Spis treści
Wprowadzenie
Charakterystyka systemów płatności elektronicznych
Działanie systemów płatności internetowych
Mikropłatności
Rozwój płatności elektronicznych
Etapy rozwoju płatności elektronicznych
Determinanty rozwoju płatności elektronicznych
Rynek e-płatności w Unii Europejskiej i w Polsce
Rynek płatności elektronicznych w Unii Europejskiej
Rynek e-płatności w Polsce
Regulacje prawne
Regulacje prawne w UE
Regulacje prawne w Polsce
Podsumowanie
Słowniczek
Bibliografia
Wykaz z
ródeł internetowych
Wprowadzenie
Płatności elektroniczne, zwane także e-płatnościami1 to płatności dokonywane za
pośrednictwem internetu2. Obejmują one wszystkie operacje finansowe
dokonywane na odległość przy użyciu urządzeń elektronicznych takich jak:
komputery, telefony komórkowe i tablety3. Płatności elektroniczne mogą być
realizowane różnymi kanałami: poleceniami przelewu, kartami płatniczymi lub za
pośrednictwem dostawców płatności elektronicznych. W większości przypadków są
one odwzorowaniem tradycyjnych metod płatności  jak płatność przelewem lub
kartą płatniczą  dostosowanych do specyfiki internetu. Podstawą ich działania jest
dostawca usług płatniczych (PSP4), pośredniczący między bankiem klienta
dokonującego zakupu a sprzedawcą lub pośredniczący tylko między stronami
transakcji.
W większości systemów płatności elektronicznych nie ma praktycznie żadnej różnicy między płatnością
krajową a płatnością zagraniczną. Jest to znacznie tańsze rozwiązanie niż zagraniczny przelew bankowy.
Powstanie i rozwój płatności elektronicznych jest ściśle związany z handlem
internetowym. Dzięki temu są one znacznie lepiej przystosowane do wymagań
handlu elektronicznego niż karty płatnicze i tradycyjne przelewy bankowe, których
koncepcje tworzone były jeszcze przed upowszechnieniem internetu. Można
wymienić następujące przewagi konkurencyjne płatności elektronicznych:
wygodę  dostawca usług płatniczych zapewnia wymianę niezbędnych informacji
między stronami transakcji, dzięki czemu klient nie musi wypełniać polecenia
przelewu ani przekazywać adresu dostawy sprzedawcy;
bezpieczeństwo  wielu dostawców płatności udziela gwarancji dostarczenia
towaru odpowiedniej jakości przez sprzedawcę, a w razie niewywiązania się
przez niego z umowy kupujący może łatwiej odzyskać swoją wpłatę;
szybkość  informacja o dokonaniu wpłaty przez klienta jest przekazywana
sprzedającemu niemal natychmiast, dzięki czemu od razu może on rozpocząć
realizację zamówienia;
pewność  klient tylko potwierdza polecenie przelewu wcześniej wypełnione
przez dostawcę płatności, dzięki czemu wyeliminowane jest ryzyko pomyłki przy
wpisywaniu danych sprzedawcy.
Z punktu widzenia sprzedawcy zaletą płatności elektronicznych jest wysokość
prowizji  jest ona niższa niż w przypadku transakcji zawieranych za pomocą kart
płatniczych5. Na rynku płatności internetowych konkurencja między dostawcami
usług płatniczych jest większa niż na funkcjonującym na granicy oligopolu rynku
kart płatniczych. Dzięki temu dostawcy usług płatniczych są zmuszeni do rynkowej
rywalizacji i oferują sklepom korzystającym z ich systemu korzystniejsze warunki
handlowe. W efekcie technologia i liczba zastosowań płatności elektronicznych
rozwijają się znacznie szybciej niż w przypadku tradycyjnych metod płatności.
Jednym z przykładów szybkiego rozwoju płatności elektronicznych i stagnacji
tradycyjnych metod płatności są płatności transgraniczne. W większości systemów
płatności elektronicznych nie ma praktycznej różnicy między płatnością krajową
a płatnością zagraniczną, podczas gdy np. zagraniczny przelew bankowy obciążany
jest przez banki wysoką prowizją, a często wymaga też dokonania przewalutowania
po niekorzystnych dla klienta kursach walut.
Płatności elektroniczne zdobywają coraz większą popularność także w Polsce.
W przypadku rynku polskiego dodatkowym czynnikiem przemawiającym na korzyść
płatności elektronicznych jest niewielka  w stosunku do innych krajów
rozwiniętych  popularność kart umożliwiających płatność w internecie6.
W związku z tym osoby płacące za internetowe zakupy przy wykorzystaniu
tradycyjnych, nieprzystających do e-handlu metod płatności, mają większą
motywację do zastąpienia ich płatnościami elektronicznymi, niż gdyby korzystały
z kart płatniczych. W konsekwencji, dzięki ominięciu szerokiego wykorzystania
jednej generacji płatności, polski handel elektroniczny ma szansę dogonić pod
względem popularyzacji nowoczesnych metod płatności rynki krajów najbardziej
zaawansowanych.
Handel elektroniczny w Polsce ma szansę w niedługim czasie stać się jednym z najbardziej
zaawansowanych na świecie.
W opracowaniu omówione zostały techniczne, ekonomiczne oraz prawne
uwarunkowania rozwoju rynku płatności elektronicznych. Przedstawiono zarys
blisko 20-letniej historii ewolucji metod płatności, a także aktualny stan oraz
przewidywania dotyczące tego segmentu gospodarki w kilkuletnim horyzoncie
czasowym. Omówione zostały również procesy zachodzące na rynku polskim,
z uwzględnieniem jego pozycji na tle rynków innych państw Unii Europejskiej.
Część opracowania poświęcona jest spojrzeniu na płatności z punktu widzenia
użytkownika końcowego  opisane zostały przewagi konkurencyjne oraz ryzyko
wynikające ze stosowanych obecnie rozwiązań technicznych i prawnych.
Celem niniejszej publikacji jest przedstawienie procesów, które w ostatnich latach
zaszły na rynku płatności elektronicznych. Nie do uniknięcia jest sytuacja, w której
wybrane cytowane dane, w porównaniu z szybko aktualizowanymi informacjami
w internecie, mogą w momencie opublikowania nie być tymi ostatnimi dostępnymi.
Pozostaje jedynie zachęcić zainteresowanych czytelników, aby korzystając
z podanych w przypisach i bibliografii z
ródeł, postarali się uzyskać najnowsze dane
samodzielnie. W obecnej dobie technologicznej jest to problem wszystkich
publikacji drukowanych, a niniejsza nie jest tu wyjątkiem.
Stosowane w niniejszym opracowaniu słownictwo podparte jest częściowo
angielską terminologią. Polskie nazewnictwo w omawianej dziedzinie jeszcze się nie
ugruntowało bądz
w ogóle nie powstało. Jednocześnie należy zauważyć, że nawet
terminologia angielskojęzyczna bywa niejednoznaczna  np. termin PSP bywa
używany zamiennie z Independent Sales Organization  ISO czy Merchant Service
Provider  MSP.
Omawiane dane dotyczące rozmiarów rynków internetowych i zawieranych na nich
transakcji mogą znacząco różnić się, w zależności od cytowanego z
ródła. Ośrodki
badawcze przyjmują różne metody pozyskiwania informacji i różnie definiują
pojęcia rynku internetowego i poszczególnych metod płatności. Jednak choć
wymienione dane wykazują znaczące różnice w wartościach bezwzględnych, to
w większości przypadków potwierdzają występowanie tych samych trendów.
1 Terminologia usług płatniczych została szczegółowo omówiona w opracowaniu M. Polasika i K.
Maciejewskiego Innowacyjne usługi płatnicze w Polsce i na świecie,  Materiały i studia nr 241, NBP,
Warszawa 2009, s.14 16.
2 Niniejsze opracowanie omawia zagadnienia związane z płatnościami na stronach internetowych,
nie zajmuje się natomiast pokrewną problematyką związaną z płatnościami elektronicznymi
dokonywanymi za pośrednictwem telewizji i konsol do gier.
3 Ani w praktyce biznesowej, ani w teorii naukowej nie istnieje jedna, powszechnie uznawana definicja
pojęcia płatności. W zależności od potrzeb może ona obejmować płatności mobilne, w skład których
wchodzą metody płatności, których funkcjonowanie nie jest uzależnione od internetu, czyli z definicji
nie są płatnościami internetowymi. Granica między płatnościami mobilnymi a płatnościami
elektronicznymi jest nieostra i wydaje się, że w przyszłości jeszcze bardziej będzie się zacierać.
4 Ang. Payment Service Provider.
5 K. Budek, Jak ułatwić płacenie e-klientom, [w:] Internet Standard Raport eCommerce 2012, red.
A. Jadczak, Internet Standard, Warszawa 2012, s. 12.
6 Oprócz kart kredytowych można do tego celu stosować karty przedpłacone (pre-paid), karty
wirtualne i wybrane modele kart debetowych.
Charakterystyka systemów płatności
elektronicznych
Płatności elektroniczne można podzielić na grupy, przyjmując za kryterium termin
płatności  przedpłacone, płacone na bieżąco i płacone póz
niej. Płatności
przedpłacone odbywają się z zasilonego wcześniej konta. Gwarantują one względne
bezpieczeństwo  użytkownik sam bądz
w następstwie oszustwa nie może
przekroczyć wartości środków dostępnych na koncie. W przypadku systemów
oferujących płatności w czasie rzeczywistym zobowiązanie zwykle pokrywane jest
z salda rachunku bankowego lub z podpiętej do systemu płatności karty płatniczej.
W przypadku, gdy płatność realizowana jest z opóz
nieniem, kwota zakupu zwykle
dopisywana jest do rachunku za inne usługi np. płatność za film kupiony w systemie
VOD7, dopisywana jest do rachunku za telewizję kablową, a płatność za udział
w głosowaniu SMS-em do rachunku za usługi telekomunikacyjne. Dostawca usług
płatniczych może pełnić funkcje agregatora  oferując użytkownikom jednocześnie
kilka różnych metod płatności, np. przelewem, kartą lub SMS-em. Sklep
internetowy może umożliwiać płatność za pośrednictwem kilku dostawców
płatności. Tylko część z wymienionych metod jest oferowana przez dostawców
obsługujących handel elektroniczny w Polsce.
Jeden dostawca usług płatniczych oferuje użytkownikom wybór spośród kilku najpopularniejszych metod
płatności.
Systemy płatności elektronicznych obejmują różne metody płatności: wirtualne
karty płatnicze, płatności za pośrednictwem poczty elektronicznej, elektroniczne
polecenie pobrania8, portfele elektroniczne, przelewy realizowane bezpośrednio
z konta klienta, czyli tzw. e-transfery, e-gotówka oraz Elektroniczną Prezentację
i Płatność Rachunków (Electronic Bill Presentment and Payment9). Jeden dostawca
usług płatniczych obsługuje zwykle kilka różnych metod płatności, dzięki czemu
może zostawić użytkownikom wybór najbardziej dla nich odpowiedniego
rozwiązania.
DZIAA
ANIE SYSTEMÓW PA
ATNOŚCI INTERNETOWYCH
Podstawowy proces płatności internetowej, stosowany np. w tzw. szybkich
przelewach internetowych, można przedstawić w trzech krokach procesowych:
klient po wybraniu tej metody płatności jest przenoszony na stronę internetową
swojego banku. Po zalogowaniu się na konto, czeka na niego wypełniony już
wniosek przelewu na rzecz sprzedawcy. Następnie dokonuje autoryzacji
przelewu;
klient przenoszony jest z powrotem na stronę internetową sprzedawcy, który
jednocześnie dostaje od dostawcy płatności informację o dokonaniu zapłaty przez
klienta;
dostawca płatności otrzymuje przelew z banku klienta i przekazuje środki dalej
na rachunek sprzedawcy albo sprzedawca otrzymuje przelew bezpośrednio
z banku klienta.
Rysunek 1: Schemat działania płatności internetowych.
y
ródło: opracowanie własne.
Oprócz przedstawionego powyżej e-transferu, wybrani dostawcy płatności oferują
klientom także inne sposoby regulowania zobowiązań. Do ich systemu można
podpiąć kartę kredytową, która jest obciążana przy dokonywaniu internetowych
płatności lub regulować zobowiązania z tzw. e-portmonetki/e-portfela (e-wallet),
który jest przez klienta zasilany przed rozpoczęciem zakupów. W przypadku e-
portfela, transakcja między kupującym a sprzedającym odbywa się bez
pośrednictwa banku, a środki są przenoszone między wirtualnymi kontami
założonymi przez obie strony transakcji u dostawcy płatności. Jest to rozwiązanie
korzystne dla dostawcy, który do momentu żądania wypłaty przez sprzedającego,
dysponuje środkami i może z tego tytułu uzyskiwać dodatkowe korzyści, np.
w postaci odsetek od kapitału. Dlatego też rozwiązanie takie jest najczęściej
stosowane w przypadku sprzedaży o niewielkich wartościach, gdzie szybkość
transakcji jest ważniejsza niż utracone korzyści z dysponowania środkami. Zaletą
tzw. e-portfeli jest możliwość zachowania anonimowości klienta przy zawieraniu
transakcji. Podobnie jak w przypadku przedpłaconych usług telekomunikacyjnych,
w przypadku e-portfeli klient może łatwo założyć konto u dostawcy płatności bez
podawania danych osobowych. Z takiego konta może póz
niej opłacać dostęp do
stron internetowych, na których nie chciałby zdradzać swojej tożsamości lub np.
płacić w miejscach, w których występuje zwiększone ryzyko przechwycenia danych
klienta, co mogłoby prowadzić do włamania na konto, kradzieży środków z konta
lub z karty kredytowej.
