DOI: 10.2478/v10111-009-0038-6 LeSne Prace Badawcze (Forest Research Papers), 2009, Vol. 70 (4): 403 406.
DONIESIENIE NAUKOWE
Nikolaj Bulko, Aleksandr Kozlov, Marina Shabaleva, Natalia TolkaŁeva1
Perspektywy wykorzystania zasobów grzybów leSnych
na obszarach skażonych radionuklidami
Prospects concerning use of forest mushroom resources in areas contaminated by radionuclide
137
Abstract. Monitoring of Cs content in mushrooms was carried out in the years 2006-2008 in Belarus in the territory
137
of fifteen Forest Districts in the Homel Region on control plots with surface contamination by Cs at a level of 10
137
Ci/km2. It was pointed out that even in the area with contamination below 1 Ci/km2, the Cs content in mushrooms
often exceeded the admissible level.
The mushrooms heavily absorbing radionuclides (bay boletus, yellow boletus) should not be collected in
contaminated areas, while the collection of mushrooms with moderate or slight contamination must be subject to
control.
137
Key words: contamination, Cs, radionuclide accumulation, mushrooms
1. Wstęp w glebę zwiększała się intensywnoSć przenikania cezu
do owocników grzybów, coraz częSciej spotykano się z
137
Na Białorusi grzyby leSne i inne produkty runa przekroczeniem normatywów zawartoSci Cs w
leSnego stanowią dużą częSć produkcji spożywczej produkcji leSnej. Z tego powodu poziom powierzchnio-
ogółem z powodu dużej lesistoSci tego kraju (38,1%). wego skażenia terenu radioaktywnym cezem, przy
Ponieważ jedna czwarta obszarów leSnych Białorusi jest którym dozwolony był zbiór owoców i grzybów, został
mniej lub bardziej skażona radioaktywnie w wyniku obniżony w Białorusi do 2 Ci/km2 (w tym samym czasie
awarii w Elektrowni Atomowej w Czarnobylu, znaczny dopuszczalny poziom skażenia został w Ukrainie
jest udział darów lasu , w tym i grzybów leSnych, w podwyższony do 3 Ci/km2, a w Rosji utrzymany na
wewnętrznej dawce napromieniowania ludnoSci. poziomie 5 Ci/km2).
Obecnie w niektórych regionach sięga on nawet do 80% Liczne badania wskazują, że przy poziomie skażenia
(20 let posle cernobyl skoj katastrofy, 2006). Zakazy promieniotwórczego gleby do 2 Ci/km2, uznanym za
ustawowe nie są dostatecznie skutecznym narzędziem dopuszczalny przy zbiorze grzybów i jagód, nie ma
zapobiegania spożycia grzybów i jagód skażonych gwarancji uzyskania leSnych produktów spożywczych
promieniotwórczym cezem przez miejscową ludnoSć. nieskażonych, ponieważ na intensywnoSć wnikania
Zdarzają się również przypadki eksportu tych produk- radionuklidów do grzybów i jagód wpływa istotnie
tów poza granice obszarów skażonych. W związku z tym szereg czynników dodatkowych, takich jak typ gleby,
problem zasobów żywnoSci nieskażonej rysuje się nie- warunki siedliskowe, forma występowania radionu-
zwykle ostro na terenach zanieczyszczonych promie- klidów w glebie, skład gatunkowy drzewostanu, warun-
137
niotwórczo. ki klimatyczne, zmiana stopnia wnikania Cs w pro-
W pierwszych latach po awarii uważano za dopusz- dukty wraz z upływem czasu i inne.
czalne zbieranie grzybów i jagód w tych rejonach, gdzie Niezbędne jest zatem uzyskanie obiektywnej infor-
137
skażenie gleby Cs wynosiło do 5 Ci/km2. W kolejnych macji o charakterze i warunkach skażenia grzybów i
latach, gdy w miarę wnikania radionuklidów w Sciółkę i jagód w różnych regionach, przy różnym poziomie po-
1
GNU Institut lesa NAN Belarusi, Gomel , Belarus ; tolkacheva-08@tut.by
404 N. Bulko et al. / LeSne Prace Badawcze, 2009, Vol. 70 (4): 403 406.
wierzchniowego skażenia terenu. Konieczny jest rów-
3. Wyniki
nież stały monitoring zawartoSci radionuklidów w
grzybach.
