PPPW_9_Layout 1 1/10/11 2:26 PM Strona 1
POLSKI PIENIDZ
PRZEZ WIEKI
Banknot, który miał
ocalić ojczyznę
Powstańczy bilet kasowy z 1794 roku
Po raz pierwszy pieniądz papierowy pojawił się na polskich
ziemiach w czasie insurekcji kościuszkowskiej. Wiązało się
to z nadzwyczajnymi potrzebami finansowymi państwa,
głównie rozbudową wojska. Dotychczasowe metody nie
wystarczyły na ich pokrycie.
niwersał Tadeusza Kościuszki zabezpieczenie w dobrach narodo-
Uz 10 maja 1794 roku powołał wych. Za odmowę ich przyjęcia groziła
do życia Radę Najwyższą Narodową, grzywna. Równocześnie zobowiązania
rodzaj rządu powstańczego. Jednym wobec skarbu państwa można było
z jej ministerstw był Wydział Skar- regulować biletami jedynie w połowie,
bowy kierowany przez Hugona Koł- resztę należało wpłacać w pieniądzu
łątaja. 8 czerwca 1794 roku Rada kruszcowym. Był to błąd, który sprawił,
podjęła uchwałę o biletach skarbo- że ludzie nie zaufali nowym pienią-
wych. Bilety miały mieć przymusowy dzom. Decyzja Rady, podyktowana
kurs związany z walutą kruszcową. doraznymi potrzebami skarbu, od-
Były nieoprocentowane i miały mieć bierała biletom podstawowy atrybut
Przysięga Tadeusza Kościuszki na rynku w Krakowie,
mal. Michał Stachowicz
1
PPPW_9_Layout 1 1/10/11 2:26 PM Strona 2
P R OJ E K T D OF I NA NS OWA NY Z E Ś R OD K ÓW NA R OD OWE GO B A NK U P OL S K I E GO
czej bogatsi. Dla ludu rezerwowano
Początki papierowego pieniądz tradycyjny.
pieniądza Ludność nie ufała papierowym pie-
Banknoty pojawiły się w Eu- niądzom. Odmawiano ich przyjmo-
ropie w XVII wieku, a ich oj- wania, a w razie przyjęcia nie chciano
czyzną była Szwecja. Po licznych wydawać reszty w monecie kruszco-
wojnach kraj ten był bardzo wej. W tej sytuacji brak niskich nomi-
zadłużony. Szwedzi wpadli za- nałów stawał sie sporym problemem.
tem na pomysł, by do systemu Jeśli w ogóle przyjmowano bilety, to
pieniądza kruszcowego, do- po kursie nieco niższym od nominal-
tychczas opartego na srebrze nego. Już w sierpniu Kościuszko,
i złocie, włączyć także miedz.
Problem polegał na tym, że
wartość kruszcu w danej mo-
necie musiała odpowiadać, przy-
Szwedzki platmynt
najmniej teoretycznie, jej nominałowi.
A ponieważ miedz był tania, to po- prawnych środków płatni-
wstałe w ten sposób monety (tzw. czych - nieograniczoną moc
platmynty) miały monstrualne roz- zwalniania ze zobowiązań.
miary i ważyły około 20 kg. Dlatego W dniu wejścia w życie
w 1658 roku powstał Szwedzki Bank uchwały powołano do życia
Państwowy, w którym można było Tymczasową Dyrekcję Biletów
deponować platmynty w zamian za Skarbowych. Tworzyło ją
kwity, które można było wymienić trzech bankierów warszaw-
na miedz. W 1694 roku powstał skich (Andrzej Kapostas, Jakub
Bank Anglii, który na podobnej za- Kussel i Jerzy Poths) i czterech
sadzie wydawał papierowe pokwi- magnatów, którzy oprócz na-
towania na zdeponowane w nim zwisk nie wnieśli do niej nic
złoto. Pod koniec stulecia normalną szczególnego. Tymczasowa
praktyką stało się finansowanie pie- Dyrekcja rozpoczęła technicz-
niędzmi papierowymi nadzwyczaj- ne przygotowania do emisji.
nych wydatków wojennych. 2 sierpnia powołano w jej
miejsce Dyrekcję
Biletów Skarbo-
wych, składającą
się z tzw. dyrekto-
rów bezpłatnych
(głównie magnatów), dy-
rektorów płatnych (fa-
chowców do roboty) oraz
asesorów. Siedzibą Dyrekcji
stał się pałac Raczyńskich
Francuski bilet kasowy z początku XVIII wieku
przy ul. Długiej w War-
szawie.
