Acta Universitatis Wratislaviensis No 2282
" tom 16 " Wrocław 2001
ILONA BIERNACKA-LIGIZA
Uniwersytet Wrocławski
Aadne kwiatki współczesnej polszczyzny
Podstawowym typem języka jest język potoczny. Określany tym mianem ję-
zyk używany jest przez społeczeństwo dla celów przede wszystkim komunikatyw-
nych, choć nie wyłączając poznawczych i emocjonalnych, bez których żaden ję-
zyk istnieć nie może. Jest to język, jakim posługujemy się na co dzień, używając
go jako środka porozumienia na tematy wspólne nam wszystkim, a więc odnoszą-
ce się do zajęć domowych, posiłków, ubrania, pogody, dojazdów do pracy, rozry-
wek itd. Pod względem budowy gramatycznej jest on dość jednolity, a słowniko-
wo niezbyt rozbudowany. Ma charakter najbardziej uniwersalny i tak też jest od-
czuwany przez przeciętnych przedstawicieli społeczeństwa (Furdal 1977: 151).
Według Jerzego Bartmińskiego (1992) do języka potocznego należą wyrazy
najczęściej używane, ale także wyrazy odnoszące się do elementarnych dziedzin
zainteresowań przeciętnego człowieka. Są to między innymi wyrazy nazywające
części ciała człowieka, jego rozwój i funkcjonowanie, odżywianie się, potrawy,
dom i jego wyposażenie, ubieranie się, odzież, rodzinę itp. Zdaniem Bartmińskie-
go, to podstawowe słownictwo potoczne rozciąga się także na stosunki między-
ludzkie, sąsiedzkie, służbowe, na zachowanie i postępowanie, na emocje, uczu-
cia, wolę, wyobraznię, charakter człowieka. Opierając się na tym, co powiedział
o potoczności Bartmiński, postanowiłam odszukać w języku potocznym metafo-
ry zawierające w swej strukturze komponent roślinny, odnoszące się do życia
człowieka i stosunków międzyludzkich.
Praca została napisana w oparciu o badania empiryczne (ankietę-kwestiona-
riusz) przeprowadzone wśród studentów Uniwersytetu Wrocławskiego (kierunki
humanistyczne) w 1998 roku1. Analizie poddano 100 ankiet (40 studentów, 60
studentek). Celem naszym było wykazanie, które ze zwrotów czy wyrażeń zawie-
rających w swojej strukturze nazwy ze świata roślin są najpopularniejsze we
współczesnej polszczyznie potocznej, jakie jest ich znaczenie (oczywiście meta-
1
Kwestionariusz zamieszczony jest w Aneksie do niniejszej pracy.
246 Ilona Biernacka-Ligięza
foryczne) i czy omawiane przenośnie są wykorzystywane do wyrażenia eks-
presji.
Określenia umieszczone w ankiecie zostały zaczerpnięte z pozycji leksyko-
graficznych opracowanych przez polskich autorów (zob. Bibliografia). Ankieta
zawierała 120 frazeologizmów. Pierwszym zadaniem respondentów było wybra-
nie spośród podanych określeń tych, które znają i których używają, następnie
mieli podać znaczenie, w jakim wykorzystują dane wyrażenie lub zwrot.
Po dokonaniu selekcji materiału opisowi poddano najpopularniejsze metafory.
