20 Systemy Bankowe BANK I KREDYT marzec 2002
StabilnoĘ finansowa pojcie, cechy
i sposoby jej zapewnienia
CzĘ I
Magdalena Kiedrowska, Pawe" Marsza"ek
Wprowadzenie nansowych, przyczyniając si do lepszego dopasowa-
nia interesów inwestorów i oszczdzających. Z"agodze-
Koniec XX wieku przyniós" g"bokie przeobraŻenia go- nie zasad wejĘcia na rynek finansowy, swobodne prze-
spodarki Ęwiatowej. Wraz z nią zmienia"y si równieŻ p"ywy kapita"ów, poprawa dostpu do informacji oraz
kszta"t i zasady funkcjonowania systemów finanso- nasilenie presji konkurencyjnej na instytucje finanso-
wych. Zmiany te wywo"ywa"a przede wszystkim roz- we doprowadzi"y rynki finansowe do stanu zbliŻonego
szerzająca si na coraz to nowsze dziedziny globaliza- konkurencji doskona"ej2. Ponadto, poprzez zwiksze-
cja, której drog torowa"y deregulacja finansowa oraz nie roli rynku redukcji uleg" udzia" banków w finanso-
postp technologiczny. Ten pierwszy czynnik waniu przedsiwzi inwestycyjnych, a przez to
wzmocniony w Europie utworzeniem wspólnego ryn- w pewnym stopniu kreacja pieniądza przez te insty-
ku, a nastpnie ustanowieniem Unii Gospodarczej tucje. Zdaniem J.C. Tricheta, oznacza to mniej inflacjo-
i Walutowej oraz wprowadzeniem euro pozwoli" genne finansowanie gospodarki3.
na liberalizacj operacji finansowych i zwikszy" kon- Skala zmian, jak równieŻ ich si"a i szybkoĘ spo-
kurencj na rynku us"ug finansowych. Postp technolo- wodowa"y jednak kruchoĘ i niestabilnoĘ systemów
giczny (szczególnie rozwój informatyzacji i telekomu- finansowych. Nastąpi" teŻ wzrost niepewnoĘci. Jak bo-
nikacji) przyczyni" si natomiast do powstania nowych wiem zauwaŻa A. Crockett, praktycznie niemoŻliwe
us"ug oraz technik finansowych, a takŻe usprawni" jest dokonanie jakichkolwiek prognoz dotyczących dal-
i przyspieszy" dokonywanie rozliczeł. Zmiany te za- szego rozwoju i przysz"ego kszta"tu systemu4. Rozwój
owocowa"y zwikszeniem p"ynnoĘci oraz pog"bie- nowych instrumentów finansowych (zw"aszcza instru-
niem si rynków finansowych. Znacznie wzros"a kon- mentów pochodnych), gwa"towne przep"ywy kapita"o-
kurencja midzy instytucjami finansowymi, jak rów- we oraz szybkie reakcje graczy rynkowych uczyni"y ry-
nieŻ midzy poszczególnymi rynkami. Wzrós" popyt nek finansowy wysoce zmiennym. Ponadto, pog"bi"a
na wikszą zyskownoĘ i przejrzystoĘ dzia"ał operacji si korelacja midzy cenami aktywów finansowych
finansowych. Wszystko to wymusza"o innowacyjnoĘ oraz poziomem stóp procentowych w róŻnych centrach
i adaptacyjnoĘ instytucji finansowych1. finansowych, co u"atwia przenoszenie si szoków.
Opisane tendencje przynios"y bezsprzeczne korzy-
Ęci. Znacząco wzros"a efektywnoĘ dzia"ał instytucji fi- 2
J.C. Trichet: World-wide tendencies in financial systems. Deutsche Bundes-
bank Auszge aus Presseartikeln, nr 49, Oktober 2000, s. 4.
3
Ibidem, s. 5.
1 4
Zob np.: J.C. Trichet: Preserving financial stability in increasingly globa- A. Crockett: Managing changes in the European financial systems: lessons
lized world. Speech at European Financial Market Convention, Paris, Ju- from experience. Deutsche Bundesbank Auszge aus Presseartikeln, nr 49,
ne 2001. Oktober 2000, s. 35.
BANK I KREDYT marzec 2002 Systemy Bankowe 21
PrzeobraŻenia systemu finansowego wymog"y nowania rynków finansowych nie bdzie moŻliwe bez
równieŻ koniecznoĘ przeformu"owania roli i kszta"tu zapewnienia odpowiedniego bezpieczełstwa narodo-
polityki gospodarczej, w tym przede wszystkim polity- wych systemów finansowych, jak równieŻ stabilnoĘci
ki pieniŻnej. Pojawi"y si poglądy, Że w warunkach w skali midzynarodowej. W pracach teoretycznych,
globalizacji prowadzenie przez dany kraj autonomicz- raportach i analizach coraz czĘciej zacz"o pojawia
nej polityki pieniŻnej nie jest moŻliwe. Odnosi si to si pojcie stabilnoĘci finansowej (stabilnoĘci systemu
do dyskutowanego w literaturze tzw. trylematu gospo- finansowego). SwoistoĘ tego zagadnienia sprawia, Że
darki otwartej. Oznacza on, Że w gospodarce otwartej trudno jest jednoznacznie oddzieli kwestie praktycz-
niemoŻliwe jest jednoczesne utrzymanie ca"kowitej ne, teoretyczne i polityczne. Niektóre poglądy moŻ-
swobody przep"ywów kapita"owych i sta"ego poziomu na bowiem zaliczy do kaŻdej z tych grup.
kursu walutowego, przy jednoczesnym ukierunkowa- Celem niniejszego opracowania jest scharakteryzo-
niu polityki pieniŻnej na cele wewntrzne. Próby po- wanie cech, które powinien mie stabilny system finan-
godzenia tych sprzecznych celów skutkują zak"ócenia- sowy, oraz sposobów ich zapewnienia. Po omówieniu
mi w stabilnoĘci gospodarki danego kraju5. Pogląd ten pojcia i znaczenia stabilnoĘci finansowej we wspó"-
jest szeroko rozpowszechniony, mimo Że na co zwra- czesnym systemie finansowym w opracowaniu przed-
cają uwag P. Bofinger i T. Wollmershuser trylemat stawiono cechy stabilnego i silnego systemu finanso-
dotyczy tylko skrajnych wariantów tych celów i moŻli- wego, dzieląc je na dwie grupy makro i mikro. Na-
we jest przekszta"cenie wspomnianego trójkąta nie- stpnie opisano najwaŻniejsze zjawiska wywo"ujące
moŻnoĘci w trójkąt moŻliwoĘci . Rozwiązaniem jest niestabilnoĘ oraz konsekwencje tej ostatniej. Brak sta-
tutaj przyjcie przez bank centralny jednej ze strategii bilnoĘci finansowej zasadniczo zwiksza ryzyko wybu-
managed floating6. chu kryzysu, dlatego teŻ duŻo uwagi poĘwicono kwe-
Wspomniana kruchoĘ systemów finansowych po- stiom związanym z samymi kryzysami. Ostatnia czĘ
woduje wikszą ich wraŻliwoĘ na szoki i kryzysy. przedstawia dzia"ania podjte w celu stworzenia nowej
Konsekwencją postpującego zbliŻania si poszczegól- architektury midzynarodowego systemu finansowego
nych rynków jest równieŻ wzrost ryzyka zaraŻenia (mające zapewni stabilnoĘ finansową). W pierwszej
si kryzysem (contagion risk), z czym wiąŻe si pro- kolejnoĘci skupiono si na rozwiązaniach problemów
blem tzw. niewinnych ofiar krajów, które doĘwiad- na szczeblu mikro, nastpnie na szczeblu makro
czają kryzysów z przyczyn przez siebie niezawinio- i wreszcie na szczeblu ponadnarodowym.
nych. Problem ten dotyczy w najwikszym stopniu
pałstw zaliczanych do grupy tzw. emerging markets
(krajów wschodzących)7. Pojcie i znaczenie stabilnoĘci finansowej
PowaŻną fal kryzysów przynios"y lata 90. Najbar-
dziej spektakularnymi by"y: kryzys w krajach naleŻą- Tak mocno obecnie akcentowane znaczenie stabilnoĘci
cych do Europejskiego Systemu Walutowego w latach finansowej dla efektywnego funkcjonowania zarówno
1992-1993, kryzys meksykałski w 1994 r., azjatycki narodowych systemów finansowych, jak i ca"ej gospo-
w 1997 r. czy wreszcie kryzys rosyjski rok póęniej. Cha- darki Ęwiatowej nie jest sprawą nową. JuŻ w okresie po-
rakterystyczne, Że kryzysy te wystpowa"y równieŻ wojennym stabilnoĘ finansową wymieniano jako je-
na rynkach wschodzących, powodując oprócz proble- den z czterech podstawowych warunków zrównowaŻo-
mów gospodarczych rozpowszechnienie si ubóstwa, nego wzrostu gospodarczego, zapewniającego wysoki
a nawet zawirowania polityczne8. stopieł zatrudnienia wszystkich czynników produk-
Kryzysy finansowe oraz ich nastpstwa dowiod"y, cji9. Na początku lat 70. R. McKinnon jako wynik swo-
Że czerpanie korzyĘci z wikszej efektywnoĘci funkcjo- ich badał przedstawi" wniosek, Że stabilne i silne sys-
temy finansowe wspierają szybszy wzrost gospodarczy-
5 10
A. Wojtyna: Kryzysy finansowe a skutecznoĘ polityki makroekonomicz-
. RównieŻ wielu wspó"czesnych ekonomistów pod-
nej. Bank i Kredyt , nr 7-8/2001, s. 98.
kreĘla, Że stabilnoĘ systemu finansowego jest niezbd-
6
P. Bofinger, T. Wollmershuser: Managed floating: Understanding the new
international monetary order. Wrzburg Economic Paper No. 30, Septem- nym warunkiem prawid"owego funkcjonowania syste-
ber 2001.
mu gospodarczego. Wp"yw systemu finansowego
7
Terminem tym okreĘla si kraje, które nie by"y wczeĘniej z róŻnych przy-
na tempo wzrostu uwzgldniano na przyk"ad w mode-
czyn integralną czĘcią gospodarki Ęwiatowej, podj"y jednak reformy
zmierzające do zliberalizowania swoich gospodarek i otwarcia ich na wy- lach wzrostu endogenicznego11. Niektóre elementy od-
mian midzynarodową. Podjte reformy umoŻliwi"y im wejĘcie
9
na ĘcieŻk zrównowaŻonego wzrostu gospodarczego (W. Ma"ecki, A. Jako pozosta"e warunki wymieniano: wysoką wydajnoĘ, wysoki poziom
S"awiłski, R. Piasecki, U. u"awska: Kryzysy walutowe. Warszawa 2001 zatrudnienia oraz wspó"prac midzynarodową (G. Brown: The conditions
Wydawnictwo Naukowe PWN, s. 9). for high and stable growth and employment. The Economic Journal , No.
8
Gospodarki tych krajów ponios"y najpowaŻniejsze konsekwencje zaburzeł. 111, May 2001, s. C30-C44).
10
Kryzys meksykałski i azjatycki doprowadzi"y do spadku poziomu PKB Za: K. Virolainen: Financial stability analysis at the Bank of Finland. BIS
rzdu 10% (F.S. Mishkin: Financial Policies and the Prevention of Finan- Papers No. 1, Basle, March 2001, s. 186-196.