Płatności elektroniczne są szczególnie efektywną formą płatności w przypadku
transakcji międzynarodowych. Płatność za pośrednictwem tej metody jest
najczęściej tańsza, prostsza i szybsza niż inne formy płatności  jak przelew
bankowy lub płatność kartą. Płacący nie musi zdobywać  niekiedy specyficznych
dla danego kraju  danych kontrahenta, nie musi martwić się o przewalutowanie po
kursie znacznie odbiegającym od rynkowego, nie płaci również prowizji za przelew
międzynarodowy, który w przypadku tradycyjnej bankowości może stanowić istotną
część przelewanej kwoty. Wreszcie, zlecający przelew ma pewność, że płatność
zostanie dokonana natychmiast, co znowu stanowi znaczącą przewagę nad
klasycznymi formami płatności  w tradycyjnej bankowości realizacja przelewu
międzynarodowego może trwać nawet kilka dni, podczas gdy czas realizacji
płatności elektronicznych zamyka się w minutach.
Coraz większą popularnością wśród użytkowników cieszą się portfele internetowe zapewniające
anonimowość przy płatnościach na nieduże kwoty.
MIKROPA
ATNOŚCI
Mikropłatności to płatności elektroniczne zawierane na niewielkie, czasem nawet
kilkugroszowe kwoty. W praktyce biznesowej nie ma jednej, ścisłej definicji
mikropłatności, a górna granica ich wartości jest ustalana arbitralnie przez
poszczególnych dostawców  zwykle jednak zamyka się w kwocie ok. 10 25 USD10.
Oprócz wartości transakcji, wyróżnikiem mikropłatności jest to, że zwykle dotyczą
one zakupu towarów lub usług cyfrowych  jak dostęp do artykułu, muzyki lub filmu
 które otrzymuje się natychmiast po dokonaniu płatności. Właśnie czas realizacji
płatności, a nie np. jej koszt ma największe znaczenie w przypadku mikropłatności.
Zwykle zawierane są one za pomocą tzw.  jednego kliknięcia 11. Inną zaletą
mikropłatności  zarówno z punktu widzenia sprzedającego jak i kupującego jest to,
że klient  z reguły, w czasie dokonywania płatności nie opuszcza strony
internetowej sklepu. Jest to szczególnie ważne, np. dla uczestników gier
sieciowych, w których dokupienie dodatkowych usług nie wymaga przerwania
rozgrywki. Dokonany w ten sposób zakup jest bardziej impulsywny, na czym z kolei
korzystają sprzedający.
Mikropłatności dobrze sprawdzają się w przypadku szybkich zakupów za niewielkie kwoty,
w szczególności dóbr elektronicznych: muzyki, plików czy filmów.
Skrócenie czasu wykonywania płatności, oprócz osiąganej w ten sposób prostoty
obsługi i szybkości realizacji, niesie ze sobą następujące rodzaje ryzyka:
ryzyko wysokich prowizji  w przypadku mikropłatności prowizje pobierane
przez dostawców usługi ustalone są na znacznie wyższym poziomie procentowym
niż w innych metodach płatności. Jest to akceptowane przez użytkowników,
ponieważ przy niewysokich kwotach transakcji wartość prowizji jest relatywnie
niska, a większe znaczenie ma szybkość przekazania pieniędzy. Przykładem są
tutaj SMS-y premium, w przypadku których ok. 40% kosztów, jakie za wysłanie
SMS-u ponosi abonent, przekazywane jest firmie obsługującej płatności. Jest to
jeden z przykładów, gdzie korzyści płynące z prostoty dokonania płatności są
ważniejsze niż jej koszty;
ryzyko niechcianego zakupu  klient może być przyzwyczajony, że zakup
towaru czy usługi w internecie rozłożony jest na kilka etapów  dodanie do
koszyka, zatwierdzenie koszyka, podanie adresu dostawy, wybór metody
płatności i autoryzacja płatności. Korzystając z mikropłatności i ich skróconego
procesu zakupowego użytkownik może nie zdawać sobie sprawy, że dokonuje
rzeczywistego zakupu, przez co może kupić towary lub usługi, których kupić nie
zamierzał. Dla uniknięcia niezadowolenia klientów z tego powodu, wybrani
dostawcy płatności w porozumieniu ze sklepami oferują możliwość anulowania
transakcji bez ponoszenia konsekwencji, np. w ciągu 15 minut od zakupu12;
Innym zagrożeniem płynącym z wykorzystania metody jednego kliknięcia jest
zakup przez osobę trzecią. Jeżeli strona sklepu korzysta z tzw. ciasteczek
(ang. cookies) użytkownik pozostaje na niej zalogowany nawet po ponownym,
nowym wejściu na stronę z tego samego komputera. W ten sposób
przypadkowego zakupu może dokonać, np. dziecko korzystające z loginu rodzica
na domowym komputerze13.
Mikropłatności są coraz częściej wykorzystywane przez koncerny medialne, które dzięki emu w łatwy
sposób dają użytkownikom dostęp do płatnych treści w swoich serwisach internetowych.
Mikropłatności są najczęściej stosowane na stronach internetowych oferujących
dostęp do produktów cyfrowych  artykułów prasowych, prac naukowych, plików
muzycznych itd. W związku z tym jedną z szans dla rozwoju tej metody jest
wprowadzenie przez wydawców prasy opłat za dostęp do publikowanych przez nich
treści. Jest to względnie nowy pomysł biznesowy, który jednak może w niedługim
czasie zrewolucjonizować mechanizmy pozyskiwania informacji w internecie.
W początkach swojej internetowej działalności koncerny medialne traktowały
strony internetowe jako uzupełnienie głównej działalności, a przychody z tego tytułu
 pochodzące głównie z reklam  nie były znaczące w stosunku do innych z
ródeł
dochodu. Zmiana sytuacji na rynku wydawniczym i znaczący spadek sprzedaży
prasy papierowej wymusił konieczność znalezienia przez wydawców nowych,
efektywniejszych metod zarabiania w internecie. Jednym z zastosowanych przez
nich rozwiązań jest wprowadzenie płatności za dostęp do treści na stronach
internetowych gazet. Takie nowe modele biznesowe koncernów często opierają się
na mikropłatnościach. Dzięki nim strony mogą oferować usługę dostosowaną do
potrzeb danego klienta: nieograniczony dostęp do całej zawartości serwisu lub
dostęp ograniczony czasowo albo ilością przeczytanych artykułów. Ta metoda
płatności sprawdza się szczególnie dobrze w przypadku użytkowników, którzy chcą
z oferty danej strony skorzystać jednorazowo i nie są skłonni kupować
długoterminowego abonamentu. Przed wprowadzeniem mikropłatności takie
rozwiązanie było znacznie trudniejsze w realizacji, a także mniej wygodne dla
użytkownika  nie był on skłonny dokonywać przelewu bankowego, którego koszt
mógł przewyższać wartość transakcji. Opłaty za dostęp do gazety są zwykle
niewysokie i użytkownicy nie mają problemu z tym, że dostęp jednorazowy
w przeliczeniu na jeden artykuł lub jeden numer danego wydawnictwa jest znacznie
droższy niż przy wykupieniu abonamentu. Można spodziewać się, że wprowadzenie
opłat na dostęp do stron internetowych popularnych gazet spowoduje zmianę
nastawienia użytkowników, przyzwyczajonych do tego, że treści w internecie
dostępne są za darmo. Spowoduje to wprowadzenie płatności za dostęp na większej
liczbie stron i w konsekwencji dalszą popularyzację mikropłatności.
Wzrost popularności płatności elektronicznych, a w szczególności mikropłatności,
umożliwia realizowanie nowych modeli biznesowych, które były dotychczas
technicznie niewykonalne. Przykładem takiego rozwiązania jest czytnik książek
elektronicznych sprzedawany przez jedną z dużych księgarni internetowych
w cenie niższej od kosztów produkcji14. Jest to możliwe ponieważ model biznesowy
księgarni zakłada, że czytnik będzie służył użytkownikom do kupowania
elektronicznych wydań książek i dopiero przychody z tego tytułu pozwolą firmie
zarobić. Podobne działania podejmowane są przez wielkie korporacje
technologiczne, które dążą do pozyskania i uzależnienia klientów od swoich
technicznych ekosystemów, których centralnym punktem jest sklep z treściami
elektronicznymi: muzyką, książkami i programami. Treści zakupione w jednym
sklepie są zwykle niekompatybilne z innymi systemami przez co użytkownik
zmuszany jest do zakupu urządzeń z odpowiednim systemem operacyjnym
i dokonywania dalszych zakupów we wcześniej wybranym sklepie.
Nowoczesne metody płatności umożliwiły powstanie nowych modeli biznesowych opartych na
jednorazowych opłatach za niewielkie fragmenty większych dzieł  jedną piosenkę zamiast całej płyty,
artykuł zamiast całej gazety.
Near Field Communication
Postęp technologiczny i wkraczanie komputerów w kolejne dziedziny życia
powoduje, że zaciera się granica między światem realnym a światem
wirtualnym. Takie zjawisko obserwowane jest także w dziedzinie płatności,
gdzie jednym z najnowszych rozwiązań technicznych w zakresie obsługi
płatności mobilnych jest komunikacja bliskiego zasięgu  NFC (ang. Near
Field Communication). Jest to standard pozwalający na bezprzewodową
wymianę danych np. przy użyciu telefonów komórkowych. Ze względu na
niewielką odległość na jaką można w ten sposób przesyłać dane, metodę tę
uznaje się za bardzo bezpieczną. Jedną z przewag NFC nad kartami
zbliżeniowymi typu MasterCard PayPass, jest możliwość komunikacji
dwustronnej. Oprócz odebrania informacji o metodzie płatności terminal
sklepowy może także przekazać informację do urządzenia NFC. Urządzenia
obsługujące NFC mogą w ten sposób zastąpić lub nawet rozwinąć możliwości
oferowane przez zbliżeniowe karty płatnicze. Przykładowo, telefon
komórkowy oprócz danych koniecznych do przeprowadzenia płatności może
przechowywać informacje o kuponach rabatowych lub kartach
lojalnościowych. Dzięki temu klient otrzyma od sklepu zniżkę bez konieczności
przedstawiania dodatkowych dokumentów, a sklep  wgra do urządzenia NFC
informację o przysługujących klientowi bonifikatach lub zebranych przez
niego punktach lojalnościowych. Rozpowszechnienie tej metody płatności jest
uzależnione od popularności telefonów komórkowych obsługujących taki
standard komunikacji  pod koniec 2012 roku tylko bardziej zaawansowane
modele wyposażone były w moduł NFC. Szacuje się, że w 2014 roku co piąty
telefon będzie umożliwiał korzystanie z tej technologii15. Jednym
z najpopularniejszych obecnie zastosowań standardu NFC są płatnościw
komunikacji publicznej. Takie rozwiązania były już testowane m. in.
w Londynie, Frankfurcie i San Francisco16. W Polsce NFC jest na wczesnym
etapie wdrażania. W połowie 2012 roku co najmniej cztery banki wprowadziły
pilotażowe programy, w ramach których grupy wybranych użytkowników
mogą dokonywać płatności przy wykorzystaniu NFC. Oprócz tego trzy banki
wystąpiły do Komisji Nadzoru Finansowego (KNF) o zezwolenie na
uruchomienie tego typu płatności17.
Wprowadzenie NFC do powszechnego użytku może być początkiem zupełnie
nowej epoki w dziedzinie płatności elektronicznych i płatności w ogóle. Przy
współczesnym, wysokim tempie postępu technologicznego i szybkości
popularyzacji najnowszych rozwiązań technicznych w społeczeństwie, jakie
można było zaobserwować choćby w przypadku błyskawicznego nasycenia się
rynku telefonów komórkowych na przełomie XX i XXI wieku, można zakładać,
że w ciągu kilku lat następować będzie rozpowszechnienie bezgotówkowych
form płatności. Rozpowszechnienie elektronicznych metod płatności sprzyjać
ma rozwojowi gospodarczemu kraju i wspierane jest przez instytucje
państwowe, takie jak Narodowy Bank Polski, a także dostawców płatności,
którzy z popularyzacji e-płatności odnoszą korzyści biznesowe. Obsługa
płatności elektronicznych, w tym także NFC jest nowym segmentem rynku
płatności, o który zabiegać będą zarówno firmy tradycyjnie związane z branżą
finansową, jak i przedsiębiorstwa z innych gałęzi gospodarki, np. operatorzy
telekomunikacyjni18.