Za najczęściej spotykane uznałam te zwroty i wyrażenia, które znane były więcej
niż sześćdziesięciu pięciu procentom respondentów. Należą do nich kolejno:
Tabela 1. Określenia najczęściej wybierane
przez ankietowanych (w procentach)
1. figa z makiem 97
2. mieć z kimś na pieńku 96
3. wiedzieć, co w trawie piszczy 96
4. chrzanić 95
5. sprać / zbić kogoś na kwaśne jabłko 94
6. zapuszczać korzenie 94
7. twardy orzech do zgryzienia 94
8. spieprzyć 94
9. nie owijać w bawełnę 92
10. obiecywać gruszki na wierzbie 92
11. głuchy jak pień 92
12. wpaść jak śliwka w kompot 91
13. schrzanić 91
14. wąchać kwiatki od spodu 91
15. ananas 90
16. ochrzanić 90
17. groch z kapustą 90
18. jak grzyby po deszczu 90
19. palma komuś odbiła 89
20. rzucać grochem o ścianę 89
21. gdzie pieprz rośnie 87
22. jabcok / jabol 87
23. urwać się z choinki 87
24. wpuścić kogoś w maliny 87
25. wpieprzyć 86
26. pieprzyć 85
27. przypieprzyć 85
28. pieprznięty 85
29. podchmielić 85
30. mieć siano w głowie 84
31. kokosowy interes 84
32. zbijać kokosy 83
33. zrobić kogoś w bambusa 82
34. ni z gruszki, ni z pietruszki 82
35. głąb kapuściany 81
Aadne kwiatki współczesnej polszczyzny 247
36. z kwiatka na kwiatek 81
37. wykręcić się sianem 80
38. stary grzyb 80
39. makówka 80
40. po (ja)kiego grzyba 80
41. dopieprzyć 79
42. lipa 78
43. trawka 77
44. wyskoczyć jak Filip z konopi 77
45. coś / ktoś jest do chrzanu 76
46. ziółko 75
47. stawać dęba 74
48. czerwony jak pomidor 71
49. lipny 71
50. nos jak kartofel 71
51. arbuz 70
52. burak 68
53. dać sobie / dupie siana 68
54. cykoria 66
55. pójść na zieloną trawkę 66
56. szczypiorek 65
57. kapusta 65
58. pieprzny 65
Tabela 2. Określenia najrzadziej wybierane
przez ankietowanych (w procentach)
1. męczyć gruchę 25
2. kisić ogóra 22
3. strzelić gruchę 21
4. grzyb 20
5. marchewa 18
6. dynie 17
7. migdały 17
8. dżungla 17
9. ogór 17
10. sałata 15
11. cwaniak z malinowym nosem 15
12. cebula 15
13. cytryna 13
14. arbuzy 13
15. korzeń 13
16. jagodzianka 13
17. melon 13
18. lebioda 12
19. dać dęba 10
20. grucha 10
21. sezon ogórkowy 10
22. mimoza 8
23. banan 7
248 Ilona Biernacka-Ligięza
24. wodorosty 7
25. kaczan 5
26. sprzedawać pietruszkę 3
27. żołędzie 3
28. las 3
29. zagajnik 3
30. migdały 3
31. jabłko 2
32. czereśnie 1
33. cyprys 0
34. gruszki 0
Z przytoczonego zestawienia wynika, iż najlepiej znane studentom są związ-
ki frazeologiczne, np.: mieć z kimś na pieńku, wiedzieć, co w trawie piszczy, sprać
/ zbić kogoś na kwaśne jabłko, zapuszczać korzenie, twardy orzech do zgryzienia
i zestawienia słowotwórcze (frazeologiczne)2, np.: figa z makiem, groch z kapu-
stą, stary grzyb. Często wykorzystywane bywają wulgaryzmy referencyjno-oby-
czajowe3, np.: chrzanić, pieprzyć, spieprzyć, wypieprzyć. O wiele rzadziej uży-
wane są w znaczeniu metaforycznym określenia nazywające poszczególne rośli-
ny, np.: dynia, sałata, cebula, czereśnie.
Pierwszą grupą, którą przeanalizuję, stanowią frazeologizmy i zestawienia
słowotwórcze. Najwięcej w tej grupie jest zwrotów4, wśród których wyróżnić na-
leży następujące:
mieć z kimś na pieńku mieć z kimś zatarg / konflikt 5 (51%)6; być z kimś
w niemiłych stosunkach (17%);
wiedzieć, co w trawie piszczy wiedzieć, o co chodzi (50%); orientować się
w sytuacji ; wiedzieć, co jest grane ;
nie owijać w bawełnę mówić wprost, nie bajerować (86%);
wpaść jak śliwka w kompot wpaść w kłopoty (50%); znalezć się w sytua-
cji bez wyjścia ;
2
Zestawienie wyraz złożony będący dwu- lub wielowyrazową ustaloną strukturą, która
funkcjonuje w języku jako pojedynczy leksem, pozbawiona jest jednak morfologicznych wykładni-
ków odróżniających ją od luznej grupy syntaktycznej, np. przemysł ciężki, odzież ochronna. Czło-
ny zestawienia zachowują swoje właściwości fleksyjne (por. gen. sg. przemysłu ciężkiego, odzieży
ochronnej), jednak szyk ich jest stały nie jest możliwe wstawienie między człony zestawienia żad-
nej jednostki leksykalnej (por. przemysł bardzo ciężki) (Encyklopedia 1995: 637).
