VIII Nasz Dziennik Piątek, 27 czerwca 2008 DODATEK HISTORYCZNY IPN 6/2008 (13)
Dodatek historyczny IPN
SYLWETKI NIEZOMNYCH 6/2008 (13)
litycznych oraz zbieranie informacji o sytuacji w te-
Jerzy Zakulski ps. Rudolf ,
renie. DuŻym sukcesem by"o wprowadzenie cz"on-
Borejsza , Czarny Mecenas
ka OP W"adys"awa Dybowskiego (ps. Konrad
(1911-1947) dzia"acz Przemyski ) do kierownictwa krakowskiej PPR,
Po Zag"adzie
a nastpnie na stanowisko wiceprezydenta Legni-
niepodleg"oĘciowy, cz"onek
cy. Dziki niemu organizacja zdobywa"a informa-
Organizacji Polskiej.
cje pochodzące od osób z otoczenia marsza"ka
Rokossowskiego, którego sztab mieĘci" si w Le-
Urodzi" si 28 czerwca 1911 r. w Wadowicach w ro- gnicy. Zakulski podją" wspó"prac z wywiadem or-
dzinie Ludwika, profesora gimnazjum, i Heleny ganizacji WolnoĘ i Niezawis"oĘ. Uda"o mu si Rzeszów 1945
z Madejskich. W 1929 r. rozpoczą" studia prawnicze równieŻ obsadzi dzia"acza OP, Konrada Dybow-
na Uniwersytecie Jagiellołskim. NaleŻa" do dzia"a- skiego, syna W"adys"awa, na stanowisku szefa wy-
czy ruchu korporacyjnego, by" wĘród za"oŻycieli wiadu WiN w Krakowie. Tą drogą przekazywano
Dr Krzysztof Kaczmarski,
Korporacji Akademickiej Palestra , zrzeszającej bezpoĘrednio do centrali WiN liczne raporty, za-
studentów Wydzia"u Prawa UJ. W tym okresie zwią- wierające zdobywane przez cz"onków OP informa-
IPN Rzeszów
za" si politycznie z prawicą narodową, dzia"a" w or- cje o sytuacji w po"udniowej Polsce, m.in. o dzia-
ganizacji akademickiej M"odzieŻ Wszechpolska "alnoĘci UB i zwalczaniu partyzantki niepodleg"o-
(MW), związanej ze Stronnictwem Narodowym. Ęciowej, kwestiach gospodarczych, obecnoĘci Ar-
Po roz"amie w ruchu narodowym w 1934 r., związa- mii Sowieckiej czy tarciach w oficjalnych organiza- Pogrom,
nym z wyodrbnieniem si Obozu Narodowo-Ra- cjach spo"ecznych i partiach politycznych.
dykalnego (ONR), opuĘci" z grupą zbuntowanych Zakulski zosta" aresztowany przez UB 23 paę-
radyka"ów szeregi MW. Nie ma dowodów na bez- dziernika 1946 r. w Krakowie. Przeszed" ciŻkie
którego nie by"o
poĘrednią przynaleŻnoĘ Zakulskiego do ONR Ęledztwo wĘród oficerów przes"uchujących by"
(struktura ONR w Krakowie by"a nieliczna), cho m.in. os"awiony Adam Humer. OskarŻony zosta" Autor Strachu poĘwici" wydarzeniom w Rzeszowie w czerwcu 1945 r.