Bilety skarbowe weszły
do obiegu 16 sierpnia.
Miały dość wysokie asyg-
naty - od 5 do 100 zł.
Zakładano bowiem, że
banknotami będą płacić
ludzie piśmienni, czyli ra-
Bilety skarbowe
z czasów insurekcji
2
Papierowe 20 dolarów, 1778 rok
kościuszkowskiej
PPPW_9_Layout 1 1/10/11 2:27 PM Strona 3
P R OJ E K T D OF I NA NS OWA NY Z E Ś R OD K ÓW NA R OD OWE GO B A NK U P OL S K I E GO
który znał to zjawisko ze Stanów Zjed-
noczonych, zwrócił Radzie uwagę na Pieniądze dla Galicji
potrzebę uzupełnienia emisji o niskie Habsburgowie, dokonując pierwszego rozbioru Rzeczypospolitej, powoływali
nominały. Zajął się tym Kapostas, który się na swoje domniemane prawa do zabranych terenów, które ochrzczono
uporał się z zadaniem w zaledwie mianem Galicji i Lodomerii. Wprowadzono tam austriacki system monetarny,
dwa tygodnie i 17 września puścił wszakże z jednym wyjątkiem. Dla Księstwa Oświęcimsko-Zatorskiego ze
w obieg bilety zdawkowe o nomina- względu na zaszłości historyczne w latach 1774 1776 wybito oddzielną
łach 2 i 4 zł. monetę. Do obiegu puszczono srebrne 30- i 15-krajcarówki, które odpowiadały
We wrześniu zaufanie do biletów odpowiednio polskim dwuzłotówkom i złotówkom. Prócz tego do obiegu
przejściowo wzrosło w związku z po- trafiły miedziane szelągi (szylingi), warte 1/3 grosza polskiego.
prawą sytuacji militarnej - wybuchem Monety oświęcimsko-zatorskie szybko wycofano, a w całym zaborze au-
powstania w Wielkopolsce i zwinię- striackim wprowadzono jednolity system pieniężny. Odstępstwem od tej
zasady była emisja miedzianych monet o wartości 1 i 3 gr (przygotowywano
Monety dla Prus Południowych srebrne sześciogroszówki). Pieniądze te stanowią ciekawy przykład działania
Monety pruskie cieszyły się złą politycznego i gospodarczego. W 1794 roku Austriacy postanowili poczekać
reputacją wśród nowych poddanych na rozwój sytuacji, nie angażując się w działania przeciwko Kościuszce, ale
króla Prus, zamieszkujących tzw. nie dać się odepchnąć od spodziewanego łupu w postaci kolejnego rozbioru.
Prusy Południowe. Dla nich właśnie, Dlatego też korpus wojska był gotów do działania. Żołd miał być opłacany
niejako dla oswojenia z pruskim tzw. monetami wojskowymi. Co ciekawe, zostały one wybite z polską
systemem pieniężnym, wybito mie- nazwą (grosze polskie) i według polskiej stopy menniczej. Miało to ułatwić
dziane monety (trojaki, grosze, pół- ich przyjmowanie przez polską ludność.
grosze, szelągi) według stanisła- Po upadku insurekcji wojskowe grosze
wowskiej stopy menniczej. wycofano z obiegu.
