Ewangelizacja i nowe techniki komunikacji - Nasz Dziennik - 2013-11-02 http://www.naszdziennik.pl/wp/58445,ewangelizacja-i-nowe-techniki-...
Ewangelizacja i nowe techniki komunikacji
Wykład inauguracyjny ks. abp. Claudio Marii Cellego, przewodniczącego Papieskiej Rady ds. Środków Społecznego
Przekazu, wygłoszony w Wyższej Szkole Kultury Społecznej i Medialnej w Toruniu 28 pazdziernika 2013 r.
Księża Biskupi,
Drogi Senacie,
Droga młodzieży studencka
Jest coś szczególnego, co mi leży na sercu, kiedy jestem na tej ziemi. Słyszeliście
zapewne, kto mnie konsekrował na biskupstwo. To był Jan Paweł II. Przez cały
pontyfikat pracowałem z Nim w służbie Stolicy Apostolskiej i całemu Kościołowi.
Zwracam się serdecznie do całego Senatu i szczególnie do jednego ze studentów tu
obecnych. Jest dla mnie wielkim zaszczytem być tu z Wami.
Pozwólcie, że podzielę się z Wami kilkoma przemyśleniami związanymi z tematem
szczególnie bliskim mojemu sercu, tematem, który stanowi istotę mojej posługi w
Stolicy Apostolskiej na rzecz całego Kościoła. Jest to zagadnienie obecności Kościoła w
świecie komunikacji, Kościoła, który pragnie podjąć w sposób pozytywny i
odpowiedzialny wielkie wyzwanie ze strony kultury cyfrowej, który jest świadomy, że
również w świecie sieci społecznościowych ma obowiązek głoszenia Ewangelii.
Kilkanaście dni temu, przemawiając do młodzieży w Asyżu, Papież Franciszek przywołał
słowa, które święty Franciszek zwykł kierować do swoich (współ)braci: Głoście
Ewangelię zawsze, a jeśli to konieczne, głoście ją także słowami . I kontynuował: Czy
można głosić Ewangelię bez słów? Tak! Poprzez świadectwo! Najpierw świadectwo,
potem słowa .
Åšwiadectwo podstawÄ… ewangelizacji
Dla mnie czymś fascynującym jest możliwość bycia razem z Wami w to przedpołudnie,
aby mówić o wyzwaniach i szansach, jakie w zakresie komunikacji stanowią dla
Kościoła nowe technologie, i aby odkryć po raz kolejny, że u podstaw ewangelizacji
leży świadectwo. Dla nauczania Kościoła nie jest to niczym nowym. Wystarczy
przytoczyć słowa, które już w 1975 r. napisał Paweł VI w Evangelii nuntiandi : W
Kościele za pierwszy środek ewangelizowania należy uważać świadectwo życia
prawdziwie chrześcijańskiego, które trwa w nierozłącznej wspólnocie z Bogiem, a
zarazem w nieograniczonej gorącości ducha poświęcania się dla innych. Człowiek
naszych czasów chętniej słucha świadków niż nauczycieli, a jeśli słucha nauczycieli, to
dlatego że są świadkami . (& )
Dlatego Kościół ewangelizuje świat przede wszystkim przez swoje postępowanie,
swoje życie, jednym słowem, przez żywe świadectwo wierności Jezusowi Chrystusowi,
świadectwo ubóstwa i oderwania się od dóbr materialnych, wolności wobec potęg
świata, krótko mówiąc, przez świadectwo świętości (EN, 41). Dostrzegamy jednak, że
nasza misja ewangelizacyjna musi również umieć wypowiadać słowa prawdziwe
słowa, słowa życia w środowisku komunikacji relacyjnej, w którym żyjemy.
