Czynniki rakotwórcze i mutagenne
wpływ czynników rakotwórczych i mutagennych na
wpływ czynników rakotwórczych i mutagennych na
organizm człowieka;
organizm człowieka;
klasyfikacja;
klasyfikacja;
pomiary stężeń substancji rakotwórczych i mutagennych
pomiary stężeń substancji rakotwórczych i mutagennych
w środowisku pracy, NDS i NDN;
w środowisku pracy, NDS i NDN;
narażone grupy zawodowe;
narażone grupy zawodowe;
regulacje prawne w Polsce;
regulacje prawne w Polsce;
badanie genotoksyczności.
badanie genotoksyczności.
2
2
1
Wpływ czynników rakotwórczych i
mutagennych na organizm człowieka
Mutageneza - jest procesem zmiany
struktury genu (mutacji).
4
2
transkrypcja translacja
DNA mRNA białko
6
3
Typy mutagenów
Typy mutagenów
Biologiczne Chemiczne Fizyczne
Rodzaje mutacji:
Mutacje punktowe;
Aberracje chromosomowe strukturalne
(klastogeneza);
Aberracje chromosomowe liczbowe.
8
4
Mutacje punktowe (genowe) konsekwencje
na poziomie DNA
Substytucja (podstawienie) pojedynczych
par zasad
tranzycje
transwersje
9
Mutacje punktowe (genowe) konsekwencje
na poziomie DNA
Mutacje indel - dodanie lub usunięcie jednej lub więcej
par zasad DNA prowadzi do mutacji zmiany fazy
odczytu (frameshift)
insercja (dodanie)
delecja (usunięcie)
10
5
Mutacje punktowe (genowe)
konsekwencje na poziomie białka
Mutacje Mutacje zmieniające Mutacje non-
synonimowe sens sensowne
CAG UAG
CAU CAC
Konserwatywne Nie-konserwatywne
AAA AGA UUU UCU
11
Aberracje chromosomowe strukturalne
Powstają w następstwie złamań, delecji, wymian materiału
chromosomowego podczas cyklu komórkowego.
Materiał chromosomowy kończy się w nieprawidłowym
miejscu na tym samym chromosomie lub innym, został
utracony, lub odwrotnie - jest obecny w nadmiarze
(amplifikacja)
12
6
Aberracje chromosomowe strukturalne
Aberracje chromatydowe:
Aberracje chromosomowe
13
Aberracje chromosomowe strukturalne
14
7
Aberracje chromosomowe liczbowe (genomowe)
Dotyczą zmian liczby chromosomów. Wyróżniamy
zmiany:
aneuploidlane - zwiększenie lub utrata jednego lub kilku
chromosomów;
poliploidalne wzrost liczby zestawów chromosomów
15
Aberracje chromosomowe liczbowe (genomowe)
16
8
Mutacje są niebezpieczne dla organizmu w trzech
przypadkach:
dużej dawki czynnika mutagennego;
komórek rozrodczych;
kiedy mutacje rozpoczynają proces nowotworzenia.
17
Znaczenie biologiczne mutacji
Mutacje mogą powstać w komórkach
somatycznych i rozrodczych
Nowotwory Przenoszone na potomstwo
Dominujące ujawniają się
Efekty teratogenne
natychmiast (śmierć,
choroby genetyczne, itd.)
Spontaniczne poronienia
Recesywne mogą ujawnić
się po wielu pokoleniach
18
9
Kancerogeny, czyli czynniki rakotwórcze to
liczne, rozpowszechnione w środowisku
czynniki, wywołujące w żywych organizmach
rozwój procesów nowotworowych, czyli
kancerogenezę.
19
Z punktu widzenia aktywności biologicznej związki
rakotwórcze dzielimy na:
genotoksyczne:
genotoksyczne:
kancerogeny bezpośrednie;
kancerogeny pośrednie (prekancerogeny);
epigenetyczne:
epigenetyczne:
hormony;
czynniki immunosupresyjne;
kokancerogeny;
promotory.