30 krajcarów oświęcimsko-zatorskich Marii
Teresy. Z awersu spogląda wyraznie
zadowolona władczyni, wokół której
widnieje tytulatura: królowa Węgier, Czech,
Galicji i Lodomerii. Na rewersie następuje
Miedziany trojak austriacki. Na awersie
dalszy ciąg jej tytułów: arcyksiężna Austrii,
umieszczono austriackiego orła ze
księżna Oświęcimia i Zatoru. Prócz tego
sztandarami i napis:
widoczna jest unoszona przez gryfy tarcza
MONET.AER.EXERCIT.CAES.REG
herbowa. Wyobraża ona herb Galicji (Trzy
(moneta miedziana wojska cesarsko-
Korony), Lodomerii (dwa pasy szachowe),
-królewskiego). Na rewersie widać nominał
orzeł symbolizuje księstwa zatorskie
i nazwę monety oraz skrzyżowane gałązki
i oświęcimskie. Na środku tarczy widnieje
laurowo-palmowe.
herb Austrii
Monety dla Prus Południowych:
grosz (powyżej) i półgrosz (poniżej)
na monety i wysokie nominały biletów ciejowicami podkopała i tak wątłe
na niższe. Pozwoliło to na zmniej- zaufanie do biletów. Konflikty między
szenie różnic kursu między bankno- Dyrekcją Biletów Skarbowych a Radą
tami a pieniądzem kruszcowym. Po- Najwyższą Narodową
jawił się za to nowy problem - doprowadziły do
różnica kursu między wysokimi a ni- rozwiązania Dy-
skimi nominałami. Klęska pod Ma- rekcji i powoła-
Monety Wolnego Miasta Gdańska
Gdańsk został zagarnięty przez Prusy w wyniku drugiego
rozbioru Polski. Od razu w tym ważnym, choć podupa-
dającym, porcie wprowadzono pieniądz pruski. Jednak
w 1801 roku, ze względu na odczuwalny brak monety
zdawkowej, zezwolono na wybicie miedzianych szelągów.
Po utworzeniu przez Napoleona Wolnego Miasta Gdańska
ciem pruskiego oblężenia Warszawy. w mieście bito drobne miedziane monety: szelągi i grosze,
Ponadto Dyrekcja Biletów Skarbowych na których rewersach widniał miejski herb
Szyling gdański
3
otworzyła kantory, wymieniające bilety
PPPW_9_Layout 1 1/10/11 2:27 PM Strona 4
P R OJ E K T D OF I NA NS OWA NY Z E Ś R OD K ÓW NA R OD OWE GO B A NK U P OL S K I E GO
nia Inspekcji Biletów Skarbowych miały być zastąpione nowy-
(23 pazdziernika). W jej składzie nie mi einlsungscheinami. Ko- Sumy bajońskie
zasiadali już karmazyni, a instytucja lejne wojny przekreśliły jed- Tzw. sumy bajońskie to dług Księstwa War-
wyraznie ewoluowała w kierunku fa- nak szanse na stabilizację. szawskiego wobec Napoleona za przekazanie
chowości. Jednak jej dni były policzone W 1813 roku pojawiły się własności pruskiej (w tym armat oraz długów
- 6 listopada padła Warszawa. Po- w obiegu anticipations-schei- hipotecznych, które polscy ziemianie byli winni
wstanie się zakończyło. ne, czyli bilety skarbowe Prusom). Nazwa pochodzi od miasta Bayonne,
Uchwała z 8 czerwca upoważniała oparte na wpływach z przy- gdzie podpisano polsko-francuski układ w tej
Dyrekcję do emisji 60 mln zł w biletach szłych podatków. Dopiero sprawie. Według szacunków Francuzów dług
skarbowych. Faktycznie wyemitowano w 1816 roku wymieniono wynosił 24 mln franków (1 frank = 1,2 zł) i był
około 7,7 mln. Po upadku powstania je na banknoty nowo utwo- wielkim obciążeniem zarówno dla budżetu
bilety nie zostały wymienione, choć rzonego sterreichische Na- państwa, jak i dla ziemian, którzy korzystając
powołana przez zaborców Komisja tional Zettel Bank w relacji z przedrewolucyjnej koniunktury, chętnie brali
Trzech Dworów miała chyba w tej 3,5:1. kredyty. Teraz zmuszeni byli do spłat długów
materii jakieś zamiary, przeprowadziła Rosja także nie uniknęła w warunkach blokady kontynentalnej, kiedy nie
bowiem spis posiadaczy biletów. Z cza- wynikających z wojen pro- zarabiali na eksporcie zboża.