Jestem przekonany, iż musimy mieć świadomość, że żyjemy w zupełnie nowej sytuacji
1 z 6 2013-11-05 13:19
Ewangelizacja i nowe techniki komunikacji - Nasz Dziennik - 2013-11-02 http://www.naszdziennik.pl/wp/58445,ewangelizacja-i-nowe-techniki-...
komunikacyjnej. Minęła już era kultury związanej z Web 1.0, gdzie czas nadawania i
czas użytkowania były od siebie oddzielone. Dzisiaj żyjemy w kulturze Web 2.0.
pracuje się już na 3.0 kulturze, która, mówiąc w skrócie, ma następujące trzy cechy:
każdy jest w stanie kreować własne treści przy pomocy mediów (tekstów, zdjęć,
wideo); główną logiką tej kultury jest dzielenie się, łączenie zasobów, w przekonaniu,
że większa liczba umysłów razem wziętych może doprowadzić do lepszych wyników;
każdy użytkownik jest odpowiedzialny za współdzielone treści i razem z innymi
decyduje, jaka wiedza warta jest przyjęcia.
Nowe media, prawdziwe przeobrażenia technologiczne wystarczy pomyśleć o
trwającym procesie miniaturyzacji i zwiększenia zakresu mocy procesorów; ich bardzo
szeroki zasięg połączeń i ostatnio możliwość publikowania treści bez konieczności
posługiwania się sprzętem prowadzą do nowego rozumienia samych mediów. Od
początku lat 60. były one postrzegane jako media , stąd specyficzne nauczanie
Papieży w tamtych latach, ale już w latach 80. są one postrzegane jako środowiska, w
których człowiek zwykle żyje, a wreszcie, w ostatnich latach, media stały się tkanką
łączną, stały się siecią . Profesor Pier Cesare Rivoltella z Katolickiego Uniwersytetu w
Mediolanie zwrócił uwagę na fakt, że media stały się jakby systemem nerwowym
naszej kultury, czymś, co jest doskonale zintegrowane z życiem każdego z nas i co w
zasadzie stało się już jednym ze spontanicznych sposobów komunikowania się,
produkowania treści kulturowych i wyrażania naszej tożsamości .
Rzeczywistość świata wirtualnego
Taki stan rzeczy sprawia, że w pewnym sensie tradycyjne przeciwstawianie tego,
co realne , temu, co wirtualne , jest już nieaktualne. Moim zdaniem, należałoby
podkreślać, że komunikacja za pomocą telefonu komórkowego, Facebooka czy Skype a
nie jest wirtualna dlatego, że dokonuje się za pośrednictwem tychże mediów lub że
brak w niej kontaktu fizycznego: jej skutki sÄ… bowiem jak najbardziej realne , zajmuje
określoną przestrzeń i określony czas naszej egzystencji. Mówimy zatem o kulturze
cyfrowej, wywodzącej się od aktualnych technologii, ponieważ wpływają one głęboko
na naszą osobowość. Możemy powiedzieć, że przestrzeń, czas i relacje jak podkreśla
wspomniany profesor Rivoltella odwołując się do kategorii antropologicznych i
społecznych to trzy elementy nowego ekumenizmu medialnego , które najbardziej
ucieleśniają stojące przed nami wyzwanie: Świat cyfrowy nie jest światem paralelnym
ani czysto wirtualnym, lecz dla wielu ludzi, zwłaszcza najmłodszych, stanowi część
codziennej rzeczywistości (Benedykt XVI, Orędzie na 47. Światowy Dzień Środków
Społecznego Przekazu, 2013).
Odwaga i mądrość
Misją Kościoła dzisiaj i zawsze jest głoszenie Ewangelii. Misyjne przepowiadanie
Dobrej Nowiny naznaczało i przenikało całe stulecia; misja jest bowiem racją bytu
Kościoła. W tym kontekście warto przypomnieć to, co Paweł VI napisał z wielką
dalekowzrocznością w Evangelii nuntiandi (nr 40). Oczywista doniosłość treści
ewangelizacji nie może przesłonić wielkiego znaczenia sposobów i środków, jakimi się
posługuje. Problem jak ewangelizować pozostaje stale aktualny, ponieważ sposoby
ewangelizowania zmieniają się w zależności od czasu, miejsca, kultury i dlatego
stanowią one wyzwanie dla naszej zdolności odkrywania i przystosowania .
