2009-03-
Prowadzący wykład: dr Tomasz Skica
Prowadzący wykład: dr Tomasz Skica
Dane do kontaktu:
Dane do kontaktu:
Katedra Finansów i Bankowości WSIiZ w Rzeszowie
Katedra Finansów i Bankowości WSIiZ w Rzeszowie
pok. A216 i A217 IIp.
pok. A216 i A217 IIp.
tel. 017 866 11 73 lub 017 866 11 85
tel. 017 866 11 73 lub 017 866 11 85
Terminy konsultacji
Terminy konsultacji
Konsultacje odbywać się będą w każdy wtorek i środę:
Konsultacje odbywać się będą w każdy wtorek i środę:
 wtorki w godzinach od 9.00 do 10.00 do 24 marca 2009 r., Tyczyn
 wtorki w godzinach od 9.00 do 10.00 do 24 marca 2009 r., Tyczyn
 wtorki w godzinach od 9.00 do 10.00 od 31 marca sala A216
 wtorki w godzinach od 9.00 do 10.00 od 31 marca sala A216
 środy w godzinach od 9.40 do 10.40, sala A216
 środy w godzinach od 9.40 do 10.40, sala A216
e-mail: tskica@poczta.wsiz.rzeszow.pl
e-mail: tskica@poczta.wsiz.rzeszow.pl
Strona pracownicza: http://portal.wsiz.rzeszow.pl/strona.aspx?id=257
Strona pracownicza: http://portal.wsiz.rzeszow.pl/strona.aspx?id=257
Opracowanie: dr Tomasz Skica 1
Opracowanie: dr Tomasz Skica 1
Program zajęć liczba godzin 30
Program zajęć liczba godzin 30
1. Ekonomika zdrowia
1. Ekonomika zdrowia
2. Systemy ochrony zdrowia  cele, rodzaje, elementy funkcjonalne.
2. Systemy ochrony zdrowia  cele, rodzaje, elementy funkcjonalne.
3. Uwarunkowania ekonomiczno-prawne w ochronie zdrowia.
3. Uwarunkowania ekonomiczno-prawne w ochronie zdrowia.
4. y
ródła finansowania w ochronie zdrowia.
4. y
ródła finansowania w ochronie zdrowia.
5. Modele płatności.
5. Modele płatności.
M d l ł t ś i
M d l ł t ś i
6. Publiczne środki finansowe i budżet państwa w ochronie zdrowia.
6. Publiczne środki finansowe i budżet państwa w ochronie zdrowia.
7. Interwencjonizm państwowy, rola i przyczyny interwencji państwa w system ochrony
7. Interwencjonizm państwowy, rola i przyczyny interwencji państwa w system ochrony
zdrowia.
zdrowia.
8. Rola i funkcje ubezpieczeń społecznych.
8. Rola i funkcje ubezpieczeń społecznych.
9. Ochrona zdrowia w systemie gospodarki rynkowej.
9. Ochrona zdrowia w systemie gospodarki rynkowej.
Opracowanie: dr Tomasz Skica 2
Opracowanie: dr Tomasz Skica 2
2009-03-
Literatura przedmiotu
Literatura przedmiotu
1. K. Ryć (red.), Z. Skrzypczak (red.), Ochrona zdrowia i gospodarka. Mechanizmy rynkowe a regulacje
1. K. Ryć (red.), Z. Skrzypczak (red.), Ochrona zdrowia i gospodarka. Mechanizmy rynkowe a regulacje
publiczne, Wydawn. Naukowe Wydziału Zarządzania Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2008.
publiczne, Wydawn. Naukowe Wydziału Zarządzania Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2008.
2. J. Fedorowski (red.), R. Niżankowski (red.), Ekonomika medycyny. Kompendium dla lekarzy i
2. J. Fedorowski (red.), R. Niżankowski (red.), Ekonomika medycyny. Kompendium dla lekarzy i
studentów medycyny, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2002.
studentów medycyny, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2002.
3. T. E. Getzen, Ekonomika zdrowia, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2000.
3. T. E. Getzen, Ekonomika zdrowia, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2000.
4. J. Karski, Polityka zdrowotna samorządu terytorialnego, Wydawnictwo CeDeWu Sp. z o.o., Wydanie II,
4. J. Karski, Polityka zdrowotna samorządu terytorialnego, Wydawnictwo CeDeWu Sp. z o.o., Wydanie II,
Warszawa 2009.
Warszawa 2009.
5. S. Owsiak, Finanse publiczne. Teoria i praktyka, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2006.
5. S. Owsiak, Finanse publiczne. Teoria i praktyka, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2006.
6. E. Malinowska-Misiąg, W. Misiąg, Finanse publiczne w Polsce, LexisNexis, Warszawa 2007.
6. E. Malinowska-Misiąg, W. Misiąg, Finanse publiczne w Polsce, LexisNexis, Warszawa 2007.
7. C. Kosikowski, Sektor finansów publicznych w Polsce, Dom Wydawniczy ABC, Warszawa 2006.
7. C. Kosikowski, Sektor finansów publicznych w Polsce, Dom Wydawniczy ABC, Warszawa 2006.
8. J. Osiatyński, a se publiczne. Ekonomia polityka, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2006.
8. J. Osiatyński, a se publiczne. o o a po ty a, yda ct o au o e , a s a a 006
8 J Os aty s , Finanse pub c e o o a i polityka, yda ct o au o e , a s a a 006
8 J Os aty s , Finanse pub c e Ekonomia i po ty a, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2006.
9. J. E. Stiglitz, Ekonomia sektora publicznego, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2004.
9. J. E. Stiglitz, Ekonomia sektora publicznego, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2004.
10. E. Malinowska-Misiąg, W. Misiąg, M. Tomalak, Centralne finansowanie ochrony zdrowia i edukacji w
10. E. Malinowska-Misiąg, W. Misiąg, M. Tomalak, Centralne finansowanie ochrony zdrowia i edukacji w
Polsce. Analiza regionalna, Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową, Warszawa 2008.
Polsce. Analiza regionalna, Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową, Warszawa 2008.