11
cial Crises in Emerginig Markets Countries. NBER Working Papers 80878, A. Wojtyna: Polityka ekonomiczna a wzrost gospodarczy. Gospodarka Na-
Cambridge, January 2001, s. 1). rodowa nr 6/1995, s. 5-6.
22 Systemy Bankowe BANK I KREDYT marzec 2002
noszące si do stabilnoĘci finansowej zawarto teŻ dla stabilnoĘci mogą by tylko znaczące w sensie ilo-
wtzw. konsensusie waszyngtołskim12. Ęciowym zmiany cen aktywów oraz problemy dotykają-
StabilnoĘ finansowa jest teŻ ĘciĘle związana z innym ce wielu instytucji finansowych. Okresy wzrostów lub
celem polityki gospodarczej, a mianowicie stabilnoĘcią spadków cen aktywów, jak równieŻ upad"oĘci pojedyn-
cen. W bardzo obszernej literaturze dotyczącej relacji mi- czych instytucji są bowiem nieod"ączną cechą Życia go-
dzy tymi kategoriami13 najczĘciej wskazuje si na kom- spodarczego.
plementarnoĘ stabilnoĘci finansowej i stabilnoĘci cen. Inne podejĘcie prezentuje J.C. Trichet, postrzegając
Nie ulega wątpliwoĘci, Że zak"ócenia w systemie finanso- stabilnoĘ finansową jako zdrową sytuacj oraz harmonij-
wym mogą znacznie utrudni zachowanie stabilnego po- ne wspó"dzia"anie rozmaitych instytucji finansowych,
ziomu cen. Z drugiej zaĘ strony korzystne kszta"towanie w po"ączeniu z bezpiecznym i przewidywalnym funkcjo-
si poziomu cen bdzie sprzyja"o stabilnoĘci finansowej. nowaniem rynków pieniŻnych18. J.K. Solarz uwaŻa nato-
Trzeba jednak pamita, Że komplementarnoĘ ta dotyczy miast, Że stabilnoĘ finansowa jest stanem dynamicznej
d"ugiego okresu. W krótkim okresie stabilnoĘ finansowa i trwa"ej równowagi na powiązanych ze sobą rynkach fi-
i stabilnoĘ cen mogą stanowi cele konkurencyjne. nansowych. WyróŻnia on przy tym bieŻącą i przysz"ą sta-
Oczywiste są równieŻ powiązania midzy stabil- bilnoĘ systemu finansowego. Pierwsza wyznacza akcep-
noĘcią finansową a kwestiami wspó"pracy midzynaro- towalny zakres zmian stanów na poszczególnych ryn-
dowej, równowagi bilansu p"atniczego i zad"uŻenia za- kach. StabilnoĘ przysz"a (perspektywiczna) odnosi si
granicznego poszczególnych krajów. Dlatego uzasad- natomiast do braku istotnych s"aboĘci, mogących unie-
nione wydaje si twierdzenie, Że zapewnienie stabilno- moŻliwi w"aĘciwą i terminową reakcj instytucji poĘred-
Ęci systemu finansowego jest warunkiem koniecznym nictwa finansowego na szoki asymetryczne19.
realizacji wszystkich czterech tradycyjnie postrzega- NiezaleŻnie od róŻnic definicyjnych, nie budzi za-
nych celów polityki gospodarczej. strzeŻeł fakt, Że stabilnoĘ finansowa jest fundamental-
Mimo niekwestionowanego znaczenia, pojcie sta- nym warunkiem funkcjonowania gospodarki kaŻdego
bilnoĘci finansowej nie jest jednolicie rozumiane. Naj- kraju. Tworzy ona podstawy do racjonalnych decyzji
czĘciej przez stabilnoĘ finansową rozumie si brak o alokacji kapita"u, a przez to sprzyja procesom inwe-
(nieobecnoĘ) kryzysów finansowych14. Nawet tak pro- stycyjnym i oszczdzaniu. Brak pewnego i bezpieczne-
ste sformu"owanie budzi wątpliwoĘci, a to ze wzgldu go systemu finansowego wiąŻe si natomiast z niepew-
na niejednorodnoĘ pojmowania kryzysu finansowe- noĘcią i ryzykiem, zniechca do zawierania d"ugookre-
go15. Na potrzeby niniejszego opracowania przyjmuje sowych umów oraz uniemoŻliwia w"aĘciwe funkcjono-
si za M. Bordo et al., Że kryzysami finansowymi są wanie instytucji poĘrednictwa finansowego.
epizody gwa"townych zmian na rynku finansowym, Pojawiające si w minionych latach zak"ócenia sta-
związane z niedoborem p"ynnoĘci i niewyp"acalnoĘcią bilnoĘci a przede wszystkim związane z nimi koszty
uczestników rynku i (lub) interwencjami w"adz pu- zwróci"y uwag spo"ecznoĘci midzynarodowej
blicznych mającymi temu zapobiec16. na koniecznoĘ poznania ęróde" niestabilnoĘci i ich po-
Jak jednak podkreĘla A. Crockett, nie naleŻy za- tencjalnych konsekwencji dla poszczególnych rynków
wsze utoŻsamia braku stabilnoĘci z kryzysem. Nie za- czy pałstw. Wiele krajów mia"o przy tym konkretne
wsze bowiem niestabilnoĘ wywo"uje kryzys. Dlatego powody (moŻliwoĘ udzia"u w rynku Ęwiatowym,
teŻ autor ten definiuje stabilnoĘ finansową jako stan, szybszy wzrost gospodarczy itp.), by zapewni stabil-
w którym dzia"alnoĘ gospodarcza nie jest zak"óca- noĘ swoich systemów finansowych. Szczególne zna-
na przez zmiany cen aktywów ani przez problemy in- czenie mia"o to dla emerging markets, które upatrywa-
stytucji finansowych w wywiązywaniu si z ich zobo- "y w stabilnoĘci systemu finansowego szans utrwale-
wiązał17. Crockett zwraca teŻ uwag, Że zagroŻeniem nia i kontynuacji procesów rozwojowych. Zaczto wic
poszukiwa p"aszczyzny porozumienia w dziedzinie
12
Zawiera on warunki uznawane za konieczne do osiągnicia zrówno-
zapewnienia stabilnoĘci finansowej. Priorytetowe zna-
waŻonego wzrostu (zob. A. Wojtyna: Polityka..., op.cit., s. 6).
czenie nadano pracom, których celem by"a identyfika-
13
Zob. np.: S. Cechetti, S. Krause: Financial structure, macroeconomic sta-
bility and monetary policy, NBER Working Papers 8354, Cambridge, Sep- cja cech, jakie powinien mie bezpieczny i stabilny sys-
tember 2001; M. Goodfriend: Financial stability, deflation and monetary
tem finansowy. Dokonano równieŻ znacznego postpu
policy. Federal Reserve Bank of Richmond Working Papers, No. 01-01, Ja-
w monitorowaniu i wykrywaniu potencjalnych zabu-
nuary 2001.
14
Zob. np.: J. Fidrmuc, F. Schardax: Increasing integration of applicant coun- rzeł systemów finansowych, jak równieŻ we wprowa-
tries into international financial markets: implications for financial and
dzaniu sprzyjających temu regu", procedur i instytucji.
monetary stability. BIS Conference Paper, No. 8, Basle 2000, s. 92.
15 Niekiedy na przyk"ad, co jest swoistym nieporozumieniem, stosuje si
18
pojcia kryzysu finansowego i kryzysu walutowego jako synonimy. J.C. Trichet: Introductory Remarks.W: Independence and Accountability.
16
M. Bordo, B. Eichengreen, D. Klingebiel, M. S. Martinez-Peira: Is crisis pro- Developments in Central Banking, Banque de France Bicentennial Symp-
blem growing more severe? Economic Policy. A European Forum, No. sium, Paris, May 2000, s. 195-200.
19
32/2000, s. 55. J.K. Solarz: Midzynarodowy system finansowy. Analiza instytucjonal-
17
A. Crockett: Theory and practice of financial stability. W: Essays in inter- no-porównawcza. Warszawa 2001 Biblioteka MenedŻera i Bankowca, s.
national finance, No. 203, Princeton 1997, s. 2. 183-184
BANK I KREDYT marzec 2002 Systemy Bankowe 23
Wzrost zainteresowania stabilnoĘcią finansową wiarygodnie i szybko, mimo wystpujących zak"óceł),
przejawia si midzy innymi zaangaŻowaniem w bada- (3) zewntrzna stabilnoĘ (system nie wzmacnia po-
nia nad kryzysami finansowymi wielu midzynarodo- jawiających si szoków zewntrznych ani sam nie wy-
wych organizacji, tworzeniem róŻnego rodzaju stowa- wo"uje szoków finansowych).
rzyszeł i grup roboczych, zajmujących si analizą Próba rynków jest jednym ze sposobów okreĘlenia
zmian zachodzących w gospodarce Ęwiatowej, jak rów- cech, sprawiających, Że dany system jest stabilny. MoŻ-
nieŻ powstawaniem nowych instytucji odpowiedzial- na tego dokona równieŻ w inny sposób. W literaturze
nych za popraw stabilnoĘci systemu finansowego. przedmiotu stabilny system finansowy najczĘciej jest
Zapewnienie stabilnoĘci finansowej nie moŻe by opisywany za pomocą:
jednak celem samym w sobie. Jak bowiem podkreĘla warunków, jakie powinien spe"nia taki system23,
A.G. Heldane et al., zachodzi wymiennoĘ midzy sta- zestawu standardów, dotyczących ca"ego syste-
bilnoĘcią systemu finansowego a jego efektywnoĘcią. mu finansowego np. Macroprudential Indica-
Przywiązywanie zbyt duŻej wagi do bezpieczełstwa tors i Aggregated Microprudential Indicators24,
i przewidywalnoĘci moŻe przynieĘ ograniczenie efek- Special Data Dissemination Standard (MFW) -
tywnoĘci. I przeciwnie, dąŻenie do zapewnienia jak lub tylko pewnego jego obszaru, np. Core Princi-
najwikszej efektywnoĘci moŻe tworzy ęród"a poten- ples for Effective Banking Supervision
cjalnych zak"óceł stabilnoĘci, mogących rozwiną si (BCBS)25 w odniesieniu do banków, Objectives
w kryzys finansowy20. Wybór odpowiednich proporcji and Principles of Securities Regulation (IO-
midzy tymi dwoma elementami decyduje o kszta"cie SCO) wobec rynków papierów wartoĘciowych,
rozwiązał instytucjonalnych, jak równieŻ okreĘla prio- Insurance Core Principles (IAIS) w odniesieniu
rytety w"adz na wypadek koniecznoĘci dokonania wy- do ubezpieczycieli26,
boru. elementów narodowych systemów oceny syste-
mu finansowego, np. wykorzystywanego przez
Bank Norwegii modelu RIMINI27 lub financial
Cechy stabilnego systemu finansowego stability analisys Banku Finlandii28.