niewątpliwie by" z tą formacją związany Ęrodowi- o przynaleŻnoĘ w czasie wojny do nielegalnej or- rozdzia" Pogrom, którego nie by"o . Tytu" przewrotny, gdyŻ Jan Tomasz
skowo, m.in. z przynaleŻnoĘcią do Palestry , która dzącej szkolenia dla m"odej kadry oraz prace kon- ganizacji OP, a takŻe organizowanie i kierowanie Gross próbuje wykaza, Że pogrom ydów w Rzeszowie mia" w istocie
sta"a si nieformalną ekspozyturą narodowych ra- cepcyjne nad powojenną reformą prawa. W tym po wojnie siatką szpiegowską. Akt oskarŻenia za- miejsce, podobnie jak w Krakowie czy Kielcach. Chcąc takŻe na tym przy-
dyka"ów. Prawdopodobnie oko"o 1935 r. zosta" czasie wszed" w sk"ad trzeciego, najwyŻszego po- twierdzi" naczelnik wydzia"u Ęledczego MBP p"k Jó- k"adzie udowodni tez o rozpasanym polskim antysemityzmie, traktuje
wprowadzony do tzw. Organizacji Polskiej (OP), taj- ziomu wtajemniczenia w ramach OP Zakonu, któ- zef RóŻałski, a z ramienia prokuratury spraw nad- materia" ęród"owy w sposób wybitnie tendencyjny, ignorując przy tym usta-
nej i wewntrznie zakonspirowanej trzystopniowej ry zrzesza" kierowników terenowych struktur orga- zorowa" podprokurator Maksymilian Lityłski. Wyro- lenia innych badaczy, m.in. Krystyny Kersten. Nazwa"a ona wydarzenia
struktury kierowniczej nielegalnego ONR. Ówcze- nizacji z ca"ego kraju. W latach 1943-1944 pe"ni" kiem z 16 czerwca 1947 r. Wojskowy Sąd Rejono- w Rzeszowie próbą wywo"ania zajĘ pogromowych, której mechanizm
snym kierownikiem OP w Krakowie by" korporacyj- równieŻ funkcj kierownika Wydzia"u Kontrwywia- wy w Warszawie, w sk"adzie: p"k Jan Hryckowian uderzająco przypomina mechanizm póęniejszego pogromu kieleckiego ,
ny kolega Zakulskiego mecenas Juliusz Sas-Wi- dowczego Komendy Okrgu Kraków NSZ. Wyzna- (przewodniczący), mjr Roman Burczak-Abramo- konstatując, Że do pogromu jednak nie dosz"o1. PoniŻsza rekonstrukcja
s"ocki. Wydaje si, Że jeszcze przed wojną Zakulski wany przez niego nacjonalistyczny Ęwiatopogląd wicz i kpt. Tadeusz Przesmycki, skaza" Jerzego Za- wydarzeł sprzed 63 lat ma na celu zbliŻenie si do prawdy o tym wciąŻ ta-
w ramach OP awansowa" z pierwszego poziomu nie przeszkodzi" mu w aktywnym niesieniu pomocy kulskiego na Ęmier. NajwyŻszy Sąd Wojskowy de- jemniczym, s"abo rozpoznanym epizodzie w powojennej historii Polski.
wtajemniczenia tzw. Sekcji, na wyŻszy, skupiają- krakowskim ydom, mordowanym przez Niemców cyzją z 25 lipca 1947 r. utrzyma" wyrok w mocy. Bo-
Spo"ecznoĘ Żydowska w Rzeszowie
cy doĘwiadczonych cz"onków kadry kierowniczej w getcie na Kazimierzu i obozie w P"aszowie. les"aw Bierut, mimo wstawiennictwa rodziny i przy-
w Krakowie, tzw. poziom C . Po wkroczeniu Armii Czerwonej w 1945 r. Zakul- jació", nie skorzysta" z prawa "aski.