3
3
Ekonomika i Finansowanie
Ekonomika i Finansowanie
w Ochronie Zdrowia
w Ochronie Zdrowia
w Ochronie Zdrowia
w Ochronie Zdrowia
Wykład nr 1:
Wykład nr 1:
Ekonomika zdrowia. Wybrane zagadnienia
Ekonomika zdrowia. Wybrane zagadnienia
2009-03-
Zdrowie publiczne ujęcie definicyjne
Zdrowie publiczne ujęcie definicyjne
Definicja zdrowia publicznego wg C-E. A. Winslow a
Definicja zdrowia publicznego wg C-E. A. Winslow a
 Zdrowie publiczne to nauka i sztuka zapobiegania chorobom, przedłużania życia i promocji zdrowia
 Zdrowie publiczne to nauka i sztuka zapobiegania chorobom, przedłużania życia i promocji zdrowia
fizycznego poprzez
fizycznego poprzez
wysiłek społeczności,
wysiłek społeczności,
higienę środowiska,
higienę środowiska,
kontrolę zakażeń,
k l k ż ń
k l k ż ń
kontrolę zakażeń,
nauczanie zasad higieny indywidualnej,
nauczanie zasad higieny indywidualnej,
organizację służb medycznych i pielęgniarskich,
organizację służb medycznych i pielęgniarskich,
ukierunkowana na:
ukierunkowana na:
zapobieganie chorobom i wczesną diagnozę,
zapobieganie chorobom i wczesną diagnozę,
rozwój mechanizmów społecznych zapewniających każdemu indywidualnie i społeczności warunki
rozwój mechanizmów społecznych zapewniających każdemu indywidualnie i społeczności warunki
życia pozwalające na utrzymanie zdrowia.
życia pozwalające na utrzymanie zdrowia.
(C-E. A. Winslow, Uniwersytet w Yale, 1920 r.)
(C-E. A. Winslow, Uniwersytet w Yale, 1920 r.)
Konstytucja Światowej Organizacji Zdrowia World Health Organization
Konstytucja Światowej Organizacji Zdrowia World Health Organization
(WHO) 1946 r.
(WHO) 1946 r.
 ustanowiona w dniu 22 lipca 1946 r., w Nowym Jorku
 ustanowiona w dniu 22 lipca 1946 r., w Nowym Jorku
podpisana w imieniu Rzeczypospolitej Polskiej przez Prezydenta RP w Warszawie w dniu 20 kwietnia 1948 r.
podpisana w imieniu Rzeczypospolitej Polskiej przez Prezydenta RP w Warszawie w dniu 20 kwietnia 1948 r.
 wprowadza oficjalną definicję zdrowia;
 wprowadza oficjalną definicję zdrowia;
Opracowanie: dr Tomasz Skica 5
Opracowanie: dr Tomasz Skica 5
Zdrowie publiczne ujęcie definicyjne
Zdrowie publiczne ujęcie definicyjne
Konstytucja Światowej Organizacji Zdrowia 1946 r.
Konstytucja Światowej Organizacji Zdrowia 1946 r.
 zdrowie jest stanem zupełnej pomyślności fizycznej, psychicznej i społecznej, a nie jedynie
 zdrowie jest stanem zupełnej pomyślności fizycznej, psychicznej i społecznej, a nie jedynie
brakiem choroby lub ułomności;
brakiem choroby lub ułomności;
Aspekty merytoryczne definicji WHO
Aspekty merytoryczne definicji WHO
p y y y j
p y y y j
 teoretyczna atrakcyjność definicji WHO ściśle wiąże się z cechami merytorycznymi cechy te
 teoretyczna atrakcyjność definicji WHO ściśle wiąże się z cechami merytorycznymi cechy te
dotyczą następujących elementów:
dotyczą następujących elementów:
1) Przyjęcie pozytywnego rozumienia zdrowia, które logicznie przestało być zależne od pojęcia choroby
1) Przyjęcie pozytywnego rozumienia zdrowia, które logicznie przestało być zależne od pojęcia choroby
2) Potraktowanie subiektywnego poczucia stanu zdrowia jako równoprawnego, a w niektórych interpretacjach 
2) Potraktowanie subiektywnego poczucia stanu zdrowia jako równoprawnego, a w niektórych interpretacjach 
nawet uprzywilejowanego kryterium stanu zdrowia
nawet uprzywilejowanego kryterium stanu zdrowia
3) Pozbawienie kryteriów profesjonalnych roli jedynych kryteriów zdrowia
3) Pozbawienie kryteriów profesjonalnych roli jedynych kryteriów zdrowia
4) Wyraz
ne wpisanie pojęcie zdrowia w szeroki kontekst norm i wartości społecznych
4) Wyraz
ne wpisanie pojęcie zdrowia w szeroki kontekst norm i wartości społecznych
Zmodyfikowana definicja zdrowia WHO 1973 r.
Zmodyfikowana definicja zdrowia WHO 1973 r.
 WHO w 1973 r., poza tradycyjnymi obszarami działania (higiena środowiska i walka z chorobami
 WHO w 1973 r., poza tradycyjnymi obszarami działania (higiena środowiska i walka z chorobami
zakaz
nymi)  przyjęła za obszar działań zdrowia publicznego także:
zakaz
nymi)  przyjęła za obszar działań zdrowia publicznego także:
zagrożenie dla zdrowia określonej populacji,
zagrożenie dla zdrowia określonej populacji,
określanie stanu zdrowotnego mniejszych zbiorowości,
określanie stanu zdrowotnego mniejszych zbiorowości,
usługi zdrowotne,
usługi zdrowotne,
administrowanie opieką zdrowotną.
administrowanie opieką zdrowotną.
Opracowanie: dr Tomasz Skica 6
Opracowanie: dr Tomasz Skica 6
2009-03-
Zdrowie publiczne
Zdrowie publiczne
Istotę zdrowia wg WHO należy pojmować jako (& )
Istotę zdrowia wg WHO należy pojmować jako (& )
zdolność do normalnego funkcjonowania organizmu  wszystkich jego czynności i organów
zdolność do adaptacji w zmiennym środowisku
zdolność do adaptacji w zmiennym środowisku
pewien potencjał fizyczny i psychiczny dający możliwość rozwijania aktywności
wyraz równowagi i harmonii możliwości fizycznych, psychicznych i społecznych osoby ludzkiej
Zdrowie zbiorowości
Zdrowie zbiorowości
 pojęcie to jest kategorią abstrakcyjną nie stanowi ono sumy stanów zdrowia poszczególnych
 pojęcie to jest kategorią abstrakcyjną nie stanowi ono sumy stanów zdrowia poszczególnych
jednostek we wspólnocie;
jednostek we wspólnocie;
ocenić zdrowie zbiorowości jest niezwykle trudno, możliwa jest jedynie ocena pośrednia przy
ocenić zdrowie zbiorowości jest niezwykle trudno, możliwa jest jedynie ocena pośrednia przy
wykorzystaniu w szczególności metod epidemiologicznych, socjomedycznych i biostatystyki;
wykorzystaniu w szczególności metod epidemiologicznych, socjomedycznych i biostatystyki;
Opracowanie: dr Tomasz Skica 7
Opracowanie: dr Tomasz Skica 7
Tablica. Średnia długość życia w Polsce
90
Biostatystyka
Biostatystyka
Mężczyz
ni Kobiety 78,4 78,8
80
70,2 70,4
70
61,7
Tablica. Zgodny z powodu zawałów mózgu
56
60
woj. lubuskie w 2005 r.