Wychodząc z tych przesłanek, ten sam Papież podkreślał, że szczególnie na
pasterzach Kościoła ciąży obowiązek odważnego i mądrego, w pełnej wierności dla
treści ewangelizacji, poszukiwania bardziej przydatnych i bardziej skutecznych
2 z 6 2013-11-05 13:19
Ewangelizacja i nowe techniki komunikacji - Nasz Dziennik - 2013-11-02 http://www.naszdziennik.pl/wp/58445,ewangelizacja-i-nowe-techniki-...
sposobów przekazywania ludziom współczesnym ewangelicznego orędzia . Państwo
zauważyli Papież mówi o odwadze i mądrości, o dwóch postawach, jakimi powinni się
odznaczać pasterze jako przewodnicy działań na polu komunikacji. Nie sądzę jednak,
bym się mylił, gdy powiem, że te dwie cnoty powinien posiadać każdy, kto w Kościele
pracuje w zakresie komunikacji. Mądrość, ponieważ Kościół jest zawsze świadomy, iż
otrzymał skarb, który należy chronić, ale który jednocześnie należy głosić mężczyznom
i kobietom swoich czasów. Mądrość, ponieważ orędzie, które przekazuje, nie jest
owocem naszych elaboratów, nie jest owocem naszych przemyśleń, ale jest czymś ,
jest Kimś , kogo otrzymaliśmy w darze i kogo mamy przekazywać w darze w ciągu
dziejów. Mówimy również o odwadze, bo potrzebne jest nam zrozumienie, co znaczy
dzisiaj zespalanie zbawczego orędzia z nową kulturą , którą potężne środki przekazu
tworzą i rozpowszechniają (Jan Paweł II, list apostolski Szybki rozwój techniki , nr
2). To właśnie Jan Paweł II dostrzegł, że dla Kościoła stosowanie nowoczesnych
technik i technologii komunikacji społecznej stanowi integralną część jego misji w
trzecim tysiącleciu (Jan Paweł II, list apostolski Szybki rozwój techniki , nr 2). Echo
tego nauczania znajdujemy u Benedykta XVI w Orędziu na 43. Światowy Dzień
Środków Społecznego Przekazu (2009), gdzie wprowadza bardzo interesujące
zestawienie, historyczne i doktrynalne. Papież pisze: W początkach Kościoła
apostołowie i ich uczniowie wnieśli Dobrą Nowinę Jezusa w świat grecko-rzymski.
Podobnie jak wówczas ewangelizacja, aby była owocna, wymagała zwrócenia bacznej
uwagi na zrozumienie kultury i zwyczajów owych ludów pogańskich, aby prawda
Ewangelii dotknęła ich serc i umysłów, tak też i dzisiaj przepowiadanie Chrystusa w
świecie nowych technologii wymaga głębokiej znajomości tego świata, jeśli technologie
te mają właściwie służyć naszej misji .
Ewangelizacja w sieci
W ostatnich latach coraz mocniejsza staje się świadomość, że jesteśmy powołani do
głoszenia Jezusa Chrystusa w ramach sieci społecznościowej, w której zamieszkujemy
wraz z setkami milionów mężczyzn i kobiet naszych czasów. Z pewnością
zauważyliście, że nie wspominam o tradycyjnych i ciągle aktualnych środkach
społecznego przekazu, prasie, radiu, telewizji czy kinie. Z pewnością istnieją napięcia i
nowe trendy także w tych dziedzinach; wystarczy pomyśleć, że wielka gazeta jest
dzisiaj czytana częściej w formie cyfrowej niż drukowanej. Myślę jednak, iż quid novum
dla nas wszystkich jest środowisko zamieszkania , w którym na co dzień przyszło
nam przebywać, w większym lub mniejszym stopniu. Jak już powiedziałem, właśnie w
tych warunkach uczymy siÄ™ nowych rzeczy, poznajemy innych, wchodzimy w coraz
szersze relacje z mężczyznami i kobietami naszych czasów.
