętrznych zmienne zewnętrzne nie wymagają stosowania przyrostka , ponieważ ich wielkość jest znana z góry. Asemblacja programem TASM Spróbujemy teraz przetestować działanie wszystkich zaprezentowanych do tej pory programów, asemblując je tym razem programem tasm. Jeżeli chodzi o programy przedstawione na listingach 1.1 i 1.2 to nie powinniśmy mieć żadnych problemów. W celu ich asemblacji i konsolidacji wystarczy wykonać poniż- sze polecenia:
Spróbujmy teraz przekształcić moduły prog2.asm i prog1.asm, które przedstawiane były na listingach 1.3 i 1.4. Utworzenie modułów obiektów nie powinno nastręczać żadnych problemów, jednak przeglądając zawartość modułu prog2.obj, zauważymy, że nazwa procedury zewnętrznej nie ma żadnych przyrostków, ale wypisana jest w naj- prostszej postaci . W związku z tym konieczna jest zmiana nazwy procedury w module prog1.asm z na . Dalsze łączenie tych modułów również nie będzie już sprawiało żadnych kłopotów:
Do prac z bibliotekami pakiet TASM udostępnia specjalny program bibliotekarza tlib.exe. Poniższym poleceniem utworzymy z modułu prog2.obj nową bibliotekę:
W efekcie wywołania tego polecenia na dysku pojawi się plik biblioteki o nazwie lib1. lib. Teraz możemy połączyć moduł prog1.obj z utworzoną biblioteką:
26 Część I f& Podstawy programowania 32-bitowego w systemach Windows W wyniku otrzymamy moduł wykonywalny prog1.exe. Należy zwracać ścisłą uwagę na opcje wiersza poleceń programu tlink32. W najczę- ściej stosowanej formie wyglądają one mniej więcej tak5:
jeden lub kilka plików obiektowych (rozdzielanych spacjami); moduł główny musi być wpisany jako pierwszy. plik wykonywalny. plik .map zawierający informacje o strukturze modułu. jedna lub kilka bibliotek (rozdzielanych spacjami). Pakiet TASM nie pozwala na stosowanie dyrektywy , dlatego w kolejnych przy- kładach będę starał się jej unikać6. We wstępie do tej książki zadeklarowałem, że będę próbował jednakowo opisywać oba asemblery. Różnice pomiędzy nimi skupiają się przede wszystkim na dyrektywach i makroinstrukcjach (co zobaczymy w rozdziale 5.), dlatego najprostszym pomysłem na uzyskanie zgodności programów z obydwoma asemblerami jest unikanie stosowa- nia dyrektyw i makroinstrukcji. Podstawę programowania w systemie Windows two- rzą wywołania funkcji API (będzie o nich mowa w rozdziale 2.). Jednak wiemy już, że asemblery różnią się sposobem wywoływania zewnętrznych procedur; MASM wy- maga stosowania przyrostka , a TASM obywa się bez niego. W tym zakresie nie uda się nam, niestety, uniknąć stosowania definicji makroinstrukcji. O tym jednak powie- my we właściwym czasie. Uproszczony tryb segmentacji Zarówno asembler MASM, jak i TASM obsługują tak zwaną segmentację uproszczoną. Osobiście wolę klasyczną strukturę programów w języku asemblera, ale muszę przy- znać, że uproszczona segmentacja jest metodą bardzo wygodną, szczególnie w czasie programowania dla systemu Windows. Segmentacja uproszczona polega na tym, że punkt początkowy segmentu kodu ozna- czany jest dyrektywą , natomiast dyrektywa 7 oznacza początek segmentu danych. Obie dyrektywy mogą pojawiać się wewnątrz programu wielokrotnie, a pro- gram asemblera odpowiednio poskłada ze sobą poszczególne segmenty kodu i danych. Głównym zadaniem tego rozwiązania jest umożliwienie umieszczania w kodzie zró- dłowym danych możliwie najbliżej miejsca ich wykorzystania w kodzie programu. Po- 5 Zaznaczam, że jest to forma nieco uproszczona. 6 Poza tym uważam, że najlepszym rozwiązaniem jest ręczne ładowanie parametrów na stos. 7 Dostępna jest też specjalna dyrektywa opisująca segment stosu . Osobiście używam jej jednak wyjątkowo rzadko. Rozdział 1. f& Narzędzia programistyczne dla system Windows 27 dobne rozwiązanie zostało swego czasu wprowadzone również w języku C++. Według mnie powoduje to jednak znaczące trudności w czasie czytania kodu takiego progra- mu. Poza tym nie chciałbym uchodzić za przesadnego estetę, ale nie podoba mi się program, w którym dane i kod są dowolnie przemieszane ze sobą. Na listingu 1.9 przedstawiono sposób użycia trybu uproszczonej segmentacji. Listing 1.9. Program korzystający z segmentacji uproszczonej
Płaski model pamięci
-------------------------------- Segment danych
Segment kodu
Segment danych
Segment kodu
Segment danych
Segment kodu
Wyjście