47
50
43,3
Wiek Zgony Wiek Zgony
40
0 9 0 60 69 40 30
20
10 19 1 70 79 139
10
10
20 29 0 80 89 129
0
1910 1960 2001 2003
30 39 0 90 99 34
40 49 5 100 i więcej 0
50 59 25 Ogółem 373 W okresie od 1 do 7 marca 2009 zarejestrowano w Polsce ogółem
19 400 zachorowań i podejrzeń zachorowań na grypę !
y
ródło: Lubuskie Centrum Zdrowia Publicznego
(Dane Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego)
Tablica. Osoby kiedykolwiek szczepione przeciw grypie wg wieku (rok 2004  wybrane województwa)
Tablica. Osoby kiedykolwiek szczepione przeciw grypie wg wieku (rok 2004  wybrane województwa)
Ogółem 0 14 lat 15 29 lat 30 49 lat 50 69 lat 70 lat i więcej
w odsetkach danej grupy wieku
Ogółem 17 11,2 17,3 18,7 17,9 19,8
Dolnośląskie 17,3 10 19,2 17,5 17,4 23,9
Lubelskie 14,1 9,5 13 15,8 14,1 20,6
Lubuskie 18,6 12,3 18,1 21,3 17,5 27,3
A
ódzkie 20,2 15,4 22,5 21,5 19,5 19,9
Małopolskie 14,5 6,7 16,9 15,6 16 16,2
8
8
y
ródło: Główny Urząd Statystyczny
2009-03-
Koncepcja Pól Lalonda
Koncepcja Pól Lalonda
Tablica: Miary zdrowia zbiorowości
Tablica: Miary zdrowia zbiorowości
Mierniki negatywne Mierniki pozytywne
" częstość występowania chorób, " funkcjonalna sprawność,
" umieralność ogólna i proporcjonalna, " brak obciążenia chorobami,
" umieralność noworodków i niemowląt, " możliwość podejmowania aktywności zawodowej,
" śmiertelność, " uczestnictwo w życiu społecznym,
" średnie trwanie życia,
" Mierniki negatywne stosowane są zdecydowanie częściej aniżeli mierniki pozytywne;
Koncepcja  Pól zdrowia Lalonda
Koncepcja  Pól zdrowia Lalonda
stan zdrowia jednostek oraz większych zbiorowości jest determinowany przez wiele czynników;
stan zdrowia jednostek oraz większych zbiorowości jest determinowany przez wiele czynników;
teoretycy zdrowia publicznego od lat próbują usystematyzować je według różnych kryteriów;
teoretycy zdrowia publicznego od lat próbują usystematyzować je według różnych kryteriów;
 Koncepcja pól zdrowia przedstawiona w kanadyjskim raporcie Lalonda w latach 1977-1978 dzieli
 Koncepcja pól zdrowia przedstawiona w kanadyjskim raporcie Lalonda w latach 1977-1978 dzieli
czynniki kształtujące stan zdrowia na cztery grupy (pola)  w zależności od tego, czy jednostka
czynniki kształtujące stan zdrowia na cztery grupy (pola)  w zależności od tego, czy jednostka
ma wpływ na poszczególne grupy czynników;
ma wpływ na poszczególne grupy czynników;
każdemu polu przypisano wartość procentową odzwierciedlającą siłę (wagę) wpływu na stan
każdemu polu przypisano wartość procentową odzwierciedlającą siłę (wagę) wpływu na stan
zdrowia;
zdrowia;
Opracowanie: dr Tomasz Skica 9
Opracowanie: dr Tomasz Skica 9
Koncepcja Pól Lalonda
Koncepcja Pól Lalonda
Schemat: Koncepcja pól zdrowia przedstawiona w kanadyjskim raporcie Lalonda
Schemat: Koncepcja pól zdrowia przedstawiona w kanadyjskim raporcie Lalonda
Pole Pole
20% 20%
Biologii Środowiska
Stan Zdrowia
Pole Pole Opieki
50% 10%
Zachowań Zdrowotnej
Pole biologii 20%
Pole biologii 20%
 zaliczono tu wszystkie czynniki biologiczne, na które jednostka nie ma wpływu;
 zaliczono tu wszystkie czynniki biologiczne, na które jednostka nie ma wpływu;
genetyka,
genetyka,
cechy wrodzone,
cechy wrodzone,
dojrzewanie, starzenie się i złożony model regulacji wewnętrznej,
dojrzewanie, starzenie się i złożony model regulacji wewnętrznej,
Opracowanie: dr Tomasz Skica 10
Opracowanie: dr Tomasz Skica 10
2009-03-
Koncepcja Pól Lalonda
Koncepcja Pól Lalonda
Pole środowiska 20%
Pole środowiska 20%
 Do pola środowiska, na które jednostka także nie ma wpływu, zaliczono czynniki decydujące
 Do pola środowiska, na które jednostka także nie ma wpływu, zaliczono czynniki decydujące
o naturalnym środowisku życia człowieka, a więc:
o naturalnym środowisku życia człowieka, a więc:
jakość wód,
jakość wód,
ilość opadów,
ilość opadów,
p ,
p ,
nasłonecznienie,
nasłonecznienie,
stan gleby,
stan gleby,
promieniowanie,
promieniowanie,
średnie temperatury;
średnie temperatury;
 Należy jednakże podkreślić, że na czynniki przypisane polu środowiska mają wpływ całe
 Należy jednakże podkreślić, że na czynniki przypisane polu środowiska mają wpływ całe
społeczności, które mogą oddziaływać na stan danego środowiska;
społeczności, które mogą oddziaływać na stan danego środowiska;
Pole zachowań (styl życia) 50%
Pole zachowań (styl życia) 50%
 Na pole zachowań jednostka ma wpływ mówi się nawet o zawinionym złym stanie zdrowia,
 Na pole zachowań jednostka ma wpływ mówi się nawet o zawinionym złym stanie zdrowia,
jako wyniku świadomego działania człowieka; Należą tu takie czynniki jak:
jako wyniku świadomego działania człowieka; Należą tu takie czynniki jak:
wzór konsumpcji,
wzór konsumpcji,
zatrudnienie,
zatrudnienie,
czynniki ryzyka zdrowotnego i zawodowego,
czynniki ryzyka zdrowotnego i zawodowego,
sposób rekreacji,
sposób rekreacji,
Opracowanie: dr Tomasz Skica 11
Opracowanie: dr Tomasz Skica 11
Koncepcja Pól Lalonda
Koncepcja Pól Lalonda
Pole opieki zdrowotnej 10%
Pole opieki zdrowotnej 10%