Nie idzie tutaj o bezkrytyczne podejście do naszej obecności w sieci; doskonale
zdajemy sobie sprawę z granic i niebezpieczeństw, jakie możemy napotkać w tym
względzie; nie pomniejsza to jednak naszego zainteresowania, jakie powinniśmy
wykazywać dla tego środowiska; co więcej, powinno zwiększyć naszą
odpowiedzialność, odpowiedzialność w postaci obecności i przepowiadania, co
podkreślił Benedykt XVI w Orędziu na Światowy Dzień Środków Społecznego Przekazu
w 2010 roku. Także w świecie cyfrowym trzeba ukazać, że pełna miłości Boża troska o
nas w Chrystusie to nie przeszłość ani też uczona teoria, lecz bardzo konkretna i
aktualna rzeczywistość. Duszpasterstwo w świecie cyfrowym musi umieć pokazać
ludziom naszych czasów i zagubionej współczesnej ludzkości, że Bóg jest blisko, że w
Chrystusie nawzajem do siebie należymy (Benedykt XVI, Przemówienie do Kurii
Rzymskiej, 21 grudnia 2009, s. 6). Z tej racji właśnie Papież Benedykt XVI w tym
samym orędziu przypomniał nam wszystkim, iż Kościół powinien urzeczywistniać
diakoniÄ™ kultury na dzisiejszym kontynencie cyfrowym .
3 z 6 2013-11-05 13:19
Ewangelizacja i nowe techniki komunikacji - Nasz Dziennik - 2013-11-02 http://www.naszdziennik.pl/wp/58445,ewangelizacja-i-nowe-techniki-...
Z Ewangelią w dłoniach i w sercu należy powtarzać, że jest to także czas, w którym
wciąż trzeba torować drogi prowadzące do Słowa Bożego, nie tylko nie zapominając o
konieczności poświęcania szczególnej uwagi tym, którzy poszukują, lecz traktując to
jako pierwszy krok ewangelizacji. Podkreślił następnie, że duszpasterstwo w świecie
cyfrowym musi pamiętać także o tych, którzy nie wierzą, są zniechęceni, a w sercu
mają pragnienie absolutu i nieprzemijającej prawdy. Nowe środki umożliwiają
nawiÄ…zanie kontaktu z wyznawcami wszystkich religii, z niewierzÄ…cymi i
przedstawicielami różnych kultur . Jest więc oczywiste, że Kościół nie może posługiwać
się siecią dla głoszenia, ale że został wezwany i posłany przez Chrystusa Pana, by
głosić Go w sieci; w sieci, która jak powiedziałem wcześniej stała się środowiskiem
życia. Powstaje pytanie, czy rzeczywiście jesteśmy w stanie wejść w pełen szacunku
dialog z wszystkimi, w dialog z innymi prawdami czy też z prawdą innych. Już Paweł VI
w encyklice Ecclesiam suam (nr 65) pisał, że Kościół powinien nawiązać dialog ze
społeczeństwem, w którym żyje. Dzięki temu Kościół przybiera postać słowa orędzia i
dialogu . To samo głosi Papież Benedykt, który stwierdza, że dialog pozbawiony
dwuznaczności i naznaczony wzajemnym szacunkiem zaangażowanych w nim stron
jest dziś priorytetem w świecie, z którego Kościół nie zamierza się wycofywać
(Spotkanie ze Å›wiatem kultury w Belém Lizbona, 12 maja 2010).
Relacja dialogu
Innym tematem, który przyciąga naszą uwagę, jest kwestia związana z językiem.