w latach 1944-1945
W 1936 r. Zakulski ukołczy" studia, a dwa lata ski rozpoczą" prac nad odbudową krakowskiej WĘród osób, które stara"y si pomóc Zakulskie-
póęniej zda" egzamin adwokacki, uzyskując prawo struktury i ponownym skupieniem kadry OP, roz- mu, by"a uratowana przez niego Maria B"eczyłska, Przed wybuchem wojny na terenie Rzeszowa mieszka"o 14-15 tys. ydów,
do samodzielnej praktyki jako obrołca sądowy. proszonej przez wojenną zawieruch. W maju która 23 czerwca 1947 r. skierowa"a do sądu co stanowi"o ok. 35 proc. ogó"u mieszkałców miasta. Holokaust przeŻy"o
W tym czasie ukołczy" równieŻ Szko" Podchorą- 1945 r., w porozumieniu z Gustawem Potworow- oĘwiadczenie: Jerzy Zakulski [...] da" mi schronie- zaledwie 700-800 rzeszowskich ydów. Stopniowo powracali oni do Rze-
Żych Rezerwy. W stopniu ppor. WP walczy" w kam- skim (ps. Zych ), obją" funkcj komisarza i kie- nie w swojem mieszkaniu, kiedym si wymkn"a szowa. JuŻ w sierpniu 1944 r. utworzyli Komitet ydowski, zajmujący si ak-
panii wrzeĘniowej. W okresie okupacji niemieckiej, rownika OP na Kraków. Po kilku miesiącach uda"o z Getta w nocy razem z trzechletnim dzieckiem, cją pomocową, a wkrótce potem przystąpili do odbudowy swojej gminy wy-
pod pseudonimem Borejsza , dzia"a" w konspira- si odtworzy kadrową struktur polityczną OP, na przemian z rodziną Janów Bahrów. Po pewnym znaniowej. Od wrzeĘnia 1944 r. tymczasowym zarządem gminy kierowali
cji OP. Początkowo naleŻa" do Związku Jaszczur- niezaleŻną od struktur wojskowych NSZ, podle- czasie wystarali si u swej krewnej Zofii Strychar- dr Abraham Thaler i MojŻesz Reich. Zarząd gminy w pe"nym sk"adzie wy-
WejĘcie do piwnicy w kamienicy przy ul. Tannenbauma 12, gdzie
czego. Po powstaniu w 1942 r. Narodowych Si" g"ych OP. Dzia"alnoĘ, zgodnie z instrukcjami p"y- skiej o bezpieczne locum, gdzie wraz z dzieckiem brano 5 XI 1944 roku. Przewodniczącym zosta" Thaler, jego zastpcami
zosta"a zamordowana 9-letnia Bronis"awa Mendoł
Zbrojnych zosta" przeniesiony do pionu cywilnego nącymi z centrali, by"a rozwijana niezwykle ostroŻ- w MyĘlenicach doczeka"am szczĘliwie kołca woj- Reich i dr Szymon Mahler. Obowiązki rabina gminy pe"ni" do prze"omu
S"uŻby Cywilnej Narodu (SCN). Jako kierownik nie, aby nie naraŻa ludzi na aresztowanie. Po- ny. To zeznanie sk"adam pod przysigą, bo chc 1944 i 1945 r. dr Leib (Leon) Thorn. W drugiej po"owie grudnia wznowi" równieŻ
Dzisiejszy dodatek poĘwicamy w zasadzie jednej sprawie sta-
krakowskiej struktury SCN nadzorowa" prace wsta"a struktura m"odzieŻowa, kierowana przez odwdziczy si, bo oni nam uratowali Życie z na- dzia"alnoĘ Izraelicki Urząd Metrykalny, którym kierowa" Micha" Schneeweiss.
nad tworzeniem podziemnej administracji cywilnej Mieczys"awa Sys" (ps. Ludwik ), koleg Zakul- raŻeniem w"asnego . ramy si wyjaĘni wszystkie okolicznoĘci oraz odtworzy prze- Zgodnie z okólnikiem Ministerstwa Administracji Publicznej Rządu
oraz planów powojennej odbudowy kraju. NaleŻa" skiego z Korporacji Palestra . Oprócz zebrał or- Sąd ani sam Bierut nie wzili tego Ęwiadectwa Tymczasowego z 6 II 1945 r. w miejsce Izraelickich Gmin Wyznaniowych
bieg antyŻydowskich zajĘ w Rzeszowie w czerwcu 1945 roku.