20
10
Kategorie genów, w których mutacja prowadzi do
transformacji nowotworowych:
kategoria I - geny wzrostu komórek, geny proliferacji, czyli
kontroli podziałów komórkowych, geny odpowiedzialne za
strukturę syntetyzowanych białek, geny kontrolujące
długość życia komórki i decydujące o jej programowanej
śmierci" czyli apoptozie;
kategoria II - mutacja protoonkogenów (czyli nieczynnych
genów) do aktywnych onkogenów, kierujących komórkę na
drogę procesu nowotworzenia;
kategoria III - utrata funkcji genów supresorowych
(antyonkogenów), których zadaniem jest zatrzymanie
rozpoczynającej się transformacji nowotworowej.
21
Schemat procesu prowadzącego do utworzenia się nowotworu
22
11
Fazy powstawania nowotworu:
% preinicjacja;
% inicjacja;
% promocja;
% progresja;
% ekspansja.
Zmiany nowotworowe mogą ujawnić się po upływie wielu lat od chwili pierwszego
narażenia na substancje chemiczne. Okres latencji może wynosić od 4 do 40 lat.
23
Umieralność na raka przy narażeniu zawodowym
na związki nieorganiczne
Substancja Miejsce umiejscowienia Wzrost Czas
rakotwórcza zmian nowotworowych umieralności utajenia
[lata]
Związki arsenu Ręce, stopy 2.2 10-20
Związki chromu Płuca 43 4-10
Pył azbestowy płuca 10 10-20
24
12
Klasyfikacja czynników rakotwórczych i
mutagennych
Klasyfikacja czynników rakotwórczych wg. IARC:
Grupa 1.Czynniki rakotwórcze dla ludzi.
Grupa 2. Czynniki prawdopodobnie i przypuszczalnie
rakotwórcze dla ludzi
Grupa 2A.Czynniki prawdopodobnie rakotwórcze dla ludzi.
Grupa 2B.Czynniki przypuszczalnie rakotwórcze dla ludzi.
Grupa 3.Czynniki niesklasyfikowane pod względem
rakotwórczości dla ludzi.
Grupa 4.Czynniki prawdopodobnie nie rakotwórcze dla
ludzi.
26
13
Klasyfikacja czynników rakotwórczych
przyjęta w USA
Grupa A1. Czynniki o potwierdzonym działaniu rakotwórczym
na ludzi.
Grupa A2. Czynniki o podejrzanym działaniu rakotwórczym na
ludzi.
Grupa A3. Czynniki o udowodnionym działaniu rakotwórczym
na zwierzęta i nieznanym działaniu rakotwórczym na
ludzi.
Grupa A4. Czynniki nie klasyfikowane jako rakotwórcze u
ludzi.
Grupa A5. Czynniki nie podejrzane o działanie rakotwórcze u
ludzi.
27
*
Klasyfikacja czynników rakotwórczych w Polsce
Kategoria 1. Substancje o udowodnionym działaniu
rakotwórczym dla człowieka;
T
R45
Kategoria 2. Substancje, które rozpatruje się jako
R49
rakotwórcze dla człowieka;
Kategoria 3. Substancje o możliwym działaniu rakotwórczym
na człowieka.
Xn
R40
* Zgodnie z rozporządzeniem Ministra Zdrowia z dnia 2 września 2003 r. w sprawie kryteriów i
28
sposobu klasyfikacji substancji i preparatów chemicznych (DzU nr 171, poz. 1666).
14
Substancje mutagenne podzielono również
ww. rozporządzeniu na trzy kategorie:
Kategoria 1 substancje o udowodnionym działaniu
mutagennym na człowieka;
T
R46
Kategoria 2 substancje, które rozpatruje się jako
mutagenne dla człowieka;
Kategoria 3 substancje o możliwym działaniu
mutagennym na człowieka.
Xn
R68
29
Pomiar stężeń substancji rakotwórczych i
mutagennych w środowisku pracy, NDS i NDN
15
NDS (TLV, MAC, MAK) najwyższe
dopuszczalne stężenie
NDN najwyższe dopuszczalne natężenie
wartość średnia ważona stężenie toksycznego
związku chemicznego lub natężenie inne
czynnika szkodliwego, którego oddziaływanie na
pracownika w ciągu 8-godzinnego dobowego i
przeciętnego tygodniowego wymiaru czasu pracy
określonego w Kodeksie Pracy, przez jego okres
aktywności zawodowej nie powinno spowodować
ujemnych zmian w jego stanie zdrowia, oraz w
stanie zdrowia jego przyszłych pokoleń.