Badania przeprowadzone na terenach wybranych
nadleSnictw wykazały doSć wysoki poziom nagroma-
137
dzenia Cs w grzybach, często przekraczający poziom
2. Zakres badań dopuszczalny normą RDY-99 Białorusi 370 Bq/kg. Dla
większoSci gatunków grzybów, z wyjątkiem nielicznych
W latach 2006-2008 założono powierzchnie kon- gatunków słabo absorbujących cez, charakterystyczne
trolne w 15 nadleSnictwach obwodu Homelskiego, o
było przekroczenie obowiązujących norm dopuszcza-
137
137
powierzchniowym skażeniu gleby Cs do 10 Ci/km2
jących zawartoSć Cs w ponad połowie przypadków,
(ryc. 1). Na tych powierzchniach analizowano poziom
nawet na obszarach, gdzie powierzchniowe skażenie
137
skażenia grzybów i jagód Cs w różnych warunkach
gleby radionuklidami nie przekraczało 1 Ci/km2 (tab. 1).
wzrostu.
JednoczeSnie w odniesieniu do niektórych powierzchni,
Losową kontrolę napromieniowania przeprowa- po uwzględnieniu dodatkowych czynników, które
dzono zgodnie z metodą radiacyjnej kontroli leSnej pro- wyjaSnią mechanizmy gromadzenia się radionuklidów
dukcji spożywczej przyjętą przez ministerstwo gospo- w grzybach, uznano, że możliwy tam będzie zbiór pło-
darki leSnej Białorusi (Metodyka radiacionnogo kontro- dów leSnych nieskażonych.
lja piaŁevoj produkcji lesa, 2005). Szczegółowej obser-
Stwierdzono, że istnieje zależnoSć między zawartoS-
137
wacji podlegały fragmenty lasu o najbardziej intensyw- cią Cs w grzybach a typem siedliskowym lasu. U
nym użytkowaniu, przyległe do miejscowoSci, dróg
większoSci gatunków grzybów (gołąbek, podgrzybek,
137
szybkiego ruchu i dróg lokalnych oraz w strefach rekrea- mleczaj, koxlarz-babka) mniejsza była zawartoSć Cs
cyjnych, a zwłaszcza te obszary, w których wczeSniej
w warunkach siedliskowych B2 (bór mieszany Swieży) i
stwierdzono przypadki przekroczenia dopuszczalnego
B3 (bór mieszany wilgotny) niż na siedliskach A2 (bór
137
poziomu skażenia Cs podstawowych gatunków
Swieży) (ryc. 2 i 3). Jedynie w przypadku borowika,
grzybów i jagód.
koxlarza i podgrzybka zajączka relacje te były odwrotne.
137
Tabela 1. CzęstotliwoSć przypadków przekroczenia dopuszczalnych normatywów zawartoSci Cs w owocnikach
grzybów na terenie Obwodu Homelskiego w okresie lat 2006-2008
137
Table 1. Frequency of exceeding admissible levels of Cs in mushroom fruiting bodies in the territory of the Homel Region
in 2006 2008
137
CzęstotliwoSć przekroczenia normatywów zawartoSci Cs 370 Bq/kg, (%)
137
Frequency of exceeding admissible levels of Cs 370 Bq/kg, (%)
Obszary z gęstoScią skażenia Obszary z gęstoScią skażenia
Nazwa grzyba
Areas with contamination density Areas with contamination density
Mushroom name
< 1 Ci/km2 > 1 Ci/km2
razem
razem
2006 2007 2008 2006 2007 2008
total
total
Podgrzybek brunatny Xerocomus badius 76,9 100,0 100,0 94,4 100,0 100,0 92,9 97,4
MaSlak zwyczajny Suillus luteus 100,0* 100,0 50,0 66,7 100,0 100,0* 100,0 100,0
Gołąbek Russula spp. 65,2 74,1 86,4 80,4 96,3* 100,0 81,0 89,3
Podgrzybek zajączek Xerocomus subtomentosus 77,8 75,0* 100,0* 90,0 100,0* 100,0* 0* 71,4
Mleczaj Lactarius spp. 30,8 100,0* 58,3 66,7 90,9 100,0* 80,0 76,4
Borowik szlachetny Boletus edulis 0* 83,3 71,1 65,1 94,1 100,0 75,0 86,1
Koxlarz pomarańczowy Leccinum versipelle 30,0 0* 0* 0 100,0* 100,0* - 100,0
Pieprznik jadalny Cantharellus cibarius 0* 18,2 66,7 50,9 74,2 93,3 76,9 79,2
Kępkowiec Lyophyllum spp. 50,0 - 66,7* 25,0 85,7 - - 85,7
Koxlarz babka Leccinum scabrum 0* 87,5* 40,0 54,8 100,0* 100,0 57,1 83,3
