ż
przedmiotów realnych, świat duchów i świat bezosobowych, podległych magicznym regułom sił. Z punktu widzenia chłopa mógł to być jednak po prostu jeden i ten sam świat " świat, w którym istnieje istotny element " siła, sprawca działania i środek umożliwiający człowiekowi manipulowanie interesującą go praktycznie rzeczywistością, oddziaływanie na nią. Oddzia- j ływanie to. a więc uruchamianie istniejącej w świecie siły, możliwe było za pomocą trzech sposobów: manipulowania będącą w dyspozycji śsiłą” w sposób czysto mechaniczny (sprzęt zboża sierpem), manipulowania nią za pomocą magicznych reguł i gestów (owo tarzanie się po ściernisku jako zabieg magiczny) i wreszcie prze2 kontakt z upersonifikowaną, przybierającą postać bóstwa, siłą za pomocą wspomnianej modlitwy.
Zatrzymaliśmy się dłużej nad dziedziną, którą można by nazwać śontologią ludową”. Właściwe jednak pytanie, na które w tym miejscu chcielibyśmy odpowiedzieć, dotyczy nie obrazu świata zewnętrznego w lej kulturze, ale miejsca człowieka w tym świecie. Krótko mówiąc, chcielibyśmy wiedzieć, jak rozwiązywane były w obrębie kultury ludowej problemy, które stawia współczesna filozofia człowieka i częściowo inne dziedziny współczesnej kultury: literatura, film, sztuka w ogóle. Zgodnie 2 tym, o czym mówiłem już wyżej, możemy przyjąć ewentualność, iż problemy te nie były w analizowanej kulturze ani stawiane, ani nawet uświadamiane, co nie oznacza, byśmy dzisiaj nie mogli ich dostrzegać czy też badać warunków, dzięki którym nie były one dla członków tych społeczności śproblemami” lub były nimi w stopniu niewspółmiernie mniejszym.
Częściową odpowiedź na to pytanie daje przytoczony wyżej opis ludowego myślenia i ludowej ontologii. Jeśli przyjąć założenie rozwijane przede wszystkim przez
Fromma **, iż filozofia człowieka i rodzące ją niepokoje mają swe źródło w procesie autonomizacji człowieka, zrywania łączących go pierwotnie związków z naturą, to nie ulega wątpliwości, iż w kulturze ludowej związki te były bez porównania trwalsze aniżeli w kulturach przemysłowych. Łącznikiem między człowiekiem a światem zewnętrznym był ów panpsychizm. Świat był światem bardzo śludzkim”, bowiem wszechobecną cechą był najbardziej ludzki czynnik psychiczny. Ziemia, niebo, gwiazdy, księżyc, słońce, ogień, woda, drzewa, ptaki, zwierzęta mogły być przyjaźnie lub wrogo nastawione do człowieka. Przyjaźń ich nietrudno było sobie zaskarbić, należało jedynie przestrzegać ustalonych w stosunku do nich reguł postępowania. Nawet Bóg i diabeł nie byli w tym święcie niczym szczególnym. Bóg nie był ani wszechmocny, ani sprawiedliwy, ani nieomylny. Do jego obowiązków należało przede wszystkim rządzenie pogodą, a poza tym gniewał się, gdy ludzie nie przestrzegali ustalonych obrzędów, obyczajów i porządku.
Przeciwnie diabeł. Temu z kolei największą rozkosz sprawiało łamanie ustalonych praw i reguł społecznych; poza tym był to stwór nawet sympatyczny, pełen dowcipu, fantazji, często też dopomagał ludziom biednym i pokrzywdzonym. Człowiek najczęściej umiał go przechytrzyć i wykorzystać do własnych celów, nie był to w każdym razie ów symbol potępienia i upodlenia, jakim widział go Kościół. I czort sumienie maje " głosi popularne przysłowie białoruskie53.
Jednym z przejawów owego związku człowieka ze światem pozaiudzkim była moralna ocena tego świata.
" Ł Fromm: Saktc1 c psychologu rettgti. op. cii.. Por. równie1 L. Kołakowski: śZakresowe | funkcjonalne roi umienie filozofii” w: Kuiiurq 1 /sci/izc. Op. cit.
** Tłum.: i diabeł ma sumienie. M. Fedorowski: Lud białoruski ł. I. Op. e«.. s. U. , tt, SSO 1 In.
81
1
- Światopogląd jednostki
Wyszukiwarka
Podobne podstrony:
Pawluczuk Socjologia7Pawluczuk Socjologia8Pawluczuk Socjologia6Pawluczuk Socjologia3Pawluczuk Socjologia6Pawluczuk Socjologia 1Pawluczuk Socjologia 6Pawluczuk Socjologia1Pawluczuk Socjologia7Pawluczuk Socjologia9Pawluczuk Socjologia5Pawluczuk Socjologia 8Pawluczuk Socjologia 4Pawluczuk Socjologia0Pawluczuk Socjologia 2Pawluczuk Socjologia4Pawluczuk Socjologia4Pawluczuk Socjologia1Pawluczuk Socjologia5Pawluczuk Socjologia2więcej podobnych podstron