Należy podkreślić, że nie jest to tylko kwestia słownictwa, ale coś, co jest zasadniczo
związane z naszymi sposobami komunikowania. Jak zaznaczyłem na początku naszego
spotkania, styl wypowiedzi w świecie cyfrowym, przede wszystkim w tzw. Web 2.0,
jest spontaniczny, interaktywny i uczestniczący. W Kościele, i jako Kościół, jesteśmy
natomiast przyzwyczajeni raczej do głoszenia, nauczania i składania oświadczeń. Są to
działania z pewnością nie tylko ważne, ale istotne dla życia Kościoła i jego obecności w
świecie; jednakże obecne technologie komunikacyjne wzywają nas do stwierdzenia, iż
najbardziej skutecznymi formami wypowiedzi w świecie cyfrowym dyskursu cyfrowego
są te, które bezpośrednio angażują ludzi, które usiłują odpowiedzieć na ich konkretne
pytania i które otwarte są na dialog. W Kościele wszyscy jesteśmy ponadto
przyzwyczajeni do korzystania z tekstów pisanych także długich jako normalnego
sposobu komunikowania się z innymi. W takiej sytuacji powinniśmy być coraz bardziej
świadomi, że w pewnym sensie nie jest to już język młodych ludzi, przyzwyczajonych
do języka, który dostrzega coraz większą zbieżność między słowem pisanym,
dzwiękiem i obrazami. Ja nie twierdzę, że nie powinno się już używać
dotychczasowego języka; po prostu staram się pomóc zrozumieć, że jeśli chcemy
stworzyć relację dialogu z dzisiejszymi młodymi ludzmi, musimy używać języka, który
oni rozumieją. W świetle tego, co zostało powiedziane, wydaje mi się, że w ramach
wspólnoty Kościoła należy odkryć ogromny potencjał sztuki, muzyki, literatury, w celu
wyrażenia tajemnic naszej wiary i możliwości dotknięcia umysłów i serc mężczyzn i
kobiet naszego czasu. W tym kontekście pozwolę sobie zauważyć, że wielu naszych
młodych ludzi myślę zwłaszcza o młodych świata zachodniego zupełnie nie zna
ikonografii chrześcijańskiej, nawet tej najbardziej podstawowej. Nie powinniśmy się
dziwić, jeśli niestety nawet symbol krzyża jest nieznany wielu młodszym pokoleniom,
które nie otrzymały wychowania religijnego ani w rodzinie (bardzo dużo współczesnych
par nie zawiera związku małżeńskiego, cywilnego ani religijnego), ani w szkole. Myślę,
że nie możemy już zakładać, iż większość ludzi, nawet w krajach tradycyjnie
chrześcijańskich, posiada znajomość podstaw naszej wiary. W związku z tym, na polu
komunikacji, jesteśmy wezwani nie do redukowania lub rozcieńczania przesłania
Ewangelii, aby uczynić je łatwiejszym i bardziej zrozumiałym dla młodego pokolenia; z
4 z 6 2013-11-05 13:19
Ewangelizacja i nowe techniki komunikacji - Nasz Dziennik - 2013-11-02 http://www.naszdziennik.pl/wp/58445,ewangelizacja-i-nowe-techniki-...
pewnością jesteśmy wezwani do szukania nowych sposobów przekazywania Ewangelii
w całej jej pełni.