31
najwyższe dopuszczalne stężenie
chwilowe (NDSCh) - wartość średnia
stężenia, które nie powinno spowodować
ujemnych zmian w stanie zdrowia
pracownika, jeżeli występuje w środowisku
pracy nie dłużej niż 15 minut i nie częściej
niż 2 razy w czasie zmiany roboczej, w
odstępie czasu nie krótszym niż 1 godzina;
najwyższe dopuszczalne stężenie
pułapowe (NDSP) - wartość stężenia, która
ze względu na zagrożenie zdrowia lub życia
pracownika nie może być w środowisku
pracy przekroczona w żadnym momencie.
32
16
Wykaz czynników rakotwórczych i prawdopodobnie rakotwórczych
dla ludzi, dla których ustalono wartości dopuszczalnych stężeń w
środowisku pracy znajduje się w Rozporządzeniu Ministra Pracy i
Polityki Społecznej z dnia 29 listopada 2002 r. w sprawie
najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników
szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy (( Dz.U. Nr 217, poz.
1833, zmiana - Dz.U. Nr 212/2005 poz. 1769)).
Wartości NDS ustalono dla 27 substancji chemicznych o działaniu
rakotwórczym oraz dla 11 pyłów wykazujących takie działanie.
33
33
34
34
17
Poziomy dopuszczalne NDN określone
zostały w odpowiednich przepisach
dotyczących środowiska pracy
odpowiednio dla poszczególnych
czynników chemicznych i fizycznych.
Poziomy te słu\ą między innymi do
określania czasu pracy i nara\enia
pracownika na czynniki szkodliwe.
35
Promieniowanie jonizujące
Ocena ryzyka zmian dziedzicznych, które u człowieka mogą być
wywołane przez napromienienie komórek rozrodczych,
prowadzące do powstania mutacji dominujących, recesywnych i
dziedziczonych w związku z płcią, obecnie oparta jest wyłącznie
na ekstrapolacji danych eksperymentalnych, uzyskanych z badań
na zwierzętach. Ocenia się, że współczynnik ryzyka wywołania
zmian dziedzicznych przez napromienienie jest w przybliżeniu o
rząd wielkości mniejszy niż ryzyka wywołania nowotworów
popromiennych (śmiertelnych i wyleczalnych) 0,4 * 10-2 Sv-1.
36
18
Promieniowanie nadfioletowe
Obowiązują następujące wartości NDN:
<& najwyższe dopuszczalne napromienienie skuteczne Ns
promieniowaniem nadfioletowym oka i skóry w ciągu
dobowego wymiaru czasu pracy bez względu na długość jego
trwania wynosi 30 J/m2;
<& w celu niedopuszczenia do powstania zaćmy UV,
dodatkowo ograniczono całkowite nieselektywne
napromienienie Nc oczu promieniowaniem pasma 315 400
nm do wartości 10 000 J/m2 w ciągu dobowego wymiaru
czasu pracy bez względu na długość jego trwania.
37
Częstotliwość pomiarów (zgodnie z rozporządzeniem Ministra
Zdrowia z dnia 20 kwietnia 2005 roku w sprawie badań i pomiarów
szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy (Dz.U. Nr 73, poz. 644 i
645))
co najmniej raz na 3 miesiące gdy przy ostatnio
przeprowadzonym badaniu lub pomiarze czynnika
rakotwórczego lub mutagennego stwierdzono stężenie powyżej 0,5
wartości NDS.
co najmniej raz na 6 miesięcy gdy przy ostatnio
przeprowadzonym badaniu lub pomiarze czynnika
rakotwórczego lub mutagennego stwierdzono stężenie powyżej 0,1
do 0,5 wartości NDS.
w każdym przypadku wprowadzenia zmiany w warunkach
występowania tego czynnika.