równieŻ do tajnej krakowskiej Okrgowej Rady Ad- ganizacyjnych, poĘwiconych wymianie poglądów pod uwag. Jerzy Zakulski zosta" rozstrzelany mia"y by powo"ane ydowskie Zrzeszenia Religijne. W Rzeszowie zosta-
wokackiej i utworzonej w ramach OP organizacji na tematy polityczne, duŻy nacisk po"oŻono na in- w Warszawie 31 lipca 1947 roku. Kluczem do wyjaĘnienia tych wydarzeł jest zabójstwo 9-letniej "o ono formalnie utworzone 29 marca. Na przewodniczącego zarządu wy-
prawniczej Związek Odbudowy Prawa , prowa- filtrowanie oficjalnych organizacji, milicji i partii po- oprac. Wojciech Jerzy Muszyłski, IPN Centrala brany zosta" MojŻesz Reich, jego zastpcami og"oszono Izraela Atlasa
Polki. Odkrycie straszliwie zmasakrowanego cia"a dziecka w piw-
i Meszulima Neumarka. W tym czasie, wed"ug danych starostwa, na tere-
nicy domu zamieszkanego przez ydów by"o przyczyną eksce- nie powiatu rzeszowskiego mieszka"o 413 ydów. W ciągu dwóch kolej-
DODATEK PRZYGOTOWUJE BIURO EDUKACJI PUBLICZNEJ IPN. www.ipn.gov.pl
nych miesicy do po"owy maja ich liczba zmala"a do 317. Nie wiado-
Redaktorzy: ADRES DO KORESPONDENCJI:
sów, które niektórzy kwalifikują jako pogrom. Autor opisuje prze-
mo, czy ta tendencja spadkowa utrzyma"a si i ilu ydów mieszka"o
DODATEK IPN DO Naszego Dziennika
dr Krzysztof Kaczmarski, krzysztof.kaczmarski@ipn.gov.pl (Rzeszów 017 860 60 25)
bieg Ęledztwa w tej sprawie i próbuje odpowiedzie na pytanie, w Rzeszowie miesiąc póęniej, w czasie zajĘ.
UL. TOWAROWA 28, 00-839 WARSZAWA
Romuald Niedzielko, romuald.niedzielko@ipn.gov.pl (Warszawa 022 431 83 73)
W wikszoĘci pochodzili oni spoza Rzeszowa, traktowali to miasto tyl-
kto zabi" i jaki by" udzia" w tych wydarzeniach MO, UB i NKWD.
SPRZEDA WYDAWNICTW IPN: TEL. (022) 581 88 72
ko jako jeden z etapów powojennej wdrówki. Ciąg dalszy na s. II
FOT. ARCH. IPN
FOT. ARCH. IPN
II Nasz Dziennik Piątek, 27 czerwca 2008 DODATEK HISTORYCZNY IPN 6/2008 (13) DODATEK HISTORYCZNY IPN 6/2008 (13) Piątek, 27 czerwca 2008 Nasz Dziennik VII
Jednak z relacji Kap"ana i Landesmana oraz sprawozdania zarządu ydowskie- WUPB kpt. Longina Ko"arza. Porucznik Ko"acz zwraca w nich uwag na wzrost wersj o prowokacji prohitlerowskich agentów , WUBP (bądę NKWD), obawia-
Dr Krzysztof Kaczmarski, IPN Rzeszów
go Zrzeszenia Religijnego w Rzeszowie jednoznacznie wynika, Że w nocy z 11 nastrojów antyŻydowskich wĘród mieszkałców Rzeszowa po tym, gdy dowie- jąc si dalszej eskalacji nastrojów antyŻydowskich w Rzeszowie, postanowi" ca-
na 12 czerwca dowodzeni przez ppor. Grzeszka milicjanci przeprowadzili rewizj dzieli si oni o znalezieniu zw"ok polskiej dziewczynki w kamienicy zamieszkanej "ą spraw maksymalnie wyciszy i zatuszowa. Tym zapewne naleŻy t"umaczy
w owych dwóch mieszkaniach znajdujących si na drugim pitrze kamienicy przez ydów. By"y to opinie, które niejednokrotnie sam s"ysza" na rzeszowskich brak wzmianki o rzekomej prowokacji antysemickiej w kolejnym doniesieniu