 Pole opieki zdrowotnej obejmuje czynniki dotyczące zasobów i organizacji opieki zdrowotnej;
 Pole opieki zdrowotnej obejmuje czynniki dotyczące zasobów i organizacji opieki zdrowotnej;
prewencja,
prewencja,
promocja zdrowia,
promocja zdrowia,
leczenie i rehabilitacja;
leczenie i rehabilitacja;
leczenie i rehabilitacja;
leczenie i rehabilitacja;
 Jednostka jest wyłącznie odbiorcą wspomnianych działań i nie ma na nie wpływu, natomiast
 Jednostka jest wyłącznie odbiorcą wspomnianych działań i nie ma na nie wpływu, natomiast
społeczność może wpływać na poprawę usług zdrowotnych;
społeczność może wpływać na poprawę usług zdrowotnych;
Koncepcja francuskich teoretyków zdrowia publicznego
Koncepcja francuskich teoretyków zdrowia publicznego
 Koncepcja ta dzieli czynniki kształtujące zdrowie jednostki lub populacji na sześć grup:
 Koncepcja ta dzieli czynniki kształtujące zdrowie jednostki lub populacji na sześć grup:
1) czynniki środowiska naturalnego (z uwzględnieniem odrębności geograficznych),
1) czynniki środowiska naturalnego (z uwzględnieniem odrębności geograficznych),
2) c nniki demog afic ne
2) c nniki demog afic ne
2) czynniki demograficzne,
2) czynniki demograficzne,
3) czynniki społeczno-ekonomiczne,
3) czynniki społeczno-ekonomiczne,
4) czynniki psychologiczno-kulturowe,
4) czynniki psychologiczno-kulturowe,
5) czynniki polityczno-administracyjne
5) czynniki polityczno-administracyjne
6) oraz czynniki związane z organizacją i funkcjonowaniem systemu opieki zdrowotnej;
6) oraz czynniki związane z organizacją i funkcjonowaniem systemu opieki zdrowotnej;
 Według każdej z tych grup czynników przy zastosowaniu skali punktowej  oceniany jest stan
 Według każdej z tych grup czynników przy zastosowaniu skali punktowej  oceniany jest stan
zdrowotności populacji w poszczególnych krajach;
zdrowotności populacji w poszczególnych krajach;
Opracowanie: dr Tomasz Skica 12
Opracowanie: dr Tomasz Skica 12
2009-03-
Stan zdrowia społeczeństwa
Stan zdrowia społeczeństwa
Stan zdrowia społeczeństwa wg koncepcji Banku Światowego
Stan zdrowia społeczeństwa wg koncepcji Banku Światowego
 Koncepcja Banku Światowego zakłada, że stan zdrowia jest funkcją stanu zamożności
 Koncepcja Banku Światowego zakłada, że stan zdrowia jest funkcją stanu zamożności
i wykształcenia społeczeństwa;
i wykształcenia społeczeństwa;
jest on tym lepszy, im społeczeństwo jest bardziej zamożne i wykształcone;
jest on tym lepszy, im społeczeństwo jest bardziej zamożne i wykształcone;
 Poprawa stanu zdrowia zwiększa szansę rozwoju kraju, a rozwój gospodarczy warunkuje wzrost
 Poprawa stanu zdrowia zwiększa szansę rozwoju kraju, a rozwój gospodarczy warunkuje wzrost
ó
ó
zamożności obywateli, co z kolei daje im możliwość lepszego wykształcenia;
zamożności obywateli, co z kolei daje im możliwość lepszego wykształcenia;
w tej koncepcji zdrowie nie jest pasywnym elementem rzeczywistości, ale formą kapitału, który
w tej koncepcji zdrowie nie jest pasywnym elementem rzeczywistości, ale formą kapitału, który
należy pomnażać.
należy pomnażać.
Schemat: Stan zdrowia społeczeństwa wg koncepcji Banku Światowego
Schemat: Stan zdrowia społeczeństwa wg koncepcji Banku Światowego
Stan zdrowia
społeczeństwa
społeczeństwa
Stan Stan
zamożności wykształcenia
społeczeństwa społeczeństwa
Opracowanie: dr Tomasz Skica 13
Opracowanie: dr Tomasz Skica 13
Zdrowie publiczne wg PHA
Zdrowie publiczne wg PHA
Definicja zdrowia publicznego wg stanowiska Komitetu Ekspertów
Definicja zdrowia publicznego wg stanowiska Komitetu Ekspertów
amerykańskiej Public Health Administration
amerykańskiej Public Health Administration
  Zdrowie publiczne jest nauką i sztuką:
  Zdrowie publiczne jest nauką i sztuką:
zapobiegania chorobom,
zapobiegania chorobom,
przedłużania życia
przedłużania życia,
przedłużania życia
przedłużania życia,
umacniania zdrowia fizycznego i umysłowego oraz sprawności poprzez zorganizowany wysiłek
umacniania zdrowia fizycznego i umysłowego oraz sprawności poprzez zorganizowany wysiłek
społeczny na rzecz czystości środowiska,
społeczny na rzecz czystości środowiska,
zwalczania chorób zakaz
nych,
zwalczania chorób zakaz
nych,
nauczania higieny osobistej,
nauczania higieny osobistej,
organizacji służb medycznych i opieki społecznej,
organizacji służb medycznych i opieki społecznej,
wczesnego rozpoznawania chorób i ich leczenia i postępowania prewencyjnego,
wczesnego rozpoznawania chorób i ich leczenia i postępowania prewencyjnego,
rozwinięcia mechanizmów społecznych dla zapewnienia, każdemu człowiekowi takiego poziomu
rozwinięcia mechanizmów społecznych dla zapewnienia, każdemu człowiekowi takiego poziomu
życia, które pozwoli na utrzymanie zdrowia,
życia, które pozwoli na utrzymanie zdrowia,
takiego organizowania owych korzyści, aby umożliwić każdemu obywatelowi skorzystanie z jego
takiego organizowania owych korzyści, aby umożliwić każdemu obywatelowi skorzystanie z jego
prawa do zdrowia i długowieczności
prawa do zdrowia i długowieczności
Public Health Administration, 1952 r.