38
19
Zasady ustalania dopuszczalnych poziomów narażenia
zawodowego zostały określone przez WHO w 19880 i
opierają się na wynikach :
Obserwacji lekarskich osób narażonych na
Obserwacji lekarskich osób narażonych na
działanie trucizny w warunkach przemysłowych;
działanie trucizny w warunkach przemysłowych;
Badań przeprowadzonych na zwierzętach
Badań przeprowadzonych na zwierzętach
doświadczalnych;
doświadczalnych;
Badań epidemiologicznych, określających
Badań epidemiologicznych, określających
zależność miedzy wielkością i czasem trwania
zależność miedzy wielkością i czasem trwania
narażenia zawodowego a skutkiem zdrowia.
narażenia zawodowego a skutkiem zdrowia.
39
39
Przykładowy sprzęt pomiarowy
Przykładowy sprzęt pomiarowy
Multimetr
napięcie stałe,
Analizator widma
przemienne i złożone,
prąd stały i przemienny,
rezystancja niskonapięciowy
pomiar rezystancji,
test diod i ciągłości, pojemność
40
40
oraz częstotliwość
20
Oscyloskop cyfrowy
Zastosowanie:
Projektowanie układów elektronicznych
Testowanie obwodów
41
41
42
42
21
MIERNIK STŻENIA BENZENU I SUMY LOTNYCH
SUBSTANCJI ORGANICZNYCH W POWIETRZU -
PHOTOVAC 2020ComboPRO
Wymiary: dł. 22,8 cm, grub. 7,6 cm, szer. 10,8 cm
Waga: 860 g
Zakres pomiarowy:
Tryb pomiaru VOC: od 0,1 ppm do 100 ppm
i od 100 do 10.000 ppm (równoważnika izobutylenu)
Tryb pomiaru benzenu: od 10 do 40 ppm (równoważnika
izobutylenu)
43
43
W Polsce Międzyresortowa Komisja ds. NDS i
NDN przyjęła dla czynników rakotwórczych
akceptowalne poziomy ryzyka zawodowego zawarte
w granicach od 10-3 do 10-4.
44
22
Regulacje prawne w Polsce
Najważniejszym aktem prawnym regulującym
kwestię omawianych czynników jest rozporządzenie
Ministra Zdrowia z dnia 1 grudnia 2004 r. w sprawie
substancji, preparatów, czynników lub procesów
technologicznych o działaniu rakotwórczym lub
mutagennym w środowisku pracy (Dz.U. Nr 280, poz.
2771).
46
23
Wyżej wymienione rozporządzenie zawiera:
o wykaz substancji, preparatów, czynników lub procesów technologicznych o
działaniu rakotwórczym lub mutagennym i sposób ich rejestrowania;
o sposób prowadzenia rejestru prac, których wykonywanie powoduje
konieczność pozostawania z tymi czynnikami w kontakcie;
o sposób prowadzenia rejestru pracowników zatrudnionych przy tych pracach;
o wzory dokumentów dotyczących narażenia pracowników na te czynniki oraz
sposób przechowywania i przekazywania tych dokumentów do podmiotów
właściwych do rozpoznawania lub stwierdzania chorób zawodowych;
o szczegółowe warunki ochrony pracowników przed zagrożeniami
spowodowanymi przez te czynniki;
o warunki i sposób monitorowania stanu zdrowia pracowników narażonych na
działanie.
47
Fragment wykazu preparatów o działaniu rakotwórczym lub mutagennym
48
24
Procesy technologiczne, w których dochodzi do generowania
czynników rakotwórczych i mutagennych
f& Produkcja auraminy;
f& Procesy technologiczne związane z narażeniem na
działanie WWA, obecnych w sadzy węglowej, smołach
węglowych i pakach węglowych;
f& Procesy technologiczne związane z narażeniem na
działanie pyłów, dymów i aerozoli tworzących się
podczas rafinacji niklu i jego związków;
f& Produkcja alkoholu izopropylowego metodą mocnych
kwasów;
f& Prace związane z narażeniem na pył drewna twardego
(dąb i buk).