3
Wulgaryzm referencyjno-obyczajowy jednostka leksykalna objęta tabu ze względu na jej
cechy semantyczne i zakres odniesienia przedmiotowego. Za pomocą tego rodzaju wulgaryzmów
naruszane są konwencje kulturowe przyjęte w danej społeczności (Grochowski 1995).
4
Zwrot zespół wyrazów powiązanych składniowo, w którym człon podstawowy ma cha-
rakter werbalny. Ośrodkiem zwrotu jest czasownik lub imiesłów nieodmienny (Skorupka 1989).
5
Wszystkie przytaczane definicje pochodzą z ankiet, cytowane są bez żadnych zmian.
6
Dane statystyczne pokazują, jakie definicje poszczególnych zwrotów lub wyrażeń najczęściej
były podawane przez ankietowanych. Wskaznik procentowy podawany jest, jeśli przekracza on 20%.
Aadne kwiatki współczesnej polszczyzny 249
sprać kogoś na kwaśne jabłko boleśnie / mocno kogoś pobić (94%);
obiecywać gruszki na wierzbie obiecywać coś, czego nie można spełnić
(49%); coś niemożliwego ;
zapuszczać korzenie osiedlać się, zostawać w jakimś miejscu (30%); za-
domowić się ; przyzwyczaić się do kogoś / czegoś ;
rzucać grochem o ścianę mówić do kogoś, kto nie słucha (40%); bezsku-
tecznie coś robić (30%);
wąchać kwiatki od spodu umrzeć (91%);
palma komuś odbiła ktoś zwariował (62%); ktoś zachowujący się dziwnie,
nienormalnie; ktoś zachowuje się jak szalony ;
wpuścić kogoś w maliny oszukać kogoś (65%); wykiwać kogoś; wystawić
kogoś do wiatru, wyprowadzić kogoś w pole ;
mieć siano w głowie mieć pusto w głowie (41%); być niedoświadczonym ;
być głupim ;
urwać się z choinki nie wiedzieć, o co chodzi (21%); nie być w temacie /
czasie; wyrwać się z czymś niespodziewanie ;
gdzie pieprz rośnie daleko (76%); nie wiadomo gdzie ;
zbijać kokosy bogacić się, zarabiać pieniądze (63%); robić dobry interes ;
wykręcić się sianem wymigać się od czegoś (82%);
zrobić kogoś w bambusa oszukać, okłamać kogoś (89%);
wyskoczyć jak Filip z konopi wyskoczyć z czymś nagle (78%); powiedzieć
coś głupiego, coś nie na temat ;
coś / ktoś jest do chrzanu coś, ktoś jest do niczego (84%).
Omówione określenia były najczęściej wybierane przez respondentów. Moż-
na zauważyć, że są to przede wszystkim dobrze znane, utrwalone w polszczyznie
zwroty. Biorąc pod uwagę wyrażaną przez nie ekspresję, za najbardziej nacecho-
wane emocjonalnie uznałabym zwroty: urwać się z choinki, mieć siano w głowie,
palma komuś odbiła, rzucać grochem o ścianę, wpuścić kogoś w maliny, gdzie
pieprz rośnie, zrobić kogoś w bambusa, wyskoczyć jak Filip z konopi, coś / ktoś
jest do chrzanu.