7 VOD ang. video on demand  filmy na żądanie.
8 Ang. Electronic Direct Debit.
9 EBPP polega na przekazaniu klientowi informacji o wystawionym rachunku i umożliwieniu mu
natychmiastowego opłacenia go. Klientowi pozostawia się decyzję, w jakiej formie chce dokonać
płatności  internetowej czy też tradycyjnej opierającej się na przekazie bankowym. Taka forma
komunikacji z klientami jest dogodna dla dużych przedsiębiorstw, których oferta skierowana jest
zarówno do osób korzystających z e-płatności jak i z innych metod płatności. W Polsce taka forma
przekazywania informacji o płatnościach nie jest popularna.
10 F. Burelli et al., Capturing the Micropayments Opportunity, Value Partners, Londyn 2011, s. 9.
11 Jest to nazwa umowna, która odnosi się do szybkiego procesu finalizacji płatności w większości
przypadków odbywającego się w jednym lub dwóch krokach procesowych.
12 Regulamin GooglePlay, http://support.google.com/googleplay/bin/answer.py?
hl=en&answer=113515, Google,2012; [dostęp w dniu 7.09.2012].
13 Phoneplayplus, The marketplace for and regulation of micropayment services in the UK, Analysys
Mason, Cambridge 2010, s. 6,
http://www.phonepayplus.org.uk/~/media/Files/PhonepayPlus/Research/Analysys_Mason_The_market-
place_for_and_regulation_of_micropayment_services_in_the_UK.pdf; [dostęp w dniu 29.10.2012].
14 J. McEntegart, The $79 Kindle Costs Amazon $84 to Make, Tom s Hardware, 2011;
http://www.tomshardware.com/news/Amazon-Kindle-Cost-Production-Supplies-Parts,13953.html
[dostęp w dniu 2.10.2012].
15 Europejska Agenda Cyfrowa, Rada Unii Europejskiej, Bruksela 2010, s. 6.
16 NFC in Public Transport, NFC Forum, Wakefield 2011, s. 21;
http://www.nfc-forum.org/resources/white_papers/NFC_in_Public_Transport.pdf [dostęp w dniu
29.11.2012].
17 J. Uryniuk, W T-Mobile komórką zapłacisz jeszcze w tym roku,  Dziennik Gazeta Prawna , 2012;
http://serwisy.gazetaprawna.pl/finanse-osobiste/artykuly/639474,
w_t_mobile_komorka_zaplacisz_jeszcze_w_tym_roku.html
[dostęp w dniu 29.11.2012].
18 M. Kisiel, Orange wprowadza płatności NFC;
http://www.bankier.pl/wiadomosc/Orange-wprowadza-platnosci-NFC-2655774.html [dostęp w dniu
27.11.2012].
Rozwój płatności elektronicznych
Rynek płatności internetowych rozwija się wraz z internetem.
Rynek płatności elektronicznych przechodzi w ostatnich kilku latach okres
dynamicznego wzrostu. W 2012 roku z internetu korzystało już ponad 2,5 mld
ludzi19, a wielkość światowego rynku płatności elektronicznych szacowana była na
przeszło 700 mld USD20. Przewiduje się, że w 2013 roku wartość ta wyniesie
blisko 1 bln USD21. Na wzrost wartości handlu internetowego wpływać będzie nie
tylko rosnąca liczba użytkowników sieci, ale także utrzymanie się tendencji do
wydawania w e-handlu coraz większej części rozporządzanych środków. W 2010
roku klienci amerykańskich sklepów internetowych wydawali online średnio 22%
rozporządzanych dochodów. Rozwój internetu w krajach azjatyckich będzie miał
kluczowe znaczenie dla obrazu handlu elektronicznego na świecie. W 2011 roku,
gdy liczba internautów na świecie przekroczyła 2 miliardy, 45% użytkowników
stanowili obywatele krajów azjatyckich22.
ETAPY ROZWOJU PA
ATNOŚCI ELEKTRONICZNYCH
Pierwsze systemy płatności internetowych nie były przyjazne użytkownikom i wymagały od nich
specjalistycznej wiedzy, a często także zakupienia dodatkowych urządzeń.
Pośrednicy umożliwiający realizowanie płatności internetowych rozpoczęli
działalność w pierwszej połowie lat 90. XX wieku  w momencie upowszechnienia
cywilnego zastosowana internetu23. Była to tzw. pierwsza generacja systemów
mikropłatności, której koniec datuje się umownie na 2000 rok. Organizatorzy
systemów pierwszej generacji zakończyli wówczas działalność lub nie wychodząc
poza poziom teoretycznych założeń w ogóle jej nie rozpoczęli. Wspólną cechą
systemów pierwszej generacji była próba wprowadzenia alternatywnej gotówki
elektronicznej: e-gotówki, e-monet, cyfrowej gotówki czy kuponów (ang. token).
Klienci kupowali tokeny lub inne formy nowej gotówki od brokerów, płacili nimi
sprzedawcom, a sprzedawcy odsprzedawali tokeny brokerom.
Drugim wariantem był system oparty na rachunkach klienta i sprzedawcy założone
u brokera lub w banku, gdzie wykonanie płatności na rzecz sprzedawcy było
autoryzowane przez klienta. W obu wariantach organizatorzy nowych systemów
płatności starali się, aby ich e-gotówka miała cechy tradycyjnego pieniądza
w obiegu: szeroką akceptowalność, gwarancję pokrycia, brak opłat transakcyjnych
i anonimowość. Wśród systemów pierwszej generacji można wyróżnić: Millicent
(założony w 1995), CyberCoin (1996), ECash (1996), iKP (1997). Z punktu
widzenia użytkowników obsługa systemów pierwszej generacji była trudna
i poradzenie sobie z nieporęcznymi interfejsami wymagało specjalistycznej wiedzy
dotyczącej szyfrowania, cyfrowych podpisów oraz protokołów transmisji danych.
Wybrane systemy wymagały dodatkowo wykorzystania specjalistycznego sprzętu,
np. kart chipowych i ich czytników. Innym utrudnieniem było uzależnienie systemu
od komputera, na którym zostało zainstalowane oprogramowanie, przez co
płatnościom tej generacji brakowało możliwości zastosowania w urządzeniach
przenośnych. Wśród innych niedoskonałości tej generacji płatności można
wymienić: wysokie koszty zapewnienia bezpieczeństwa i brak kompatybilności 
aby przejść z jednego systemu na drugi konieczne było przewalutowanie na dolara,
co zmniejszało finansową efektywność takich operacji. Inną barierą rozwoju były
trudności związane ze zmianą skali działalności, wynikające ze scentralizowanej
architektury systemów pierwszej generacji  to jest opartych np. na jednym
głównym serwerze. Ówczesne systemy nie były w stanie sprawnie przystosowywać
się do stale zmieniającej się liczby użytkowników i liczby wykonywanych przez nich
transakcji.
W drugiej generacji płatności dominujące były już systemy oparte na kontach
użytkowników  praktycznie porzucono koncepcje tworzenia nowej waluty.
Większość współczesnych systemów jest bardzo prosta w obsłudze, minimalizuje
proces płatności do dwóch, trzech kroków. Podstawą ich funkcjonowania jest strona
internetowa, dzięki której zniesione zostały wymagania wcześniejszych systemów,
czyli konieczność instalowania odrębnego oprogramowania a nawet kupienia
sprzętu. Dzięki temu system jest dostępny z każdego urządzenia podłączonego do
internetu, niezależnie od systemu operacyjnego czy miejsca wykorzystania.
Zastosowanie protokołu HTTPS zapewnia zaś odpowiednie bezpieczeństwo przy
zachowaniu niskich kosztów przetwarzania transakcji. Zaletą protokołu HTTPS jest
jego powszechność i uniwersalność, dzięki czemu możliwe jest jego wykorzystanie
na wielu różnych platformach komputerowych.
Wraz z rozwojem i popularyzacją internetu następowała edukacja użytkowników,
którzy coraz chętniej płacili za produkty niematerialne w internecie, np. dostęp do
multimediów, serwisów czy gier. Dzięki temu obecnie dostawcom usług płatniczych
łatwiej jest  niż jeszcze dekadę wcześniej  pozyskiwać nowych użytkowników.
Znacząco wzrosła też w tym czasie liczba serwisów internetowych, które w swojej
działalności mogą wykorzystywać e-płatności. Stąd systemy drugiej generacji
operują już w innym otoczeniu niż systemy pierwszej generacji.
Obecnie powoli zaciera się granica między płatnościami on-line a off-line.
Internetowi operatorzy płatności coraz częściej konkurują z tradycyjnymi dostawcami metod płatności.
Jednym z najnowszych zjawisk obserwowanych na rynku płatności elektronicznych,
jest zacieranie się granicy między płatnościami on-line i off-line. Jest to
następstwem dynamicznego rozprzestrzeniania się urządzeń mobilnych,
a w szczególności zaawansowanych technicznie telefonów komórkowych, dzięki
którym użytkownicy uzyskują ciągły dostęp do internetu. Jednym z przykładów
zacierania się granic jest wprowadzenie przez amerykańską, naziemną sieć
sklepów z artykułami biurowymi Home Depot płatności systemem PayPal. Klienci,
którzy wybiorą tę metodę autoryzują transakcję tym samym zestawem danych,
z którego korzystają w internecie. Inny dostawca płatności internetowych, Google
Wallet umożliwia z kolei dokonywanie płatności w naziemnych punktach sprzedaży
za pośrednictwem aplikacji zainstalowanej na telefonach komórkowych. Obserwuje
się także zawiązywanie partnerstw strategicznych między przedsiębiorstwami
działającymi w różnych branżach  na świecie np.: stworzenie platformy płatności
Serve przez American Express i Twittera, i w Polsce: wprowadzenie płatności
metodą NFC przez współpracujące ze sobą mBank i T-Mobile Polska.
Rynek płatności elektronicznych zarówno w Polsce, jak i na świecie jest na razie
domeną podmiotów spoza sektora bankowego. Można oczekiwać, że w miarę
wzrostu jego znaczenia wzrośnie na tym rynku aktywność banków
skoncentrowanych dotychczas na tradycyjnych metodach płatności. Konsekwencją
wejścia na rynek nowych uczestników dysponujących względnie dużymi środkami
na badania i rozwój oraz na promocję swoich usług, będzie wzrost
konkurencyjności tego sektora, dalsze ulepszenie już istniejących rozwiązań oraz
pozyskanie nowych klientów, którzy wcześniej nie korzystali z tego typu rozwiązań.
DETERMINANTY ROZWOJU PA
ATNOŚCI ELEKTRONICZNYCH
Nowi użytkownicy internetu pochodzić będą głównie z państw rozwijających się.
To na tych krajach opierał się będzie dalszy dynamiczny rozwój rynku płatności.
Rozwój popularności płatności elektronicznych jest ściśle związany z rosnącą liczbą
osób korzystających z internetu, a w szczególności z liczbą osób dokonujących
zakupów przez internet. Powszechnie przyjmuje się, że w najbliższych latach
utrzyma się dynamiczny wzrost liczby internautów na świecie, opierający się
głównie na nowych użytkownikach z krajów rozwijających się, czego konsekwencją
będzie wzrost wartości rynku obsługiwanego przez płatności elektroniczne. Według
statystyk Eurostatu, liczba osób dokonujących przynajmniej jednego zakupu za
pośrednictwem internetu jest większa w krajach o największej procentowo liczbie
użytkowników internetu. W obu tych statystykach Polska plasuje się poniżej
średniej unijnej  w 2011 roku codziennie z internetu korzystała w naszym kraju
mniej niż połowa badanych osób, podczas gdy średnia dla 27 krajów wspólnotowych
wyniosła 56%. Wykorzystanie internetu do dokonywania zakupów jest w Polsce
również poniżej unijnej średniej  co najmniej jednego zakupu w ostatnich 12
miesiącach dokonało w 2012 roku 30% Polaków, przy średniej wynoszącej 45%
obliczanej dla 27 krajów wspólnotowych24.
Wykres 1: Użytkownicy internetu, którzy w ostatnich 12 miesiącach dokonali przez
internet zakupu na własne potrzeby jako% użytkowników internetu.
y
ródło: Eurostat25.
Europejski rynek płatności napotyka wiele barier, w tym m. in. różnice w prawie poszczególnych państw
i różny stopień ochrony konsumenta. Powoduje to spowolnienie ekspansji sklepów internetowych na nowe
kraje, w tym Polskę.