49
Pracodawca prowadzi rejestr prac, który winien zawierać
następujące dane:
wykaz procesów technologicznych i prac, w których substancje, preparaty lub czynniki
rakotwórcze lub mutagenne są stosowane, produkowane lub występują jako zanieczyszczenia
bądz produkt uboczny oraz wykaz substancji, preparatów, i czynników rakotwórczych
lub mutagennych wraz z podaniem ilościowej wielkości produkcji lub stosowania
uzasadnienie konieczności stosowania substancji, preparatów,
czynników i procesów technologicznych o działaniu
rakotwórczym lub mutagennym, o których mowa w pkt 1
wykaz i opis stanowisk pracy, na których występuje narażenie na
substancje, preparaty lub czynniki rakotwórcze lub mutagenne
liczbę pracowników pracujących w narażeniu, w tym
liczbę kobiet
określenie rodzaju substancji, preparatów lub czynników powodujących
narażenie, rodzaj kontaktu, wielkość narażenia i czas jego trwania
rodzaje podjętych środków i działań ograniczających poziom
narażenia
50
25
Rejestr ten następnie:
Pracodawca
Państwowy Wojewódzki Właściwy Okręgowy
Inspektor Sanitarny Inspektor Pracy
Substancje rakotwórcze stosowane w Polsce podlegają zgłoszeniu do rejestru,
który prowadzi:
Rejestr ten powstaje na podstawie danych przekazanych przez pracodawcę
inspektorom sanitarnym.
51
Wzory dokumentów dotyczących narażenia pracowników na te czynniki
52
26
Wzory dokumentów dotyczących narażenia pracowników na te czynniki
53
Rozporządzenia Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z
z 30 maja 1996 r. w sprawie przeprowadzania badań lekarskich
pracowników, zakresie profilaktycznej opieki zdrowotnej nad
pracownikami oraz orzeczeń lekarskich wydawanych dla celów
przewidzianych w Kodeksie Pracy (DzU. nr 69, poz. 332). .
54
27
Wyżej wymienione rozporządzenie zawiera m.in..:
Zakres wstępnych, okresowych i kontrolnych badań
lekarskich pracowników;
Częstotliwość wykonywania badań okresowych;
Zakres profilaktycznej opieki zdrowotnej nad
pracownikami.
55
Wskazówki metodyczne w sprawie przeprowadzenia badań profilaktycznych pracowników
narażonych na działanie czynników o udowodnionym działaniu rakotwórczym (R1) lub czynników
o wysoce prawdopodobnym działaniu rakotwórczym .
56
28
Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dn. 28 lipca 2003 r.
w sprawie metod przeprowadzania badań właściwości
fizykochemicznych, toksyczności i etotoksyczności
substancji i preparatów chemicznych (Dz.U. Nr 232, poz.
2342 i 2343).
57
Wymieniono następujące metody oceny genotoksyczności
/mutagenności
Ocena mutacji genowych (punktowych):
B.13/14. Test mutacji powrotnych na bakteriach;
B.15. Test mutacji genowych na komórkach Saccharomyces cerevisiae;
B.17. Test mutacji genowych na komórkach ssaków in vitro;
B.20. Badanie recesywnych mutacji letalnych związanych z płciąna
Drosophila melanogaster
B.24. Test plamkowy na myszach (mutacje komórek somatycznych in
vivo)
Ocena aberracji chromosomowych:-B.10. Test aberracji
chromosomowych na komórkach ssaków invitro:
B.11. Test aberracji chromosomowych na szpiku kostnym ssaków in vivo;
B.12. Test mikrojądrowy na erytrocytach ssaków invivo;
58
B.22. Badanie dominujących mutacji letalnych na gryzoniach;
29
Metody oceny genotoksyczności/mutagenności cd.
B.23. Badanie aberracji chromosomowych na spermatogoniach ssaków
B.25. Test dziedzicznych translokacji na myszach
Ocena efektów genotoksycznych:
B.16. Test rekombinacji mitotycznych na komórkach Saccharomyces
cerevisiae;
B.18. Uszkodzenie i naprawa DNA. Nieplanowa Synteza DNA. Badanie na
komórkach ssaków invitro;
B.19. Test wymiany chromatyd siostrzanych in vitro;
B.39. Test nieplanowej syntezy DNA na komórkach wątroby ssaków in
vivo;
Metod alternatywne do oceny potencjalnego
kancerogennego:
B.21. Badanie transformacji komórek ssaków in vitro.
59
Dla kobiet w ciąży lub karmiących piersią oraz
młodocianych wzbronione są prace w narażeniu
na działanie czynników i procesów
technologicznych o działaniu rakotwórczym lub
mutagennym. .