Przytoczone zwroty są wykorzystywane przez autora komunikatu do oceny
rzeczywistości. Opierając się na badaniach Anny Wierzbickiej, można mówić
w tym przypadku o uczuciowym komponencie znaczeniowym. Wszystkie poda-
ne określenia wyrażają oburzenie nadawcy komunikatu. Ocena wypowiadana
przez nadawcę jest w analizowanych zwrotach ukryta (tkwi w nich implicytnie),
zawiera się w strukturze głębokiej (Wierzbicka 1969).
W grupie zestawień słowotwórczych największą popularnością wśród prze-
badanej młodzieży cieszą się:
figa z makiem nic (95%); gówno ;
twardy orzech do zgryzienia trudny problem do rozwiązania (87%); kłopot ;
głuchy jak pień ktoś całkiem głuchy, nic niesłyszący (77%);
groch z kapustą galimatias, zamieszanie (45%); pomieszanie z popląta-
niem ;
250 Ilona Biernacka-Ligięza
kokosowy interes interes przynoszący zyski (79%); intratny, złoty interes ;
głąb kapuściany idiota, głupek (73%);
ni z gruszki, ni z pietruszki ni stąd, ni zowąd (37%); bez związku, bez po-
wodu; nie wiadomo skąd ;
z kwiatka na kwiatek zmieniać często partnerów (29%); niestałość; ska-
kać z tematu na temat ;
stary grzyb ktoś stary, stary człowiek (66%);
po (ja)kiego grzyba po co, w jakim celu (77%).
Wśród wymienionych zestawień frazeologicznych znajdujemy również takie,
które niosą ze sobą ładunek emocjonalny. Za pomocą tych określeń nadawca oce-
nia komunikat akceptuje go lub wyraża dezaprobatę. Jednakże w tym przypad-
ku ze względu na przyczyny ekspresywności poszczególnych zestawień należy
zwrócić uwagę na te, które są motywowane znaczeniowo (mowa o zmianach
w sferze znaczenia leksykalnego) (Wierzbicka 1969). Do tej grupy zaliczyłabym
takie zestawienia, jak: stary grzyb, głąb kapuściany, groch z kapustą. W tym
przypadku możemy mówić o ekspresywności kontekstowej, ponieważ ujemne
nacechowanie tych określeń pojawia się tylko w pewnych ich użyciach, np.: Bar-
dzo lubię groch z kapustą; ale: To twoje wypracowanie to groch z kapustą!; To-
mek przyniósł tylko jednego starego grzyba z lasu; ale: Ojciec Tomka to stary
grzyb!
W przypadku zestawień kokosowy interes, głuchy jak pień należy mówić już
o ekspresywności inherentnej, gdyż stanowi ona integralną część wyrażeń i ujaw-
nia się w każdym ich znaczeniu i we wszystkich możliwych kontekstach.
Kolejną grupą są wulgaryzmy referencyjno-obyczajowe. Należą do niej cza-
sowniki utworzone od rzeczowników pieprz i chrzan. Mieszczą się one w klasie
derywatów powstałych w wyniku przekształcenia na czasownik innych części
mowy. Formantami tych derywatów są sufiksy będące wykładnikami akcji, pro-
cesu, stanu (np. sufiksy: -i-, -y-; pieprz-y-ć, chrzan-i-ć).
Oczywiście należy pamiętać, że w potocznej polszczyznie czasowniki pie-
przyć, chrzanić są używane głównie w swoim metaforycznym znaczeniu ( mówić
głupoty, opowiadać bzdury ). Wskutek derywacji odczasownikowej od wyrazów
pieprzyć i chrzanić tworzone są czasowniki dewerbalne. Derywaty odczasowni-
kowe tworzone są między innymi prefiksami: w-, przy-, do-, s-, o-. W języku po-
tocznym często wykorzystywany jest także: imiesłów pieprznięty i przymiotnik
pieprzny. Wyrazy z tej grupy podaję w kolejności od najczęściej do najrzadziej
wybieranego:
chrzanić mówić bzdury / głupoty, mówić bez sensu (59%);
spieprzyć zepsuć (82%); uciekać ;
schrzanić zepsuć, spieprzyć, zrypać (92%);
ochrzanić okrzyczeć kogoś (82%); opieprzyć; upomnieć ;
wpieprzyć zbić kogoś (58%); zjeść szybko; wtrącić się; wepchać się na
chama; zrobić komuś przykrość ;
pieprzyć gadać bez sensu (57%); gadać głupoty; kochać się z kimś ;
Aadne kwiatki współczesnej polszczyzny 251
pieprznięty głupi (41%); nienormalny; walnięty; szalony ;
przypieprzyć uderzyć (82%) ;
dopieprzyć zbić kogoś (51%); dołożyć komuś; zrobić komuś przykrość;
przyczepić się do kogoś; nie dawać komuś spokoju ;
pieprzny pikantny (26%); ostry, świński; nieprzyzwoity; dotyczący seksu .