Public Health Administration, 1952 r.
Opracowanie: dr Tomasz Skica 14
Opracowanie: dr Tomasz Skica 14
2009-03-
Polityka Zdrowia publicznego
Polityka Zdrowia publicznego
Polityka zdrowia publicznego
Polityka zdrowia publicznego
w opracowaniach WHO poświęconych idei zdrowia, politykę zdrowia publicznego definiowano jako:
w opracowaniach WHO poświęconych idei zdrowia, politykę zdrowia publicznego definiowano jako:
  formalną deklarację przyznającą priorytet sprawom zdrowia i określającą cele zdrowotne, która
  formalną deklarację przyznającą priorytet sprawom zdrowia i określającą cele zdrowotne, która
tworzy określone zobowiązania dla różnych instytucji, w tym także dla instytucji rządowych .
tworzy określone zobowiązania dla różnych instytucji, w tym także dla instytucji rządowych .
Zdrowie publiczne jako zaplecze polityki zdrowotnej
Zdrowie publiczne jako zaplecze polityki zdrowotnej
literatura przedmiotu podaje, że zdrowie publiczne stanowi zaplecze dla polityki zdrowotnej, które aktualnie
literatura przedmiotu podaje, że zdrowie publiczne stanowi zaplecze dla polityki zdrowotnej, które aktualnie
definiuje się jako &
definiuje się jako &
  naukę i sztukę zapobiegania chorobom i przedłużania życia, a także jako zorganizowany wysiłek
  naukę i sztukę zapobiegania chorobom i przedłużania życia, a także jako zorganizowany wysiłek
społeczeństwa, nakierowany na:
społeczeństwa, nakierowany na:
a) kontrolę stanu sanitarnego środowiska,
a) kontrolę stanu sanitarnego środowiska,
b) zwalczanie chorób zakaz
nych,
b) zwalczanie chorób zakaz
nych,
b) zwalczanie chorób zakaz
nych,
b) zwalczanie chorób zakaz
nych,
c) uczenie jednostek zasad higieny osobistej,
c) uczenie jednostek zasad higieny osobistej,
d) organizowanie świadczeń medycznych i pielęgniarskich zapewniających wczesną diagnozę i świadczenia
d) organizowanie świadczeń medycznych i pielęgniarskich zapewniających wczesną diagnozę i świadczenia
zapobiegawcze,
zapobiegawcze,
e) rozwój mechanizmu społecznego zapewniającego każdemu osiągnięcie poziomu życia właściwego dla
e) rozwój mechanizmu społecznego zapewniającego każdemu osiągnięcie poziomu życia właściwego dla
utrzymania zdrowia a właściwe zorganizowanie tego wysiłku tworzy warunki umożliwiające każdemu
utrzymania zdrowia a właściwe zorganizowanie tego wysiłku tworzy warunki umożliwiające każdemu
obywatelowi realizację tego przyrodniego prawa do zdrowia i długiego życia;
obywatelowi realizację tego przyrodniego prawa do zdrowia i długiego życia;
Committee for the study of the future of public health, Institute of Medicine (1988)
Committee for the study of the future of public health, Institute of Medicine (1988)
Z. publiczne jako dyscyplina naukowa
Z. publiczne jako dyscyplina naukowa
Zdrowie publiczne jako interdyscyplinarna dziedzina wiedzy
Zdrowie publiczne jako interdyscyplinarna dziedzina wiedzy
 zdrowie publiczne jako dziedzina interdyscyplinarna posiada własne pole badawcze oraz
 zdrowie publiczne jako dziedzina interdyscyplinarna posiada własne pole badawcze oraz
dziedziny je wspierające, do których zalicza się:
dziedziny je wspierające, do których zalicza się:
nauki przyrodnicze,
nauki przyrodnicze,
medyczne,
medyczne,
medyczne,
medyczne,
techniczne i społeczne;
techniczne i społeczne;
Schemat: Interdyscyplinarność zdrowia publicznego
Schemat: Interdyscyplinarność zdrowia publicznego
Medycyna
Kliniczna
Organizacja i
Ekonomia
zarządzanie
Psychologia
Społeczna
Demografia
Demografia
Zdrowie
Pedagogika
Informatyka
Publiczne
Społeczna
Epidemiologia
Medycyna
Środowiskowa
Socjologia
Prawo
Higiena
16
16
Etyka
2009-03-
Zdrowie Publiczne Funkcje
Zdrowie Publiczne Funkcje
Funkcje pozostające w realizacji Zdrowia publicznego
Funkcje pozostające w realizacji Zdrowia publicznego
 szczepienia;  oszacowanie potrzeb populacji;
 szczepienia;  oszacowanie potrzeb populacji;
 bezpieczna woda;  związki z politykami;
 bezpieczna woda;  związki z politykami;
 bezpieczna żywność;  kontrola nosicielstwa;
 bezpieczna żywność;  kontrola nosicielstwa;
 kontrola zdarzeń żywiołowych;
 kontrola zdarzeń żywiołowych;
kontrola zdarzeń żywiołowych;
kontrola zdarzeń żywiołowych;
 przegląd i formułowanie aktów prawnych
 przegląd i formułowanie aktów prawnych
przegląd i formułowanie aktów prawnych
przegląd i formułowanie aktów prawnych
dotyczących zdrowia;
dotyczących zdrowia;
 chorobowość i śmiertelność;
 chorobowość i śmiertelność;
 ugruntowanie legislacji dot. zdrowia;
 ugruntowanie legislacji dot. zdrowia;
 kontrola wykorzystania zasobów;
 kontrola wykorzystania zasobów;
 kontrola niebezpiecznych substancji;
 kontrola niebezpiecznych substancji;
 informacja i edukacja zdrowotna;
 informacja i edukacja zdrowotna;
 ocena promocji zdrowia i profilaktyki;
 ocena promocji zdrowia i profilaktyki;
 zaangażowanie społeczeństwa (partnerstwo);
 zaangażowanie społeczeństwa (partnerstwo);
 standardy bezpieczeństwa i higieny pracy;
 standardy bezpieczeństwa i higieny pracy;
 utylizacja i likwidacja odpadów;
 utylizacja i likwidacja odpadów;
 zapobieganie urazom;
 zapobieganie urazom;
 monitorowanie czynników warunkujących zdrowie;
 monitorowanie czynników warunkujących zdrowie;
 zdrowie reprodukcyjne i opieka nad matka,