KaŻda z tych metod przedstawia pewien zbiór
Stabilny system finansowy cech, uwaŻanych za wzorcowe i niezbdne do uzna-
nia danego systemu za stabilny. W opracowaniu przed-
Stabilny i silny system finansowy powinien w"aĘciwie stawione zostaną najwaŻniejsze z nich. Zgodnie z aktu-
wype"nia trzy podstawowe funkcje, a mianowicie21: (1) alną literaturą przedmiotu, cechami takim są:
motywowa uczestników systemu finansowego do nale- 1) w skali makro
Żytego dzia"ania, (2) generowa swobodnie dostpnych stabilizująca polityka gospodarcza, czyli:
informacji, wywierających wp"yw na decyzje finansowe zdrowe podstawy ogólnogospodarcze,
oraz (3) zapewnia instytucjom i podmiotom indywidu- spójnoĘ instrumentów polityki monetarnej i fi-
alnym moŻliwoĘ skutecznego reagowania na bodęce skalnej,
rynkowe i wykorzystywania dostpnych informacji. przygotowana i sekwencyjna liberalizacja finan-
W"aĘciwie skonstruowany system finansowy jest sowa.
najlepszym zabezpieczeniem przed kryzysami finanso- 2) w skali mikro
wymi i ich konsekwencjami. Sprawia on, Że ryzyko wy- odpowiednia struktura i w"aĘciwe funkcjonowa-
stąpienia kryzysu zmniejsza si nawet w trudnych wa- nie rynku, czyli:
runkach gospodarczych. Taki system musi przejĘ z po- zdrowe ramy prawne,
wodzeniem prób rynków (test of markets), która wiarygodnoĘ i przejrzystoĘ (odpowiednie zasa-
wykaŻe, czy spe"nia on odpowiednie warunki. Do wa- dy rachunkowoĘci i informacji),
runków tych naleŻą22: (1) odpowiednia elastycznoĘ naleŻyte zarządzanie i nadzór w"aĘcicielski (cor-
(system funkcjonuje efektywnie, alokując kapita"y na- porate governance),
wet w warunkach gwa"townie zmieniających si oko- skuteczny nadzór i kontrola,
licznoĘci), (2) prŻnoĘ (transakcje są przeprowadzane
23
Np. D. Folkerts-Landau [i inni]: Toward a framework for financial stability.
IMF, Washington DC 1998; J. Fidrmuc, F. Schardax: Increasing ..., op. cit.;
Financial Stability in Emerging Market Economies ..., op.cit.
20 24
A.G. Haldane, G. Hoggart, V. Saprta: Assesing financial system stability, effi- O. Evans, A. M. Leone, M. Gill, P. Hilbers: Macroprudential Indicators of
ciency and structure at the Bank of England. BIS Papers No. 1, Basle 1998, s. 1. Financial System Soundness. IMF, Washington DC, April 2000.
21 25
Financial Stability in Emerging Market Economies. A Strategy for Formula- W.R. White: What Have We Learned From Recent Financial Crises and Po-
tion, Adoption and Implementation of Sound Principles and Practices to licy Responses? BIS Working Papers, No. 84, Basle, January 2000.
26
strenghten Financial Systems. BIS IMF, Basle Paris, April 1997, s. 9-10, Report of the Working Group on Strenghtening Financial System Soudness,
21. W innym ujciu uznaje si, Że funkcjami systemu finansowego jest BIS, October 1998.
27
transformacja p"ynnoĘci oraz ryzyka. . Eitrheim, B. Gulbrandsen: Amodel based approach to analysing finan-
22
Zob. np.: D. T. Brash: Promoting financial stability: the New Zealand ap- cial stability. BIS Paper No. 1, Basle, March 2001, s. 311-330.
28
proach. BIS Review, 53/2001. K. Virolainen: Financial stability ..., op.cit., s. 186-196.
24 Systemy Bankowe BANK I KREDYT marzec 2002
dyscyplina rynkowa, W"adze monetarne muszą mie swobod realizacji nad-
odpowiednia sie bezpieczełstwa. rzdnego celu stabilnoĘci cen, a w"adze fiskalne muszą
Pierwsza grupa sk"ada si z makroekonomicznych mie zdolnoĘ kontroli wydatków publicznych i egze-
warunków odnoszących si równieŻ do sfery realnej. kwowania dochodów. Dla w"aĘciwego funkcjonowania
Wywierają one presj na podejmowane decyzje finan- obu omawianych polityk niezbdne jest takŻe zapew-
sowe oraz na otoczenie, w którym funkcjonuje system nienie odpowiednich rozwiązał instytucjonalnych.
finansowy. Drugą grup tworzą czynniki odpowiadają- Wlatach 80. i 90. w szerokim zakresie dokonywa"a
ce za si" i stabilnoĘ (robustness) samego systemu fi- si liberalizacja i deregulacja systemów finansowych. Se-
nansowego. Dotyczą one g"ównie rynku kapita"owego, kwencja wydarzeł z tym związanych oraz nastpstwa li-
instytucji finansowych oraz regulacji, na podstawie beralizacji zostaną przedstawione w dalszej czĘci opra-
których przeprowadzane są transakcje finansowe. Obie cowania. W tym miejscu wypada zasygnalizowa, Że pro-
grupy czynników okreĘlają kszta"t systemu finansowe- ces ten znacząco wp"ywa" na warunki prowadzenia poli-
go. Od nich zaleŻy, czy system bdzie w stanie spe"nia tyki makroekonomicznej. Jak pokaza"y doĘwiadczenia
wspomniane postulaty dotyczące w"aĘciwego funkcjo- wielu pałstw, niew"aĘciwie przeprowadzony proces li-
nowania. beralizacji zwiksza" ryzyko wystąpienia szoków i powo-
dowa" duŻą niestabilnoĘ. Czsto prowadzi"o to do po-
Makroekonomiczne cechy stabilnoĘci finansowej waŻnych kryzysów. Pojawi" si problem, czy moŻ-
na unikną kosztów niew"aĘciwie przeprowadzonej dere-
StabilnoĘ makroekonomiczna jest warunkiem wstp- gulacji rynków finansowych. Mimo Że specyfika warun-
nym stabilnoĘci ca"ego systemu finansowego. W znacz- ków gospodarczych i systemów finansowych poszczegól-
nym stopniu zmniejsza jego wraŻliwoĘ na szoki (jednak nych pałstw znacznie utrudnia stworzenie uniwersalnej
nie eliminuje ryzyka wybuchu kryzysu) i u"atwia dąŻe- recepty na przeprowadzanie liberalizacji, sformu"owano
nia do poprawy sytuacji rynku finansowego w razie pewne g"ówne zasady, pozwalające na uniknicie desta-
ewentualnych zaburzeł. StabilnoĘ makro oznacza bilizacji systemu finansowego, a mianowicie32:
przede wszystkim zdrowe podstawy ogólnogospodarcze. przeprowadzanie liberalizacji w odpowiednich
Zapewnienie ich wymaga takiej polityki makroekono- warunkach gospodarczych, w ramach ca"oĘcio-
micznej pałstwa, która dąŻy do osiągnicia zrównowa- wej strategii, mającej na celu zapewnienie bodę-
Żonej stopy wzrostu gospodarczego (zbliŻonej do poten- ców do w"aĘciwych zachował uczestników ryn-
cjalnej). Konieczna jest wic odpowiednia konsekwencja ku i efektywnej dyscypliny rynkowej33;
wrealizacji celów polityki monetarnej (stabilny poziom wzmocnienie nadzoru i zaostrzenie regulacji
cen) i fiskalnej (zdrowe finanse publiczne i rozwaŻna po- ostroŻnoĘciowych przed przeprowadzeniem li-
lityka zarządzania d"ugiem publicznym), prowadzenie beralizacji;
racjonalnej polityki strukturalnej i dbanie o równowag sekwencyjnoĘ procesu liberalizacji (sequential
bilansu p"atniczego. Efektem dzia"ania w"adz powinny liberalization) dostosowana do tempa rozwoju
by stabilne i przewidywalne wskaęniki gospodarcze ca"ego rynku finansowego (wykluczenie czĘcio-
oraz odpowiedni poziom oszczdnoĘci narodowych wej liberalizacji, która zwiksza ryzyko wystą-
(prywatnych i publicznych), pozwalający na finansowa- pienia kryzysu).
nie wikszoĘci inwestycji ze ęróde" krajowych29. Przytoczone zasady odnoszą si przede wszystkim
StabilnoĘci systemu finansowego sprzyja teŻ odpo- do pałstw wschodzących i transformujących si, które
wiednia koordynacja i dyscyplina polityki monetarnej jeszcze nie przeprowadzi"y pe"nej liberalizacji. Jakkol-
i fiskalnej30. Konieczne jest precyzyjne ustalenie relacji wiek w warunkach globalizacji rynków finansowych
midzy obszarami oddzia"ywał a celami tych dziedzin i ciąg"ego rozwoju instrumentów pochodnych, postulo-
polityki gospodarczej oraz taki dobór instrumentów, wana stopniowa liberalizacja jest praktycznie niemoŻli-
który zapewni ochron przed zmiennoĘcią poziomu wa34, uwzgldnianie tych zasad pozwala minimalizo-
cen (w szczególnoĘci cen ŻywnoĘci), midzynarodo- wanie potencjalnych problemów.
wych stóp procentowych i kursów walutowych (po-
32
Por.: M. Goldstein, P. Turner: Banking crises ..., op.cit., s. 43-44, Financial
wstających g"ównie za poĘrednictwem instrumentów
Stability in Emerging Markets Economies ..., op. cit., s. 47-48.
pochodnych), co pozwoli zmniejszy ryzyko funkcjo-
33
Wymaga to zaprogramowania adekwatnego do przebiegu procesu liberali-
nowania kredytodawców i kredytobiorców. Zastosowa- zacji tempa wprowadzania odpowiednich przepisów prawnych, przejrzy-
stych regu" dzia"alnoĘci gospodarczej, standardów ksigowoĘci i rewizji
ne instrumenty polityki pieniŻnej i fiskalnej muszą
(audytu), prawa prywatnej w"asnoĘci, dobrze zaprojektowanego systemu
by spójne i zgodne z przyjtym reŻimem kursowym31.
gwarantowania depozytów (DIS deposit insurance scheme), tworzenia
w"aĘciwej struktury instytucjonalnej. Por.: M. Sasin: Financial Systems, Fi-
29
Financial Stability in Emerging Market Economies ..., op.cit., s. 21, 24. nancial Crises, Currency Crises W: M. Dąbrowski (ed.): Currency Crises in
30
M. Goldstein, P. Turner: Banking Crises in Emerging Economies: Origins Emerging Markets Selected Comparative Studies. CASE Reports, No. 41,
and Policy Options. BIS Economic Papers, No. 46, Basle, October 1996, Warsaw 2001, s. 70.
34
s. 32. W. Ma"ecki, A. S"awiłski, R. Piasecki, U. u"awska: Kryzysy finansowe.
31
Szerzej: F. S. Mishkin: Financial Policies ..., op.cit., s. 33-36. op.cit., s. 180.
BANK I KREDYT marzec 2002 Systemy Bankowe 25
Kołcząc omawianie makroekonomicznych pod- dejmowanie nadmiernego ryzyka38 przez w"aĘci-
staw stabilnoĘci warto podkreĘli, Że na co zwraca cieli i menedŻerów,
uwag M. Goldstein stabilnoĘ makroekonomicz- zapewnia odpowiednie zasady wejĘcia (entry
na i stabilnoĘ finansowa w znacznym stopniu si uzu- policy)39 i wyjĘcia (exit policy)40,
pe"niają35. Realizacja polityki gospodarczej pałstwa tworzy odpowiednie regulacje (dotyczące ra-
zgodnie z przedstawionymi zasadami wymaga bowiem chunkowoĘci, wyceny i sprawozdawczoĘci), za-
efektywnego i przewidywalnego systemu finansowego. pewniające wszystkim uczestnikom rynku dosta-
teczną informacj.