Analizowane leksemy to słowa, których funkcją prymarną w systemie języ-
kowym często jest funkcja ekspresywna. Funkcja komunikatywna w procesie
odbioru tych określeń staje się funkcją sekundarną. Odbiorca komunikatu zwra-
ca uwagę przede wszystkim na same wyrażenia, a nie na obiekty, zjawiska i sta-
ny rzeczy, do których wypowiedzenia te mogą się odnosić. Jeżeli używamy wy-
razów z tej grupy (a w szczególności wulgaryzmów referencyjno-obyczajowych),
to naruszamy tym samym społeczno-obyczajowe konwencje zachowań języko-
wych, obowiązujące w danej zbiorowości, bądz też ubliżamy odbiorcy (lub oso-
bie trzeciej), obrażając lub znieważając go (ją).
Jako ostatnie omówię określenia nazywające poszczególne rośliny lub ich czę-
ści, które w języku potocznym wykorzystywane są w znaczeniu metaforycznym.
Metafora jest to wyrażenie, w którego obrębie następuje zamierzona przemiana
znaczeń składających się na nie słów. Nowe zmienione znaczenie zwane metafo-
rycznym, kształtuje się zawsze na fundamencie znaczeń dotychczasowych pod pre-
sją szczególnych okoliczności użycia, np. niezwykłej referencji, a zwłaszcza nie-
zwykłego kontekstu słownego, wprowadzającego składniowe zależności między
wyrazami dotąd w takich zespoleniach nie występującymi. Zależna od kontekstu
plastyczność znaczeń wyrazowych, która umożliwia tworzenie metafor, jest ogól-
ną właściwością języka gwarantującą jego semantyczną zdolność do obsługiwania
nieskończonej liczby rozmaitych i zmieniających się sytuacji (polisemia) (Słow-
nik 1988: 274). Wyróżnia się metafory: poetyckie i potoczne (językowe).
Dla właściwego zrozumienia metafory ważną rzeczą jest bliskość kulturowa
rozmawiających ze sobą osób. Odbiór metafory może być prawidłowy jedynie
wówczas, gdy uczestnicy rozmowy mają wspólne doświadczenia kulturowe. Me-
tafora (zwłaszcza językowa), podobnie jak cytat, odwołuje się do znajomości
obiegowych sądów. Omawiane przeze mnie metafory to właśnie metafory po-
toczne (językowe)7. Do tych najpopularniejszych należą:
ananas łobuz (58%); nicpoń; gagatek ;
makówka głowa (63%); pusta głowa ;
lipa kłamstwo (21%); tandeta; bubel; kicz; coś nic nie wartego ;
ziółko gagatek (35%); urwis; łobuz; cwaniak; ancymon ;
arbuz głowa (67%);
szczypiorek ktoś chudy (56%);
kapusta głowa (35%); pieniądze (26%);
7
Metafora językowa wielekroć powtarzane, utarte w obyczaju językowym zestawienia sło-
wotwórcze; ich znaczenia zostały na tyle przyswojone, że rozumiane są automatycznie, bez ko-
nieczności uzasadnień i odwołań do niemetaforycznych znaczeń składających się na nie wyrazów
(Słownik 1988: 274).
