ÅšRODKI STYLISTYCZNE (INACZEJ JZYKOWE BDy POETYCKIE)
1) Aforyzm - zwięzła, lapidarna, przeważnie jednozdaniowa wypowiedz, wyrażająca ogólną prawdę filozoficzną lub moralną,
w sposób zaskakujący i błyskotliwy.
2) Anakolut - błąd składniowy zniekształcający budowę zdania, powodujący zanik związku logicznego między jego członami;
inaczej jest to wypowiedz zorganizowana pod względem składniowym tak, że jej poszczególne człony kłócą się z
porządkiem logicznym zdania i są niepoprawne pod względem gramatycznym. (np. jadąc do pracy, padał deszcz;
otwierając okno, zatrzasnęły się drzwi; jadąc na rowerze, spadła mi czapka)
3) Antonim - wyraz przeciwstawny, o odmiennym znaczeniu, używany dla pokreślenia i uwydatnienia pewnych cech (np.:
antonimem wyrazu dobry jest wyraz zły; gruby-chudy; mały-duży itp.)
4) Aliteracja - powtórzenie jednej bądz kilku głosek w pozycjach kolejnych wyrazów tworzących wers (te same głoski na
początkach każdego wyrazu w wersie)
5) Alegoria - treść, która poza znaczeniem dosłownym ma jeszcze jedno: ukryte i domyślne (często występuje w bajkach,
gdzie bohaterowie zwierzęcy uwydatniają ludzkie wady)
6) Aluzja literacka - w tekście literackim nawiązanie, odwołanie się do innego tekstu, stylu, zjawiska za pomocą określonych
sygnałów, rozpoznawalnych dla odbiorcy.
7) Anafora - powtórzenie tego samego słowa bądz zwrotu na początku kolejnych segmentów wypowiedzi (każdy wers
zaczyna się od tego samego słowa lub zwrotu)
8) Animizacja (inaczej: ożywienie - nadanie istotom martwym cech istot żywych
(np.: radosna rzeka; śpiewające drzewo; chodzący stół)
9) Antropomorfizacja - nadanie cech ludzkich dotyczących myślenia i świadomości, istotom nieludzkim: zwierzętom, rzeczom,
zjawiskom (np.: zadumany niedzwiedz; pies zastanawiał się)
10) Antyteza - zestawienie w jedną całość treściową dwóch przeciwstawnych określeń
(np.: cisza hałasu, lepiej z mądrym zgubić niż z głupim znalezć)
11) Apostrofa (inaczej: inwokacja) - bezpośredni, retoryczny, najczęściej uroczysty zwrot do czegoś lub kogoś (np.: Litwo!
Ojczyzno moja; O radości, iskro bogów!)
12) Archaizm - wyraz, konstrukcja składniowa lub związek frazeologiczny, który wyszedł z użycia. Archaizmy to także wyrazy
w formie przestarzałej, które są jeszcze używane, lecz postrzegane jako dawne.
13) Asyndeton polega na łączeniu zdań lub ich części bez użycia spójnika. Np.: przybyłem, zobaczyłem, zwyciężyłem.
14) Dialektyzacja - inaczej stylizacja gwarowa, polegająca na wprowadzeniu do utworu literackiego (całości lub jego części)
słownictwa, zwrotów, form gramatycznych pochodzących z określonego dialektu, tzw. dialektyzmów. Dialektyzacja jest
świadomym zabiegiem literackim służącym odtworzeniu lokalnego kolorytu, charakterystyce środowiska lub
poszczególnych bohaterów.
15) Dygresja - jest to odejście od głównego tematu wypowiedzi i wprowadzenie wątków z inną luzną lub wcale nie mającą
związku z wypowiedzią, wtrąconą w jakąś treść pisaną lub mówioną.
16) Dzwiękonaśladownictwo - (patrz: onomatopeja).
17) Echolalia - polega na powtarzaniu jednakowych lub podobnych zespołów głoskowych jedynie dla podkreślenia
rytmiczności, melodyjności tekstu, szczególnie charakterystyczne w ludowych przyśpiewkach i refrenach, również
wykorzystywany jako celowy chwyt poetycki w utworach awangardowych.
18) Elipsa - celowe pominięcie pewnych elementów zdania.
19) Enumeracja - polega na wymienianiu w tekście kolejnych elementów połączonych jakąś cechą.
20) Epifora - powtórzenie tego samego słowa bądz zwrotu na końcach kolejnych segmentów wypowiedzi (wersy kończą się
tym samym zwrotem bÄ…dz wyrazem).