Dyrektywy w rodzaju i można umieszczać w tradycyjnie zdefiniowanym segmencie kodu. Jest to wygodna metoda tworzenia przydatnych makroinstrukcji, które będą opisywane w rozdziale 12. Inne narzędzia używane do pracy z asemblerem Na zakończenie tego rozdziału przedstawiam krótki opis innych programów często uży- wanych w czasie programowania w języku asemblera. Pózniej część z tych programów będzie opisywana dokładniej, a o pozostałych w ogóle nie będziemy już wspominać. 28 Część I f& Podstawy programowania 32-bitowego w systemach Windows Edytory Osobiście w czasie pisania programów asemblerowych nie używam żadnego specjalizo- wanego edytora, ale chcę, aby opisy w tej książce były pełne, dlatego wspomnę tutaj o dwóch takich narzędziach. Na początek zajmiemy się edytorem qeditor.exe dostar- czanym w pakiecie asemblera MASM. Sam edytor, a także towarzyszące mu narzę- dzia, został napisany w asemblerze. Już pobieżna analiza możliwości edytora i jego rozmiaru może budzić uznanie. Jako przykład podam, że sam edytor ma tylko 27 kB, a narzędzie do przeglądania raportów i wyników przekształceń programów 6 kB. Edytor ten doskonale nadaje się do pracy z niewielkimi aplikacjami mieszczącymi się w pojedynczych modułach. Nie pozwala jednak na wygodną pracę z kilkoma moduła- mi. Działanie edytora opiera się na interakcji kilku narzędzi połączonych ze sobą pli- kami wsadowymi. Na przykład przekształcenia programów przeprowadzane są przez plik wsadowy assmbl.bat, który odpowiednio wywołuje asembler ml.exe, a wyniki je- go działania zapisuje do pliku asmbl.txt. Do przejrzenia zawartości tego pliku koniecz- ne jest użycie programu thegun.exe. Konsolidacja modułów programu wykonywana jest w podobny sposób. Narzędzie dumppe.exe stosowane jest do deasemblowania modułów wykonywalnych, a wyniki tej operacji zapisywane są do pliku disasm.txt. Pozostałe operacje wykonywa- ne są w podobny sposób. Wprowadzając zmiany do poszczególnych plików wsadowych, można modyfikować zachowania poszczególnych narzędzi, a w razie konieczności można nawet zamienić niektóre z używanych narzędzi (na przykład zamiast programu ml.exe zastosować program tasm32.exe). Drugim edytorem, na który chciałbym wskazać, jest program eas.exe (Easy Assembler Shell prosta powłoka asemblera). Edytor ten, lub, jak wskazuje jego nazwa, po- włoka, pozwala na tworzenie, asemblowanie i konsolidowanie złożonych projektów składających się z plików .asm, .obj, .rc, .res i .def. Program ten może współpracować z asemblerem TASM i MASM, a także z innymi narzędziami, takimi jak programy uruchomieniowe, edytory zasobów itd. Współpraca z asemblerami i konsolidatorami może być przygotowana dzięki opcjom tej powłoki pozwalającym na wprowadzenie opcji wiersza poleceń dla stosowanego narzędzia. Programy uruchomieniowe Programy uruchomieniowe zwane często także debugerami (ang. debuggers) pozwa- lają na wykonywanie programów w trybie krok-po-kroku. W czwartej części książki opisywać będę dokładniej programy uruchomieniowe i deasemblery. Do najpopular- niejszych programów uruchomieniowych8 na rynku należą CodeView firmy Microsoft, Turbo Debugger firmy Borland oraz program Ice9. 8 Razem z systemem Windows dostarczany jest nadal debuger debug.exe, jednak program ten nie obsługuje najnowszego formatu plików wykonywalnych. 9 Obecnie firma Microsoft udostępnia na swoich stronach internetowych bardzo dobry program uruchomieniowy WinDbg, który przeznaczony jest do pracy pod systemem operacyjnym Windows. Bardzo przyjazny jest z kolei OllyDbg dostępny na stronie autora tego bardzo dobrego programu uruchomieniowego przyp. red. Rozdział 1. f& Narzędzia programistyczne dla system Windows 29 Deasemblery Deasemblery konwertują moduły wykonywalne na kod asemblerowy. Przykładem naj- prostszego deasemblera może być program dumppe.exe uruchamiany z poziomu wier- sza poleceń. Na listingu 1.10 przedstawiono przykład wydruku przygotowanego przez program dumppe.exe. Wydruk ten jest wynikiem deasemblowania programu przedsta- wionego na listingu 1.4. Raczej trudno byłoby go rozpoznać& Listing 1.10. Wynik deasemblowania programu wykonanego przez program dumppe.exe
30 Część I f& Podstawy programowania 32-bitowego w systemach Windows
Chciałbym też wspomnieć o deasemblerze W32Dasm, który opiszę ze szczegółami w ostatniej części książki, a także doskonale znanym deasemblerze Ida Pro. W części czwartej przyjrzymy się tym programom dokładniej i omówimy techniki skutecznego ich wykorzystania. Rozdział 1. f& Narzędzia programistyczne dla system Windows 31 Edytory szesnastkowe Edytory szesnastkowe pozwalają na przeglądanie i edytowanie modułów wykonywal- nych w formacie szesnastkowym. Tego rodzaju edytory wbudowane są w większość popularnych programów uruchomieniowych i deasemblerów. Wspomnę tutaj tylko o programie hiew.exe, bardzo popularnym w środowiskach hakerów. Program ten pozwala na przeglądanie zawartości modułów wykonywalnych zarówno w formacie szesnastkowym, jak i w kodzie asemblerowym. Dodatkowo, oprócz możliwości prze- glądania plików wykonywalnych, program ten pozwala również na ich edycję. Kompilatory zasobów Oba pakiety, MASM i TASM, dostarczane są z kompilatorami zasobów, które będę opisywał w rozdziale 9. Programy te nazywają się odpowiednio rc.exe i brc32.exe. Edytory zasobów Najczęściej korzystam z edytora zasobów dołączanego do pakietu Borland C++ 5.0 albo pochodzącego z pakietu Visual Studio.NET, jednak proste zasoby można tworzyć przy pomocy właściwie dowolnego edytora tekstowego. Język zasobów omawiał bę- dę w rozdziałach 9. i 10.