sem tak pogardzane bilety stały się blemów walutowych. Pierw-
cennymi pamiątkami po ginącej Rze- sze banki państwowe powstały w Rosji w Rosji. Po pokonaniu Napoleona
czypospolitej. w połowie XVIII stulecia, a w 1769 ro- kurs asygnat wynosił ok. 25 proc.
ku pojawiły się w obiegu papierowe pieniądza kruszcowego. Stabilizację
Pod władzą zaborców asygnaty. Schyłek XVIII wieku i okres walutową udało się Rosji osiągnąć
U schyłku XVIII wieku wszystkie wojen napoleońskich to czas inflacji dopiero w 1839 roku.
trzy państwa zaborcze posługiwały
się zarówno pieniądzem kruszcowym,
Fryderyk August Wettyn, król Saksonii i książę warszawski
jak i banknotami, które miały charakter
pieniądza kredytowego. Różnica kursu
między pieniądzem papierowym
a brzęczącą monetą była miarą nie-
równowagi finansowej, czyli ówczesnej
inflacji. Po zakończeniu wojny sied-
mioletniej w 1766 roku powstał w Ber-
linie Kniglische Giro- und Lehnbank,
który emitował banknoty zwane pfund
banco. Ich kurs był niższy niż monet,
ale do czasów bitwy pod Jeną (1806)
waluta pruska była dość stabilna. Póz-
niej pojawiły się w obiegu noty skar-
bowe nominowane w talarach. Ich
kurs od razu poleciał w dół. Próby
stabilizacji waluty nie przyniosły re-
zultatu, udało się to dopiero
w 1821 roku.
Początki pieniądza papierowego
w Austrii to 1762 rok. Prywatne domy
bankowe emitowały wówczas tzw.
formulare. Regularną emisję podjął
podczas wojny siedmioletniej Wiener
Stadt Bank, który wypuścił papierowe
banco-zettels, w Galicji zwane ban-
kocetlami. Oficjalną walutą kruszcową
były guldeny, w Galicji zwane złotymi
reńskimi lub ryńskimi (odpowiadały
4 zł polskim). W 1811 roku podjęto
decyzję o reformie pieniężnej. Kurs
kruszcowego guldena ustalono wów-
4
czas na osiem papierowych; bankocetle
PPPW_9_Layout 1 1/10/11 2:27 PM Strona 5
P R OJ E K T D OF I NA NS OWA NY Z E Ś R OD K ÓW NA R OD OWE GO B A NK U P OL S K I E GO
Bilety skarbowe środek antyinflacyjny. Jednak Fryderyk
Księstwa Warszawskiego Stosunki panujące w Księstwie August był temu niechętny i pomysł
W 1806 roku zwycięska armia fran- Warszawskim w satyrze pozostał niezrealizowany.
cuska wkroczyła na ziemie polskie. współczesnej (1808) Bilety kasowe pojawiły się w obiegu
Francuzów witano entuzjastycznie, W Księstwie panuje król Niemiec [...] w lipcu 1811 roku. Miały trzy nominały
oczekując przekreślenia rozbiorów Żołnierz polski, pieniądz pruski, - 1, 2 i 5 talarów. Zostały ozdobione
i odbudowy państwa. Nadzieje zostały Rząd, prawo, kodeks francuski. [...] godłem Księstwa Warszawskiego,
zrealizowanie tylko połowicznie. Na Z majątków każdy wyzuty, w którym biały orzeł sąsiadował z her-
mocy traktatu w Tylży (1807) powstało Szlachcica piszą w rekruty, bem Saksonii. Główna Kasa Wymiany
Księstwo Warszawskie. W skład kad- Żydzi, chłopi i mieszczanie wymieniała je na monety kruszcowe,
łubowego państwa weszły ziemie dru- Kładą się w równości stanie. potrącając 4 gr od każdego talara
giego i trzeciego zaboru pruskiego. Rolnik wolny, ale goły, (2,22 proc. poniżej wartości nominal-
Księciem warszawskim został król saski Żołnierz bezpłatny, wesoły nej). Bilety nie stały się prawnym środ-
Fryderyk August Wettyn. Było to na- W obcej sprawie życie daje [...] kiem płatniczym, gdyż ich przyjmo-
wiązanie do tradycji polsko-saskiej Handel zupełnie przecięty [...]. wanie było dobrowolne, co wiązało
unii personalnej z XVIII wieku. Gdańsk się ze wspomnianymi obawami przed
stał się Wolnym Miastem zarządzanym obiegu nowy środek płatniczy bilety inflacją. Tym różniły się od insurekcyj-
bezpośrednio przez Francuzów, jednak kasowe Księstwa Warszawskiego. Jed- nych biletów skarbowych. Powtórzono
zachował gospodarcze związki z Pol- nocześnie powołano do życia instytucję jednak poprzedni błąd podatki można
ską. Najcenniejszym atrybutem emisyjną, Główną Kasę Wymiany. było płacić biletami tylko w połowie.