Pogrom,
przy ul. Tannenbauma 12 i zatrzymali 14 mieszkających tam ydów. Byli wĘród ulicach. WĘród ludnoĘci oburzenie z powodu dokonanej zbrodni jest bardzo Dziennika Rzeszowskiego z 14 czerwca oraz naciski wywierane na osoby pro-
nich m.in. 37-letni kupiec Jonas Landesman, 37-letni rzezak rytualny (szojchet) Ju- wielkie relacjonuje Ko"acz. Chcieliby wykona samosąd na ydach, lecz milicja wadzące Ęledztwo. Nie moŻna równieŻ wykluczy, Że przy okazji mog"o docho-
da Moses i 40-letni kupiec Schaja Geminder. Wed"ug Landesmana, podczas rewi- utrzymuje porządek. Za t interwencj milicja Ęciąga znowu na siebie nienawiĘ dzi do aresztował osób, które ca"ą spraw nazbyt otwarcie komentowa"y
którego nie by"o
zji milicjanci mieli si zachowywa brutalnie, obrzucając ydów wyzwiskami. Je- miejscowej ludnoĘci, gdyŻ wszyscy twierdzą, Że milicja to sam yd a kruk kru- na mieĘcie . Ujawni" si przy tym antagonizm midzy UB i MO.
Ciąg dalszy ze s. I den z milicjantów mia" nawet odda 10 strza"ów dooko"a siebie . Landesman oraz kowi oka nie wyjmie, i dlatego [milicjanci] doszukują si w tym wypadku prowo- Zastanawia jeszcze jeden fakt. Skąd wzi"y si oskarŻenia pod adresem rze-
Rzeszów by" wówczas obok Lublina, Krakowa i Tarnowa jednym z oĘrod- dwaj inni ydzi zostali zaprowadzeni do piwnicy, gdzie pokazano im zmasakrowa- kacji polskich faszystów . Informuje równieŻ o wzroĘcie wrogiego nastawienia wo- szowskich dzia"aczy SD, wysunite zaraz po rozruchach, skoro wyniki Ęledztwa
ków brichy . Tym hebrajskim s"owem zwyk"o si okreĘla masowy ruch niele- ne zw"oki dziewczynki. Skóra z g"owy dziecka by"a Ęciągnita, wzd"uŻ nóg by"a bec UB, który w odczuciu mieszkałców spraw zabójstwa polskiej dziewczyn- nie by"y jeszcze znane? Informacje o odpowiedzialnoĘci niektórych elementów
galnej emigracji do Palestyny ydów ocala"ych z holokaustu, jak równieŻ struk- przecita i Ży"y powyciągane. Milicjanci twierdzili relacjonowa" dalej Landesman ki za wszelką cen chce st"umi, zagasi . Tego zaĘ, kto o tym zabójstwie mówi, rzeszowskiego SD rzekomo starych endeków za szerzenie plotek o mor-
tury organizacyjne, które zosta"y w tym celu utworzone. Że krew zosta"a wyciągnita do celów rytualnych i Że poprzedni w"aĘciciel tego [ubecy] aresztują, bo nie chcą, Żeby to si rozsiewa"o . dzie rytualnym rozg"asza" Stanis"aw Tkaczow, wojewoda rzeszowski, który
Miejscem, w którym przybywający do Rzeszowa ydzi bardzo czsto si za- mieszkania rabin Leib Thorn, obecnie kapitan rabin polowy w Warszawie, jest A zatem milicja i UB stara"y si za wszelką cen spacyfikowa nastroje anty- z dniem 28 VI 1945 r. obją" stanowisko ministra lasów w Tymczasowym Rządzie
trzymywali, by"a kamienica przy ul. Tannenbauma 12 (obecnie Okrzei), po"oŻo- wmieszany w t spraw 3. Podobnie przebieg rewizji przedstawiono w sprawozda- Żydowskie wĘród mieszkałców. Nie chcia"y, aby informacje o zabójstwie dziew- JednoĘci Narodowej.