Wnioskując z powyższych statystyk można zakładać, że w najbliższych latach,
w miarę zwiększania się udziału użytkowników internetu w całej populacji
wybranych krajów, także będzie rosła popularność płatności internetowych. Niskie
nasycenie rynku europejskiego, szczególnie w segmencie płatności dokonywanych
za pośrednictwem telefonów komórkowych wskazuje na duży potencjał wzrostu 
zwłaszcza w porównaniu z państwami azjatyckimi. W 2010 roku z płatności
mobilnych korzystało w Europie 7,2 mln obywateli, w porównaniu z 62 mln
użytkowników w rejonie Azji i Pacyfiku. Istotną barierą rozwoju jest w tym
wypadku rozdrobnienie europejskiego rynku, który wciąż podzielony jest według
granic poszczególnych państw. Przezwyciężenie tej bariery wymagało będzie zmian
prawnych, a także ujednolicenia standardów technicznych, zapewniających
współpracę między dostawcami płatności z poszczególnych państw. Obecnie
przedsiębiorstwa wstrzymują się z podjęciem znaczących inwestycji w ten segment
rynku. Jako jeden z powodów wymieniają konieczność uregulowania sytuacji
prawnej dotyczącej umów zbiorowych w sprawie opłat  podobnie jak to ma miejsce
w przypadku kart płatniczych26. Jednym z niewielu państw UE, w którym można
mówić o dojrzałym rynku internetowym  zarówno w dostępie ludności do internetu,
jak i w popularności e-handlu jest Wielka Brytania. W pozostałych krajach
europejskich populacja osób korzystających z internetu wciąż będzie rosła.
Prognozuje się, że cel Europejskiej Agendy Cyfrowej zakładający regularne
korzystanie z internetu przez 75% obywateli, zostanie osiągnięty do 2015 roku27.
Rozwój płatności internetowych opiera się na trzech obszarach. Pierwszy z nich to
rozwój infrastruktury internetowej i handlu elektronicznego. W latach 2004 2011
liczba gospodarstw domowych z dostępem do szerokopasmowego internetu w Unii
Europejskiej wzrosła z 9 do 68%28. Dodatkowo 9% gospodarstw domowych miało
dostęp do szybkiego internetu za pośrednictwem urządzeń mobilnych. Zwiększenie
liczby użytkowników internetu i osób korzystających z płatności elektronicznych
miało znaczący wpływ na dynamiczny rozwój handlu internetowego. Rozwój e-
handlu był w tym czasie tak silny, że notował on wzrost obrotów nawet w okresie
zahamowania ogólnej koniunktury w gospodarce europejskiej w latach 2008 2009,
gdy malał wolumen sprzedaży tradycyjnych sklepów. Drugim czynnikiem jest wzrost
popularności sieci społecznościowych, gier online oraz innych usług opartych na
dobrach wirtualnych. Liczba użytkowników największej na świecie sieci
społecznościowej Facebook wzrosła w latach 2008 2012 ze 100 mln do 1 mld.
W tym czasie sieć rozszerzyła swoją funkcjonalność o gry online, w których
możliwe jest dokonywanie zakupów za niewirtualne pieniądze. Podobne gry zdobyły
bardzo dużą popularność np. gry oferowane przez jednego tylko wydawcę, firmę
Zynga, miały w połowie 2012 roku ponad 300 mln aktywnych użytkowników,
a uzyskiwane z nich przychody przekroczyły w 2011 roku 1 mld dolarów29. Trzecią
siłą są wciąż powstające na rynku płatności elektronicznych nowe rozwiązania
techniczne, wprowadzane często przez przedsiębiorstwa niedziałające wcześniej
w branży finansowej jak np. Google i Amazon. Firmy te dysponują bardzo dużym
potencjałem marketingowym, dzięki czemu przyczyniają się do dalszej
popularyzacji nowych metod płatności, co z kolei stymuluje rozwój e-commerce.
Rysunek 2: Schemat rozwoju płatności elektronicznych i ich wpływ na inne
segmenty handlu elektronicznego.
y
ródło: opracowanie własne na podstawie F. Burelli et al., Capturing The Micropayments Opportunity,
Londyn 201130.
Wielu użytkowników internetu wciąż pozostaje nieufnych w stosunku do sieci. Wybierają oni tradycyjne,
często droższe metody płatności, co niweluje korzyści z zakupu przez internet.
Wśród głównych barier rozwoju płatności elektronicznych wymienia się brak
zaufania użytkowników do tej metody płatności, kwestie ochrony danych osobowych
i prywatności oraz brak zaufania do sprzedawców internetowych w zakresie
respektowania przez nich praw konsumenta, dbałości o jakość obsługi klienta oraz
dotrzymywania zawartych umów31. Nieufność klientów wobec transakcji przez
internet wynika także z braku wiedzy o przysługujących im prawach, np. często nie
wiedzą oni o przysługującym im prawie do zwrotu towaru w terminie 10 dni od
zakupu, bez podawania przyczyny32. Niewiedza konsumentów bywa
wykorzystywana przez nieuczciwych sprzedawców, przez co osoby raz
wprowadzone w błąd mogą nie podejmować kolejnych zakupów w internecie
i pozostawać na długi czas poza obszarem e-gospodarki. W celu przezwyciężenia
wymienionych barier rozwoju podejmowane są różne próby zwiększenia zaufania
obywateli do zakupów i płatności w internecie. Jednym z takich działań jest
nałożenie na dostawców usług płatniczych obowiązku uzyskiwania licencji. W ten
sposób dostawcy płatności korzystają z faktu, że przedsiębiorcy których działalność
jest w szczególny sposób nadzorowana przez organy państwowe, cieszą się zwykle
większym zaufaniem klientów. Innym czynnikiem zwiększającym wiarygodność jest
finansowe lub organizacyjne powiązanie operatora płatności z dużym, uznanym
partnerem biznesowym, którego marka znana jest klientom i ma wśród nich status
 bezpiecznej , np. PayPal i eBay lub PayU i Allegro.
Dalsza popularyzacja płatności elektronicznych oraz rola jaką będą odgrywały
w życiu codziennym jest wypadkową rozwoju technologii, czynników społecznych
i ekonomicznych oraz roli jaką w życiu społecznym odgrywać będzie internet. Na
początku drugiej dekady XXI wieku coraz więcej obszarów aktywności jest
uzależniona lub choćby wspierana przez wykorzystanie internetu. Przy
formułowaniu prognoz na temat rozwoju światowej sieci, a także poszczególnych jej
składników takich jak płatności elektroniczne, należy uwzględniać siłę
przyzwyczajeń użytkowników. Po okresie gwałtownej ekspansji internetu może
nastąpić faza zmniejszania popularności i ostrożniejszego wykorzystania jego
możliwości w wybranych obszarach. Jest to wciąż względnie nowe medium, a jego
użytkownicy nie zawsze właściwie przewidują konsekwencje wynikające
z włączania wszystkich dziedzin życia w obręb jego odziaływania. Podobna
tendencja może dotyczyć płatności elektronicznych. Należy spodziewać się, że choć
w przyszłości będą podstawową metodą płatności, to jednak nie wyprą całkowicie
pieniądza papierowego. Na obecnym etapie rozwoju handlu elektronicznego, wciąż
wartego znacznie mniej niż rynek pozawirtualny można w tym zakresie przyjmować
tylko hipotetyczne założenia. Ich potwierdzenie lub obalenie będzie możliwe
dopiero w momencie nasycenia rynku nowymi metodami płatniczymi i pod
warunkiem, że płatności elektroniczne będą najpopularniejszym sposobem
dokonywania operacji finansowych zarówno w internecie, jak i poza nim.
Nawet przy najbardziej dynamicznym rozwoju płatności internetowych pozostaną sfery, w których
dominować będą tradycyjne metody płatności  klienci nie będą chcieli rezygnować z zalet oferowanych
przez płatność gotówkową, nawet za cenę wygody.
Płatności elektroniczne w Somalii
Rozwój płatności elektronicznych w poszczególnych państwach nie zawsze
musi być następstwem bogacenia się społeczeństwa i nasycenia rynku
nowoczesnymi rozwiązaniami technologicznymi. Przykładem niespotykanej na
świecie anomalii w tym zakresie jest Somalia. Jest to państwo od ponad dwóch
dekad opanowane przez wojnę domową, w którym rząd sprawuje kontrolę
jedynie nad ograniczonym terytorium, a poszczególne regiony kolejno
wybijają się na niepodległość. Jest to jeden z najbiedniejszych krajów na
świecie z dochodem narodowym per capita wynoszącym ok. 600 USD, czyli
przeszło trzydziestokrotnie niższym niż w Polsce. Jednak wbrew
ekonomicznym teoriom mówiącym o tym, że społeczeństwo bez rządu popada
w ruinę, w Somalii zaobserwowano ukształtowanie się względnie stabilnej
sytuacji gospodarczej, a w wypadku niektórych sektorów gospodarki brak
rządu okazał się korzystniejszy niż działające wcześniej opresyjne władze.
Jednym z obszarów gospodarki, który odnotował nadzwyczajnie szybki rozwój
jest telekomunikacja. W rankingu afrykańskich państw uwzględniającym
liczbę telefonów dostępnych na 1000 mieszkańców Somalia awansowała
w ciągu kilku lat z 29. na 8. pozycję33. Założenie linii telefonicznej trwa
najwyżej 3 dni, co jest niezwykłym osiągnięciem w porównaniu np. z Kenią,
gdzie listy oczekujących na podłączenie rozciągają się na lata. Jedną
z przyczyn tak gwałtownego rozwoju somalijskiej branży telekomunikacyjnej
jest upadek monopolu rządowego i otwarcie się rynku dla prywatnych
przedsiębiorców. Doprowadziło to do rywalizacji między nowopowstałymi
firmami, które oferują obecnie jedne z najtańszych i najlepszych usług
telekomunikacyjnych w Afryce. Upadkowi centralnej władzy i wojnie domowej
towarzyszyło zamknięcie banku centralnego, a także próby wprowadzenia
nowej waluty przez secesyjne rządy Somalilandu i Puntlandu, a także próby
emisji zdewaluowanego pieniądza przez nowe władze w Mogadiszu. Jednakże
wbrew oczekiwaniom ekonomistów, w kraju nie odnotowano znaczącej inflacji
 było to efektem rywalizacji o senioraż i tego, że Somalijczycy nie akceptowali
zdenominowanych banknotów wyemitowanych po 1991 roku. Z czasem na
rynku zaczynało brakować banknotów, które byłyby powszechnie
akceptowane i wygodne w codziennym obrocie. Brak zaufania do lokalnej
waluty sprawił, że szeroko uznawanym środkiem płatniczym stał się dolar
amerykański. W tej sytuacji nastąpił znaczący wzrost cen, szczególnie
w przypadku transakcji o niskich wartościach. W takim otoczeniu
gospodarczym  czyli dzięki rozwiniętym usługom sieci komórkowych i przy
deficycie środków płatniczych nastąpił dynamiczny rozwój płatności
elektronicznych. Somalijczycy szybko przekonali się o wygodzie
nowoczesnych metod płatności i nauczyli się wykorzystywać w tradycyjnym
handlu, w tym także w handlu popularnym narkotykiem  khatem.
Najpopularniejszym obecnie systemem rozliczeniowym jest Sahal,
obsługiwany przez operatora komórkowego Golis. Jest to system typu
przedpłaconego, a jego walutą rozliczeniową jest amerykański dolar. Płatności
mogą być dokonywane nawet za pomocą najprostszego modelu telefonu,
a dzięki masztom telekomunikacyjnym zainstalowanym nawet na pustyni
i działającym bez dostępu do sieci elektrycznej, system Sahal miał właściwości
niezbędne do tego, żeby stać się wiodącą metodą rozliczeń na obszarze całej
Somalii34.
19 http://www.internetworldstats.com/stats.htm
20 C. Liezenberg, D. Lycklama, Online Payments 2012 Moving beyond the web, Innopay, Bruksela 2012,
s.13.
21 tamże, s. 14.
22 tamże, s. 14.
23 Prace teoretyczne na temat systemów e-płatności publikowane były już wcześniej, patrz: D. Chaum,
et al., Untraceable electronic cash, Springer, Nowy Jork 1990.
24 Digital Single Market  Promoting e-Commerce for individuals, Eurostat,
http://appsso.eurostat.ec.europa.eu/nui/show.do?dataset=isoc_bdek_smi&lang=en; [dostęp w dniu
19.12.2012].
25 H. Seybert, Internet use in households and by individuals in 2011, [w:]  Statistics in focus 66/2011,
Eurostat, Luksemburg 2011, s. 6;
http://epp.eurostat.ec.europa.eu/cache/ITY_OFFPUB/KS-SF-11-066/EN/KS-SF-11-066-EN.PDF; [dostęp
w dniu 10.10.2012].
26 Europejska Agenda Cyfrowa, Rada Unii Europejskiej, Bruksela 2010, s. 6.
27 Digital Agenda Scoreboard 2012, Komisja Europejska, Bruksela 2012, s. 1;
https://ec.europa.eu/digital-agenda/sites/digital-agenda/files/scoreboard_life_online.pdf.
28 Eurostat, Internet use in households and by individuals in 2011;
http://epp.eurostat.ec.europa. eu/cache/ITY_OFFPUB/KS-SF-11-066/EN/KS-SF-11-066-EN.PDF s. 2.