i przedmiotem szczególnej O braku zaufania do pieniądza Rozmiary emisji ustalono na
dumy nowego państwa papierowego świadczył fakt, 1,5 mln talarów, ale ponieważ przyj-
było wojsko, owiane le- że niektórzy z wybranych mowanie biletów było dobrowolne,
gendą zwycięstw, a kie- członków kasy, zwłaszcza GKW nigdy nie zdołała wyemitować
rowane przez ministra kupcy, bronili się jak mogli więcej niż 1/3 tej sumy. Będące
wojny księcia Józefa przed tym zaszczy- w obiegu bilety powracały, czemu
Poniatowskiego. Po tem, w obawie, sprzyjała różnica kursów bilonu i mo-
1809 roku terytorium net kruszcowych. Dostawcy wojskowi
Księstwa poszerzono o zie-
mie trzeciego zaboru austriac-
kiego (Kielecczyznę i Lubelszczyznę).
Jednak Galicja pozostała w rękach
austriackich.
Sytuacja finansowa Księstwa War-
szawskiego była niezwykle trudna.
Krach rewolucyjnych papierowych asyg-
nat francuskich oraz zła sława, jaką
pozostawiły po sobie polskie bilety
skarbowe z czasów insurekcji kościusz-
kowskiej zniechęcały do eksperymen-
tów z pieniądzem papierowym. Dla-
tego zdecydowano się na tymczasowe
pozostawienie pruskiego systemu pie-
niężnego, którego podstawową jed-
nostką był talar, łatwy do przeliczania
na polskie złote równał się 6 zł, że zrujnuje im to opinię. Warszawski
czyli 180 gr. Skutkiem takiego roz- kupiec Ernest Schwanenfeld zwrócił
wiązania był napływ bilonu pruskiego. się do samego Fryderyka Augusta z pro-
Reakcją władz Księstwa było zdewa- śbą o niepodpisywanie jego nominacji.
luowanie bilonu o 11 proc. w stosunku Z kolei obawiając się inflacji, propono-
do pełnowartościowej monety srebrnej, wano, aby bilety kasowe były osobiście
zwanej potocznie kurantem. Jednak podpisywane przez członków kasy. We
doskonale wiedziano, że reforma sys- wczesnym okresie funkcjonowania pie-
temu pieniężnego jest niezbędna. niądza papierowego w niektórych kra-
1 grudnia 1810 roku Fryderyk August jach (np. w USA) stosowano taki wy-
Bilety kasowe i grosze
5
wydał dekret, który wprowadzał do móg, traktując go jako prosty i skuteczny
Księstwa Warszawskiego
PPPW_9_Layout 1 1/10/11 2:27 PM Strona 6
P R OJ E K T D OF I NA NS OWA NY Z E Ś R OD K ÓW NA R OD OWE GO B A NK U P OL S K I E GO
sza emisja biletów stała
się praktycznie niemożliwa.
Wiceminister wojny gen.
Józef Wielhorski został
z sumą 100 tys. talarów
w biletach skarbowych
i mimo wielkich potrzeb
wojska nie był w stanie
ich wydać. Po prostu nikt
nie miał już do nich za-
ufania i nie chciał ich przyj-
mować. W tej sytuacji wła-
dze GKW podjęły decyzję
o spaleniu biletów wyco-
fanych z obiegu. Do marca,
czyli do momentu całko-
witego wyczerpania zapa-
sów kruszcu, drogą dys-
kretnej interwencji próbo-
wano bronić kursu biletów.