Skuteczność w kontemplacji
Pozwólcie, że w tym kontekście ponownie przeniosę się pamięcią pamięcią, która
skłania do zadumy i pobudza do modlitwy do tego, co stanowi podstawowy wymiar
naszej apostolskiej skuteczności, co nadaje skuteczność naszej posłudze. Tutaj
przychodzi nam z pomocą to, co niedawno (27 lipca 2013 r.) przypomniał nam
wszystkim Papież Franciszek: To nie kreatywność duszpasterska, nie spotkania czy
planowanie zapewniają owoce, choć bardzo pomagają, ale tym, co zapewnia owoc,
jest wierność Jezusowi, który mówi nam stanowczo: Trwajcie we Mnie, a Ja w was (J
15, 4). A my dobrze wiemy, co to oznacza: kontemplować Go, adorować i przyjmować
w naszym codziennym spotykaniu się z Nim w Eucharystii, w naszym życiu modlitwy,
w naszych momentach adoracji; rozpoznawać Jego obecność i przyjmować Go w
ludziach najbardziej potrzebujących . Papież mówił dalej: Trwanie z Chrystusem nie
oznacza izolowania się, ale jest to trwanie, aby wyjść na spotkanie z innymi .
Jak Państwo wiedzą, na najbliższy Światowy Dzień Środków Społecznego Przekazu
Ojciec Święty wybrał właśnie temat komunikacji rozumianej jako promowanie kultury
spotkania. Papież zaprasza nas, byśmy byli sługami komunii i kultury spotkania . Prosi
nas, byśmy robili to bez zarozumiałości, nie narzucając naszych prawd , ale kierując
się pokorną i radosną pewnością właściwą temu, kogo odnalazła, dosięgła i przemieniła
Prawda, którą jest Chrystus, i kto nie może Go nie głosić . Wydaje mi się, że Papież
chce nam powiedzieć, iż dzisiaj komunikacja domaga się szczególnej wizji teologicznej.
W tym miejscu odniosę się do przemówienia, które Papież skierował do biskupów
Brazylii w sobotÄ™, 27 lipca 2013 roku, w Rio de Janeiro. Jest to bardzo pouczajÄ…cy
tekst, który powinien być przedmiotem naszej ciągłej medytacji, ponieważ mówi o
Kościele, o tym, czym Kościół powinien być dzisiaj, mówi mi o komunikacji. Papież
Franciszek przypomina nam, że rezultat pracy duszpasterskiej mam tutaj na myśli
całe nasze zaangażowanie w zakresie komunikacji na różnych jej poziomach nie
opiera się na bogactwie zasobów, ale na kreatywności miłości. Z pewnością potrzebne
są: wytrwałość, trud, praca, planowanie, organizowanie, jednak przede wszystkim
trzeba wiedzieć, że siła Kościoła nie tkwi w nim samym, ale kryje się w głębokich
wodach Boga, w które on ma zarzucać sieci .
Odwołując się do spotkania Zmartwychwstałego z uczniami z Emaus, Papież zachęca
nas, byśmy nie poddawali się lękom, rozczarowaniu, zniechęceniu, narzekaniom. Ileż
razy, również my, na polu komunikacji, stwierdzaliśmy, że pracowaliśmy wiele, a
czasami wydaje się nam, że ponieśliśmy porażkę, i czujemy się jak ktoś, kto musi
dokonać bilansu straconego sezonu, gdy patrzymy na tych, którzy nas opuszczają lub
którzy nie uważają nas już za wiarygodnych, mających jakieś znaczenie. (& ) Być może
Kościół okazał się zbyt słaby, zbyt daleki od ich potrzeb, zbyt ubogi, by odpowiedzieć
na ich niepokoje, może w stosunku do nich zbyt zimny, zbyt skoncentrowany na
samym sobie, może będący więzniem swojego zbyt rygorystycznego języka, może
świat uczynił z Kościoła relikt przeszłości, niezdolny do udzielenia odpowiedzi na nowe
pytania . To tutaj, drodzy Przyjaciele jestem o tym przekonany Papież ukazuje nam
wszystkim najprawdziwszy eklezjologiczny wymiar, który pozwala nam wejść na drogę
autentycznej komunikacji. Potrzebny jest Kościół, który nie lękałby się wejść w ich
noc. Potrzebny jest Kościół zdolny do spotkania z nimi na ich drodze. Potrzebny jest
Kościół, który potrafi włączyć się w ich rozmowę. Potrzebny jest Kościół, który
potrafiłby prowadzić dialog z owymi uczniami, którzy uciekając z Jerozolimy, błąkają
5 z 6 2013-11-05 13:19
Ewangelizacja i nowe techniki komunikacji - Nasz Dziennik - 2013-11-02 http://www.naszdziennik.pl/wp/58445,ewangelizacja-i-nowe-techniki-...
się bez celu, sami, ze swoim zniechęceniem, z rozczarowaniem chrześcijaństwem,
które uważają już za ziemię jałową, bezpłodną, niezdolną do ukazania im sensu .