Zgodnie z rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 10 września 1996 r. w sprawie
wykazu prac wzbronionych kobietom (DzU. nr 114, póz. 545) oraz rozporządzenia
Rady Ministrów z dnia 21 grudnia 1991 r., w sprawie wykazu prac wzbronionych
młodocianym (DzU nr l, poz.1).
60
30
Narażone grupy zawodowe
Przemysł (kod Zawód/Proces Umiejscowienie Podejrzewany
wg ISIC)
nowotworu /typ czynnik
przyczynowy
Rolnictwo, " pracownicy rolni " płuco, skóra " związki arsenu,
stosujący
Leśnictwo
insektycydy
rybołówstwo
" skóra, warga " promieniowanie
arsenowe
(1) UV
" rybacy
" wydobywanie " płuco, skóra " związki arsenu
arsenu
" produkty rozpadu
" wydobywanie rudy
" płuco radonu
żelaza (hematytu)
Górnictwo i " płuco, " azbest
" wydobywanie
kopalnictwo międzybłoniak,
" produkty rozpadu
azbestu
opłucnej i
(2) radonu
" wydobywanie uranu otrzewnej
" zawartość w talku
" wydobywanie " płuco
włókien azbesto-
mielenie talku
" płuco podobnych
62
31
Przemysł Zawód/Proces Umiejscowienie Podejrzewany
(kod wg ISIC)
nowotworu /typ czynnik
przyczynowy
" pracownicy produkujący " płuco (rak " BCME, CMME
i użytkownicy eteru bis owsianokomórkowy)
(chlorometylowego)
BCME) i eteru
" monomer chlorku
chlorodimetylowego
" naczyniakomięsak
" winylu
(CMME)
wątroby
" nie określony
" produkcja chlorku
zatoki nosowe
Chemiczny winylu
(35)
" produkcja alkoholu " związki chromu
" płuco, zatoki (VI)
" izopropylowego (metodą
nosowe
mocnych kwasów) " benzydyna,2-
produkcja barwników " Pęcherz naftyloamina,
chromianowych
" aminy
" produkujący i aromatyczne
" pęcherz
użytkownicy barwników
w procesie
" produkcja auraminy
technologicznym
" pęcherz
" produkcja para-chloro
" sole mocnych
63
kwasów
Przemysł (kod Zawód/Proces Umiejscowienie Podejrzewany
wg ISIC)
nowotworu /typ czynnik
przyczynowy
Skórzany " produkcja obuwia " zatoki nosowe " pył skóry, benzen
(324)
Pestycydów i " produkcja i pakowanie " płuco " związki arsenu
herbicydów insektycydów
arsenowych
(3512)
Azbestowy " produkcja materiałów " płuco, " azbest
izolacyjnych (rur, płyt, międzybłoniak
(3699)
tkanin, odzieży, masek, opłucnej i otrzewnej
wyrobów azbestowo-
cementowych)
Drzewny i " wytwórcy mebli " zatoki nosowe " pył drewna
wyrobów z
drzewa (
33) 64
32
Przemysł Zawód/Proces Umiejscowienie Podejrzewany
(kod wg ISIC)
nowotworu /typ czynnik
przyczynowy
" produkcja gumy " białaczka " benzen
" pęcherz " aminy
aromatyczne
" kalandry, " białaczka
" benzen
" wulkanizacja opon
Gumowy " konstrukcja opon " pęcherz
" aminy aromatyczne
(355) " przygotowanie " pęcherz
" aminy aromatyczne
mieszanek
" produkcja
syntetycznego lateksu,
" wulkanizacja opon, " białaczka
" benzen
" operatorzy kalandrów,
" produkcja kabli,
" produkcja regeneratu
" produkcja powłok
65
" gumowych
Przemysł Zawód/Proces Umiejscowieni Podejrzewany
(kod wg e
czynnik
ISIC)
nowotworu /typ przyczynowy
" produkcja aluminium " płuco, pęcherz, " WWA, frakcje
lotne, smoły,
Metalurgiczny " wytapianie miedzi, " płuco
" związki arsenu
(37)
" produkcja chromianów " płuco, zatoki " związki
chromowanie odlewanie chromu(VI),
nosowe ,
żelaza i stali rafinacja