W styczniu 1816 roku wła-
Po klęsce wyprawy moskiewskiej Księstwo Warszawskie stanęło na skraju bankructwa. Powyżej obraz
dze GKW spotkały się jesz-
Jerzego Kossaka Powrót Napoleona spod Moskwy
cze raz, by zdać sprawę
(bilety wprowadzano do obiegu, skutek wymiany biletów na monety. ze swej działalności namiestnikowi
przede wszystkim opłacając nimi wy- W grudniu świadomość klęski mili- Królestwa Polskiego gen. Józefowi Za-
datki wojskowe) przyjmowali je tylko tarnej stała się powszech- jączkowi i prosić go o wykupienie po-
po kursie bilonu pruskiego, czyli na. W lutym 1813 roku zostałych w obiegu biletów. Sprawą
11 proc. poniżej wartości nominalnej. władze GKW wyjecha- zajęła się utworzona w 1824 roku
Pózniej wymieniali je na kruszec ły do Krakowa. Dal- Komisja Centralna Likwidacyj-
2,22 proc. poniżej tej wartości. Zatem na, ale biletów osta-
dostawca, który zdecydował się od- tecznie nie wykupio-
nieść banknoty do wymiany, natych- no. Pozostały pa-
miast po ich otrzymaniu zarabiał na miątką po jednej
tym prawie 9 proc. Takiej pokusie z najbardziej kon-
trudno się było oprzeć. W następnych trowersyjnych epok
latach różnice kursów nieco się w historii Polski: trud-
zmniejszyły, ale natychmiastowa nej, ale pełnej nadziei.
wymiana biletów dalej była do-
brym interesem. Początkowo Monety
bilety Księstwa cieszyły się w stylu empire
względnym zaufaniem. Sprzy- Historia pieniądza
jała temu pewność, że w każdej Księstwa Warszawskie-
chwili można je wymienić na solidną go to nie tylko bilety
monetę. Sytuację zmieniła tra- kasowe. To także srebrne
giczna wyprawa moskiewska. i miedziane monety, do
Pamiętnej wiosny 1812 których ludność miała
roku Księstwo Warszawskie o wiele większe za-
znalazło się na progu ban- ufanie niż do ban-
kructwa. W marcu wstrzy- knotów. Jednak
mano wypłaty pensji urzęd- zanim je wybito,
niczych, a miesiąc pózniej nawet trzeba było poko-
żołdu dla wojska. Kolejne fale paniki nać sporo trudno-
zmniejszyły pokrycie emisji pieniądzem Monety Księstwa ści.
Warszawskiego: złoty
kruszcowym z 63 do 20 proc. Był to Po trzecim rozbiorze
dukat; srebrny talar,
wynik systematycznego kurczenia się mennica warszawska została zamknię-
1/3 talara i 5 groszy oraz
6
miedziana trzygroszówka
zasobów pieniądza kruszcowego na ta przez Prusaków. W 1799 roku,
Fot. Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie
PPPW_9_Layout 1 1/10/11 2:27 PM Strona 7
P R OJ E K T D OF I NA NS OWA NY Z E Ś R OD K ÓW NA R OD OWE GO B A NK U P OL S K I E GO
jako spadek po królewskim stryju, niewielką emisję i wartość sen-
Franciszek II Habsburg,
odziedziczył ją Józef Poniatowski. tymentalną są chętnie zbierane
poniżej wybite przez
niego monety
Przez parę lat niewiele się tam przez kolekcjonerów.
sześciokrajcarowe
działo. Książę czerpał niewielki
dochód z wynajmu budynków Pieniądz symbolem obrony
i produkcji guzików dla służby Wyjątkową rolę w polskiej nu-
Stanisława Potockiego. Zajęte mizmatyce zajmują monety wy-
przez kwaterujących żołnierzy bite podczas oblężenia Zamościa
francuskich budynki mennicy w 1813 roku. Twierdza ta, wraz
w 1809 roku wykupił Fryderyk z Modlinem i Gdańskiem, miała
August za niebagatelną cenę na celu osłaniać odwrót Wielkiej
14 tys. dukatów. Rok pózniej Armii z Rosji i stanowić bazę
mennica rozpoczęła bicie monet. operacyjną dla dalszych działań
Pracowała, prawie bez przerw, wojennych. Dowódcą zamojskiej
do 1815 roku, choć na jej pro- twierdzy był gen. Maurycy Hauke,
duktach widnieje data z roku który, zgromadziwszy zapasy na
wcześniejszego trzy miesiące obrony, wytrwał
Na podstawie dekretu Fryde- wraz ze swym garnizonem aż
ryka Augusta wybijano monety dziesięć miesięcy.