Właśnie tutaj potrzebujemy Kościoła, który będzie towarzyszył dzisiejszemu
człowiekowi i własnym życiem wskaże mu drogę, Kościoła, który będzie w stanie
towarzyszyć, wyjść poza samo słuchanie; Kościoła, który będzie towarzyszył w
drodze, idąc razem z ludzmi; Kościoła zdolnego do rozszyfrowania nocy, jaka kryje się
w ucieczce tak wielu braci i sióstr z Jerozolimy; Kościoła, który zda sobie sprawę, że
powody, dla których ludzie się oddalają, kryją już w sobie motywy możliwego powrotu;
trzeba tylko umieć odczytać to wszystko z odwagą .
W taką właśnie perspektywę eklezjologiczną wpisuje się nasza komunikacja. Nasza
komunikacja powinna być w stanie ogrzać serce dzisiejszego człowieka. Powinna to
być komunikacja zdolna doprowadzić naszego brata do Jerozolimy, towarzyszyć mu w
drodze do domu. Komunikacja potrafiąca uchwycić piękno skarbu, który trzymamy w
naszych dłoniach, komunikacja potrafiąca pokazać oblicze Kościoła, zdolna wnieść
ciepło i rozpalić serce. W takiej perspektywie, jak Państwo pewnie zauważyli, mieściło
się przemówienie, które Papież Franciszek skierował do członków i konsultorów
Papieskiej Rady ds. Środków Społecznego Przekazu obecnych na Zgromadzeniu
Plenarnym.
ARTYKUA Z WYDANIA ELEKTRONICZNEGO NASZEGO DZIENNIKA
http://www.naszdziennik.pl/wp/58445,ewangelizacja-i-nowe-techniki-komunikacji.html
6 z 6 2013-11-05 13:19
Wyszukiwarka
Podobne podstrony:
Kiedy działa uchod Nasz Dziennik, 2011 03 02MAK stara się o względy ICAO Nasz Dziennik, 2011 03 02Kto nie chce poznać tajemnicy Smoleńska Nasz Dziennik, 2011 03 02Źółta kartka dla Litwy Nasz Dziennik, 2011 03 11Jezus źródłem życia Nasz Dziennik, 2011 03 11Jak Turowski przygotowywał wizytę Nasz Dziennik, 2011 03 11Ubezpieczenia od kolejek Nasz Dziennik, 2011 03 11Era globalnych nastolatków Nasz Dziennik, 2011 03 11Arabska wiosna ludów to wymysł Nasz Dziennik, 2011 03 11Techniki negocjacji i mediacji w administracji 26 11 2013 WykładSmoleńsk w kilkunastu akapitach Nasz Dziennik, 2011 03 11Dowody przeczą tezie o naciskach Nasz Dziennik, 2011 03 11Ewangelia Nasz Dziennik, 2011 03 13Dostaliśmy te kwity od gen Kołosowskiego Nasz Dziennik, 2011 03 11Kogo ułaskawił Komorowski Nasz Dziennik, 2011 03 11Bądźmy apostołami Ewangelii Życia Nasz Dziennik, 2011 03 13Kadr z awanturą nie istnieje Nasz Dziennik, 2011 03 11Zapytają Klicha o naciski na pilota Nasz Dziennik, 2011 03 11Chrześcijanie są prześladowani codziennie Nasz Dziennik, 2011 03 11więcej podobnych podstron