" związki
niklu
chromu(VI),
" płuco krtań
" nieokreślony
związki niklu,
" mgły kwasów,
" nieorganicznych
66
33
Przemysł Zawód/Proces Umiejscowienie Podejrzewany
(kod wg ISIC)
nowotworu /typ czynnik
przyczynowy
" produkcja i rafinacja " płuco " kadm i związki
kadmu
" kadmu,
" produkcja
" akumulatorów niklowo-
kadmowych,
" produkcja barwników
Metalurgiczny
" kadmowych,
(37)
" produkcja stopu
cd
kadmowego,
" galwanizacja,
" wytapiacze cynku,
" beryl i związki
" lutowanie twarde i berylu
" mieszane składników
" polichlorku winylu
" rafinacja i obróbka
67
" berylu, produkcja
Przemysł (kod Zawód/Proces Umiejscowienie Podejrzewany
wg ISIC)
nowotworu /typ czynnik
przyczynowy
Budowa okrętów, " Pracownicy stoczni, " płuco, " azbest
doków, zakładów międzybłoniak
produkcja
produkujących opłucnej i otrzewnej
pojazdów
pojazdy silnikowe i
silnikowych i
tabor kolejowy
taboru kolejowego
(385)
" pracownicy " płuco " benzo(a)piren
koksowni
" płuco, pęcherz " produkty
" pracownicy gazowni karbonizacji
Gazownictwo (4)
" pracownicy
" pęcherz
zatrudnieni przy
retorach gazowych
" izolarze i zatrudnieni " płuco, " azbest
przy otulaniu rur międzybłoniak
Budownictwo (5)
dekarze, asfalciarze opłucnej i otrzewnej
" WWA
płuco
68
34
Przemysł (kod Zawód/Proces Umiejscowienie Podejrzewany
wg ISIC)
nowotworu /typ czynnik
przyczynowy
" personel medyczny " skóra, białaczka " promieniowanie
(9331) jonizujące nie
określony
" malarze
Inne " płuco
(budownictwo,
przemysł
motoryzacyjny i inni
użytkownicy)
69
Zatrudnienie w warunkach zagrożenia substancjami
chemicznymi w 2002 roku
70
70
35
Lista rakotwórczych i prawdopodobnie rakotwórczych substancji chemicznych,
mieszanin i procesów produkcyjnych wg liczby osób narażonych zawodowo w
Polsce w 2003 r. (uwzględniono czynniki, na które było narażonych powyżej 1000
osób).
71
71
Testy genotoksyczności/mutagenności
36
Schemat standardowego testu Ames a (B13/14)
Płytka a kontrola, płytki b, c, d mutagen
73
w kolejno malejącym stężeniu.
B17. Test mutacji genowych na komórkach ssaków w in vitro - test
mutacji genu kinazy tymidynowej na mysich komórkach MLA.
74
37
Prócz wymienionych w rozporządzeniu
testów można stosować:
Modele zwierząt transgenicznych:
MutaMouse;
Big Blue;
Test kometowy;
Testy na aneuploidię
test mikrojądrowy in vitro;
Modyfikacja FISH (Fluorescentinsitu Hyrbidization).
75
Elektroforeza pojedynczych jąder komórkowych
w żelu agarozowym (SCGE) - Test kometowy
76
38
Elektroforeza pojedynczych jąder komórkowych
w żelu agarozowym (SCGE) - Test kometowy
Skala Gedika
0 - N - brak uszkodzeń uszkodzenia - mniej niż 5% DNA w ogonie komety;
1- L - małe uszkodzenia 5% do 25% DNA w ogonie komety;
2-M - średnie uszkodzenia 20% do 40% DNA w ogonie komety;
3 - H - duże uszkodzenia 40% do 95% DNA w ogonie komety
77
4-T - całkowite uszkodzenia ponad 95% DNA w ogonie komety
Zestaw SOS-Chromotest
Przygotowanie płytki
Opracowanie wyników w
Inkubacja
78
programie Mikrowin Pomiar spektrofotometryczny
39
Zestaw Muta-Chromo Plate
wykrywa aktywność mutagenną
analizowanych próbek. Stanowi 96-
płytkową wersję testu Ames a.