Mikroekonomiczne cechy stabilnoĘci finansowej SkutecznoĘ i przejrzystoĘ norm prawnych w du-
Żym stopniu zaleŻą równieŻ od sposobu wprowadzenia
MoŻliwoĘci racjonalnego i efektywnego funkcjonowania w Życie poszczególnych przepisów i procedur oraz ska-
podmiotów gospodarczych zaleŻą, oprócz sprzyjającego li ich przestrzegania i egzekwowania w praktyce.
otoczenia makroekonomicznego, takŻe od czynników Odpowiednie akty prawne mają teŻ związek z wiary-
mikroekonomicznych, związanych z samym systemem godnoĘcią i przejrzystoĘcią systemu finansowego, bdący-
finansowym. Niektóre ich aspekty zostaną omówione mi warunkiem zapewnienia uczestnikom rynku naleŻytej
szerzej, natomiast syntetyczne ujcie warunków stabil- informacji. Brak przejrzystoĘci systemu finansowego
noĘci na szczeblu mikro zawiera schemat 1. (w szczególnoĘci niewystarczająca i z"ej jakoĘci informa-
Dla w"aĘciwego funkcjonowania podmiotów gospo- cja) uniemoŻliwia efektywne funkcjonowanie nadzoru,
darczych w skali mikro niezbdny jest naleŻycie skonstru- kontroli w"aĘcicielskiej i dyscypliny rynkowej. Stanowi to
owany i efektywny system prawny. Takie czynniki, jak powaŻny problem w gospodarkach wschodzących, ale nie
przejrzyste akty prawne, efektywny system sądowniczy omija teŻ pałstw o dojrza"ej gospodarce rynkowej41.
czy odpowiednie przepisy ostroŻnoĘciowe, przyczyniają Dla przejrzystoĘci i wiarygodnoĘci systemu finanso-
si do sprawnego funkcjonowania systemu finansowego, wego pierwszorzdne znaczenie mają równieŻ w"aĘciwe
awszelkie niedociągnicia w tej dziedzinie mogą by ęró- zasady rachunkowoĘci i klasyfikacja aktywów. UmoŻli-
d"em powaŻnych problemów na rynkach finansowych wiają one bowiem kredytodawcom, kredytobiorcom,
(kiedy decyzje podejmowane przez uczestników rynków w"aĘcicielom i udzia"owcom, menedŻerom oraz nadzoro-
finansowych opierają si na zmowach, korupcji, nepoty- wi uzyskanie informacji o funkcjonowaniu, wydajnoĘci
zmie, uk"adach koleŻełskich itp.)36. WaŻne jest stworze- i zyskownoĘci podmiotu. Skuteczne zasady rachunkowo-
nie takiego systemu prawnego, w którym przestrzegane są Ęci wyróŻniają si czterema podstawowymi cechami42:
formy oraz warunki kontraktów i gdzie dokonanie zabez- precyzją iloĘciową i jakoĘciową,
pieczenia prawnego, "ącznie z braniem w posiadanie istotnoĘcią i przejrzystoĘcią poszczególne po-
przedmiotu zabezpieczenia, jest moŻliwe bez nadmierne- zycje w"aĘciwie oddają rzeczywistą sytuacj,
go opóęnienia. Z punktu widzenia zagroŻeł dla systemu pe"noĘcią dostarczana informacja obejmuje
finansowego prawne zabezpieczenia kredytów są szcze- wszystkie aspekty dzia"alnoĘci podmiotu, ze
gólnie waŻne. JeŻeli system zabezpieczeł funkcjonuje szczególnym naciskiem na jego aktualną i przy-
w"aĘciwie, w znacznym stopniu moŻe ochroni banki sz"ą sytuacją finansową,
przed problemami wynikającymi z niesp"acanych kredy- terminowoĘcią informacja dostarczana regular-
tów. Sprawny system prawny w zakresie wspomagania nie i na czas (odpowiednio do podejmowanych
systemu finansowego powinien w szczególnoĘci37: decyzji).
tworzy jasne prawa i obowiązki oraz wytycza
granice odpowiedzialnoĘci karnej uczestników
38
Wniniejszym opracowaniu przez nadmierne ryzyko rozumie si przekro-
rynku finansowego,
czenie przez instytucje finansowe ograniczeł nak"adanych na ich portfel
tworzy zasady wspomagające si"y rynku (dyscy- aktywów lub niedope"nienie przez nie wymogów kapita"owych.
39
Wprzypadku instytucji finansowych powinno ono dotyczy w szczegól-
plin rynkową) i Ęrodowisko, które umoŻliwia
noĘci: (1) wysokoĘci kapita"u początkowego, (2) wymagał w"aĘciwych
funkcjonowanie tylko rentownym instytucjom
kwalifikacji g"ównych udzia"owców i menedŻerów, (3) wymogu przejrzy-
finansowym (w szczególnoĘci bankom) i przed- stej struktury w"aĘcicielskiej (corporate structure), (4) wymogu w"aĘciwej
struktury organizacyjnej (oraz odpowiedniej jakoĘci systemu kontroli
sibiorstwom,
wewntrznej), (5) w przypadku banku zagranicznego kontroli poziomu
stwarza bodęce do w"aĘciwego i efektywnego
nadzoru w kraju pochodzenia (D. Folkerts-Landau [i inni]: Toward a frame-
funkcjonowania podmiotów oraz ogranicza po- work ..., op.cit., s. 11).
40
Przede wszystkim chodzi tu o stosowne Ęrodki zaradcze i restrykcje do-
tyczące s"abych podmiotów (w szczególnoĘci instytucji finansowych), zdro-
35
M. Goldstein, P. Turner: Banking crises ..., op.cit., s. 34. we prawo upad"oĘciowe (nie dostarczające bodęców do pokusy naduŻycia),
36
Por.: F.S. Mishkin: Financial Policies ..., op cit., s. 24; J.L. Walker: Building rozsądne stosowanie zasady za duŻy, Żeby upaĘ (Too-Big-To-Fail) (ibi-
the Legal and Regulatory Framework. W: Building an Infrastructure for Fi- dem, s. 10; F.S. Mishkin: Financial Policies ..., op.cit., s. 17-19, 30).
41
nancial Stability, ed. E. S. Rosengren, J. S. Jordan, Federal Reserve Bank of Por.: J.L. Walker: Appendix: Guiding Principles and Core Requirements for
Boston Conference Series No. 44, June 2000, s. 31. Legal System in a Market Economy. W: Building an Infrastructure ...,
37
D. Folkerts-Landau [i inni]: Toward a framework ..., op.cit., s. 11; Financial op.cit., s. 61-66.
42
Stability in Emerging Market Economies ..., op. cit., s. 25-27. Financial Stability in Emerging Market Economies ..., op.cit., s. 28.
26 Systemy Bankowe BANK I KREDYT marzec 2002
Schemat 1 Mikroekonomiczne cechy stabilnego i zdrowego systemu finansowego
System prawny
naleŻycie sformu"owane moŻliwoĘ egzekwowa- zdolnoĘ ustanowienia odpowiednie rozwiązania
prawo w"asnoĘci nia w praktyce postano- i w"aĘciwego oszacowa- prawa upad"oĘciowego
i kontraktowe wieł podpisanych umów nia zabezpieczenia
RachunkowoĘ, przejrzystoĘ i ujawnienia
w"aĘciwa klasyfika- sta"y i skuteczny regularnie publiko- bieŻące publikowa- dostpnoĘ obiek-
cja kredytów i reali- mechanizm rewido- wane informacje nie istotnych da- tywnych ratingów
styczne szacowanie wania/audytu o zdolnoĘci kredy- nych finansowych kredytowych
aktywów towej instytucji (wskaęników ma- i informacji o moŻ-
finansowych kroekonomicznych, liwoĘciach zacią-
poziomu rezerw, gnicia kredytu
statystyk sektora
bankowego, itp.)
Zarządzanie i corporate governance
Wymóg adekwatnoĘci zwalnianie menedŻerów egzekwowanie odpowie- powszechne stosowanie
kapita"owej wspó"mier- za z"e wyniki dzia"alnoĘci dzialnoĘci karnej skutecznych systemów
ny do podejmowanego menedŻerów zarządzania ryzykiem
ryzyka i wewntrznej kontroli
Struktura rynku
sektor widoczny limity p"ynny dopuszcze- skuteczny udzia" pał-
finansowy udzia" koncentracji rynek mi- nie do uŻy- i pewny stwowych
otwarty zagranicz- sektora dzybankowy cia pe"nego system instytucji
na nowych nych instytu- finansowego i kapita"owy zestawu in- p"atniczy finansowych
wykwalifi- cji w ca"oĘci strumentów i rozlicze- w ca"oĘci
kowanych aktywów finansowych niowy aktywów
uczestników sektora sektora
Nadzór i kontrola
odpowiedni poziom weryfikacja informacji nt. stosowanie norm naleŻyte uprawnienia
przejrzystoĘci zarządzania ryzykiem, stworzonych przez do uzyskiwania
i niezaleŻnoĘci wewntrznej kontroli midzynarodowe grupy potrzebnych informacji
(politycznej i finanso- i jakoĘci aktywów robocze (Basle Commit- i egzekwowania grzywien
wej) nadzoru poprzez regularne audyty tee, FSF itp.)
wykwalifikowany przeprowadzanie wspó"praca odpowiednie miary w"aĘciwa strategia
personel, skonsolidowanego organów nadzoru do poszczególnych na wypadek niewy-
odpowiednie ęród"a nadzoru (m.in. wymiana typów ryzyka p"acalnoĘci
finansowe informacji)
Sie bezpieczełstwa
jawne systemy gwarantowania stosowne obciąŻenie stratami surowe warunki wykorzystywania
depozytów nastawione na ochron poszczególnych udzia"owców publicznych ęróde" finansowania
drobnych deponentów
Łród"o: opracowanie w"asne na podstawie: Annex 1, Illustrative list of indicators of robust financial systems. W: Financial Stability in Emerging Market Econo-
mies ..., op.cit., s. 74-76.