na naprzeciw budynku Żydowskiego Domu Ludowego Fundacji im. Adolfa niu zarządu ydowskiego Zrzeszenia Religijnego w Rzeszowie milicjanci mieli czynki by"y rozpowszechniane. Tym bardziej Że liczba domniemanych ofiar Czy mia"y one jakiekolwiek potwierdzenie w faktach? Czy moŻe wpisywa"y si
Tannenbauma (obecnie budynek Wojewódzkiego Domu Kultury). Na drugim rzuci si na mieszkających tam ydów mŻczyzn i pobi dotkliwie jednego zbrodni bardzo szybko ulega"a zwielokrotnieniu, a w krąŻących wĘród ludnoĘci we wspomnianą prób prowokacji komunistycznej, mającą na celu obarczenie
pitrze kamienicy znajdowa"y si dwa kilkupokojowe mieszkania, w których za- z nich. Dowody rzeczowe znalezione w mieszkaniu rabina Thorna sk"oni"y milicjan- odpowiedzialnoĘcią za zabójstwo dziewczynki i bdące jego nastpstwem roz-
zwyczaj bez zameldowania mieszka"o kilkunastu ydów. Jedno z tych miesz- tów do zatrzymania w pierwszej kolejnoĘci owych 14 ydów z drugiego pitra. ruchy antyŻydowskie polskiej reakcji ? W takim scenariuszu winnymi równie
kał naleŻa"o do wspomnianego rabina Leiba (Leona) Thorna, który pe"ni" WĘród zabezpieczonych dowodów rzeczowych znajdowa"y si m.in.: 1. dwa dobrze mogli by starzy endecy , którzy mieli si zakamuflowa w szeregach
od lutego do lipca 1945 r. jako rabin polowy pos"ug duszpasterską wĘród zdjcia sporządzone przez organa Wydzia"u S"uŻby ledczej zw"ok zamordowa- SD. Przy okazji Tkaczow, przedwojenny kapepowiec, móg" chcie os"abi sto-
Żo"nierzy wyznania mojŻeszowego w ludowym Wojsku Polskim. nej Mendoł Bronis"awy w miejscu znalezienia zw"ok; 2. kartka wyrwana z zeszytu sunkowo silną pozycj SD w Rzeszowie. Prezesem Zarządu Okrgowego SD by"
zamordowanej znaleziona na "óŻku Jonasa Landesmana w mieszkaniu rabina ówczesny prezydent miasta Franciszek lusarczyk, a cz"onkiem Zarządu Okr-
Przebieg wydarzeł 11 12 czerwca 1945 r. [Leiba] Thorna; 3. koszyczek "ykowy z rączkami rzemiennymi zawierający przybo- gowego wiceprezydent Tytus Zwoliłski. Do partii tej naleŻa"o równieŻ wielu pra-
ry szkolne jak: 1 ksiąŻk szkolną pod tyt[u"em] elementarz, 7 zeszytów i 2 ok"adki cowników urzdu miasta i urzdu wojewódzkiego.