252 Ilona Biernacka-Ligięza
trawka narkotyk (marihuana) (67%);
burak / buro wieśniak (18%); ktoś nieobyty; prostak; głupol; tanie wino ;
cykoria strach (42%);
dynia głowa (40%); grubas ;
śliwa guz, siniak, podbite oko (59%);
bambus Murzyn (48%);
szczaw młodzik (27%); ktoś młody, niedoświadczony .
Wszystkie przytoczone przykłady określają człowieka, odnoszą się do jego
zachowań i działalności. Bardzo często wykorzystywane są w funkcji ekspresyw-
nej. Można je nazwać ekspresywnymi znakami nominatywnymi 8.
Należy zaznaczyć, że [...] wyraz pozostaje emocjonalnym znakiem języko-
wym wówczas, jeśli w jego strukturze znaczeniowej oprócz komponentów se-
mantycznych (intelektualnych) tkwi pragmatyczny komponent oceny nazywane-
go przez wyraz desygnatu [...] (Grabias 1981). Ocena ta ujawnia się bądz jako
emocjonalna reakcja samego nadawcy, bądz też jako proces sterowania emocja-
mi odbiorcy przez nadawcę.
Emocjonalne znaki nominatywne wskazują na przyczyny uczuciowej reak-
cji przeżywanej lub sterowanej i tym właśnie różnią się od oznak emocji będą-
cych tylko symptomami przeżyć. Przyczyny emocji tkwią w cechach desygna-
tów, które w przypadku analizowanego słownictwa są moralnie neutralne, ale kie-
dy zostaną przypisane określonym desygnatom, stwarzają zjawisko odbiegające
od normy (Grabias 1981). Grabias wyróżnia emocjonalne wyrazy niemotywowa-
ne i motywowane znaczeniowo.
Opisane leksemy zaliczyłam do grupy wyrazów motywowanych znaczenio-
wo (neosemantyzmów), które stanowią grupę znaków zróżnicowanych pod
względem struktur znaczeniowych. Neosemantyzmy te wyrażają:
a) stany emocjonalne autora komunikatu z jednoczesnym wskazaniem na
przyczyny tych emocji (np. Co za dynia! ktoś jest gruby ; Ale szczypior! ktoś
jest chudy czuję z powodu jego wyglądu zaskoczenie / zdziwienie).
b) stany emocjonalne i przyczyny emocji z komponentem sterowania uczu-
ciami odbiorców, np.: arbuz zbyt duża głowa to jest brzydkie; burak wie-
śniak ktoś budzi swym wyglądem, zachowaniem śmiech.
Z dotychczasowych rozważań wynika, że proces przeniesienia nazwy z jed-
nej sfery zjawisk rzeczywistości w inną jest niekiedy jednocześnie procesem ję-
zykowej ekspresji. W przypadku zaprezentowanego w niniejszym artykule ma-
teriału leksykalnego można mówić o przeniesieniu nazw ze świata roślin w krąg
życia człowieka.
8
Charakterystykę znaku językowego przejmuję od Stanisława Grabiasa (1981).
Aadne kwiatki współczesnej polszczyzny 253
Wnioski
1) Przeprowadzone przeze mnie badania wykazały, że we współczesnej pol-
szczyznie potocznej najczęściej wykorzystywane są znane i mocno zakorzenio-
ne w języku związki i zestawienia frazeologiczne, np.: figa z makiem; mieć z kimś
na pieńku, wiedzieć, co w trawie piszczy; nie owijać w bawełnę.
2) Definicje podawane przez ankietowanych są zbieżne z przytaczanymi
w słownikach (np. zrobić kogoś w bambusa zdaniem respondentów oszukać ko-
goś, zrobić kogoś w balona; zrobić z kogoś głupca ; według Słownika polszczyzny
potocznej Janusza Anusiewicza i Jacka Skawińskiego: ośmieszyć, oszukać, okpić
kogoś; zadrwić sobie z kogoś ; twardy orzech do zgryzienia zdaniem responden-
tów trudny problem do rozwiązania; kłopot ; według Podręcznego słownika fraze-
ologicznego Stanisława Bąby, Jarosława Liberka i Gabrieli Dziamskiej (1995): pro-
blem trudny do rozstrzygnięcia, sprawa trudna do załatwienia ). Nie można mówić
o zmianach znaczenia. Niektóre z leksemów podawanych przeze mnie w ankiecie
nie były znane młodym ludziom, dlatego też mieli oni problemy z podaniem wła-
ściwego znaczenia. Trzeba podkreślić jedynie, że definicje formułowane przez mło-
dzież to przede wszystkim wymienianie synonimów zaczerpniętych głównie z języ-
ka potocznego. Charakterystyczne jest także wyjaśnianie znaczenia jednych związ-
ków frazeologicznych przez użycie innych o zbliżonym znaczeniu.