BANK I KREDYT marzec 2002 Systemy Bankowe 27
Cechy te moŻna równieŻ odnieĘ do klasyfikacji ak- nansowych i niefinansowych do profesjonalnego za-
tywów. Ich spe"nienie sprawi, Że zarówno zasady ra- rządzania ryzykiem. Za w"aĘciwy nadzór w"aĘciciel-
chunkowoĘci, jak i klasyfikacja aktywów bdą wype"- ski odpowiada g"ównie sektor prywatny, ale pałstwo
nia swoje podstawowe zadanie dają realny obraz sy- równieŻ moŻe odegra tu istotną rol. Oprócz wspie-
tuacji finansowej podmiotu, jego zysków i strat oraz ak- rających dzia"ał z tej strony, podstawowymi warun-
tualnej wartoĘci rynkowej (moŻliwa jest realna wyce- kami naleŻytego nadzoru w"aĘcicielskiego są47:
na wartoĘci i w"aĘciwa klasyfikacja aktywów). Z punktu 1) dostpnoĘ przejrzystych i wiarygodnych infor-
widzenia w"aĘciwego funkcjonowania dyscypliny ryn- macje o kondycji finansowej podmiotów,
kowej bardzo waŻny jest teŻ stopieł publicznego ujaw- 2) wyraęne rozgraniczenie midzy obowiązkami (re-
niania (public disclosure) informacji przez podmioty sponsibilities) sektora publicznego i prywatnego,
gospodarcze (zw"aszcza instytucje finansowe)43. WaŻne 3) przestrzeganie zasad dobrej praktyki w ra-
jest tutaj stworzenie odpowiednich wskaęników (doty- chunkowoĘci i niezaleŻnoĘ zarządu,
czących m.in. koncentracji ryzyka, jakoĘci aktywów, 4) procedury umoŻliwiające pe"ną kontrol we-
p"ynnoĘci, wyp"acalnoĘci, struktury w"asnoĘci, zarzą- wntrzną oraz monitoring procesów decyzyj-
dzania poszczególnymi grupami ryzyk), dających uczest- nych i wykonawczych (czego warunkiem jest
nikom rynku jak najbardziej pe"ną i wiarygodną informa- midzy innymi przejrzysta struktura i delegacja
cj, bez ujawniania nadmiernej iloĘci szczegó"ów. uprawnieł),
Cechą w"aĘciwego funkcjonowania rynku finan- 5) ogólne zasady (frameworks) odwo"ujące si
sowego są równieŻ naleŻycie zarządzane instytucje fi- do praw rynku i nadąŻające za ich zmianami.
nansowe44. Obok wspomnianych juŻ elementów Podstawowym warunkiem skutecznego nadzoru
systemu prawnego i zasad rachunkowoĘci na jakoĘ (supervision) ostroŻnoĘciowego jest natomiast jego au-
zarządzania wp"ywa prawid"owy nadzór w"aĘciciel- tonomia, uniemoŻliwiająca wszelkie ingerencje poli-
ski nad przedsibiorstwami (corporate governance). tyczne i naciski ze strony banków, ich udzia"owców,
UmoŻliwia on ograniczenie tzw. problemu principal- deponentów, innych kredytodawców itd. Skuteczny
-agent, czyli szefa i pe"nomocnika (opisanego juŻ nadzór powinien ponadto by wyposaŻony w odpo-
w 1776 r. przez A. Smitha), wynikającego z oddziele- wiednie ęród"a finansowania i zatrudnia wykwalifi-
nia w"asnoĘci kapita"u od zarządzania nim i kontroli- kowanych pracowników. Musi on równieŻ dyspono-
45
. NajproĘciej nadzór w"aĘcicielski moŻna okreĘli ja- wa w"aĘciwym zestawem norm i standardów oraz
ko zasad, zgodnie z którą menedŻerowie odpowiada- kluczowych zasad funkcjonowania. Niezbdny jest teŻ
ją przed zarządem, a zarząd odpowiada przed udzia- dostp do informacji potrzebnych do realizacji zadał
"owcami w"aĘcicielami46. UmoŻliwia to tym ostat- postawionych przed nadzorem48. F.S. Mishkin prezen-
nim monitorowanie zarządzania i wp"ywanie na jego tuje siedem obszarów (cech) silnego i skutecznego
jakoĘ, dziki czemu mogą Żąda na rynku wyŻszych nadzoru49:
cen za swoje udzia"y. Corporate governance ma wic 1) bezpoĘrednie dzia"ania naprawcze tzw. kon-
zasadnicze znaczenie dla wywo"ywania w"aĘciwych cepcja PCA, która zostanie omówiona w dalszej
bodęców, sk"aniających menedŻerów instytucji fi- czĘci opracowania,
2) skupienie si na w"aĘciwym zarządzaniu ryzy-
kiem,
43
Szerzej: Multidisciplinary Working Group on Enhanced Disclosure Final Re-
3) ograniczenie zasady za duŻy Żeby upaĘ ,
port to BCBS, CGFS, IAIS, IOSCO, April 2000; F.S. Mishkin: Financial Poli-
4) odpowiednie uprawnienia wykonawcze dla or-
cies ..., op.cit., s. 22-23; D. Folkerts-Landau [i inni]: Toward a framework ...,
op.cit., s. 8-9; M. Goldstein, P. Turner: Banking crises ..., op.cit., s. 46-49.
ganów nadzoru
44
J.D. Wolfensohn twierdzi nawet, Że we wspó"czesnej Ęwiatowej gospodar-
5) niezaleŻnoĘ organów nadzoru (w szczególnoĘci
ce zarządzanie firmami jest równie waŻne, jak rządzenie pałstwami (J.D.
polityczna i finansowa),
Wolfensohn: ABattle for Corporate Honesty. The Economist The World
in 1999, s. 38, za: H.J. Gregory: Building the Legal and Regulatory Frame-
6) przejrzystoĘ nadzoru,
work: Discussion. W: Building an Infreastructure ..., op.cit., s. 68).
7) ograniczenie udzielania poŻyczek podporząd-
45
A. Smith: An Inquiry Into The Nature of Causes of The Wealth of Nations.
kowanych (connection lending).
Edwin Cannan, Ed., University of Chicago Press 1976 (1776), s. 264-265,
za: H.J. Gregory, M.E. Simms: Corporate Governance: What It Is and Why It
Matters, 9th International Anti-Corruption Conference, Durban, South
47
Africa, 10-15 October 1999, s. 9. Por.: Report of the Working Group ..., op.cit., s. 7; D. Folkerts-Landau [i in-
46
Wed"ug wąskiej definicji, corporate governance dotyczy związków midzy ni]: Toward a framework ..., op.cit., s. 13-14; H.J. Gregory: Building the Le-
menedŻerami, prezesami (zarządu) i udzia"owcami. Szeroka definicja od- gal and Regulatory Framework: Discussion, op.cit., s. 70-72, 74-76.
48
nosi si do takiego po"ączenia przepisów i regulacji prawnych, zasad obro- Zagadnienie skutecznego nadzoru jest szczegó"owo przedstawione w: Core
tu gie"dowego i dobrowolnych praktyk sektora prywatnego, które umoŻli- Principles for Effective Banking Supervision (Basle Core Principles). BCBS,
wia firmom przyciąganie kapita"u, skuteczne funkcjonowanie, generowa- Basle, September 1997.
49
nie zysków oraz wype"nianie jednoczeĘnie obowiązków nak"adanych F.S. Mishkin: Financial Policies ..., op.cit., s. 14-22. W innym opracowaniu
przez prawo i oczekiwania spo"eczne (I.M. Millstein: The Evolution of Cor- Mishkin przedstawia ciekawy zestaw 10 zaleceł dotyczących poprawy
porate Governance in the United States. W: Remarks to the World Econo- nadzoru bankowego na podstawie dokumentu autorstwa R. de Krivoy (F.S.
mic Forum,.Davos, Switzerland, February 1998, za: H.J. Gregory: Building Mishkin: Reforming Bank Supervisory: Discussion. w: Building an Infra-
the Legal and Regulatory Framework: Discussion, op.cit., s. 69). structure ..., op.cit., s. 134-135).
28 Systemy Bankowe BANK I KREDYT marzec 2002
Niezbywalną czĘcią stabilnego systemu finanso- Dzia"ania takie umoŻliwiają pozostawienie zdro-
wego jest dyscyplina rynkowa prawid"owo oddzia"ują- wych instytucji i wyeliminowanie (dopuszczenie
ca na instytucje finansowe i przedsibiorstwa. Chronio- do upad"oĘci) niewyp"acalnych (przy stosunkowo nie-
ny przez nią system jest z natury stabilny i bardziej od- wielkich kosztach). JeŻeli w danym kraju dzia"a rów-
porny na szoki zewntrzne. Dla zapewnienia dyscypli- nieŻ system gwarantowania depozytów, poŻyczkodaw-
ny rynkowej muszą by spe"nione cztery podstawowe ca ostatniej instancji jest praktycznie zwolniony z reali-
warunki wszyscy uczestnicy rynku mają wystarczają- zacji drugiego z wymienionych zadał.
ce informacje do podejmowania decyzji, potrafią je od- Podstawowym celem funkcjonowania wspomniane-
powiednio przetwarza, kierują si w"aĘciwymi bodę- go systemu jest ochrona oszczdnoĘci drobnych depo-
cami oraz w"aĘciwie korzystają z mechanizmu dyscy- nentów, w celu podniesienia ich zaufania do instytucji fi-
pliny rynkowej. Konieczne jest równieŻ ograniczenie nansowych, oraz ochrona systemów p"atniczych, a przez
zaangaŻowania pałstwa w system finansowy, czego to zwikszanie stabilnoĘci systemu finansowego. Ponad-
wyrazem jest50: to, system taki ma umoŻliwi ma"ym i nowo powsta"ym
1) duŻa przejrzystoĘ dzia"ał rządu dotyczących bankom konkurowanie z duŻymi bankami, czsto opiera-
systemu finansowego (np. jasny system opodat- jącymi dzia"alnoĘ na ukrytych gwarancjach (np. wynika-
kowania systemu bankowego), jących ze stosowania zasady Too-Big-To-Fail), i stwo-
2) dąŻenie do funkcjonowania banków pałstwo- rzy odpowiednie warunki wejĘcia , sprzyjające w"aĘci-
wych wed"ug zasad wolnorynkowych (tak jak wej dywersyfikacji rynku. Szczegó"owe rozwiązania do-
banki komercyjne), tyczące zasad funkcjonowania systemu gwarantowania
3) ograniczenie bezpoĘredniego kredytowania za- depozytów zaleŻą od specyfiki rynków finansowych po-
groŻonych banków przez pałstwo (goverment- szczególnych pałstw. W normalnych okolicznoĘciach
-directed lending) do wyjątkowych przypadków w"aĘciwie funkcjonujący system powinien53:
4) prywatyzacja banków pałstwowych. by jasno zdefiniowany w przepisach prawnych
Spe"nienie tych warunków pozwoli na stworzenie i regulacjach,
sytuacji, w której niew"aĘciwie funkcjonujące podmio- nak"ada limity pokrycia,
ty (podejmujące nadmierne ryzyko, bdące na kraw- obejmowa wielu cz"onków,
dzi wyp"acalnoĘci itp.) bdą eliminowane z rynku, co interweniowa szybko i rozwaŻnie,
wzmocni jego struktur51. Ciąg"a i silna dyscypli- posiada odpowiednie fundusze, aby zapobiec
na rynkowa wzmaga takŻe skutecznoĘ corporate go- niewyp"acalnoĘci,
vernance. natychmiast wyp"aca depozyty,
Sie bezpieczełstwa (safety net) w wikszoĘci mie dostp do bieŻących i pe"nych informacji
pałstw stanowi integralną czĘ infrastruktury finanso- na temat sytuacji finansowej banków,
wej. Jej w"aĘciwa konstrukcja, m.in. poprzez zwiksze- wspó"pracowa z nadzorem i instytucją kredyto-
nie zaufania do systemu bankowego, moŻe pozytywnie dawcy ostatniej instancji.
wp"ywa na stabilnoĘ systemu finansowego. Dwoma Do elementów sieci bezpieczełstwa czsto zali-
najwaŻniejszymi elementami sieci bezpieczełstwa są: cza si równieŻ wspomniane juŻ zasady wyjĘcia (exit
poŻyczkodawca ostatniej instancji (lender of last re- policy). NaleŻycie sformu"owane prawo upad"oĘcio-
sort), którym zazwyczaj jest bank centralny, oraz sys- we umoŻliwia sprawne pozbycie si s"abych i nie-
tem gwarantowania depozytów (deposit insurance wyp"acalnych banków. Dopuszczenie do upadku
scheme). z"ych podmiotów dostarcza teŻ funkcjonującym insty-
Instytucja poŻyczkodawcy ostatniej instancji po- tucjom finansowym w"aĘciwych bodęców, wp"ywają-
winna spe"nia trzy podstawowe zadania52: cych na ograniczenie podejmowanego ryzyka, przez
chroni integralnoĘ systemu p"atniczego, co zwiksza si stabilnoĘ systemu finansowego.
zapobiega runom na banki i przekszta"caniu si
ich w kryzysy bankowe,
zapobiega zaburzeniom p"ynnoĘci poszczegól- Łród"a niestabilnoĘci finansowej
nych banków, czsto prowadzącym do niewy-
p"acalnoĘci. NiestabilnoĘ systemu finansowego
Pałstwa mające relatywnie zdrowe i silne systemy
50
M. Goldstein, P. Turner: Banking crises ..., op.cit., s. 43-44.
finansowe są w stanie przezwyciŻy szoki ze-
51
A. Crockett: Market discipline and financial stability. Financial Stability
wntrzne i zaburzenia stabilnoĘci. Brak stabilnoĘci
Review, June 2001, s. 166-173.