29 Zynga Reports Fourth Quarter and Full Year 2011 Financial Results;
http://investor.zynga.com/releasedetail.cfm? ReleaseID=648577.
30 F. Burelli et al., Capturing The Micropayments Opportunity, Value Partners, Londyn 2011.
31 Europejska Agenda Cyfrowa, Rada Unii Europejskiej, Bruksela 2010, s. 13.
32 Zgodnie z ustawą z 2 marca 2000 r. o ochronie niektórych praw konsumentów oraz
o odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną przez produkt niebezpieczny (Dz. U. Nr 22, poz. 271,
z póz
n. zm.).
33 B. Powell, Somalia After State Collapse: Chaos or Improvement?, Independent Institute, Oakland
2006, s. 17.
34 M. A. Hassan, C. Chalmers, UK Somali Remittances Survey, Department for International
Development, Londyn 2008;
http://www.diaspora-centre.org/DOCS/UK_Somali_Remittan.pdf; [dostęp w dniu 24.09.2012].
Rynek e-płatności w Unii Europejskiej
i w Polsce
RYNEK PA
ATNOŚCI ELEKTRONICZNYCH W UNII EUROPEJSKIEJ
W najbliższych latach rynek płatności w UE rósł będzie głównie dzięki coraz większej liczbie transakcji
zawieranych przez jednego użytkownika. Wzrost liczby użytkowników nie będzie miał już takiego
znaczenia, jak dotychczas.
Od 2011 roku europejski rynek sprzedaży detalicznej w internecie był pod
względem obrotów największy na świecie, wyprzedzając rynek amerykański
i azjatycki35. Jest to jednak wciąż rynek rozwijający się  zarówno pod względem
wartości obrotów jak i liczby klientów. Szacuje się, że w 2014 roku w Unii
Europejskiej będzie 282 mln osób kupujących w internecie i stanowić one będą
56% całkowitej liczby ludności UE. Wartość handlu internetowego w UE ma
w latach 2010 2014 wzrosnąć z 323 do 566 bln Ź , przy średniej rocznej stopie
wzrostu na poziomie 15%36. Największe rynki internetowe to rynek niemiecki
(obroty w wysokości 84 mld Ź ), brytyjski (73 mld Ź ) i francuski (60 mld Ź ). Ocenia
się, że perspektywy rozwoju dla handlu internetowego w UE w najbliższych kilku
latach są dobre, szczególnie w państwach, gdzie wciąż pozostały duże rezerwy dla
wzrostu w postaci niskiego udziału internautów w ogólnej populacji, a co za tym
idzie mniejszej liczbie osób dokonujących zakupów przez internet. Jednocześnie
rosnąć będzie liczba transakcji zawieranych rocznie przez jednego użytkownika, co
znacząco przyczyni się do wzrostu obrotów na rynku internetowym. Nie bez
znaczenia pozostaje także ciągły wzrost inwestycji w infrastrukturę informatyczną
i zwiększenie dostępności najnowszych technologii i usług  nakłady na ten cel
w latach 2010 2014 będą rosły w średnim tempie ok 7% rocznie.
Mimo podejmowanych prób harmonizacji nie można jeszcze mówić o jednym,
europejskim rynku internetowym. Granice między rynkami poszczególnych państw
wciąż są wyraz
ne i odzwierciedlają się w prawach chroniących klientów, wysokości
podatków oraz dostępnych i wybieranych przez klientów metodach płatności. Na
najbardziej rozwiniętych rynkach obserwuje się obecnie niższe tempo rozwoju
wynikające z tego, że bardzo duża grupa obywateli korzysta już z internetu,
zakupów internetowych i nowoczesnych metod płatności. Tempo rozwoju jest
natomiast wyższe w państwach, gdzie odsetek internautów w populacji jest niższy
i gdzie korzystają oni z tradycyjnych metod płatności  w Hiszpanii, Włoszech czy
w Polsce.
Tabela 1: Odsetek mieszkańców wybranych krajów europejskich, w wieku
17 64 lat, robiących zakupy w internecie.
Kraj 2009 2010 2011
Wielka Brytania 58 60 64
Norwegia 54 53 57
Niemcy 45 48 54
Polska 18 20 20
Słowenia 14 17 20
Hiszpania 16 17 19
Czechy 12 15 16
Węgry 9 10 13
Portugalia 10 10 10
Włochy 8 9 10
y
ródło: opracowanie własne na podstawie danych Eurostat.
RYNEK E-PA
ATNOŚCI W POLSCE
W ostatnich kilku latach obserwowany był szybki rozwój rynku internetowego
w Polsce. Szacuje się, że w 2012 roku polski rynek internetowy osiągnął obroty
około 24 mld zł, czyli o ponad 25%37 większe niż rok wcześniej38. Dostęp do
internetu miało 71% gospodarstw domowych39, a ponad 30% Polaków w wieku 16
74 lata dokonywało zakupów w internecie40. Polski rynek płatności elektronicznych
jest również rynkiem rozwijającym się. W latach 2009 2010 odnotowano znaczący,
14% wzrost liczby transakcji bezgotówkowych zawieranych średnio przez jednego
mieszkańca41. Trend ten ma się utrzymać w najbliższych latach. Jest on
konsekwencją rosnącej wciąż liczby internautów, liczby osób kupujących
w internecie oraz coraz większej liczby klientów korzystających z bankowości
internetowej.
Większość polskich sklepów internetowych akceptuje płatność kartą, 75% z nich oferuje możliwość
 szybkiego przelewu , a jedynie 5% przyjmuje mikropłatności.
W badaniu przeprowadzonym przez Internet Standard wśród polskich sklepów
internetowych zaobserwowano dużą różnicę między popularnością poszczególnych
metod płatności. Wśród dużych sklepów  oferujących 50 tys. artykułów i więcej 
wszystkie zbadane podmioty umożliwiały płatność przelewem i kartą, 75% szybki
przelew a jedynie 5% mikropłatności42. W ostatnich latach coraz częściej
akceptowany jest szybki przelew internetowy43  w 2008 roku taka metoda
płatności była udostępniona klientom w 60%, a w 2011 roku już w 66% wszystkich
sklepów internetowych.
W Polsce, podobnie jak na świecie, wciąż nie ma podmiotu dominującego na rynku
płatności elektronicznych. Można wyróżnić wiodących dostawców  z reguły są to
polskie spółki  jednak trwająca rywalizacja między poszczególnymi firmami
powinna dopiero doprowadzić do ustanowienia lidera rynku i grupy jego
naśladowców. Przy niskich barierach wejścia wciąż można spodziewać się
powstawania nowych przedsięwzięć, a przy szybko zmieniającym się otoczeniu
technologicznym i przyzwyczajeniach klientów trudno jest podejmować się
prognozy dotyczącej poszczególnych dostawców płatności i ich ewentualnego
sukcesu rynkowego. W 2011 roku, tak jak w poprzednich latach, głównymi
dostawcami płatności były: PayU, PayPal, Dotpay i eCard. W wynikach ostatniej
ankiety przeprowadzonej wśród polskich sklepów internetowych zwraca uwagę
znaczący wzrost udziałów rynkowych spółki PayPal, a także spadek udziałów PayU
i eCard. Zdobywanie popularności przez amerykańskiego operatora można
przypisać podjęciu przez niego intensywnych działań marketingowych, silnej marce
oraz innowacyjnym rozwiązaniom, szczególnie w segmencie płatności mobilnych.
Z kolei popularność PayU oparta jest na serwisie aukcyjnym Allegro. W ostatnich
kilku latach odnotowano znaczący wzrost popularności elektronicznych metod
płatności w polskich sklepach internetowych. Co prawda w 2011 roku odsetek
sklepów niekorzystających z żadnego systemu e-płatności był wyższy niż rok
wcześniej, jednak biorąc pod uwagę wzrost ogólnej liczby sklepów w tym okresie,
można stwierdzić dalszy wzrost popularności tych metod płatności.
Wykres 2: Dostawcy usług płatniczych w polskich sklepach internetowych.
y
ródło: Internet Standard Raport e-Commerce 2012.
Rozwój handlu internetowego w Polsce uzależniony jest od dojrzałości klientów. Wciąż jednak pozostają
oni sceptyczni wobec zakupów w sieci i nowoczesnych metod płatności.
Mimo wdrażania nowoczesnych metod płatności w coraz liczniejszej grupie
sklepów, polski e-handel wciąż nie osiągnął zaawansowanej fazy rozwoju. Jednym
ze wskaz
ników zaawansowania jest forma płatności, jaka najczęściej wybierana
jest przez klientów  przelew na konto lub płatność przy odbiorze. Popularność tych
tradycyjnych metod regulowania zobowiązań w internecie stopniowo maleje, ale
w 2011 roku były one najczęściej wybieranymi przez klientów formami płatności.
Za wykorzystywaniem przez kupujących płatności przy odbiorze może przemawiać
ich przekonanie o większym bezpieczeństwie takiej metody oraz wciąż ograniczone
zaufanie do sprzedawców internetowych. Wiele osób wciąż woli przed dokonaniem
zapłaty wziąć towar do ręki niż skorzystać z przysługującego im prawa do zwrotu
towaru zakupionego za pośrednictwem internetu bez ponoszenia z tego tytułu
kosztów i bez konieczności uzasadniania odstąpienia od umowy kupna. Z drugiej
strony płatność przy odbiorze jest kosztowną formą płatności przez co coraz więcej
osób decyduje się na zastąpienie jej znacznie tańszymi metodami  przelewem na
konto oraz szybkim przelewem internetowym. Popularność płatności przy odbiorze
jest duża także w innych krajach środkowej Europy  w Czechach i na Węgrzech,
gdzie obywatele nie korzystają z zakupów internetowych tak intensywnie jak
w Niemczech czy w Wielkiej Brytanii. W Polsce niewielki stopień wykorzystywania
kart płatniczych w zakupach internetowych jest także wynikiem niewielkiej 
w porównaniu z innymi krajami rozwiniętymi  popularności kart płatniczych.
Polacy płacą kartą średnio 22 razy w roku, przy średniej europejskiej wynoszącej
68 transakcji44.
Wykres 3: Najpopularniejsze metody płatności wśród klientów polskich sklepów
internetowych w latach 2009 2011.
y
ródło: Internet Standard Raport e-Commerce 2011.
35 Internet retailing and Europe 2011: In context, Euromonitor International;
http://euromonitor.typepad.com/files/european-digital-divide-e-commerce-markets-in-europe-
opportunities-and-prospects.pdf s. 1.
36 The European Internet Industry and Market
37 B. Jaskowska, Euromonitor: polski rynek e-commerce warty 15,5 mld zł, Internet Standard, 2010;
http://www.internetstandard.pl/news/361453/Euromonitor.polski.rynek.ecommerce.warty.155.mld.zl.html
5.11.2012.
38 Inną metodą pomiaru wkładu wymiany handlowej przez internet do PKB jest pojęcie gospodarki
internetowej (internet economy). Wartość tego miernika to wartość wymiany usług i towarów przez
internet powiększona o inwestycje w infrastrukturę technologiczną umożliwiającą tę wymianę.
W 2010 roku w Polsce gospodarka internetowa osiągnęła wartość 6 mld Ź .
39 Społeczeństwo informacyjne w Polsce, GUS, Szczecin 2012, s. 2;
http://www.stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/gus/nts_spolecz_inform_w_polsce_10-2012.pdf.
40 tamże, s. 19.
41 M. Kisiel, Polska jak Brazylia  niestety nie w piłce nożnej, PayU, 2012;
http://www.edu.payu.pl/artykul/polska-jak-brazylia-niestety-nie-w-pilce-noznej; [dostęp w dniu
12.11.2012].
42 e-Commerce 2011, Internet Standard, s. 34.
43 Po wyborze tej metody płatności klient przenoszony jest na stronę internetową swojego banku, gdzie
po zalogowaniu otrzymuje już wypełniony danymi odbiorcy wniosek przelewu, który tylko musi
autoryzować. Odbiorca od razu otrzymuje informacje o dokonaniu płatności, mimo że przelew może
być w rzeczywistości dokonany dopiero w następnej sesji bankowej.
44 A
. Szewczyk, Polacy zbyt rzadko płacą kartami w sieci, Media2. pl, 2012;
http://media2.pl/badania/94875-Polacy-zbyt-rzadko-placa-kartami-w-sieci.html; [dostęp w dniu
7.11.2012].
Regulacje prawne
REGULACJE PRAWNE W UE
Rynek usług płatniczych w Europie reguluje dyrektywa PSD (Payment Services
Directive)45. Celem wprowadzonej pod koniec 2009 roku dyrektywy jest
zwiększenie konkurencji na rynku płatności i umożliwienie wydajniejszego
funkcjonowania gospodarki bezgotówkowej. Jednym z głównych założeń dyrektywy
jest uzyskanie stanu, w którym płatności, dokonywane na terenie Europejskiego
Obszaru Gospodarczego są tak samo efektywne, bezpieczne i proste w realizacji,
jak płatności krajowe. Przepisy dyrektywy mają także ułatwić rozwój metod
płatności, które będą alternatywą dla przelewów bankowych i kart płatniczych.