7 VI 1945 r. zagin"a Bronis"awa Mendoł, córka Stanis"awa i Zofii, mieszkająca puste z zeszytów, jak równieŻ 1 piórnik blaszany zawierający jedną obsadk z pió- Zarząd Okrgowy SD zdecydowanie zaprotestowa" przeciwko tym insynu-
wraz z rodzicami przy ul. Batorego 12. Dziewicioletnia dziewczynka ostatni raz rem, jeden o"ówek zwyk"y koloru czerwonego z czarnymi pasami, jedną stalówk acjom w jednog"oĘnie przyjtej uchwale 10 VII. Jego przedstawiciele kilkakrotnie
by"a widziana w tym dniu oko"o godz. 14.00 nieopodal wspomnianej kamienicy i 2 banknoty 5-cio z"otowe (...); 4. jeden kawa"ek zwglonej szmaty koloru stalowe- sk"adali wyjaĘnienia centralnym w"adzom stronnictwa oraz domagali si bezsku-
przy ul. Tannenbauma 12, gdy sz"a na korepetycje do mieszkającej tam Otylii Ak- go z w"osami ludzkimi (...); 5. jeden nóŻ (rzezak) o ostrzu d"ugim 25 cm oprawio- tecznie od ministra Tkaczowa ujawnienia nazwiska informatora wzgldnie spraw-
samit. Na lekcj jednak nie dotar"a. Nie by"o jej równieŻ w szkole podstawowej ny w drewniane ok"adki; 6. dwa kawa"ki szmat z kalesonów bia"e okrwawione; 7. cy . ZG SD uzna" początkowo uchwa" i oĘwiadczenia Zarządu Okrgowego
przy ul. Grunwaldzkiej, do której mia"a si uda bezpoĘrednio po korepetycjach. jeden kawa"ek szmaty podobnej do sukienki zamordowanej znalezionej w miesz- za niewystarczające i wstrzyma" dotacj finansową dla rzeszowskich struktur par-
Podjte przez rodziców próby odnalezienia córki nie przynios"y rezultatu. kaniu Thorna; 8. dwa wycinki z ubrania Mozesa Judy ze Ęladami krwi; 9. cztery tii. Zosta"a ona przywrócona po dwóch miesiącach, gdy okaza"o si, Że oskarŻe-
11 VI 1945 r. wieczorem Kazimierz Woęniak, kilkunastoletni ch"opiec zamiesz- skrzepy krwi zeskrobane ze Ęcian w mieszkaniu Thorna; 10. jedna karteczka z na- nia wysuwane pod adresem rzeszowskiego SD by"y bezpodstawne. Podjta
ka"y w kamienicy przy ul. Tannenbauma 12, znalaz" w piwnicy koszyk z ksiąŻka- pisem w jzyku hebrajskim oraz wióra okrwawione z piwnicy, w której leŻa" trup za- przez komunistów próba zrzucenia odium odpowiedzialnoĘci za wywo"anie anty-
mi, zeszytami i przyborami szkolnymi. Na zeszytach widnia" podpis: Bronis"awa mordowanej; 11. jedna koszula mska bia"a ze Ęladami krwi (...) 4. Żydowskich rozruchów na konkurencyjne, cho bratnie SD, nie powiod"a si.