52
D. Folkerts-Landau [i inni]: Toward a framework ..., op.cit., s. 27. Omówie-
finansowej coraz czĘciej jest natomiast kojarzony
nie literatury odnoszącej si do instytucji poŻyczkodawcy ostatniej instan-
cji moŻna znaleę np. w: X. Freixas, C. Giannnini, G. Hoggart, F. Soussa:
Lender of last resort: a review of literature, Financial Stability Review. No-
53
vember 1999, s. 151-168. D. Folkerts-Landau [i inni]: Toward a framework ..., op.cit., s. 30.
BANK I KREDYT marzec 2002 Systemy Bankowe 29
z powaŻnymi problemami dotykającymi sektora fi- nansowych59 oraz znaczne ruchy cen aktywów60.
nansowego. NiestabilnoĘ powoduje bowiem wyso- W niniejszym opracowaniu przedstawiono makro-
kie koszty makroekonomiczne, związane ze spowol- ekonomiczne i mikroekonomiczne ęród"a niestabil-
nionym tempem wzrostu gospodarczego, nieefektyw- noĘci, a takŻe ich konsekwencje na podstawie wspo-
nym poĘrednictwem finansowym oraz os"abionym mnianego raport BIS IMF oraz analizy i opracowa-
zaufaniem publicznym do rynków finansowych. nia dotyczące kryzysów lat 90. atwo zauwaŻy, Że
Koszty te są szczególnie wysokie i dotkliwe w kra- wiąŻą si one z niepe"nym wprowadzeniem, brakiem
jach wschodzących, które dopiero dostosowują si lub nawet zaprzeczeniem cech omawianych w po-
do dzia"ania wed"ug zasad wolnego rynku i gdzie do- przedniej czĘci opracowania.
piero tworzy si odpowiednie struktury. Wynika to
z faktu, Że gospodarki pałstw wschodzących boryka- Makroekonomiczne ęród"a niestabilnoĘci
ją si z róŻnego rodzaju problemami strukturalnymi,
są mniej zdywersyfikowane i mniej elastyczne Zaburzenia makroekonomiczne jako ęród"o niestabil-
a przez to bardziej wraŻliwe na wszelkiego rodzaju noĘci moŻna rozumie bardzo szeroko. Zazwyczaj
szoki zewntrzne. W konsekwencji, emerging mar- oznaczają one niezrównowaŻoną stop wzrostu gospo-
kets doĘwiadczają powaŻnych wahał kursu waluto- darczego, niebezpieczny poziom deficytu bilansu p"at-
wego i stóp procentowych, gwa"townych ruchów niczego i deficytu budŻetowego, duŻe bezrobocie oraz
prywatnego kapita"u i niekorzystnych terms of wysoką i zmienną stop inflacji. NiestabilnoĘ w skali
trade54. makro jest teŻ jedną z g"ównych zewntrznych przy-
Problematyk niestabilnoĘci systemu finansowego czyn s"aboĘci instytucji finansowych (w szczególnoĘci
najpe"niej przedstawiono w raporcie nt. stabilnoĘci fi- banków) w gospodarkach krajów rozwinitych oraz
nansowej w gospodarkach wschodzących, opracowa- wschodzących prowadzi do znacznego wzrostu ryzyka
nym przez grup roboczą powo"aną wspólnie przez dzia"alnoĘci tych instytucji. Brak stabilnoĘci nieko-
MFW i BIS55. Raport ten dzieli przyczyny niestabilno- rzystnie wp"ywa równieŻ na alokacj kapita"ów oraz
Ęci i s"aboĘci systemu finansowego (sources of vulne- powoduje nag"e i znaczące wahania cen aktywów.
rability) na trzy grupy: Oznaki zaburzeł makroekonomicznych stosunko-
1) ęród"a makroekonomiczne (zaburzenia makro- wo "atwo moŻna zaobserwowa i zmierzy. NajczĘciej
ekonomiczne): uŻywane do tego wskaęniki przedstawia tabela 1.
nieodpowiedni dobór instrumentów polityki
Tabela 1 Wybrane wskaęniki niestabilnoĘci
makroekonomicznej,
odnoszące si do skali makroekono-
inflacja,
micznej
liberalizacja finansowa,
2) ęród"a wynikające ze specyfiki sektora finanso-
Wskaęniki makro WartoĘci
wego (sector-specific sources):
progowe
nadzór w"aĘcicielski i zarządzanie,
Inflacja >5%
infrastruktura i dyscyplina rynkowa,
Deficyt budŻetowy/PKB >2%
nadzór i regulacje ostroŻnoĘciowe,
D"ug publiczny/PKB >50%
3) efekty zwrotne (feedback effects).
Deficyt rachunku obrotów bieŻących >5% PKB
Dwie pierwsze grupy przyczyn niestabilnoĘci fi-
Przep"ywy krótkoterminowe >50%
nansowej wymienia równieŻ m.in. D.T. Brash, przyta-
deficytu
czając dokument Sekretariatu Wspólnoty Narodów
rachunku
(Commonwealth Secretariat) pt. Corporate Gover-
obrotów
nance in the Financial Sector56. ZbliŻone ujcie
bieŻących
(jednak nie tak szczegó"owe i mniej uporządkowane)
Nap"yw kapita"u/PKB >5%
prezentują w swoich opracowaniach C.J. Lindgren et
Stosunek zad"uŻenia
al.57 oraz F. Allen i D. Gale58. A. Crockett za g"ówne
krótkoterminowego
ęród"a niestabilnoĘci uznaje natomiast s"aboĘ insty-
do rezerw walutowych >1
tucji finansowych, a w szczególnoĘci poĘredników fi-
Łród"o: opracowanie w"asne na podstawie: C.J. Lindgren, T. Balińo, Ch. Enoch,
A.M. Gulde, M. Quintyn, L. Teo: Financial Sector Crisis and Restructuring. Les-
54
Financial Stability in Emerging Markets Economies ..., op. cit., s. 11.
sons from Asia, IMF Occasional Paper, No. 188, Washington DC 1999, s. 11.
55
Ibidem, s. 11.
56
D.T. Brash: Promoting ..., op. cit., s. 1-4.
57
C. J. Lindgren, T. Balińo, Ch. Enoch, A.M. Gulde, M. Quintyn, L. Teo: Fi-
59
nancial Sector Crisis and Restructuring. Lessons from Asia, IMF Occasio- A. Crockett: The theory and practice ..., op.cit., s. 1-45.
60
nal Paper, No. 188, Washington DC 1999, s. 9-15. A. Crockett: In search of anchors for financial and monetary stability, BIS
58
F. Allen, D. Gale: Comparative Systems: A Survey. University of Pennsylva- Speeches, 27 April 2000, internet: www.bis.org/speeches/sp000427.htm.
nia New York University, April 2001, s. 43, 49-50
30 Systemy Bankowe BANK I KREDYT marzec 2002
Niew"aĘciwe zastosowanie instrumentów polityki wykracza poza ramy niniejszego opracowania, wypada
makroekonomicznej jednak zaznaczy, Że inflacja zniekszta"ca wikszoĘ
informacji pochodzących z rynku, wywo"ując zjawisko
Z niestabilnoĘcią w skali makro bezpoĘrednio wiąŻe si asymetrii informacji. W efekcie zwiksza si zarówno
kwestia nieodpowiedniego doboru instrumentów polity- ryzyko podejmowanych inwestycji, jak i ryzyko kredy-
ki makroekonomicznej. Odnosi si to g"ównie do polity- towe banków finansujących te inwestycje. NiemoŻliwa
ki fiskalnej i monetarnej. Niew"aĘciwie prowadzona poli- jest wic efektywna alokacja zasobów. Znacznie wzra-
tyka fiskalna oznacza midzy innymi chronicznie wyst- sta teŻ wraŻliwoĘ systemu finansowego na szoki ze-
pujące deficyty budŻetowe, do niedawna monetyzowane wntrzne. W warunkach inflacji inwestorzy czsto bio-
w wielu pałstwach wschodzących. Negatywny wp"yw rą kredyty w walutach obcych, co zwiksza ryzyko kur-
na stabilnoĘ systemu finansowego ma równieŻ przesta- sowe. Inflacja hamuje teŻ rozwój rynków kapita"owy-
rza"y system podatkowy lub niew"aĘciwie przeprowadzo- ch63. Instytucje finansowe mogą jednak przystosowa
ne reformy w tym zakresie. Łle skonstruowane podatki si nawet do wysokiej inflacji poprzez stosowanie
(dotyczące instytucji, instrumentów finansowych czy zmiennych stóp procentowych oraz gromadzenie akty-
operacji na nich) hamują rozwój poĘrednictwa finanso- wów, których wartoĘ nie pogarsza si wraz z inflacją.
wego i os"abiają system finansowy. B"dne rozwiązania NaleŻy przy tym podkreĘli, Że równieŻ szybki spa-
podatkowe wp"ywają teŻ na ceny aktywów, a co za tym dek inflacji jest czynnikiem os"abiającym instytucje finan-
idzie na zdolnoĘ obs"ugi zad"uŻenia przez kredytobior- sowe i zwikszającym ryzyko wystąpienia kryzysu walu-
ców (np. moŻliwoĘci odpisu od podatku odsetów od kre- towego64. W warunkach inflacji znaczna czĘ dochodów
dytu hipotecznego, naliczanych od wartoĘci nieruchomo- banków i instytucji finansowych pochodzi z drobnych
Ęci). Polityka monetarna moŻe by natomiast przyczyną p"atnoĘci, podatku inflacyjnego, nieoprocentowanych de-
niestabilnoĘci w przypadku nadmiernego rozluęnienia pozytów i operacji na walutach. W miar postpów dezin-
polityki lub zbyt póęnego jej zaostrzenia61. WiąŻe si to flacji dochody te maleją. RoĘnie natomiast udzia" z"ych
z nieuwzgldnieniem wystpujących w gospodarce opóę- kredytów w portfelach banków, które chcąc rekompen-
nieniach lub niepe"ną wiedzą o nich. Niebezpieczne mo- sowa ubytki przychodów nie przywiązują odpowied-
Że by takŻe doktrynalne zastosowanie reŻimu kursu sta- niej wagi do badania zdolnoĘci kredytowej.
"ego. Do zaburzeł p"ynnoĘci i nadmiernego ryzyka w sys-
temie finansowym prowadzą równieŻ niew"aĘciwe roz- Liberalizacja finansowa
wiązania systemowe62.