 zdrowie reprodukcyjne i opieka nad matka,
Zdrowie Publiczne jako dyscyplina naukowa
Zdrowie Publiczne jako dyscyplina naukowa
Zdrowie Publiczne jako dyscyplina naukowa
Zdrowie Publiczne jako dyscyplina naukowa
a) bada dynamikę zdrowia społecznego;
a) bada dynamikę zdrowia społecznego;
b) zajmuje się pomiarem zdrowia;
b) zajmuje się pomiarem zdrowia;
c) bada determinanty zdrowia;
c) bada determinanty zdrowia;
d) bada czynniki wpływające na:
d) bada czynniki wpływające na:
ochronę zdrowia;
ochronę zdrowia;
zachowanie zdrowia;
zachowanie zdrowia;
umocnienie zdrowia;
umocnienie zdrowia;
Opracowanie: dr Tomasz Skica 17
Opracowanie: dr Tomasz Skica 17
Zadania JST w dziedzinie zdrowia publ.
Zadania JST w dziedzinie zdrowia publ.
Zadania JST w dziedzinie zdrowia publicznego wynikające z prawa polskiego
Zadania JST w dziedzinie zdrowia publicznego wynikające z prawa polskiego
Wybrane zadania w dziedzinie ochrony zdrowia
" zasady i tryb postępowania w zakresie zapobiegania i zwalczania chorób zakaz
nych i zakażeń
u ludzi, a w szczególności śledzenie i rozpoznawanie sytuacji epidemiologicznej
" uchwalenie gminnego programu profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych
Gmina
" kształtowanie i prowadzenie polityki przestrzennej na terenie gminy z uwzględnieniem m.in.
potrzeb ochrony zdrowia
" promocja i ochrona zdrowia
" orzekanie o niepełnosprawności
Powiat
" podejmowanie działań zmierzających do ograniczania skutków niepełnosprawności;
" dofinansowanie kosztów tworzenia i działania warsztatów terapii zajęciowej;
" Samorządy województwa pełnią rolę organów założycielskich:
" ośrodków medycyny pracy,
" kolumn transportu sanitarnego,
" publicznych wysoko specjalistycznych szpitali wojewódzkich,
Województwo
" regionalnych szkół medycznych, etc.
" tworzenie i prowadzenie zakładów psychiatrycznej opieki zdrowotnej w ramach docelowej
sieci tych zakładów określonej przez ministra ds. zdrowia
Opracowanie: dr Tomasz Skica 18
Opracowanie: dr Tomasz Skica 18
2009-03-
Program Zdrowia Publicznego 2008-13
Program Zdrowia Publicznego 2008-13
Czym jest Program Zdrowia Publicznego (PZP)?
Czym jest Program Zdrowia Publicznego (PZP)?
 program Zdrowia Publicznego to główny instrument Komisji Europejskiej służący wdrażaniu
 program Zdrowia Publicznego to główny instrument Komisji Europejskiej służący wdrażaniu
strategii UE w dziedzinie zdrowia;
strategii UE w dziedzinie zdrowia;
 poprzez współfinansowanie projektów i innych działań program ma na celu poprawę poziomu
 poprzez współfinansowanie projektów i innych działań program ma na celu poprawę poziomu
fizycznego i psychicznego zdrowia obywateli UE jak również zredukowanie nierówności w tym
fizycznego i psychicznego zdrowia obywateli UE jak również zredukowanie nierówności w tym
fizycznego i psychicznego zdrowia obywateli UE jak również zredukowanie nierówności w tym
fizycznego i psychicznego zdrowia obywateli UE jak również zredukowanie nierówności w tym
zakresie pomiędzy członkami Unii.
zakresie pomiędzy członkami Unii.
w szczególności program wspiera działania promujące zdrowie oraz profilaktyczne, które stanowią
w szczególności program wspiera działania promujące zdrowie oraz profilaktyczne, które stanowią
główne czynniki determinujące zdrowie.
główne czynniki determinujące zdrowie.
Podstawa prawna Programu Zdrowia Publicznego 2008-2013
Podstawa prawna Programu Zdrowia Publicznego 2008-2013
 obecna edycja Programu Zdrowia Publicznego 2008-2013, obowiązuje w okresie od 1 stycznia
 obecna edycja Programu Zdrowia Publicznego 2008-2013, obowiązuje w okresie od 1 stycznia
2008 r., do 31 grudnia 2013 r.,
2008 r., do 31 grudnia 2013 r.,
Budżet programu w wysokości 321, 5 mln EUR;
Budżet programu w wysokości 321, 5 mln EUR;
 podstawą prawną Programu jest Decyzja Parlamentu Europejskiego i Rady nr 1350/2007/WE
 podstawą prawną Programu jest Decyzja Parlamentu Europejskiego i Rady nr 1350/2007/WE
z dnia 23 paz
dziernika 2007 r., ustanawiająca Drugi Wspólnotowy Program Działań w Dziedzinie
z dnia 23 paz
dziernika 2007 r., ustanawiająca Drugi Wspólnotowy Program Działań w Dziedzinie
Zdrowia na lata 2008-2013;
Zdrowia na lata 2008-2013;
Opracowanie: dr Tomasz Skica 19
Opracowanie: dr Tomasz Skica 19
Program Zdrowia Publicznego 2008-13
Program Zdrowia Publicznego 2008-13
Cele Programu Zdrowia Publicznego na lata 2008-2013
Cele Programu Zdrowia Publicznego na lata 2008-2013
1) Poprawa bezpieczeństwa zdrowotnego obywateli poprzez:
1) Poprawa bezpieczeństwa zdrowotnego obywateli poprzez:
Rozwój zdolności Państw Członkowskich do skutecznej odpowiedzi na zagrożenia zdrowotne, m.in. przez
Rozwój zdolności Państw Członkowskich do skutecznej odpowiedzi na zagrożenia zdrowotne, m.in. przez
zwiększanie stanu gotowości służby zdrowia oraz usprawnianie planowania postępowania w nagłych
zwiększanie stanu gotowości służby zdrowia oraz usprawnianie planowania postępowania w nagłych
wypadkach
wypadkach
wypadkach,
wypadkach,
Działania związane z bezpieczeństwem pacjenta, wypadkami i kontuzjami, oceną ryzyka i legislacji
Działania związane z bezpieczeństwem pacjenta, wypadkami i kontuzjami, oceną ryzyka i legislacji
wspólnotowej w zakresie badań krwi, tkanek i komórek.