Podmiotami, które mogą stać się konkurentami dla banków na hermetycznym dotąd
rynku obsługi płatności mogą stać się operatorzy telekomunikacyjni i instytucje
płatnicze. Jedną z nowości wprowadzonych przez PSD jest ustanowienie systemu
licencji dla dostawców usług płatniczych  (ang. PSP  payment service providers).
Wprowadzenie Jednolitego Europejskiego Obszaru Płatniczego jest znaczącym krokiem w stronę
stworzenia jednego rynku internetowego w Europie. Innym istotnym etapem będzie uchwalenie
Europejskiego Prawa Umów.
Jednym z następstw szybkiego rozwoju e-płatności w Europie jest próba
harmonizacji rynku płatności w ramach Jednolitego Europejskiego Obszaru
Płatniczego w Euro (SEPA46) i eSEPA. Celem wprowadzenia SEPA jest odejście od
pojęcia przelewu zagranicznego (cross-border payment) w transakcjach
zawieranych między 32 państwami europejskimi47. Zgodnie z założeniami SEPA
każdy obywatel powinien mieć na terenie całej Europy dostęp do jednakowych
instrumentów płatniczych. Wyeliminowanie rozróżnienia między przelewami
krajowymi i zagranicznymi byłoby poważnym krokiem w kierunku powstania
jednolitego europejskiego rynku cyfrowego, a każde pozwoliło na oszczędności na
kosztach transakcyjnych rzędu 2 3% PKB UE48. Zakłada się także, że poprzez
wprowadzenie SEPA zwiększy się konkurencja na rynku płatności, co skutkowało
będzie poprawą jakości usług świadczonych klientom. W przyjętym na początku
2012 roku rozporządzeniu Parlamentu Europejskiego i Rady tzw.  SEPA migration
end-date regulation 49, ustalone zostały daty ostatecznej migracji na instrumenty
SEPA  1 lutego 2014 roku dla państw strefy euro oraz 31 paz
dziernika 2016 roku
dla państw z inną walutą krajową.
W ramach SEPA rozwijane są ogólnoeuropejskie instrumenty płatnicze: karty
płatnicze SEPA (SCF  SEPA Cards Framework), polecenie przelewu SEPA (SCT 
SEPA Credit Transfer) oraz polecenie zapłaty SEPA (SDD  SEPA Direct Debit).
Zastępowanie krajowych instrumentów zaczęto od wprowadzenia polecenia
przelewu SEPA w 2008 roku i polecenia zapłaty SEPA w 2009 roku. W końcu 2012
roku ponad 24% wszystkich poleceń przelewu w strefie euro było wykonywanych
w standardzie SCT. Był to znaczący wzrost w stosunku do stanu z końca 2010 roku,
kiedy SCT stanowiły mniej niż 10% wszystkich poleceń przelewu50.
Dotychczas, mimo postępującej integracji gospodarczej, prawnej i utworzenia unii
walutowej, europejski rynek internetowy jest nadal zbiorem rynków
poszczególnych państw. Brak jest ustawodawstwa regulującego prawa i obowiązki
klientów dokonujących zakupów w sklepach internetowych za granicą.
W przypadku transgranicznych zakupów dokonywanych przez internet często
niejasne jest ustalenie według prawa którego z państw członkowskich zawierana
jest umowa sprzedaży. W konsekwencji, w obawie przed nieznanymi systemami
prawnymi sklepy internetowe często nie prowadziły sprzedaży zagranicę, do innych
państw wspólnotowych. Według szacunków Komisji Europejskiej z tego powodu
60% transakcji handlowych nie było finalizowanych51. Jedną z inicjatyw mających
na celu zniesienie tej bariery jest zaproponowane przez polski rząd Europejskie
Prawo Umów52. Jest to zbiór zasad dotyczących handlu internetowego
obowiązujących na terenie jednolitego rynku wewnętrznego UE. Wejście w życie
proponowanych przepisów miałoby dla użytkownika końcowego przejawiać się
pojawieniem na stronach sklepów internetowych tzw. niebieskiego guzika53.
Kliknięcie weń przez internautę ma oznaczać, że sprzedający i kupujący akceptują
ten sam regulamin obowiązujący niezależnie od tego z jakich krajów pochodzą obie
strony transakcji54.
REGULACJE PRAWNE W POLSCE
Świadczenie usług płatniczych jest działalnością regulowaną i podlega nadzorowi Komisji Nadzoru
Finansowego. Instytucja płatnicza, po otrzymaniu zezwolenia może świadczyć usługi na terenie całej UE
na zasadzie  jednolitego paszportu .
Założenia dyrektywy PSD zostały wdrożone do polskiego systemu prawnego przez
ustawę z 19 sierpnia 2011 roku o usługach płatniczych55 i jej póz
niejszą
nowelizację z dnia 12 lipca 2013 roku56. Jest to pierwsza kompleksowa regulacja
dotycząca usług płatniczych w polskim ustawodawstwie. Zgodnie z jej przepisami
świadczenie usług płatniczych jest działalnością regulowaną i podlega nadzorowi
Komisji Nadzoru Finansowego (KNF). Ustawa reguluje prawa i obowiązki stron
wynikające z umowy o świadczenie usług płatniczych, zasady prowadzenia
działalności polegającej na świadczeniu usług płatniczych oraz wymogi dotyczące
postanowień umownych oraz w zakresie udzielania informacji o usługach
płatniczych. Jako usługi płatnicze należy rozumieć m. in. prowadzenie rachunku,
wpłaty i wypłaty gotówki, przelewy i zlecenia, a także wydawanie instrumentów
płatniczych czy zawieranie umów o przyjmowanie zapłaty przy użyciu tychże
instrumentów. Według przepisów ustawy, usługi płatnicze mogą być świadczone
przez:  dostawców usług płatniczych  bank krajowy lub oddział banku
zagranicznego, instytucję kredytową lub instytucję pieniądza elektronicznego,
Pocztę Polską lub poczty z krajów członkowskich, instytucję płatniczą, banki
centralne państw członkowskich, Europejski Bank Centralny, organy administracji
publicznej, spółdzielcze kasy oszczędnościowokredytowe lub Krajową Spółdzielczą
Kasę Oszczędnościowo-Kredytową. Jednocześnie ustawa definiuje prawa
i obowiązki dwóch nowych podmiotów: biura usług płatniczych i instytucji
płatniczych. Podstawową różnicą między tymi podmiotami jest zakres działalności
oraz wysokość wymaganego kapitału założycielskiego.
Instytucja płatnicza musi posiadać kapitał założycielski, dostosowany do
prowadzonej działalności (w wysokości 20, 50 lub 125 tys. euro) oraz fundusze
własne. Instytucja płatnicza, po otrzymaniu zezwolenia wydanego przez KNF lub
odpowiedni organ nadzoru jednego z państw członkowskich, może świadczyć usługi
na terenie całej UE, na zasadzie  jednolitego paszportu . W ramach swoich
kompetencji nadzorczych KNF będzie mogła m. in. wezwać krajową instytucję
płatniczą do zaprzestania wypłat z zysku, wstrzymania tworzenia nowych komórek
organizacyjnych lub opracowania i wykonania planu przywrócenia prawidłowego
funkcjonowania. W razie niewykonania nałożonych obowiązków KNF będzie mogła
nałożyć karę pieniężną, wystąpić o odwołanie lub zawieszenie osoby
odpowiedzialnej za wystąpienie nieprawidłowości, lub ograniczyć skalę, lub cofnąć
zezwolenie na prowadzenie działalności instytucji płatniczej57. Pod koniec listopada
2012 roku KNF udzieliła pierwszego zezwolenia na prowadzenie działalności
w charakterze instytucji płatniczej spółce PayU58.
W porównaniu z instytucją płatniczą biura usług płatniczych mogą świadczyć usługi
płatnicze jedynie w ograniczonym zakresie (np. przekazy pieniężne, wpłaty na
rachunki) i na ograniczoną skalę (miesięczne obroty do 500 tys. euro) oraz działać
tylko w Polsce. Nadzór nad biurami, również sprawuje Komisja Nadzoru
Finansowego. W odróżnieniu od instytucji płatniczych biura usług płatniczych nie
podlegają m. in.: wymogom kapitałowym, ograniczeniom w działalności
inwestycyjnej, obowiązkowi badania rocznych sprawozdań finansowych przez
biegłych rewidentów, obowiązkowi przedstawiania KNF programu działalności na 3
kolejne lata i ograniczeniom w łączeniu środków pieniężnych przyjętych w celu
wykonania transakcji płatniczych ze środkami pieniężnymi posiadanymi z innego
tytułu. Jednocześnie biura usług płatniczych są zobowiązane do ochrony
otrzymywanych środków pieniężnych poprzez zawarcie umowy gwarancji bankowej
lub ubezpieczeniowej. Suma gwarancyjna nie może być niższa niż 0,6% kwoty
transakcji płatniczych wykonanych przez biuro w ostatnich 12 miesiącach, jednak
nie mniej niż równowartość 1200 euro59.
Istotne regulacje dotyczące polskiego rynku płatności elektronicznych
wprowadzone zostały najpierw w ustawie z 12 września 2002 roku
o elektronicznych instrumentach płatniczych60, a następnie określone w ustawie
z dnia 12 lipca 2013 roku o zmianie ustawy o usługach płatniczych oraz niektórych
innych ustaw.
Instytucja płatnicza zobowiązana jest do specjalnej dbałości o środki klientów  muszą być
przechowywane osobno, a w razie upadłości nie mogą być zajęte przez komornika ani nie wchodzą
w skład masy upadłościowej.
Zgodnie z ustawą o usługach płatniczych, instytucjami pieniądza elektronicznego są
osoby prawne, prowadzące działalność polegającą na wydawaniu do dyspozycji
i wykupie pieniądza elektronicznego61 oraz na rozliczaniu tych transakcji.
Działalność instytucji pieniądza elektronicznego wymaga uzyskania zgody
i poddania się nadzorowi KNF, przy czym kapitał założycielski instytucji nie może
być niższy niż równowartość 350 tys. euro. Niezależnie od obowiązków wobec
KNF instytucje pieniądza elektronicznego zobowiązane są do raportowania do NBP
m. in. o wartości wydanego pieniądza elektronicznego i liczbie wydanych
instrumentów. Z punktu widzenia klienta, instytucja pieniądza elektronicznego
prowadzi usługi zbliżone do usług bankowych  może wydawać karty płatnicze,
udzielać kredytu płatniczego do 12 miesięcy oraz przechowywać środki pieniężne.
Jednak w przeciwieństwie do depozytu bankowego środki ulokowane w instytucji
płatniczej nie są oprocentowane, zatem rachunek klienta przypomina bardziej
konto przedpłacone znane z innych usług. Należy jednak podkreślić, że instytucja
płatnicza zobowiązana jest do specjalnej dbałości o powierzone jej środki 
pieniądze klientów muszą być przechowywane osobno, oddzielnie od środków
przeznaczonych na działalność operacyjną instytucji, a w razie upadłości nie mogą
być zajęte przez komornika ani nie wchodzą w skład masy upadłościowej.
Jednym z najistotniejszych z punktu widzenia indywidualnego klienta przepisów
ustawy o usługach płatniczych, a wynikających bezpośrednio z treści dyrektywy
PSD, jest regulacja dotycząca czasu wykonania transakcji płatniczych  tzw. zasada
D+1. Oznacza to, że jeżeli transakcja płatnicza zainicjowana jest przez płatnika
(dłużnika), to rachunek dostawcy odbiorcy powinien być uznany kwotą transakcji
nie póz
niej niż do końca dnia następnego po dniu wydania zlecenia. Ustawodawca
szczególną ochroną objął transakcje wynikające z przepisów ordynacji podatkowej
i wspólnotowego kodeksu celnego. W przypadku niedotrzymania terminu realizacji
płatności dostawca usług płatniczych jest zobowiązany do zapłacenia na rzecz
Skarbu Państwa lub samorządu odsetek za zwłokę. Ustawa nakłada na podmiot
świadczący usługi płatnicze szereg wymogów podnoszących standard obsługi
klienta, m. in.: prawie pełną odpowiedzialność podmiotu świadczącego usługi
płatności za nieprawidłowości w realizacji transakcji, obowiązek powiadamiania
klienta o należnych opłatach z tytułu transakcji, wysokości kursu wymiany
w przypadku transakcji walutowych62. W paz
dzierniku 2013 roku weszła w życie
nowelizacja ustawy o usługach płatniczych, która jednocześnie uchyliła ustawę
o elektronicznych instrumentach płatniczych.