3) Dokonana analiza słownictwa pozwala wysnuć wniosek, że duża część
wyrazów / związków wyrazowych jest wykorzystywana w funkcji ekspresywnej.
Niektóre ze słów odznaczają się ekspresywnością inherentną (np. pieprzyć, chrza-
nić, wykręcić się sianem, dać sobie / dupie siana) inne kontekstową (np. stary
grzyb, cykoria, groch z kapustą). Ekspresja bywa w przypadku tego rodzaju słow-
nictwa efektem przeniesienia znaczenia z jednej grupy zjawisk na inną (świat ro-
ślin > świat ludzi). W funkcji ekspresywnej używane są niezmienione pod wzglę-
dem słowotwórczym leksemy. Czasem poszczególne słowa przybierają nowe
znaczenie, stając się neosemantyzmami. Niekiedy tworzone są także formy aug-
mentatywne lub deminutywne (np. burak > burol, zioło > ziółko, trawa > traw-
ka, ogórek > ogór, gruszka > grucha).
4) Jeśli chodzi o słownictwo odnoszące się do intymnego życia człowieka
i intymnych części jego ciała, to analizie poddałam takie wyrazy / zwroty i wy-
rażenia, jak: arbuzy, banan, grucha / gruszka, strzelić / postawić gruchę, męczyć
/ ciągnąć gruchę, ogór / ogórek/ ogóras /, kisić / moczyć ogóra, melony, żołędzie.
Spośród nich najczęściej używane są: ogór określenie członka ; arbuzy, melony
określenie kobiecych piersi ; męczyć / ciągnąć gruchę onanizować się . Nie są
zaś popularne takie określenia, jak: banan, strzelić / postawić gruchę, kisić / mę-
czyć ogóra, żołędzie.
254 Ilona Biernacka-Ligięza
Bibliografia i zródła
Anusiewicz Janusz, Skawiński Jacek (1996), Słownik polszczyzny potocznej, Wrocław.
Bartmiński Jerzy (1992), Styl potoczny, [w:] Potoczność w języku i kulturze, pod red. Janusza Anu-
siewicza, Franciszka Nieckuli, Język a Kultura, t. 5, Wrocław.
Bąba Stanisław, Liberek Jarosław, Dziamska Gabriela (1995), Podręczny słownik frazeologiczny ję-
zyka polskiego, Poznań.
Czarnecka Katarzyna, Zgółkowa Halina (1991), Słownik gwary uczniowskiej, Poznań.
Dąbrowska Anna (1993), Eufemizmy współczesnego języka polskiego, Wrocław.
Encyklopedia (1995), Encyklopedia językoznawstwa ogólnego, pod red. Kazimierza Polańskiego,
Warszawa.
Furdal Antoni (1977), Językoznawstwo otwarte, Opole.
Grabias Stanisław (1981), O ekspresywności języka, Lublin.
Grochowski Maciej (1995), Słownik polskich przekleństw i wulgaryzmów, Warszawa.
Kaczmarek Leon, Skubalanka Teresa, Grabias Stanisław (1994), Słownik gwary studenckiej, Lublin.
Skorupka Stanisław (1989), Słownik frazeologiczny języka polskiego, Warszawa.
Słownik (1988), Słownik terminów literackich, pod red. Janusza Sławińskiego, Wrocław.
Wierzbicka Anna (1969), Problemy ekspresji. Ich miejsce w teorii semantycznej, [w:] Anna Wierz-
bicka, Dociekania semantyczne, Wrocław Warszawa Kraków.