79
Działania zmierzające do poprawy warunków pracy i
zmniejszenia narażenia zawodowego na czynniki rakotwórcze:
identyfikowanie i ocena wielkości narażenia;
ograniczanie kontaktu człowieka z czynnikami
kancerogennymi;
ocena wczesnych, przedklinicznych skutków
narażenia;
kontrola stanu zdrowia.
80
40
yródła:
yródła:
Seńczuk W., Tosykologia, wyd, Lekarskie PZWL, Warszawa 2005;
Seńczuk W., Tosykologia, wyd, Lekarskie PZWL, Warszawa 2005;
Piotrkowski J.K. (red.), Podstawy toksykologii, wyd. Naukowo-Techniczne,
Piotrkowski J.K. (red.), Podstawy toksykologii, wyd. Naukowo-Techniczne,
Warszawa , 2006.
Warszawa , 2006.
Manahan, Toksykologia środowiska, aspekty chemiczne i biochemiczne, wyd.
Manahan, Toksykologia środowiska, aspekty chemiczne i biochemiczne, wyd.
PWN, Warszawa, 2006.
PWN, Warszawa, 2006.
Walker H.H., Hopkin S.P., Sibly R.M., Peakall D.B., Podstawy
Walker H.H., Hopkin S.P., Sibly R.M., Peakall D.B., Podstawy
ekotoksykologii, wyd. PWN, Warszawa, 2002.
ekotoksykologii, wyd. PWN, Warszawa, 2002.
Zakrzewski S., Podstawy toksykologii środowiska, wyd. PWN, Warszawa,
Zakrzewski S., Podstawy toksykologii środowiska, wyd. PWN, Warszawa,
2000;
2000;
Tabor A., Rączka M., Pieczonka A., Zarządzanie bhp, tom II, wyd. Politechnik
Tabor A., Rączka M., Pieczonka A., Zarządzanie bhp, tom II, wyd. Politechnik
krakowska, Kraków, 2003;
krakowska, Kraków, 2003;
Stryer L., Biochemia, wyd. PWN, Warszawa, 2003
Stryer L., Biochemia, wyd. PWN, Warszawa, 2003
Turner P.C., McLennan A.G., Bates A.D., White M.R.H., Biologia
Turner P.C., McLennan A.G., Bates A.D., White M.R.H., Biologia
molekularna, wyd. PWN, 2004;
molekularna, wyd. PWN, 2004;
Centralny Instytut Ochrony pracy, http://www.ciop.pl;
Centralny Instytut Ochrony pracy, http://www.ciop.pl;
Stępnik M., Działanie genotoksyczne/mutagenne,
Stępnik M., Działanie genotoksyczne/mutagenne,
http://www.chemikalia.gov.pl/files/2-Działanie_genotoksyczne.pdf;
http://www.chemikalia.gov.pl/files/2-Działanie_genotoksyczne.pdf;
Brzuzan P., Wozny M., Auczyński M.K., Toksykologia molekularna, wyd.
Brzuzan P., Wozny M., Auczyński M.K., Toksykologia molekularna, wyd.
UMW, Olsztyn, 2007.
UMW, Olsztyn, 2007.
81
81
Wykonały:
Wykonały:
Wykonały:
Wykonały:
Wykonały:
Wykonały:
Wykonały:
Wykonały:
Dziękujemy za uwagę
Dziękujemy za uwagę
82
82
41
Wyszukiwarka
Podobne podstrony:
czynniki rakotworcze druk17 Czynniki rakotwórczeCZYNNIKI RAKOTWÓRCZEczynniki rakotwórczegrupy czynnikow rakotworczychCZYNNIKI MUTAGENNECzynniki mutagenne a rejestr pracCzynniki wplywajace na rentownosc bankow w polskim sektorze bankowymCZYNNIKI W SOCJOTERAPIIWYKSZTAŁCENIE JAKO CZYNNIK WŁĄCZANIA I WYŁĄCZANIA SPOŁECZNEGO4Praca lic Podkultura więzienna jako czynnik zakłócający proces resocjalizacjiwięcej podobnych podstron