PowaŻny problem stanowi zw"aszcza brak koordy- Liberalizacja przep"ywów kapita"owych i deregulacja
nacji poszczególnych polityk, co moŻe skutkowa nieod- rynku finansowego są najczĘciej wymienianymi w li-
powiednim w danej sytuacji kszta"tem policy mix. teraturze przedmiotu makroekonomicznymi ęród"ami
W krajach wschodzących z regu"y stosowano wariant re- niestabilnoĘci. Z jednej strony liberalizacja przynosi
strykcyjnej polityki monetarnej i ekspansywnej polityki wiele istotnych korzyĘci65 i zasadniczo odgrywa rol
fiskalnej. WiąŻe si on z wysokim poziomem stóp pro- stabilizacyjną. Jednak z drugiej strony w okresie przej-
centowych, co powoduje duŻy nap"yw kapita"u spekula- Ęciowym (nim liberalizacja si zakołczy) moŻe si
cyjnego i aprecjacj kursu waluty kraju, stosującego taką przyczynia do niestabilnoĘci finansowej poprzez nasi-
policy mix. Aprecjacja niekorzystnie oddzia"uje na bi- lenie akcji kredytowej, wzrost podaŻy pieniądza oraz
lans handlowy, a takŻe przy wysokim koszcie kredytu zwikszenie ryzyka walutowego. Niebezpieczełstwo
wkraju sprzyja zad"uŻaniu si przedsibiorstw za gra- szczególnie wzrasta, jeŻeli liberalizacja jest przeprowa-
nicą. Wysoki deficyt obrotów bieŻących i nadmierne za- dzana szybko i bez odpowiedniego przygotowania,
d"uŻenie zagraniczne powodują utrat zaufania i uciecz- w kraju o niestabilnej gospodarce makroekonomicznie.
k kapita"u. Zaczyna si kryzys walutowy, który z regu- WikszoĘ krajów wysoko rozwinitych zliberali-
"y przekszta"ca si w kryzys bankowy (mechanizm ten zowa"a obroty kapita"owe w latach 80. i 90., w wyniku
zostanie omówiony w dalszej czĘci opracowania). roz"oŻonego na wiele lat procesu (którego warunkiem
wstpnym by"o posiadanie odpowiednio zdrowej i sil-
Inflacja
Funkcjonowanie gospodarki i jej podmiotów jest po- 63
Ibidem s. 13.
64
Zob. np.: R. Black, D. Coletti, S. Monnier: On the Costs and Benefits of Pri-
waŻnie zak"ócane przez wystpowanie wysokiej infla-
ce Stability. W: Price Stability, Inflation Targets and Monetary Policy. Pro-
cji. Omówienie wszystkich negatywnych jej skutków
ceedings of a conference held by the Bank of Canada, Ottawa, May 1997, s.
303-342.
65
NajwaŻniejszą korzyĘcią są wiksze moŻliwoĘci finansowania krajowych
61
Wkwestii zaostrzania polityki pieniŻnej w odpowiedzi na szybko rosnącą inwestycji cudzymi oszczdnoĘciami. Istotne są równieŻ moŻliwoĘci "ago-
akcj kredytową Bank wiatowy i MFW zajmują odmienne stanowiska. dzenia skutków szoków realnych oraz wzrost konkurencji i wydajnoĘci
(Szerzej: A. Wojtyna: Kryzysy ..., op.cit. , s. 97-109). w sektorze finansowym (Financial Stability in Emerging Market Economies
62
Financial Stability in Emerging Markets Economies ..., op.cit., s. 13-14. ..., op.cit., s. 13-14).
BANK I KREDYT marzec 2002 Systemy Bankowe 31
nej gospodarki). Na początku lat 90. drogą tą, zgodnie Mikroekonomiczne ęród"a niestabilnoĘci
z zaleceniami MFW i OECD, posz"o równieŻ wiele kra-
jów wschodzących, mając nadziej, Że przyczyni si to Jak pokaza"y wydarzenia lat 90., kryzysy (zarów-
do ich sukcesu gospodarczego66. Szybkiej liberalizacji no walutowe, jak i bankowe) mogą wystąpi równieŻ
i deregulacji rynku finansowego nie towarzyszy"y tu w warunkach wzgldnej stabilnoĘci makroekono-
reformy instytucjonalne. Nie wprowadzono teŻ odpo- micznej (zrównowaŻona stopa wzrostu, niska infla-
wiednich regulacji w systemie bankowym ani zabez- cja i stopa bezrobocia, bezpieczny poziom deficytu
pieczeł prawnych. Doprowadzi"o to do zaburzeł bilansu p"atniczego i deficytu budŻetowego). Niesta-
na rynkach finansowych. DuŻy nap"yw kapita"u bilnoĘ systemu finansowego, obok przyczyn makro-
zwiksza" nadp"ynnoĘ systemu bankowego i z regu"y ekonomicznych, moŻe by równieŻ wywo"ana wielo-
powodowa" zwikszenie akcji kredytowej banków ko- ma niedociągniciami na szczeblu mikro. NajwaŻ-
mercyjnych (tzw. boom kredytowy). Nag"ą ekspansj niejsze z nich wiąŻą si z niew"aĘciwym zarządza-
kredytową podsyca" równieŻ wzmoŻony popyt na nie- niem na poziomie poszczególnych instytucji, bra-
ruchomoĘci i aktywa finansowe, związany z nadmier- kiem odpowiedniej infrastruktury i dyscypliny ryn-
nym optymizmem inwestorów. Oddzia"ywanie tych kowej, niską jakoĘcią nadzoru oraz brakiem odpo-
czynników wywo"ywa"o tzw. efekt bałki mydlanej wiednich regulacji ostroŻnoĘciowych (wewntrz-
(price bubbles) cen aktywów finansowych i nierucho- nych i zewntrznych). Czynniki te powodują, Że
moĘci, polegający na ogromnej inflacji aktywów podmiotom gospodarczym (instytucjom finansowym
przy niewielkim wzroĘcie poziomu cen konsumpcyj- i przedsibiorstwom) brakuje motywacji do w"aĘci-
nych. Gwa"townie wzrasta"a kapitalizacja gie"dy i ceny wego funkcjonowania i moŻe pojawi si pokusa
nieruchomoĘci. Z czasem nakrcanie si spirali cen naduŻycia (moral hazard). Podobnie jak w przypad-
i rosnącego popytu prowadzi"o do zwikszającego si ku ęróde" makro, istnieje wiele róŻnych przes"anek
kredytowania przez banki branŻ o wysokim ryzyku. i wskaęników, których spe"nienie mówi o braku sta
JednoczeĘnie banki coraz czĘciej rezygnowa"y z za-
Tabela 2 Wybrane wskaęniki niestabilnoĘci
bezpieczeł i nie tworzy"y odpowiednich rezerw po-
odnoszące si do skali mikroekono-
garsza"a si wic jakoĘ udzielanych kredytów i rós"
micznej
udzia" z"ych d"ugów w aktywach banków. atwy do-
stp do kredytów (czsto dewizowych) oraz bardzo Wskaęniki WartoĘci
wysoki ich udzia" w PKB doprowadzi"y w wielu kra- progowe/
jach do szybkiego wzrostu zad"uŻenia sektora prywat- tendencje
nego. D"ug krótkookresowy w wielu przypadkach zna- Udzia" zad"uŻenia
cząco przewyŻszy" rezerwy walutowe (mimo ich cią- sektora prywatnego
g"ego wzrostu). W pewnym momencie musia"o jednak w PKB >100%
dojĘ do przek"ucia bałki . Pojawienie si odpowied- Realny wzrost zad"uŻenia
niego bodęca (zaostrzenie polityki, odp"yw kapita"u sektora prywatnego >20%
itp.) doprowadza"o do nag"ego spadku cen aktywów fi- Op"acalnoĘ inwestycji niŻsza od
nansowych i za"amania si rynku nieruchomoĘci, kosztów
wskutek czego upada"y zad"uŻone przedsibiorstwa kredytów
i banki, które udziela"y kredytów bez odpowiedniego Z"e d"ugi >10%
zabezpieczenia67. wszystkich
Niew"aĘciwa alokacja kapita"ów i póęniejsze ko- kredytów
rekty wiąza"y si by"y przede wszystkim z niew"aĘci- Przecitne pokrycie z"ych
wym zarządzaniem ryzykiem (przez instytucje finanso- d"ugów tworzonymi
we, inwestorów i uczestników rynku). W"aĘnie taka by- na nie rezerwami malejące
"a sekwencja wydarzeł podczas kryzysu azjatyckiego. Przecitny wskaęnik
Unaoczni"o to, Że kraje wschodzące nie by"y dostatecz- adekwatnoĘci kapita"owej
nie przygotowane na wykorzystanie szans, jakie daje banków < 8%
swoboda przep"ywów kapita"owych68. Przecitny wskaęnik zwrotu
z aktywów instytucji finansowych niski i malejący
Kapitalizacja gie"dy (w % PKB) gwa"towny
66
W. Ma"ecki, A. S"awiłski, R. Piasecki, U. u"awska: Kryzysy finansowe.
wzrost
op.cit., s. 179-180.
67
Por.: W. White: What Have We Learned ..., op.cit., s. 7-9; O. Evans, A. M.
ród"o: opracowanie w"asne na podstawie: C.J. Lindgren, T. Balińo, Ch. Enoch,
Leone, M. Gill, P. Hilbers: Macroprudential Indicators ..., op.cit., s. 11.
68 A.M. Gulde, M. Quintyn, L. Teo: Financial Sector Crisis and Restructuring. Les-
Szerzej: P. Krugman, M. Obstfeld: International economics. Theory and
sons from Asia, IMF Occasional Paper, No. 188, Washington DC 1999; M. Gold-
practice, 5th edition. Addison Wesley, New York 2000, s. 701-710; A.
S"awiłski: Kryzysy walutowe a kierunki reformy midzynarodowego syste- stein, P. Turner: Banking Crises in Emerging Economies: Origins and Policy
mu finansowego. Bank i Kredyt 7-8/2000, s. 90-102.
Options. BIS Economic Paper No. 46, Basle, October 1996.
32 Systemy Bankowe BANK I KREDYT marzec 2002
bilnoĘci w skali mikro69. NajwaŻniejsze z nich przed- stabilnoĘci sektora finansowego. NaleŻą do nich np.:
stawia tabela 2. niewystarczający poziom informacji, niew"aĘciwe stan-
G"ówną rol w dyscyplinowaniu z"ych zachował dardy ksigowoĘci, brak monitoringu, odpowiednich
podmiotów gospodarczych powinien odgrywa mecha- procedur sprawozdawczych i wymogu sk"adania spra-
nizm rynkowy. Jednak w warunkach niewystarczającej wozdał, niewystarczające regulacje ostroŻnoĘciowe,
informacji, niew"aĘciwych bodęców motywacyjnych brak doĘwiadczenia i kompetencji menedŻerów czy
(np. jawnych lub ukrytych gwarancji rządowych czy wreszcie naduŻycia i defraudacje. PowaŻny problem
ulg podatkowych) i, co za tym idzie, s"abszej dyscypli- stanowi równieŻ oddzielenie interesów menedŻerów
ny rynkowej powaŻną rol w dyscyplinowaniu niew"a- zarządzających instytucją finansową od interesów w"a-
Ęciwie zarządzających menedŻerów mogą odegra w"a- Ęcicieli (udzia"owców) wspomniany juŻ problem
dze regulacyjne i nadzorcze. Ich b"dy i zaniechania principal-agent. Negatywne skutki mogą pojawia si
mogą skutkowa s"aboĘcią poszczególnych instytucji, zarówno przy wystpowaniu w"asnoĘci pałstwowej
a wkonsekwencji ca"ego systemu finansowego. podmiotów gospodarczych, jak i w przypadku w"asno-
Ęci prywatnej. Z tym pierwszym wiąŻe si przede
Niew"aĘciwe zarządzanie wszystkim naruszenie konkurencji, natomiast z w"a-
snoĘcią prywatną nadmierne uzaleŻnienie instytucji
Istnieje wiele poĘrednich i bezpoĘrednich przyczyn finansowej od jej w"aĘcicieli oraz zaangaŻowanie przez
z"ego zarządzania instytucjami, prowadzących do nie- nich zbyt niskich kapita"ów. Łród"a niew"aĘciwego za-
rządzania i ich nastpstwa prezentuje schemat 2.