złote (dukat), srebrne (talar rów- Dowództwo twierdzy, odcięte
ny 6 zł, 1/3 i 1/6 talara oraz 10 od zaopatrzenia, nie było w sta-
i 5 gr), i miedziane (1 gr, 3 gr). nie wypłacić zaległego żołdu.
Wszystkie monety mają skromny Zdecydowano się na wybicie
ale elegancki kształt plastyczny, własnych monet srebrnych
utrzymany w stylu empire. Na dwuzłotówek i miedzianych sze-
ich rewersach widnieje herb Księ- ściogroszówek. Srebro pocho-
stwa, zaś na awersach popiersie dziło z rekwizycji z zamojskiej
władcy lub nominał monety. kolegiaty. Zarekwirowano wówczas
Mennica była przedsięwzięciem, m.in. ośmioramienny żyrandol i sześć
które miało przynosić zysk, dlatego wielkich lichtarzy o łącznej wadze
też produkowano głównie zyskowne 159 funtów i 26 łutów. Kruszec nale-
monety bilonowe i miedziane. Ponie- wano się na przebicie licznych pruskich żało stopić, jednak okazało się, że nie
waż najpopularniejszą walutą w Księ- monet wartości 1/48 talara na polskie radzono sobie z tym zadaniem i część
stwie Warszawskim były pieniądze pięciogroszówki. Zysk polegał na na- skonfiskowanego srebra zwrócono.
pruskie, przyjęto pruską stopę men- daniu nowego kursu przebitej pruskiej Z monetami miedzianymi było mniej
niczą z zastrzeżeniem, że polskie mo- monecie, która posiadała mniej srebra kłopotu, ponieważ do ich wytworzenia
nety będą zawierały nieco mniej czys- niż pięciogroszówka, oraz na ograni- użyto 1330 austriackich sześciokraj-
tego srebra. Miało to nie tylko uchronić czeniu kosztów produkcji. Na wielu carówek z zamojskiego magistratu.
Księstwo przed odpływem cennego monetach z tego okresu widoczne są Austriackie miedziaki sklepywano mło-
kruszcu, ale także spowodować jego ślady tego zabiegu, a spod polskiego tem i spiłowywano krawędzie pilni-
napływ z Prus. W celu usprawnienia stempla przeziera pruski pierwowzór. kiem, by pozbyć się znajdujących się
produkcji (ale i z chęci powiększenia Monety Księstwa (zwłaszcza nie- na nich wyobrażeń i napisów. Trud-
dochodów) w 1811 roku zdecydo- które nominały) ze względu na niejsze okazało się wykonanie stempla
Ceny i zarobki w czasach Księstwa Warszawskiego
Ceny Aokieć materiału wełnianego ok. 35 gr
Funt chleba 7 gr Aokieć płótna białego ok. 10 gr
Funt wieprzowiny 25 90 gr Trzewiki męskie 8 11 złp
Funt wołowiny 20 70 gr
Mendel jaj 18 180 gr Zarobki
Funt masła 90 99 gr Robotnik niewykwalifikowany dziennie 36 48 gr
Funt kawy 90 420 gr Czeladnik ciesielski i murarski dziennie 45 65 gr
Wieprz 65 złp Pisarz miejski rocznie 400 złp
Aaszt pszenicy ok. 534 złp Leśniczy rocznie 200 złp
Laszt żyta ok. 490 złp Stróż nocny rocznie ok. 115 złp
7
Aaszt jęczmienia ok. 350 złp Organista i nauczyciel rocznie 200 złp
PPPW_9_Layout 1 1/10/11 2:28 PM Strona 8
P R OJ E K T D OF I NA NS OWA NY Z E Ś R OD K ÓW NA R OD OWE GO B A NK U P OL S K I E GO
Monety wyb3ane w oblężonym
Zamościu: 2 złote (z lewej)
i 6 groszy (z prawej)