wspólnotowej w zakresie badań krwi, tkanek i komórek.
2) Promocja zdrowia i redukcja nierówności w zakresie zdrowia poprzez:
2) Promocja zdrowia i redukcja nierówności w zakresie zdrowia poprzez:
Działania w zakresie determinantów zdrowia, takich jak odżywianie się, spożycie alkoholu,
Działania w zakresie determinantów zdrowia, takich jak odżywianie się, spożycie alkoholu,
tytoniu i narkotyków, a także determinantów środowiskowych i społecznych,
tytoniu i narkotyków, a także determinantów środowiskowych i społecznych,
Środki zapobiegające poważnym chorobom oraz nierównościom w zakresie zdrowia w UE,
Środki zapobiegające poważnym chorobom oraz nierównościom w zakresie zdrowia w UE,
Zwiększanie liczby lat przeżytych w zdrowiu oraz promocję zdrowego starzenia się.
Zwiększanie liczby lat przeżytych w zdrowiu oraz promocję zdrowego starzenia się.
3) Generowanie i rozpowszechnianie informacji i wiedzy na temat zdrowia poprzez:
3) Generowanie i rozpowszechnianie informacji i wiedzy na temat zdrowia poprzez:
Działania oparte na udostępnianiu wiedzy z zakresu wskaz
ników zdrowotnych wśród obywateli,
Działania oparte na udostępnianiu wiedzy z zakresu wskaz
ników zdrowotnych wśród obywateli,
Koncentracja na działaniach wspólnotowych w zakresie wymiany informacji w obszarach takich
Koncentracja na działaniach wspólnotowych w zakresie wymiany informacji w obszarach takich
jak kwestie płci, zdrowia dziecięcego i rzadkich chorób.
jak kwestie płci, zdrowia dziecięcego i rzadkich chorób.
Nowy program zakłada współudział i konsultacje z wszystkimi partnerami społecznymi
Nowy program zakłada współudział i konsultacje z wszystkimi partnerami społecznymi
zainteresowanymi tematem zdrowia publicznego.
zainteresowanymi tematem zdrowia publicznego.
Opracowanie: dr Tomasz Skica 20
Opracowanie: dr Tomasz Skica 20
2009-03-
Program Zdrowia Publicznego 2008-13
Program Zdrowia Publicznego 2008-13
Mechanizmy Finansowania PZP 2008-2013
Mechanizmy Finansowania PZP 2008-2013
 Aby zapewnić pełne uczestnictwo w Programie organizacji promujących zdrowie zgodnie z celami
 Aby zapewnić pełne uczestnictwo w Programie organizacji promujących zdrowie zgodnie z celami
programu proponowane są następujące mechanizmy finansowania:
programu proponowane są następujące mechanizmy finansowania:
1 Współfinansowanie projektów mających na celu osiągnięcie któregoś z celów Programu
1 Współfinansowanie projektów mających na celu osiągnięcie któregoś z celów Programu
1. Współfinansowanie projektów mających na celu osiągnięcie któregoś z celów Programu
1. Współfinansowanie projektów mających na celu osiągnięcie któregoś z celów Programu
2. Współfinansowanie kosztów operacyjnych organizacji pozarządowych lub wyspecjalizowanej
2. Współfinansowanie kosztów operacyjnych organizacji pozarządowych lub wyspecjalizowanej
sieci
sieci
3. Współfinansowanie konferencji ukierunkowanych na osiągnięcie celów Programu,
3. Współfinansowanie konferencji ukierunkowanych na osiągnięcie celów Programu,
4. Działa przetargowe zmierzające do osiągnięcia celu Programu
4. Działa przetargowe zmierzające do osiągnięcia celu Programu
5. Wspólne działania podejmowane przez Wspólnotę i jednego lub więcej państw członkowskich
5. Wspólne działania podejmowane przez Wspólnotę i jednego lub więcej państw członkowskich
lub przez Wspólnotę i kompetentne władze innych krajów uczestniczących w Programie.
lub przez Wspólnotę i kompetentne władze innych krajów uczestniczących w Programie.