Kania Macrolepiota spp. 66,7* - 25,0 11,1 0 - 0 0,0
Mleczaj chrząstka Lactarius vellereus - - 66,7 66,7 - - 100,0 100,0
Opieńka Armillaria spp. 66,7* 33,3* 16,7 33,3 0* 1* 25,0 12,5
Purchawka Lycoperdon spp. - - 0 0 - - 0 0
Razem / Total 54,5 69,9 72,7 68,0 88,7 95,2 71,5 82,4
* liczba zebranych próbek grzybów niewystarczająca dla dokładnej uogólnionej oceny ich skażenia
number of collected mushroom samples insufficient for the precise generalised assessment of their contamination
N. Bulko et al. / LeSne Prace Badawcze, 2009, Vol. 70 (4): 403 406. 405
Rycina 1. Rozmieszczenie powierzchni kontrolnych
w 15 nadleSnictwach obwodu Homelskiego
Figure 1. Distribution of control plots in the territory
of fifteen forest districts in the Homel Region
Slad północny
Slad zachodni
WP, m2/kg
north track
western track
90
A
80
70
60
50
40
30
20
10
0
A2 B2 B3 A2 B2 B3 A3 A2 B3 A2 B2 B3 C3 A2 A3 A2 C3 B3
pur-
borowik koxlarz babka koxlarz pieprznik jadalny kania opieńka
chawka
szlachetny (2) pomarań- (4) (5) (6)
(7)
(1) czowożółty
(3)
WP, m2/kg
137
140
Rycina 2. Współczynnik wnikania Cs (W)
B
w grzyby jadalne kumulujące radionuklidy
120
słabo i Srednio (A) oraz silnie (B) w typach
siedliskowych lasu A2 (BSw), B2 (BMSw),
100
B3 (BMw), C3 (LMw)
137
Figure. 2. Coefficient of Cs (W) penetration into
80
edible mushrooms with slight and moderate (A) and
60
heavy (B) radionuclide accumulation in forest site
types A2 (fresh coniferous), B2 (fresh mixed
40
coniferous), B3 (moist mixed coniferous), C3 (moist
mixed deciduous) : 1 Boletus edulis, 2 Leccinum
20
scabrum, 3 Leccinum versipelle, 4 Cantharellus
cibarius, 5 Macrolepiota sp., 6 Armillaria spp., 0
A2 B3 A2 B3 A2 B3 A2 B3 A3 A2 B2 B3 C3
7 Lyciperdon spp., 8 Lactharius vellereus, 9
mleczaj maSlak podgrzybek podgrzybek gołąbek
Suillus luteus, 10 Xerocomus subtomentosus, 11
chrząstka zwyczajny zajączek brunatny (12)
(8) (9) (10) (11)
Xerocomus badius, 12 Russula spp.
406 N. Bulko et al. / LeSne Prace Badawcze, 2009, Vol. 70 (4): 403 406.
Rycina 3. CzęstotliwoSć występowania
137
grzybów skażonych Cs na obszarach
zachodniego i północnego Sladów opadu
radioaktywnego
Figure 3. Frequency of the occurrence of
137
mushrooms contaminated with Cs in western
and northern areas with traces of radioactivity :
1 Boletus edulis, 2 Leccinum scabrum, 3
Leccinum versipelle, 4 Cantharellus cibarius,
5 Macrolepiota sp., 6 Armillaria spp., 7
Lyciperdon spp., 8 Lactharius vellereus, 9
Suillus luteus, 10 Xerocomus subtomentosus,
11 Xerocomus badius, 12 Russula spp.
Poziom skażenia grzybów zależał również od lokal- niezbędna jest kontrola w przypadku zbioru grzybów na
nych uwarunkowań ich miejsca wzrostu. Przeprowa- siedlisku A2 (BSw).
dzone analizy wykazały między innymi, że różnica w
137
nagromadzeniu Cs w grzybach na terenie zachod-
niego i północnego Sladu opadu radioaktywnego* jest
4. Podsumowamie
istotna (t = 6,26; p = 99,9%). W zdecydowanej więk-
szoSci przypadków zawartoSć radionuklidów w grzy-
Podsumowując, należy stwierdzić, że na terenie
bach Sladu zachodniego była znacznie większa niż w
północnego Sladu opadu radioaktywnego na siedliskach
grzybach Sladu północnego (ryc. 2 i 3). Ponadto na
B2 (BMSw), B3 (BMw), C3 (LMw) i D2 (LSw) grzyby
obszarach północnego Sladu opadu radioaktywnego
słabo i Srednio kumulujące radionuklidy mogą zawierać
137
znacznie wyższa była częstotliwoSć występowania
spore iloSci Cs.