21) Epitet - wyraz określający rzeczownik w wierszu, najczęściej jest to przymiotnik
(np.: czerwone serce, małe króliczki, piękna kobieta)
22) Eufemizm - służy do ubarwienia wypowiedzi czy też jako żart językowy. Przykłady eufemizmów: odszedł, zasnął w Panu
zamiast umarł; ma lepkie ręce zamiast kradnie.
23) Eufonia - przyjemne, harmonijne brzmienie głosek, zharmonizowanie dzwięków, celowe powtarzanie tych samych głosek
w bliskim sąsiedztwie (np.: ryba ćwiartuje rybę ostrą rybą).
24) Exhoratio - moralne pouczenie znajdujące się na końcu utworu żałobnego.
25) Glosolalia - to pozbawione wyraznego sensu układy głoskowe, przypominające słowa rodzime lub obce, np. abrakadabra.
Często spotykane w twórczości ludowej (zaklęcia, przyśpiewki).
26) Groteska - rodzaj fantastyki, karykatura rzeczywistości, wyolbrzymienie, forma nielogiczna, zmieszanie ze sobą kilku
stylów w sposób absurdalny, zmieszanie przeciwstawnych uczuć (np.: w subtelny sposób podcięła kochankowi gardło).
27) Homonim - jest to wyraz majÄ…cy jednakowe brzmienie z innymi wyrazem, lecz odmienne znaczenie (np. wyraz zamek
może mieć kilka znaczeń: zamek do drzwi lub zamek królewski albo zamek błyskawiczny. Słowo kozioł też ma dwa
znaczenia ponieważ może być to zwierzę lub przyrząd gimnastyczny).
28) Hiperbola (rodzaj przenośni) - rzecz opisywana jest celowo i jawnie wyolbrzymiana
(np.: wypłakała całe morze łez; człowiek o wielkim sercu).
29) Inwersja przestawienie kolejności wyrazów, najczęściej ustawienie orzeczenia na końcu zdania (np.: Jan gazetę czytał
zamiast Jan czytał gazetę ).
30) Inwokacja (patrz: apostrofa).
31) Ironia sposób wypowiadania się, oparty na zamierzonej niezgodności, najczęściej przeciwieństwie, dwóch poziomów
wypowiedzi: dosłownego i ukrytego, np. w zdaniu Jaka piękna pogoda wypowiedzianym w trakcie ulewy.
32) Kontaminacja (inaczej: leśmianizm) - środek językowy o dość skomplikowanej budowie i znaczeniu; zjawisko powstawania
nowego wyrazu, poprzez skrzyżowanie lub pomieszanie dwu wyrazów lub zwrotów (np.: sucz tj. su ze słowa suczka i cz
ze słowa smycz U powstaje suczka na smyczy).
33) Kontrast - przeciwieństwo, wprowadzenie dwóch słów o zupełnie różnych znaczeniach dla ich porównania bądz
uwydatnienia różnic pomiędzy nimi (np.: Ja przebywam w mroku, ty zaś w światłości).
34) Leśmianizm - (patrz: kontaminacja).
35) Metafora (inaczej: przenośnia) - zestawienie dwóch lub więcej wyrazów, które w połączeniu zyskują całkiem nowe
znaczenie, różne od tego, które posiadały oddzielnie
(np.: fale zbóż; morze gwiazd; pikantne rozmowy) U zauważ, że wyraz pikantny oznacza mocno przyprawiony, a tutaj
oznacza rozmowy erotyczne.
36) Metonimia (inaczej: zmiennia) - zastÄ…pienie jakiegoÅ› przedmiotu lub zjawiska nazwÄ… innego, ale o tym samym znaczeniu
(np.: Jak człowiek Bogu, tak Bóg człowiekowi zamiast Jak Kuba Bogu, tak Bóg Kubie ).
37) Neologizm - połączenie wyrazów, których nie można rozszyfrowywać pojedynczo, ale doszukiwać się alegorii, głębszego
znaczenia (np.: mieć cały dom na głowie; rzucić okiem na coś).
38) Oksymoron (rodzaj epitetu) - składa się z wyrazów o przeciwnej treści tworząc sprzeczność, paradoks (np.: dobry
złoczyńca; ognista woda).
39) Onomatopeja (inaczej: dzwiękonaśladownictwo) - użycie wyrazów, które swoim brzmieniem naśladują zjawiska i
wydawane przez nie dzwięki (np.: kap, kap, kap; bum; plum).
40) Ożywienie (patrz: animizacja).