Aneks
Wiek: . . . . . . . . . . . . . . . Płeć: M K
Wykształcenie: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
ANKIETA
Wśród poniższych wyrazów / wyrażeń / zwrotów podkreśl te, które znasz, i podaj ich meta-
foryczne (przenośne) znaczenie np. arbuz - głowa ; szczypiorek - chudy człowiek
Ananas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Arbuz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Arbuzy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Bambus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Pieprzenie / walenie w bambus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Zrobić kogoś w bambusa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Banan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Nie owijać w bawełnę . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Dać komuś bobu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Cebula . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Choinka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Urwać się z choinki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Coś / ktoś jest do chrzanu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Chrzanić . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Schrzanić . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Ochrzanić . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Cytryna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Dąb . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Dać dęba . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Aadne kwiatki współczesnej polszczyzny 255
Stawać dęba . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Dynia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Dynie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Figa / figa z makiem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Groch z kapustą . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Rzucać grochem o ścianę . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Gruszka / grucha . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Strzelićgruchę . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Męczyć / ciągnąć gruchę . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Gruszki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Ni z gruszki, ni z pietruszki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Obiecywać gruszki na wierzbie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Jak grzyby po deszczu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Grzyb . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Stary grzyb . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Po kiego grzyba . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Jabłko . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Jabcok / jabol . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Sprać / zbić kogoś na kwaśne jabłko . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Kokosy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Korzeń . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Zapuszczać korzenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Aadne kwiatki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Wąchać kwiatki od spodu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Z kwiatka na kwiatek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Las . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Być z czymś w lesie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Zagajnik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Lebioda . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Lipa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Lipny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Spić / zalać się w drobny mak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Makówka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Wpuścić kogoś w maliny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Malinka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Cwaniak z malinowym nosem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Czuć do kogoś miętę . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Mimoza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Mowa-trawa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Ogór / ogórek / ogóras . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Kisić / moczyć / zanurzać ogóra . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Twardy orzech do zgryzienia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Palma komuś odbija . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Palma pierwszeństwa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Głuchy jak pień . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Mieć z kimś na pieńku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Zalany w pestkę . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Gdzie pieprz rośnie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Znać się na czymś jak kura na pieprzu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Pieprzyć . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Spieprzyć . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Przypieprzyć . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
256 Ilona Biernacka-Ligięza
Wpieprzyć . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Dopieprzyć . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Pieprznięty . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Pieprzny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Podchmielić . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Mieć siano w głowie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Wykręcić się sianem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Wiedzieć, co w trawie piszczy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Pójść na zieloną trawkę . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Trawka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Płacić jak za zboże . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Ziółko . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Burak / burol / buraki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Cykoria . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Cyprys . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Gałęzie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Iść / wysłać kogoś na zieloną trawkę . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Jagodzianka / jagodówka na kościach . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Zrobić komuś z nosa kalafior . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Kapusta . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Sałata . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Głąb kapuściany . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Nos jak kartofel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Odcedzić kartofelki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Kokosowy interes . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Zbijać kokosy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Wyskoczyć jak Filip z konopi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Marchewa / marchewka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Skrobać pietruszkę . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Sprzedawać pietruszkę . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Czerwony jak pomidor . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Sezon ogórkowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Dać sobie / dupie siana . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Szczaw / szczawik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Szczypiorek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Wpaść jak śliwka w kompot . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Śliwa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Wodorosty . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Czereśnie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Czereśniak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Melon . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Melony . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Migdały . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Orzeszku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Żołędzie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Dupek żołędny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Dżungla . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Głupi jak fasola . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Kaczan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Wyszukiwarka
Podobne podstrony:
JK 16 JK16 pelcowaJK 16 JK16 data janeczkoJK 16 JK16 rzymowskaJK 16 JK16 bedkowska kopczykJK 16 JK16 burzynska kamienieckiJK 16 JK16 dabrowskaScenariusz 16 Rowerem do szkołyr 1 nr 16 138669446416 narrator16 MISJAFakty nieznane , bo niebyłe Nasz Dziennik, 2011 03 16więcej podobnych podstron