137
grzybów, o poziomie skażenia Cs przekraczającym
poziom dopuszczalny.
Analiza otrzymanych wyników wykazała, że nawet
Literatura
na obszarach o stosunkowo niedużym powierzchnio-
137
wym skażeniu gleby Cs niezbędna jest Scisła kontrola
Metodyka radjacionnogo kontrolja piaŁevoj produkcji lesa.
skażenia promieniotwórczego leSnej produkcji spożyw- 2005. (Vved. 05.08.05). NauŁno-techniŁeskaja informacja
v lesnom chozjajstve. insk, MLH RB, RUP, Belgiproles,
czej. Zgodnie z tymi wynikami, nie poleca się zbioru
10: 13 29.
grzybów silnie wchłaniających radionuklidy: pod-
20 let posle ernobylskoy katastrofy: posledstviya v Respubli-
grzybka brunatnego i maSlaka, a również podgrzybka
ke Belarus i ih preodolenie. 2006. Nacionalnyj doklad (red.
zajączka i mleczaja chrząstki, które charakteryzują się
V. E. `evŁuk, V. E. GuraŁevskij), 112 s.
dużą kumulacją radionuklidów w każdych warunkach
rozwoju. W przypadku pozostałych gatunków kontrola
skażenia promieniotwórczego jest konieczna na
* Zgodnie z normą IAEA (Międzynarodowa Agencja Energii
obszarach zachodniego Sladu opadu radioaktywnego. Atomowej) wszystkie opady radioaktywne można podzielić na
kilka Sladów. W przypadku opadu radioaktywnego po katastrofie
Na obszarach Sladu północnego taka kontrola jest
w Czarnobylu północny Slad obejmuje obszary, na które spadły
niezbędna w odniesieniu do grzybów silnie i Srednio
wielkie cząsteczki, a także drobne, w odległoSci 30 km od
kumulujących radionuklidy, a mianowicie w odniesie-
Czarnobyla (na północ od Homla i na południe od Mohylewa).
niu do gołąbka, borowika, mleczaja, koxlarza babki i Zachodni Slad został utworzony przez opad drobnych cząsteczek
w pierwszych dniach po awarii w Czarnobylu i obejmuje tereny
pieprznika jadalnego. W stosunku do grzybów niektó-
wokół Czarnobylskiej Stacji Atomowej.
rych gatunków wchłaniających radionuklidy Srednio
(kępkowiec Lyophyllum sp.) lub słabo (opieńki, kanie)
Praca została złożona 20.03.2009 r. i po recenzjach przyjęta 1.06.2009 r.
2009, Instytut Badawczy LeSnictwa
Wyszukiwarka
Podobne podstrony:
Dossier Tomasz Kijewski Perspektywy wykorzystania biopaliw w kontekscie?zpieczenstwa energetycznegoA m przystosowana do wzorstu na glebach skazonych metalamiWpływ grzybów domowych na wytrzymałość konstrukcji drewnianychIII IV, Sarmackie tamgi pojawiają się na obszarze między górną Odrą a WisłąWykorzystanie zasobów wodnychEkoturystyka forma aktywnosci gospodarczej na obszarach wiejskich, na przykladzie podlaskiej wsi ONurek Tomasz 2013 Nowe rozwiązania konstrukcyjne maszyn leśnych na targach w Rogowieprocesy integracyjne i relacje spoleczno polityczne na obszarze wnpWystępowanie dużych drapieżników rysia, wilka i niedźwiedzia na obszarze Pienińskiego Parku Narodowepraca Modele kontroli dostępu do zasobów i ich wpływ na bezpieczeństwo sys komp19 Ocena jakości wód powierzchniowych na obszarachZnaczenie korytarzy ekologicznych dla funkcjonowania obszarów chronionych na przykładzie GorcówIdentyfikacja leśnych siedlisk przyrodniczych NATURA 2000 na przykładzie Nadleśnictwa Oleśnica Śląskwięcej podobnych podstron