Tym samym wszystkie przepisy o usługach płatniczych zostały zintegrowane
w jednym akcie prawnym. Dzięki wejściu w życie omawianej nowelizacji polskie
ustawodawstwo stało się w pełni zgodne z prawem wspólnotowym, w tym z tzw.
drugą dyrektywą o pieniądzu elektronicznym (Dyrektywa 2009/110/WE). Wśród
głównych zmian wprowadzonych przez nowelizację należy wymienić:
wprowadzenie zamkniętego katalogu wydawców pieniądza elektronicznego,
w tym m. in. kasy oszczędnościowo-kredytowe i Pocztę Polską S. A.;
wprowadzenie nowych ram prawnych dla prowadzenia działalności przez
instytucje pieniądza elektronicznego oraz zasad nadzoru nad tymi podmiotami;
wprowadzenie ograniczonego uprawnienia dla krajowych instytucji płatniczych do
wydawania pieniądza elektronicznego;
umożliwienie otrzymywanie rent i emerytur na rachunki inne niż rachunki
bankowe lub w kasach oszczędnościowo-kredytowych. Świadczenia można
otrzymywać na rachunki prowadzone przez instytucje płatnicze i instytucje
pieniądza elektronicznego.
Z punktu widzenia klienta indywidualnego nowe zapisy ustawy zawierają kilka
istotnych wymogów. Jednym z nich jest nałożenie na agentów rozliczeniowych
obowiązku ujawniania składników pobieranych opłat. Jest to odpowiedz
na brak
przejrzystości w zakresie kosztów, jakimi obciążane były transakcje wykonywane
na pomocą kart płatniczych. Dzięki tym zapisom tzw. merchanci, czyli np. sklepy
będą mogły porównać wysokości opłat pobieranych przez poszczególne systemy
kartowe. Zgodnie z zamiarem ustawodawcy zwiększenie przejrzystości w tej
materii ma doprowadzić do zmniejszenia przewagi operatorów systemów
kartowych nad innymi uczestnikami rynku i doprowadzić do obniżenia pobieranych
przez nich opłat.
45 Dyrektywa 2007/64/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z 13 listopada 2007 r. w sprawie usług
płatniczych w ramach rynku wewnętrznego, Dz. Urz. UE L319/1.
46 Single Euro Payments Area.
47 27 państw Unii Europejskiej, 4 państwa EFTA i Monako.
48 McCreevy C., Agreement reached on cross-border banking, RWE. ie, 2007;
http://www.rte.ie/news/2007/0327/banking.html; [dostęp w dniu 10.12.2012].
49 Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 260/2012 z 14 marca 2012 roku;
http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=OJ:L:2012:094:0022:0037:PL:PDF.
50 ECB SEPA Indicators, http://www.ecb.int/paym/sepa/about/indicators/html/index.en.html; [dostęp
w dniu 6.02.2013].
51 I. Kondrat,  Niebieski guzik uzdrowi europejski e-handel?;
http://www.ecommerce.edu.pl/prawo/interpretacje/qniebieski-guzikq-uzdrowi-europejski-e-handel.html;
[dostęp w dniu 16.11.2012].
52 Europejskie prawo umów  komunikat Komisji Europejskiej;
http://europa.eu/legislation_summaries/justice_freedom_security/judicial_cooperation_in_civil_matters
2011 [dostęp w dniu 14.11.2012].
53 UE coraz bliżej 28 reżimu prawnego, PL2011, 2011;
http://pl2011.eu/content/ue-coraz-blizej-28-rezimu-prawnego; [dostęp w dniu 14.11.2012].
54 Komisja Europejska proponuje fakultatywne wspólne europejskie przepisy dotyczące sprzedaży
w Unii Europejskiej, by pobudzić wymianę handlową i zwiększyć możliwości wyboru dla konsumentów,
2011; http://europa.eu/rapid/press-release_IP-11-1175_pl.htm?locale=en; [dostęp w dniu 14.11.2012].
55 Dz. U. Nr 199, poz. 1175 ze zm.
56 Dz. U. z 2013 r., poz. 1036.
57 Opublikowano ustawę o usługach płatniczych, LexPolonica;
http://lexpolonica.lexisnexis.pl/aktualnosc/opublikowano-ustawe-o-uslugach-platniczych; [dostęp
w dniu 20.12.2012].
58 Komunikat ze 169. posiedzenia Komisji Nadzoru Finansowego w dniu 27 listopada 2012 r.;
http://www.knf.gov.pl/o_nas/komunikaty/169_posiedzenie_knf.html.
59 KNF, Komunikat w sprawie biur usług płatniczych;
http://www.knf.gov.pl/Images/KNF_uslugi_platniczych_tcm75-32630.pdf; [dostęp w dniu 21.12.2012].
60 Dz. U. Nr 169, poz. 1385.
61 Pieniądz elektroniczny to elektroniczny odpowiednik znaków pieniężnych, który może być:
przechowywany w formie elektronicznej, wydawany do dyspozycji na podstawie umowy w zamian za
środki pieniężne o nominalnej wartości nie mniejszej niż ta wartość.
62 Wg stanu na 31 grudnia 2012 roku.
Podsumowanie
Po 15 latach rozwoju elektroniczne metody płatności są w Polsce wciąż dopiero
w początkowej fazie rozwoju. Wzrost ich popularności idzie w parze ze wzrostem
znaczenia handlu elektronicznego, który mimo dynamicznego rozwoju, wielkością
obrotów wciąż znacząco ustępuje handlowi tradycyjnemu. W grudniu 2012 roku
polski rynek sprzedaży detalicznej w internecie szacowany był na 17,9 mld zł
i stanowił 3,5% wartości handlu detalicznego w Polsce63. Bariery rozwoju dla
płatności elektronicznych są takie same jak w przypadku całego handlu
internetowego: brak zaufania użytkowników do nowych technologii, niska 
w stosunku do najbardziej rozwiniętych krajów świata  dostępność
szerokopasmowego internetu i wciąż bardzo wysoka popularność tradycyjnych
metod dokonywania zakupów.
Rozwój e-płatności będzie postępował wraz z rozwojem technologii
telekomunikacyjnej, powstawania nowych i rozszerzania możliwości już istniejących
serwisów internetowych. Największe firmy internetowe takie jak Google
i Facebook dopiero rozpoczynają próby wykorzystania swojej popularności do
stworzenia stabilnych z
ródeł przychodów, czyli monetyzacji swoich serwisów
internetowych. Ruch w stronę udostępniania treści za niewielkie opłaty wykonują
także wydawcy prasowi. W połowie 2012 roku uruchomiono w Polsce system Piano
zrzeszający kilkanaście tytułów prasowych. Po uiszczeniu opłaty abonamentowej
użytkownik uzyskuje dostęp do  bezpłatnych dotychczas  treści na stronach
internetowych takich tytułów jak Gazeta Wyborcza, Cztery Kąty, czy Dziennik
Bałtycki. Tego typu rozwiązania były wcześniej wprowadzone w innych krajach,
gdzie pionierem pobierania opłat za dostęp do treści (tzw. paywall) były media
Ruperta Murdocha64, a podobne modele biznesowe wkrótce wprowadziły także
inne gazety amerykańskie Wall Street Journal, Financial Times czy New York
Times65.
Popularyzacja płatności elektronicznych będzie w przyszłości postępować w coraz
wyższym tempie. Wiodącym czynnikiem będzie wzajemne wpływanie na siebie
poszczególnych rynków korzystających z płatności. W miarę jak coraz więcej
serwisów internetowych będzie pobierało opłaty od użytkowników, tym więcej
internautów będzie przyzwyczajonych i skłonnych płacić za dostęp do cyfrowych
treści i tym samym więcej serwisów będzie mogło wprowadzać opłaty. Dotychczas
nie znaleziono recepty na monetyzację serwisów internetowych obsługiwanych
z telefonów komórkowych i innych urządzeń przenośnych  nie działają tutaj
mechanizmy sprawdzone w internecie bazującym na komputerach osobistych
użytkowników. Jednocześnie coraz więcej osób korzysta z internetu właśnie
z urządzeń innych niż PC. Jednym z rozwiązań pozwalających na uzyskanie
rentowności przez serwisy mobilne jest wprowadzenie płatności elektronicznych.
Zatem przenoszenie się internetowej aktywności użytkowników do urządzeń
mobilnych najpewniej sprzyjać będzie dalszej popularyzacji płatności
elektronicznych.
Dzisiaj rynek płatności elektronicznych charakteryzuje duża fragmentaryzacja. Jak
jednak pokazuje przykład rynku internetowego w innych branżach po kilku latach
wyrównanej konkurencji, z czasem wyłaniany jest wyraz
ny lider, który ustanawia
powszechne standardy jakości usług i pozwala na dużą popularyzację
proponowanych przez siebie usług  vide przypadki Google, Facebook i Amazon.
Wystąpienia podobnego mechanizmu można spodziewać się także na rynku
płatności elektronicznych. Uzyskanie przez jednego z dostawców usług płatniczych
statusu lidera rynku stanowić będzie kamień milowy w historii płatności
elektronicznych.
63 Dynamicznie rozwijający się e-commerce to 3,5% wartości handlu detalicznego w Polsce  wrzesień
2012, PMR Publications; [dostęp w dniu 7.12.2012];
https://www.pmrpublications.com/free_stuff/1140/dynamicznie-rozwijajcy-si-e-commerce-to-35-
wartoci-handludetalicznego-w-polsce-wrzesie-2012.
64 L. Naughton, Micropayments: Is there a silver bullet?; [dostęp w dniu 26.09.2012].
65 A. Sulzberger Jr., A Letter to Our Readers About Digital Subscriptions;
http://www.nytimes.com/2011/03/18/opinion/l18times.html; [dostęp w dniu 26.09.2012].
Słowniczek
biuro usług płatniczych  może świadczyć usługi płatnicze jedynie
w ograniczonym zakresie (np. przekazy pieniężne, wpłaty na rachunki) i na
ograniczoną skalę (miesięczne obroty do 500 tys. euro) oraz działać tylko w Polsce.
Ma obowiązek ochrony środków pieniężnych powierzonych mu przez klientów.
Biura usług płatniczych są nadzorowane przez Komisję Nadzoru Finansowego
(KNF);
dostawca usług płatniczych  według polskiego prawa może nim być instytucja
płatnicza, bank krajowy lub oddział banku zagranicznego, instytucja kredytowa lub
instytucja pieniądza elektronicznego, Poczta Polska lub poczty z krajów
członkowskich, organy administracji publicznej, spółdzielcze kasy oszczędnościowo-
kredytowe lub biuro usług płatniczych;
handel internetowy/handel elektroniczny (e-commerce)  transakcje
zawierane na odległość przy wykorzystaniu infrastruktury komputerowej.
Dostarczenie towarów i usług a także płatność za nie może odbywać się zarówno
w internecie jak i poza nim. W przypadku zawarcia umowy na odległość klientowi
przysługują specjalne prawa, w tym m. in. możliwość odstąpienia od umowy w ciągu
10 dni od jej zawarcia, bez podania przyczyn;
instytucja płatnicza  może świadczyć usługi płatnicze w szerokim zakresie,
a także na obszarze całej UE. Podlega wyższym wymogom kapitałowym niż biuro
usług płatniczych. Instytucje płatnicze są nadzorowane przez Komisję Nadzoru
Finansowego (KNF);
Komisja Nadzoru Finansowego (KNF)  państwowy organ nadzoru, sprawujący
nadzór nad sektorem bankowym, rynkiem kapitałowym, ubezpieczeniowym
i emerytalnym, nad instytucjami płatniczymi i biurami usług płatniczych oraz
spółdzielczymi kasami oszczędnościowo-kredytowymi i Krajową Spółdzielczą Kasą
Oszczędnościowo-Kredytową; celem nadzoru nad rynkiem finansowym jest
zapewnienie prawidłowego funkcjonowania tego rynku, jego stabilności,
bezpieczeństwa oraz przejrzystości, zaufania do rynku finansowego, a także
zapewnienie ochrony interesów uczestników tego rynku;
mikropłatności  płatności elektroniczne zawierane na niewielkie, czasem nawet
kilkugroszowe kwoty. Najczęściej wykorzystywane są przy płatności za dostęp do
dóbr elektronicznych: muzyki, filmów, artykułów z gazet. Nie ma jednoznacznej
definicji kwoty, od której płatność można uważać za mikropłatność. Proces
potwierdzania płatności przez użytkownika jest znacznie szybszy i prostszy niż
w innych metodach;
NFC (Near Field Communication)  komunikacja bliskiego zasięgu
wykorzystywana przede wszystkim w telefonach komórkowych. Za jej
pośrednictwem można dokonywać płatności w tradycyjnych sklepach naziemnych.
Ze względu na brak autoryzacji płatności jest to metoda szybsza i prostsza niż
płatność kartą płatniczą. Z reguły znajduje zastosowanie w przypadku transakcji na
niewielkie kwoty, np. do 50 zł;
SEPa  Jednolity Europejski Obszar Płatniczy (ang. Single Euro Payments Area).