41) Paradoks - sformułowanie zawierające efektowną, zaskakującą myśl, skłóconą z powszechnie uznawanymi
przekonaniami, sprzeczną wewnętrznie, powstałą przez zestawienie całości znaczeniowo maksymalnie kontrastowych
(opartych często na antytezie). Zaskakując nieoczekiwanymi zestawieniami, paradoks ujawnia zwykle jakąś oryginalną
prawdę filozoficzną, moralną, poetyczną... np. Pierwszym warunkiem nieśmiertelności jest śmierć.
42) Parafraza swobodna przeróbka tekstu, która rozwija i modyfikuje treść oryginału, zachowując jednak jego zasadniczy
sens.
43) Paralelizm - tożsamość lub podobieństwo treściowe (znaczeniowe) lub kompozycyjne kilku analogicznych segmentów
utworu literackiego (zdań, wersów, strof, scen, wydarzeń, wątków itp.).
44) Paralelizm składniowy - powtórzenie w wierszu zdań o takiej samej budowie.
45) Parenteza - jest to środek stylistyczny, zdanie wtrącone w nawias, uzupełniające wypowiedz, niekoniecznie powiązane
kontekstowo z całością tekstu.
46) Paronomazja - środek stylistyczny polegający na zestawieniu podobnie brzmiących słów (często homofonów i
homonimów) celem osiągnięcia efektu stylistycznego, np. może morze nie pomoże. Paronomazja wydobywa ukryte lub
zatarte związki wyrazowe, stając się zródłem ciekawych pomysłów.
47) Personifikacja (inaczej: uosobienie) - nadanie cech ludzkich istotom nieczłowieczym
(np.: pies, który śpiewał; mysz uśmiechnęła się czule).
48) Peryfraza (inaczej omówienie) - polega na zastąpieniu wyrazu przez szereg innych, które byłyby jego równoważnikiem
znaczeniowym.
49) Pleonazm, masło maślane (nadmiar) jeden z błędów logiczno-językowych; niepoprawne wyrażenie, w którym jedna
część wypowiedzi zawiera te same treści, które występują w drugiej części. Np. maślane masło ; aglomeracja miejska ; w
miesiÄ…cu lipcu ; okres czasu ; akwen wodny.
50) Polisyndeton - specyficzna konstrukcja składniowa, w której wypowiedzi bądz całe zdania połączone są ze sobą tym
samym spójnikiem (np.: I stuka, i puka, i dostać się nie może).
51) Porównanie - zestawienie cech dwóch zjawisk za pomocą zaimków: jak, jakby, jakoby, na kształt. Używamy go, aby
porównać ze sobą pewne słowa i uwidocznić ich cechy (np.: dumny jak paw; blady jak ściana, chmura na kształt kwiatu).
52) Powtórzenie - dwu lub kilkukrotne powtórzenie tego samego wyrazu dla wzmocnienia ich akcentu i podkreślenia emocji
(np.: I wołał we dnie, i wołał w nocy, i wołał przez dzień cały).
53) Przerzutnia - przeniesienie części zdania z jednego wersu do następnego w celu podkreślenia znaczenia wyrażenia.
54) Pytanie retoryczne - pytanie, którego celem nie jest uzyskanie odpowiedzi, ale pobudzenie do refleksji (np.: Cóż sprawiło,
że człowiek tak punktualny dziś się spóznia?; Kto w końcu tu rządzi: ja czy ty?).
55) Retrospekcja w utworze epickim przywołanie wcześniejszych wydarzeń przez bohatera bądz bohaterów. Retrospekcji
można dokonać w mowie zależnej lub niezależnej. Odegrała ona ważną rolę w powieści psychologicznej.
56) Rym - powtarzanie się identycznych bądz zbliżonych brzmieniem głosek znajdujących się w określonej pozycji
najczęściej na końcach wersów. Wyróżniamy rymy:
a) KoÅ„cowe ß rymujÄ… siÄ™ gÅ‚oski zakaÅ„czajÄ…ce wers.
b) WewnÄ™trzne ß rymujÄ… siÄ™ gÅ‚oski w Å›rodku wersów.
c) Parzyste ß rymujÄ… siÄ™ gÅ‚oski w dwóch kolejnych, nastÄ™pujÄ…cych po sobie wersach (a-a,b-b).
d) Krzyżowe ß rymujÄ… siÄ™ gÅ‚oski w co drugich wersach (a-b, a-b).
e) OkalajÄ…ce ß identyczne rymy na poczÄ…tku i koÅ„cu każdej zwrotki.
f) Gramatyczne ß rymy majÄ… takÄ… samÄ… formÄ™ gramatycznÄ… .
g) Niegramatyczne ß rymy majÄ… inne formy gramatyczne.
h) MÄ™skie (np.: dom- prom ß majÄ… jednÄ… sylabÄ™).
i) Å»eÅ„skie (np.: kawa- Å‚awa ß majÄ… wiÄ™cej niż jednÄ… sylabÄ™).
j) DokÅ‚adne (np.: spalanie- latanie ß te same gÅ‚oski na koÅ„cach wyrazów).
k) NiedokÅ‚adne (np.: jeden- siedem ß gÅ‚oski na koÅ„cach wyrazów majÄ… brzmienie podobne ale nie jednakowe).
l) CzÄ™stochowskie (np.: kochać- szlochać ß rymy proste, bardzo czÄ™sto używane, banalne).