koła, i w otoku: BOŻE
DOPOMÓŻ WIERNYM
OYCZYyNIE. Monety
sześciogroszowe opat-
rzone były czterowierszowym
do wybijania monet. napisem: PIENIDZ W OBLŻENIU
W mennicy pracowali jeńcy rosyjscy. ZAMOŚCIA 1813, na rewersie nad gu zaledwie dzień, ponieważ twierdza
Ogółem wybito 7830 dwuzłotówek skrzyżowanymi gałązkami: 6 GROSZY, kapitulowała 25 listopada. Rosyjskie
i 1330 sześciogroszówek. Na awersie a wokoło: WIERNYM OYCZYyNIE BOŻE władze wyławiały te monety, dlatego
monety dwuzłotowej widniał napis: DOPOMÓŻ. dziś są prawdziwą rzadkością kolek-
MONETA W OBLŻENIU ZAMOŚCIA Bicie monet zakończono 22 listo- cjonerską.
i saperska mina, na rewersie: 2 ZAOTE pada, po czym wypłacono nimi pię- Wojciech Morawski
1813 z gałązkami palmowymi doo- ciodniowy żołd. Pozostały one w obie- Wojciech Kalwat
MONETA JAKO yRÓDAO W NAUCZANIU HISTORII
W jakim celu zaborcy emitowali pieniądze dla nowych polskich poddanych?
Przyjrzyj się ilustracji banknotu z czasów insurekcji kościuszkowskiej i odpowiedz na pytania:
1. O czym może świadczyć użycie papieru, a nie metalu, do produkcji pieniądza insurekcyjnego? Jak według
ciebie ówczesna ludność mogła odebrać zapowiedz wykupienia w przyszłości biletów skarbowych?
2. Jakie symbole widnieją na banknocie? Dlaczego je umieszczono? Jakie elementy nawiązywały do ówczesnej
sytuacji politycznej w kraju i za granicą?
3. Co oznacza napis całość wolność niepodległość , do czego nawiązuje?
Opisz stosunki panujące w Księstwie Warszawskim na podstawie satyrycznego wiersza ze strony 5. Czy jest on
zgodny z prawdą historyczną?
Odpowiedzi umieścimy na naszej stronie internetowej www.mowiawieki.pl
Konkurs dla czytelników
Zapraszamy do udziału w konkursie wiedzy numizmatycznej.
Na dziesięć osób, które udzielą prawidłowych odpowiedzi, czekają nagrody książkowe.
Pytania konkursowe:
1) Podaj imiona i nazwiska osób, których podobizny zostały umieszczone
na polskich banknotach o nominałach: 20 tys., 50 tys., 1 mln i 2 mln zł.
2) Kto produkował monetę napoleondor i jaką ona miała wartość?
Odpowiedzi (z dopiskiem: konkurs Polski pieniądz przez wieki nr 9) prosimy nadsyłać do 15 stycznia 2011 roku na adres:
Redakcja Mówią wieki , ul. Grzybowska 77, 00-844 Warszawa.
Lista zwycięzców zostanie opublikowana na stronie internetowej www.mowiawieki.pl
P R OJ E K T D OF I N A N S OWA N Y Z E Ś R OD K ÓW N A R OD OWE G O B A N K U P OL S K I E G O
Polski pieniądz przez wieki jest przygotowywany przez zespół redakcyjny
Magazynu Historycznego Mówią wieki przy współpracy z Narodowym Bankiem Polskim
8
Wyszukiwarka
Podobne podstrony:
Szczęść Boże premierowi, który się księżom nie kłaniałSzczescie w poszukiwaniach Znajdz?l ktory nada sens Twojemu zyciu szczepArt Imperator miał racjęPolska jest moją Ojczyzną, nie jest moim państwemGrzech jest trądem, który oszpeca człowieka i społeczeństwo$ banknot falującywięcej podobnych podstron