69
Problem niew"aĘciwego zarządzania dotyczy za-
Szeroki zestaw takich wskaęników jest omówiony np. w: M. Goldstein: The
Asian Financial Crisis: Causes, Cures, and Systemic Implications. Policy
równo instytucji finansowych (a w szczególnoĘci
Analyses in International Economics No. 55, IIE, June 1998, s. 7-22.
banków komercyjnych), jak i przedsibiorstw. Podej-
Schemat 2 Przyczyny i konsekwencje niew"aĘciwego zarządzania instytucjami finansowymi
" ograniczenie dzia"alnoĘci (np. do
Oddzielenie
ma"ej grupy bliskich klientów)
interesów
" niew"aĘciwe oszacowanie kredytów
menedŻerów
" brak monitoringu kredytobiorców
i w"aĘcicieli
" os"abiona dyscyplina finansowa
" tendencje do poddawania si
naciskom politycznym, a nie
prawom rynkowym
" odejĘcie od celu zysku
W"asnoĘ
" z"a jakoĘ aktywów
pałstwowa
" nieprzestrzeganie dyscypliny rynkowej
(ma"a przejrzystoĘ dzia"ał)
" kredytowanie osób/podmiotów
W"asnoĘ związanych z w"aĘcicielem
prywatna " decyzje kredytowe bez odpowiedniego
(bank jako badania zdolnoĘci kredytowej
zaleŻ ęród"o " naduŻycia
finansowania)
" oferowanie korzystniejszego
oprocentowania (przyciąganie
kapita"u)
W"asnoĘ
" angaŻowanie si w wysokodochodowe
prywatna
bardzo ryzykowne inwestycje
(zaangaŻowanie
" za"oŻenie wsparcia rządu w razie
niskich
problemów finansowych (zasada
kapita"ów)
head I win, tails you lose)
Łród"o: opracowanie w"asne na podstawie: Financial Stability in Emerging Market Economies. Report of the Working Party on Financial Stability in Emerging mar-
ket Economies, BIS-IMF, Basle-Paris, April 1997, s. 15-17.
NIEWACIWE ZARZADZANIE (
MISMANAGEMENT
)
PODEJMOWANIE NADMIERNEGO RYZYKA, OSABIENIE FINANSOWE
BANK I KREDYT marzec 2002 Systemy Bankowe 33
mowanie przez te podmioty nadmiernego ryzyka nie- ogranicza zdolnoĘ instytucji finansowych do dywer-
uchronnie prowadzi do zaburzeł w funkcjonowaniu syfikacji ryzyka czy teŻ wprowadzania innowacji, co
systemu finansowego, mimo w"aĘciwych decyzji moŻe os"abi ich sytuacj finansową. Ponownie, doty-
na szczeblu makro. Banki z regu"y podejmują zbyt czy to w szczególnoĘci krajów wschodzących i transfor-
duŻe ryzyko kursowe (nadmierne zad"uŻając si mujących swe gospodarki72.
za granicą i(lub) udzielając zbyt wielu kredytów de- W szczególnoĘci, przepisy ostroŻnoĘciowe mogą
wizowych), ryzyko p"ynnoĘci (finansując krótkoter- powodowa niestabilnoĘ systemu finansowego, jeŻeli
minowymi, czsto zagranicznymi kredytami d"ugo- są zbyt "agodne (np. umoŻliwiają zarządzanie przez
terminowe kredyty dla przedsibiorstw krajowych) niewykwalifikowanych menedŻerów), wadliwie skon-
i ryzyko kredytowe (prowadząc nieostroŻną polityk struowane (np. umoŻliwiają w praktyce podejmowanie
kredytową). Przedsibiorstwa natomiast finansują ry- nadmiernego ryzyka), nieaktualne lub niew"aĘciwie
zykowne inwestycje kredytami bankowymi czsto wprowadzone w Życie. Zdarzają si równieŻ wewntrz-
rolowanymi, krótkoterminowymi lub zaciąganymi ne sprzecznoĘci rozmaitych przepisów.
za granicą, zazwyczaj bez zabezpieczenia przed ryzy- Brak wiarygodnych norm prawnych moŻe si teŻ
kiem kursowym70. wiąza z niew"aĘciwymi wymogami ujawniania infor-
Zjawisko niew"aĘciwego zarządzania (misma- macji (disclosure requirements) albo z nieprzestrzega-
nagement) o wiele czĘciej wystpuje w krajach niem, co powaŻnie utrudnia rozwój rynków finanso-
wschodzących i dokonujących transformacji. Czsto wych (w"ączając w to rynki midzybankowe i rynki ka-
jest to efektem spuĘcizny po systemie centralnego pita"owe). Ograniczone są bowiem moŻliwoĘci dywersy-
planowania bankom i przedsibiorstwom trudno fikacji dzia"alnoĘci i inwestowania kapita"ów przez ban-
by"o przystosowa si z dnia na dzieł do dzia"ania ki. Zmniejsza si dostpnoĘ róŻnych ęróde" finansowa-
zgodnie z zasadami rynkowymi. Dodatkowo, w wie- nia, a zwikszają si wahania cen aktywów na rynku.
lu krajach system finansowy powstawa" w zasadzie Prowadzi to do zaburzeł p"ynnoĘci73. Banki są bardziej
od podstaw. Niew"aĘciwie przeprowadzona restruk- naraŻone na ryzyko wybuchu kryzysu finansowego.
turyzacja i prywatyzacja bądę zaniechania w tej
dziedzinie czsto prowadzi"y do braku w"aĘciwego Nieprawid"owy nadzór i sie bezpieczełstwa
nadzoru w"aĘcicielskiego lub powstania (nieformal-
nych lub formalnych) powiązał banków z przedsi- Wkwestii nadzoru najwikszym problemem są zanie-
biorstwami, a nawet do przejmowania przez przed- chania, spowodowane jego nadmierną wyrozumia"o-
sibiorstwa bezpoĘredniej kontroli nad bankami Ęcią (forbearance). MoŻe ona by skutkiem braku nie-
(z czym wiąŻe si zjawisko connected lending zaleŻnoĘci, ingerencji politycznych, mających na celu
udzielania na duŻą skal kredytów podporządkowa- uchronienie s"abych banków przed upad"oĘcią, oraz
nych, czsto bez sprawdzania zdolnoĘci kredyto- braku odpowiedzialnoĘci. Nieefektywny i zbyt "agodny
wej)71. Niezdrowe relacje midzy bankami i przedsi- nadzór sprawia, Że banki bezkarnie doprowadzają
biorstwami przejawia"y si równieŻ wykupywaniem do nadmiernej koncentracji ryzyka kredytowego (nie
majątku przedsibiorstw przez banki, co póęniej klasyfikując odpowiednio z"ych d"ugów ), kursowego
os"abia"o ich motywacj do wystpowania o upa- (zaliczając operacje walutowe do pozycji pozabilanso-
d"oĘ niewyp"acalnego przedsibiorstwa. wych) i p"ynnoĘci (nie przestrzegając podstawowych
regu" bezpieczełstwa). Ponadto, nieefektywny nadzór
Wadliwie skonstruowany system prawny ma problemy z uzyskaniem wiarygodnych informacji,
niezbdnych do w"aĘciwej klasyfikacji kredytów, oce-
B"dom w zarządzaniu i s"abemu nadzorowi w"aĘci- ny poziomu poŻyczek udzielonych podmiotom zaleŻ-
cielskiemu towarzyszy zazwyczaj niew"aĘciwie skon- nym czy teŻ identyfikacji zagroŻeł wewnątrz banku.
struowany system prawny. Oznacza to z"e przepisy pra- Wynikająca z niedostatecznej informacji nieprzejrzy-
wa korporacyjnego, prawa upad"oĘciowego, prawa kon- stoĘ burzy teŻ dyscyplin rynkową.
traktowego i prawa w"asnoĘci, prowadzące do za"ama- Sytuacja, w której nadzór jest nieefektywny, zazwy-
nia dyscypliny kredytowej, zaburzeł w sp"atach i Ęcią- czaj prowadzi do naduŻy i defraudacji oraz utrzymy-
galnoĘci kredytów oraz hamujące rozwój kultury kredy- wania si na rynku s"abych instytucji finansowych, cz-
towej. Niew"aĘciwe skonstruowane przepisy mogą sto bdących na granicy upad"oĘci. Problemem moŻe
by równieŻ zjawisko odwrotne nadmierna ingerencja
w"adz nadzorczych, mogąca zak"óca efektywnoĘ
70
Szerzej na temat ryzyk: M. Sasin: Financial Systems ..., op.cit., s. 63-78;
T. Timmermans: Monitoring the macroeconomic determinants of banking
system stability. BIS Papers, No. 1, Basle, March 2001; Report of the Wor-
72
king Group ..., op.cit., s. 8-16. Przyk"ady wadliwych za"oŻeł, b"dnych i niedostatecznych regulacji
71
Financial Stability in Emerging Market Economies ..., op.cit., s. 16-17; M. w systemach prawnych, leŻące u podstaw kryzysów w poszczególnych
Sasin: Financial Systems ..., op.cit., s. 67. emerging markets zob.: J.L. Walker: Building the Legal and Regulational
Framework, op.cit., s. 33-61.
34 Systemy Bankowe BANK I KREDYT marzec 2002
i konkurencj w systemie. Podobne skutki moŻe wywo- cji kredytowej, inflacji cen aktywów finansowych i nie-
"ywa zbyt rozbudowana sie bezpieczełstwa, ruchomoĘci oraz podejmowania nadmiernego ryzyka
a w szczególnoĘci nadmierna pomoc finansowa w ra- przez instytucje finansowe, czego skutkiem jest pogor-
mach sieci bezpieczełstwa czy interwencja pałstwa. szenie ich sytuacji74. Podobnie jak w przypadku s"abego
Gwarancje rządowe prowadzą czsto do wzmoŻonej ak- nadzoru rozluęnieniu ulega takŻe dyscyplina rynkowa.
Wyszukiwarka
Podobne podstrony:
Rynek międzybankowy a stabilność finansowa sektora (OStatnie zdanie w Zakonczeniu)Finanse P pośrednie cechyTemat 8 Globalizacja gospodarki pojęcie i cechy procesuFinanse P bezpośrednie cechyFinanse Pojęcie finansów i ich podziałPojęcie,cechy,zasoby,modele organizacjiprezentacja 3 stabilnosc finansowa betaPojecie kontroli, sposoby klasyfikowania kontroliFinanse Pojęcie budżetu państwaAnaliza ziarnowa proszków i sposoby jej przedstawianiaAkt administracyjny – pojecie, sposoby klasyfikowania294 Rozporz dzenie Ministra Finans w w sprawie sposobu dokonywaniaRynek finansowy Podstawowe pojęcia1 Pojęcie, geneza i ewolucja pieniądza Funkcje pieniądza Cechy współczesnego pieniądzaWalińska, Ewa Rachunkowość jako nauka – jej współdziałanie z dyscypliną finanse (2014)9 Pojęcie funkcje i segmenty rynku finansowegonotatek pl pojecie i obszary decyzji finansowychwięcej podobnych podstron