Obejmuje 32 kraje europejskie: 27 państw Unii Europejskiej, 4 państwa EFTA
(Islandia, Liechtenstein, Norwegia, Szwajcaria) i Monako. Celem wprowadzenia
SEPA jest ułatwienie dokonywania przelewów międzynarodowych;
PSD (Payment Services Directive)  dyrektywa Parlamentu Europejskiego
regulująca rynek usług płatniczych w UE. Została wprowadzona dla zwiększenia
konkurencyjności na rynku płatności i umożliwienia wydajniejszego funkcjonowania
gospodarki bezgotówkowej. Założenia PSD zostały wprowadzone do polskiego
prawa w 2011 roku;
portfel elektroniczny  rodzaj  konta w internecie, na które użytkownik wpłaca
pieniądze przed dokonaniem zakupu. Dzięki temu sam decyduje do jakiej
maksymalnie kwoty może zostać obciążony jego rachunek. Zwykle płatność
z portfela elektronicznego jest prostsza niż przy wykorzystaniu innych metod;
szybki przelew  metoda płatności oparta na zwykłym przelewie internetowym.
Rola użytkownika ograniczona jest tylko do potwierdzenia transakcji i nie musi on
podawać pozostałych informacji: danych odbiorcy, tytułu i kwoty przelewu, dane te
są automatycznie uzupełniane przez operatora płatności;
usługi płatnicze  zgodnie z ustawą o usługach płatniczych należy do nich zaliczyć
usługi polegające m. in. na prowadzeniu rachunku, wpłaty i wypłaty gotówki,
przelewy i zlecenia, a także wydawanie instrumentów płatniczych oraz zawieranie
umów o przyjmowanie zapłaty przy użyciu tych instrumentów. Mogą być
świadczone przez dostawców usług płatniczych.
Bibliografia
1. J. Banasikowska, Rodzaje płatności i systemy płatności na rynku
elektronicznym;
http://www.swo.ae.katowice.pl/_pdf/127.pdf [dostęp w dniu 11.09.2012].
2. K. Budek, Jak ułatwić płacenie e-klientom, [w:] Internet Standard Raport
eCommerce 2012, red. A. Jadczak, Internet Standard, Warszawa 2012.
3. F. Burelli et al., Capturing the Micropayments Opportunity, Value Partners,
Londyn 2011.
4. D. Chaum, et al., Untraceable electronic cash, Springer, Nowy Jork 1990.
5. Civic Consulting, Consumer market study on the functioning of e-commerce
and Internet marketing and selling techniques in the retail of goods, Berlin
2011.
6. Dyrektywa 2007/64/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z 13 listopada
2007 r. w sprawie usług płatniczych w ramach rynku wewnętrznego,
Dz. Urz. UE L319/1.
7. M. A. Hassan, C. Chalmers, UK Somali Remittances Survey, Department for
International Development, Londyn 2008.
8. Internet Standard Raport eCommerce 2011, red. A. Jadczak, Internet
Standard, Warszawa 2011.
9. Internet Standard Raport eCommerce 2012, red. A. Jadczak, Internet
Standard, Warszawa 2012.
10. KNF, Komunikat ze 169. posiedzenia Komisji Nadzoru Finansowego w dniu 27
listopada 2012 r.;
http://www.knf.gov.pl/o_nas/komunikaty/169_posiedzenie_knf.html.
11. KNF, Komunikat w sprawie biur usług płatniczych;
http://www.knf.gov.pl/Images/KNF_uslugi_platniczych_tcm75-32630.pdf.
12. C. Liezenberg, D. Lycklama, Online Payments 2012 Moving beyond the web,
Innopay, Bruksela 2012.
13. Phoneplayplus, The marketplace for and regulation of micropayment services
in the UK, Analysys Mason, Cambridge 2010;
http://www.phonepayplus.org.uk/~/media/Files/PhonepayPlus/Research/Analysys_
The_marketplace_for_and_regulation_of_micropayment_services_in_the_UK.pdf
[dostęp w dniu 29.10.2012].
14. M. Polasik, K. Maciejewski, Innowacyjne usługi płatnicze w Polsce i na świecie,
 Materiały i studia nr 241, NBP, Warszawa 2009;
http://www.nbp.pl/publikacje/materialy_i_studia/ms241.pdf
[dostęp w dniu 1.09.2012].
15. B. Powell, Somalia After State Collapse: Chaos or Improvement?, Independent
Institute, Oakland 2006.
16. Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 260/2012 z 14
marca 2012 roku;
http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?
uri=OJ:L:2012:094:0022:0037:PL:PDF.
17. Rozwój systemu finansowego w Polsce w 2011 roku, red. P. Sobolewski,
D. Tymoczko, NBP, Warszawa 2012;
https://ssl.nbp.pl/systemfinansowy/rozwoj2011.pdf; [dostęp w dniu 11.12.2012].
18. R. Skiba, Ustawa o usługach płatniczych  to warto wiedzieć, Prawo
i Pieniądze, 2012;
http://pieniadzeiprawo.pl/ustawa-o-uslugach-platniczych-to-warto-wiedziec/;
[dostęp w dniu 10.10.2012].
19. Społeczeństwo informacyjne w Polsce, GUS, Szczecin 2012;
http://www.stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/gus/nts_spolecz_inform_w_polsce_10-
2012.pdf.
Wykaz z
ródeł internetowych
1. Digital Agenda Scoreboard 2012, Komisja Europejska, Bruksela 2012;
https://ec.europa.eu/digital-agenda/sites/digital-
agenda/files/scoreboard_life_online.pdf;
[dostęp w dniu 10.10.2012].
2. Digital Single Market Promoting e-Commerce for individuals, Eurostat 2012;
http://appsso.eurostat.ec.europa.eu/nui/show.do?
dataset=isoc_bdek_smi&lang=en;
[dostęp w dniu 19.12.2012].
3. Dynamicznie rozwijający się e-commerce to 3,5% wartości handlu detalicznego
w Polsce  wrzesień 2012, PMR Publications; [dostęp w dniu 7.12.2012];
https://www.pmrpublications.com/free_stuff/1140/dynamicznie-rozwijajcy-si-e-
commerceto-35-wartoci-handlu-detalicznego-w-polsce-wrzesien-2012.
4. ECB SEPA Indicators;
http://www.ecb.int/paym/sepa/about/indicators/html/index.en.html;
[dostęp w dniu 6.02.2013].
5. EMI, Key issues and requirements of Web Merchants in Europe, 2011;
http://www.ecommerce-europe.eu/cms/streambin.aspx?Documentid=4306;
[dostęp w dniu 7.11.2012].
6. Europejska Agenda Cyfrowa, Rada Unii Europejskiej, Bruksela 2010;
http://eur-ex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?
uri=COM:2010:0245:FIN:PL:PDF;
[dostęp w dniu 14.11.2012].
7. Europejskie prawo umów  komunikat Komisji Europejskiej;
http://europa.eu/legislation_summaries/justice_freedom_security/judicial_coopera
civil_matters/l33158_pl.htm, 2011; [dostęp w dniu 14.11.2012].
8. Internet retailing and Europe 2011: In context, Euromonitor International;
http://euromonitor.typepad.com/files/european-digital-divide-e-commerce-
markets-ineurope-opportunities-and-prospects.pdf; [dostęp w dniu 13.11.2012].
9. B. Jaskowska, Euromonitor: polski rynek e-commerce warty 15,5 mld zł,
Internet Standard, 2010;
http://www.internetstandard.pl/news/361453/Euromonitor.polski.rynek.ecommer
[dostęp w dniu 5.11.2012].
10. Komisja Europejska proponuje fakultatywne wspólne europejskie przepisy
dotyczące sprzedaży w Unii Europejskiej, by pobudzić wymianę handlową
i zwiększyć możliwości wyboru dla konsumentów, Komisja Europejska 
Komunikat prasowy 2011;
http://europa.eu/rapid/press-release_IP-11-1175_pl.htm?locale=en;
[dostęp w dniu 14.11.2012].
11. I. Kondrat,  Niebieski guzik uzdrowi europejski e-handel?;
http://www.ecommerce.edu.pl/prawo/interpretacje/qniebieski-guzikq-uzdrowi-
europejski-ehandel.html; [dostęp w dniu 16.11.2012].
12. M. Kisiel, Orange wprowadza płatności NFC, Bankier.pl, 2012;
http://www.bankier.pl/wiadomosc/Orange-wprowadza-platnosci-NFC-
2655774.html;
[dostęp w dniu 27.11.2012].
13. M. Kisiel, Polska jak Brazylia  niestety nie w piłce nożnej, PayU, 2012;
http://www.edu.payu.pl/artykul/polska-jak-brazylia-niestety-nie-w-pilce-noznej;
[dostęp w dniu 12.11.2012].
14. A. Leszczyński, Raj bez państwa? Za to z komórką,  Gazeta Wyborcza , 2012;
http://m.next.gazeta.pl/next/1,124026,11845285, na_wlasne_oczy
raj_bez_panstwa za_to_z_komorka.html; [dostęp w dniu 24.09.2012].
15. Lista podmiotów, które prowadzą systemy autoryzacji i rozliczeń, NBP;
http://nbp.pl/systemplatniczy/nadzor_syst_platn/Lista_SAiR.pdf; [dostęp w dniu
12.12.2012].
16. J. Makulec, Jak działają dostawcy płatności internetowych?, eKomercyjnie,
2011;
http://www.ekomercyjnie.pl/jak-dzialaja-dostawcy-platnosci-internetowych-
ktoregodostawce-platnosci-internetowych-wybrac-dla-swojego-e-biznesu/;
[dostęp w dniu 11.09.2012].
17. McCreevy C., Agreement reached on cross-border banking, RWE. ie, 2007;
http://www.rte.ie/news/2007/0327/banking.html; [dostęp w dniu 10.12.2012].
18. J. McEntegart, The $79 Kindle Costs Amazon $84 to Make, Tom s Hardware,
2011;
http://www.tomshardware.com/news/Amazon-Kindle-Cost-Production-
SuppliesParts,13953.html; [dostęp w dniu 2.10.2012].
19. L. Naughton, Micropayments: Is there a silver bullet?, Cards International,
2011;
http://www.vrl-financial-news.com/cards--payments/cards-
international/issues/ci-2011/ci-453/micropayments-is-there-a-silv.aspx; [dostęp
w dniu 26.09.2012].
20. NFC in Public Transport, NFC Forum, Wakefield 2011;
http://www.nfc-
forum.org/resources/white_papers/NFC_in_Public_Transport.pdf;
[dostęp w dniu 29.11.2012].
21. Opublikowano ustawę o usługach płatniczych, LexPolonica;
http://lexpolonica.lexisnexis.pl/aktualnosc/opublikowano-ustawe-o-uslugach-
platniczych;
[dostęp w dniu 20.12.2012].
22. Regulamin Google Play; http://support.google.com/googleplay/bin/answer.py?
hl=en&answer=113515, Google, 2012; [dostęp w dniu 7.09.2012].
23. H. Seybert, Internet use in households and by individuals in 2011, [w:]
 Statistics in focus 66/2011, Eurostat, Luksemburg 2011;
http://epp.eurostat.ec.europa.eu/cache/ITY_OFFPUB/KS-SF-11-066/EN/KS-SF-
11-066-EN.PDF; [dostęp w dniu 10.10.2012].
24. A
. Szewczyk, Polacy zbyt rzadko płacą kartami w sieci, Media2.pl, 2012;
http://media2.pl/badania/94875-Polacy-zbyt-rzadko-placa-kartami-w-sieci.html;
[dostęp w dniu 7.11.2012].
25. The European Internet Industry and Market, Rand Europe, 2011;
http://www.fi3p.eu/assets/pdf/FI3P%20D2%20-
%20EU%20Internet%20Industry%20 and%20Market_Final.pdf; [dostęp w dniu
7.11.2012].
26. UE coraz bliżej 28 reżimu prawnego, PL2011, 2011;
http://pl2011.eu/content/ue-coraz-blizej-28-rezimu-prawnego;
[dostęp w dniu 14.11.2012].
27. J. Uryniuk, W T-Mobile komórką zapłacisz jeszcze w tym roku,  Dziennik
Gazeta Prawna , 2012;
http://serwisy.gazetaprawna.pl/finanse-osobiste/artykuly/639474,
w_t_mobile_komorka_ zaplacisz_jeszcze_w_tym_roku.html; [dostęp w dniu
29.11.2012].
28. A. Vildosola, Google plans special Google Wallet stickers for phones without
NFC, 2011;
http://androidandme.com/2011/05/news/google-plans-to-make-special-google-
walletstickers-for-phones-without-nfc/; [dostęp w dniu 20.09.2012].


Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
ściąga na ipoda Ekorozwój Istota rozwoju zrównoważonego
Istota rozwoju lokalnego
Nowoczesne metody i narzedzia zarzadzania rozwojem lokalnym i regionalnym e7t
Metody elektroanalityczne
02 Specjalne metody elektrostatyki
035 Duszpasterstwo istota historyczny rozwoj
Bankowość elektroniczna szanse i zagrożenia rozwoju w Polsce
Metody elektrochemiczne w analizie chemicznej skrypt kulometria konduktometria potencjometria
1 Progn i sym gosp Istota prognozowania
NDT Bobath opis metody i jej wpływ na rozwój dziecka 1

więcej podobnych podstron