Finansowanie projektów
Finansowanie projektów
 współfinansowanie projektów lub innych działań zmierzających do osiągnięcia celu PZP
 współfinansowanie projektów lub innych działań zmierzających do osiągnięcia celu PZP
finansowanie projektów może wynosić zasadniczo 60% kosztów kwalifikowanych projektu;
finansowanie projektów może wynosić zasadniczo 60% kosztów kwalifikowanych projektu;
Opracowanie: dr Tomasz Skica 21
Opracowanie: dr Tomasz Skica 21
Tablica: Priorytety polityki zdrowia publicznego w państwach członkowskich UE*
Tablica: Priorytety polityki zdrowia publicznego w państwach członkowskich UE*
Państwo Priorytety
Austria Promocja zdrowia + reorientacja systemu opieki zdrowotnej
Dania Zdrowie środowiskowe + zwalczenie palenia tytoniu
Finlandia Zapobieganie i zwalczanie narkomanii + ograniczenie spożycia alkoholu
Francja Przeciwdziałanie wzrostowi nierówności w stanie zdrowia i dostępie do opieki zdrowotnej +
ograniczenie negatywnego wpływu zmian środowiskowych na zdrowie
ograniczenie negatywnego wpływu zmian środowiskowych na zdrowie
Grecja Zapobieganie wydatkom drogowym i urazom + zwalczanie narkomanii
Hiszpania Opanowywanie nierówności społecznych i w stanie zdrowia + zwalczanie nałogu palenia tytoniu,
picia alkoholu i narkomanii
Holandia Zmiana stylu życia, z uwzględnieniem uzależnień (narkotyki, tytoń, alkohol) + opanowywanie
chorób przewlekłych z uwzględnieniem problemów zdrowotnych wieku starczego
Irlandia Zwalczanie palenia tytoniu + zapobieganie i opanowywanie chorób zakaz
nych
Niemcy Przeciwdziałanie nierówności w zdrowiu + problemy zdrowotne starzejącego się społeczeństwa
Portugalia Zwalczanie chorób zakaz
nych i uzależnień
Szwecja Opanowywanie nierówności w zdrowiu + zwiększanie opieki nad ludz
mi starymi
W. Brytania Opanowywanie nałogu palenia tytoniu + zwalczanie nierówności
* Brak danych z Włoch
* Brak danych z Włoch
Opracowanie: dr Tomasz Skica 22
Opracowanie: dr Tomasz Skica 22
2009-03-
Europejska polityka społeczna i zdrowotna
Europejska polityka społeczna i zdrowotna
Organizacja europejskiej polityki społecznej i zdrowotnej: Podmioty polityki społecznej w UE
Parlament Europejski Komisja Europejska
Rada Europejska Europejski Bank Inwestycyjny
p j p j y yj y
Rada UE
Komitet Ekonomiczno-Społeczny
Rzecznik Praw Obywatelskich
(mianowany przez Parlament
Europejski)
Komitet ds. Zatrudnienia
Europejski Trybunał
Sprawiedliwości
Opracowanie: dr Tomasz Skica 23
Opracowanie: dr Tomasz Skica 23
Europejska polityka społeczna i zdrowotna
Europejska polityka społeczna i zdrowotna
Pięć problemów w dziedzinie zdrowia publicznego w UE
Pięć problemów w dziedzinie zdrowia publicznego w UE
1) Starzejąca się populacja
1) Starzejąca się populacja
jako efekt spadku wskaz
nika urodzeń i wydłużenia oczekiwanej długości życia;
jako efekt spadku wskaz
nika urodzeń i wydłużenia oczekiwanej długości życia;
2) Rozwój technologii służących diagnostyce i terapii łącznie z nowymi i drogimi produktami
2) Rozwój technologii służących diagnostyce i terapii łącznie z nowymi i drogimi produktami
2) Rozwój technologii służących diagnostyce i terapii łącznie z nowymi i drogimi produktami
2) Rozwój technologii służących diagnostyce i terapii łącznie z nowymi i drogimi produktami
farmaceutycznymi, uczestniczy w stale rosnących kosztach opieki zdrowotnej
farmaceutycznymi, uczestniczy w stale rosnących kosztach opieki zdrowotnej
3) Rosnące oczekiwania ludzi dotyczących możliwości oferowania form świadczeń zdrowotnych i
3) Rosnące oczekiwania ludzi dotyczących możliwości oferowania form świadczeń zdrowotnych i
rosnące żądania co do tego jak powinny być dostarczane
rosnące żądania co do tego jak powinny być dostarczane
rosnąca świadomość różnic w poziomach i standardach dostarczania świadczeń w poszczególnych
rosnąca świadomość różnic w poziomach i standardach dostarczania świadczeń w poszczególnych
krajach i między nimi wydaje się być coraz bardziej wyraz
na,
krajach i między nimi wydaje się być coraz bardziej wyraz
na,
4) Rozprzestrzenianie chorób zakaz
nych i powstawanie społeczności migrującej z określonymi
4) Rozprzestrzenianie chorób zakaz
nych i powstawanie społeczności migrującej z określonymi
potrzebami zdrowotnymi
potrzebami zdrowotnymi
potrzebami zdrowotnymi
potrzebami zdrowotnymi
Jako efekt wzrostu przemieszczania się ludności zarówno wewnątrz jak i na zewnątrz Wspólnoty,
Jako efekt wzrostu przemieszczania się ludności zarówno wewnątrz jak i na zewnątrz Wspólnoty,
5) Gwałtowny wzrost wydatków zdrowotnych w państwach członkowskich w ostatnich dwóch
5) Gwałtowny wzrost wydatków zdrowotnych w państwach członkowskich w ostatnich dwóch
dekadach
dekadach
Jako efekt istnienia chorób których powstawanie ma związek ze zmianami w środowisku
Jako efekt istnienia chorób których powstawanie ma związek ze zmianami w środowisku
przyrodniczym i środowisku pracy, np. wzrost zachorowań na astmę oraz pewne formy
przyrodniczym i środowisku pracy, np. wzrost zachorowań na astmę oraz pewne formy
nowotworów złośliwych i stresu,
nowotworów złośliwych i stresu,
Opracowanie: dr Tomasz Skica 24
Opracowanie: dr Tomasz Skica 24
c
e
o
s
Podmioty
Podmioty
społecznej
ustawodawcze
polityki społecznej
wykonawcze polityki
o
o
o
o
Podmiot kontrolny
polityki społecznej
polityki społecznej
polityki społecznej
Podmioty sądowniczy
Podmioty doradcze


Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
(12391) 1 3 zajęcia ekonomika i finansowanie w ochronie zdrowia [tryb zgodności]
Ekonomika i finansowanie w ochronie zdrowia 1
Ekonomika i finansowanie w ochronie zdrowia 2
Ekonomika i finansowanie w ochronie zdrowia 4
Ekonomika i finansowanie w ochronie zdrowia 3
Stosowanie przepisów prawa i zasad ekonomiki w ochronie zdrowia
Finanse Finanse zakładów ubezpieczeń Analiza sytuacji ekonom finansowa (50 str )
Ochrona zdrowia zycia gospodarstwie rolnym 7
Ustaw o systemie informacji w ochronie zdrowia
Narodowy Program Ochrony Zdrowia Psychicznego 2009 2015
Dz U 03 120 1126 bezpieczeństwo i ochrona zdrowia
Immunomodulatory ZASTOSOWANIE W OCHRONIE ZDROWIA PSÓW I KOTÓW
Prezentacja system ochrony zdrowia w polsce

więcej podobnych podstron