57) Rytm - dzwięki o różnej długości trwania następują po sobie tworząc szereg ruchowy, którego elementy wiążą się w całość
według zasady podziału czasowego (głoski w charakterystyczny sposób układają się i co pewien czas mamy do czynienia
z powtarzaniem jak gdyby tego samego dzwięku głosek, a wersy mają taką samą liczbę sylab lub odpowiednie ich ilości
powtarzają się w określonym czasie tworząc cykl).
58) Refren - wersy powtarzające się regularnie w określonych miejscach (przykładów chyba nie muszę podawać: każdy
przecież wie, jak zbudowana jest chociażby tradycyjna piosenka).
59) Reminiscencja - nieświadome przypomnienie; refleks dotyczący innego utworu; jego wspomnienie; echo.
60) Stylizacja- wprowadzenie w wierszu cech innego stylu, najczęściej ludowego (np.: Oj dana, dana).
61) Synonim - wyraz o podobnym znaczeniu, słowo bliskoznaczne; prawie to samo znaczenie (np.: synonimem wyrazu
papuga jest- ptak; gazety-prasa; nauczyciel-wykładowca).
62) Synekdocha (odmiana metonimii) - celowa zmiana liczby bądz rodzaju osobowego użyta w celu zmniejszenia bądz
powiększenia emocji w odbiorcy (np.: przechodzi mnie dreszcz zamiast przechodzą mnie dreszcze ).
63) Synestezja - środek stylistyczny polegający na przypisywaniu jakiemuś zmysłowi wrażeń odbieranych innym zmysłem.
64) Średniówka - wewnętrzny podział wersu, najczęściej znakiem interpunkcji. Występuje tylko w wersach mających co
najmniej 8 sylab (np.: On poszedł precz... czasem mrozu gromniczego).
65) Tropy - zastąpienie jednego składnika wypowiedzi przez inny równoważny znaczeniowo, ale nieoczekiwany w danym
kontekście, który nabiera znaczenia przenośnego.
66) Uosobienie - (patrz: personifikacja).
67) Wykrzyknienie- użycie w wierszu wykrzyknika-środka interpunkcyjnego, w celu uwidocznienia uczuć i emocji.
68) Zdanie parenetyczne - tworzy i upowszechnia wzory zachowań, postępowania, przedstawiające godne naśladowania
wzorce osobowe. Rozwija aspekt dydaktyczny.
69) Zdrobnienie - pieszczotliwe, czułe określenie czegoś lub kogoś za pomocą dodania do wyrazu podstawowego formantu: -
ka -ko -utki -nik ek eńko ić enie eczek
(np.: dom-domeczek; mało- maleńko).
70) Zgrubienia - tworzymy je, aby podkreślić niechęć i negatywne emocje do opisywanego zjawiska bądz uwydatnienia jego
wieku za pomocÄ… dodania do wyrazu podstawowego formantu sko (np.: pies- psisko; komputer- komputerzysko).
71) Złożenie (compositum) wyraz, który powstał poprzez połączenie co najmniej dwóch rdzeni, bądz ich derywatów. W
języku polskim towarzyszy im zwykle tzw. morfem łączący -o- (niekiedy zwany interfiksem lub bardziej neutralnie
formantem), jak np. w wyrazach list-o-nosz, język-o-znawstwo, biał-o-czerwony. Możliwe są także złożenia bez morfemu
łączącego, np. bawi-damek, trój-nóg.
72) Zmiennia - (patrz: metonimia).
Wyszukiwarka
Podobne podstrony:
Dziękujemy ci zas…a PolskoRozwĂlj ciÄ…ĹzyChili s« Southwestern EggrollsRodzaj i zakres … Dz U 1995 25zupa?solowatab?ro1000roBieńkowska i inni Wykład Prawa Karnego Procesowego Ro 23SBichromie, czyli jak stworzyć idealną fotografię czarno bi…The Soup Nazi s« Cream of Sweet Potato SoupEdward Stachura Pokocham ją… siłą… woliBieńkowska i inni Wykład Prawa Karnego Procesowego Ro 11rup test?signer>A684A0Mrs Malory and Any Man s?athswięcej podobnych podstron