Mendoł. Woęniak wiedzia", iŻ nazwisko takie nosi"a zaginiona przed kilkoma Oko"o pó"nocy tych czternastu ydów odprowadzono do budynku komendy OskarŻanie ydów o pope"nienie mordów rytualnych by"o charakterystyczne
Kamienica przy ul. Tannenbauma 12 widok wspó"czesny
dniami dziewczynka, gdyŻ jego matka równieŻ udziela"a jej korepetycji. Natych- powiatowej MO przy ul. 3 Maja 13, gdzie w jednym z pokojów ulokowano ich dla powojennych ekscesów antyŻydowskich. W przypadku Rzeszowa bezdysku-
miast wic poinformowa" o tym milicj. Po otrzymaniu zg"oszenia ppor. Jan Grze- pod straŻą . plotkach pojawi"y si elementy makabry. Bezpieka najwyraęniej obawia"a si, syjny jest fakt niezwykle brutalnego zabójstwa dziewicioletniej polskiej dziew-
szek, komendant powiatowy MO, uda" si wraz z siedmioma milicjantami Nie wiadomo, dlaczego kilka godzin póęniej zdecydowano si zatrzyma in- aby wzburzenie mieszkałców Rzeszowa nie przerodzi"o si w otwarte rozruchy, czynki. Weryfikacji wymagają informacje o wikszej liczbie ofiar i odnalezionych
pod wskazany przez Woęniaka adres. Po przybyciu na miejsce, oko"o godz. nych mieszkających w pobliŻu ydów (z ul. Tannenbauma i ul. Sobieskiego oraz których ofiarą mogliby paĘ rzeszowscy ydzi. By"oby to w ówczesnej rzeczywi- szczątkach ludzkich, podawane w meldunkach polskiego podziemia. Czy by"y
21.00, milicjanci znaleęli dziecinny p"aszcz. Towarzyszący im Stanis"aw Mendoł, przebywających w okolicy dworca kolejowego) ani kto podją" t decyzj. Przy- stoĘci nie na rk rządzącym Polską komunistom. Trzeba bowiem pamita, Że one li tylko refleksem krąŻących po Rzeszowie plotek i wiary w mit mordu rytual-
ojciec Bronis"awy, stwierdzi", Że to p"aszcz jego córki. Chwil póęniej w piwnicy puszczalnie byli to kierujący akcją ppor. Grzeszek lub ppor. Bzura. By moŻe de- za kilka dni w Moskwie rozpoczyna"y si rozmowy, które mia"y doprowadzi nego, czy by moŻe zawiera"y jakiĘ element prawdy?
pod wiórami drzewa milicjanci odkryli obnaŻone i niesamowicie zmasakrowane cyzja ta wynika"a z przyjcia w oparciu o zabezpieczone dowody rzeczowe do powstania Tymczasowego Rządu JednoĘci Narodowej. A zatem pogrom ledztwo, którego akta zachowa"y si we fragmentarycznej postaci, dotyczy-
zw"oki dziewczynki odarte ze skóry na twarzy, z wycitymi miĘniami na rkach za"oŻenia, Że sprawcą zbrodni by" prawdopodobnie yd, a zwaŻywszy na ów- móg" zaszkodzi czy nawet skompromitowa komunistyczny Rząd Tymczasowy "o wy"ącznie zabójstwa Bronis"awy Mendoł. Zebrane w jego trakcie poszlaki
i nogach. Zrozpaczony Mendoł zidentyfikowa" je jako zw"oki swojej córki. Zosta- czesną duŻą ruchliwoĘ ludnoĘci Żydowskiej, milicjanci mogli przypuszcza, iŻ w oczach Brytyjczyków i Amerykanów. Co innego, gdyby komuniĘci mogli wyka- wskazują, Że zabójcą móg" by któryĘ z Żydowskich lokatorów kamienicy
"y one zabezpieczone, a do pomocy wezwano Kompani Operacyjną KW MO. ewentualny sprawca pope"nionego przed kilkoma dniami zabójstwa niekoniecz- za, Że tylko dziki zdecydowanej postawie aparatu bezpieczełstwa uda"o si przy ul. Tannenbauma 12, w piwnicy której wieczorem 11 czerwca znaleziono
Dalsze czynnoĘci operacyjne przeprowadzili milicjanci z tej kompanii oraz ko- nie musia" jeszcze mieszka w kamienicy przy ul. Tannenbauma 12. Móg" aktu- udaremni antysemicką prowokacj prohitlerowskich agentów i reakcji , ce- zw"oki Bronis"awy Mendoł i gdzie najprawdopodobniej cztery dni wczeĘniej
misariatu w Rzeszowie pod kierownictwem ppor. Grzeszka i ppor. Marii Bzury, alnie przebywa w którymĘ z sąsiednich domów, a nawet próbowa wyjecha lem której jak pisa" Dziennik Rzeszowski by"o rozbicie naszego Życia zosta"a ona zgwa"cona i zamordowana. Ten mord i jego sprawca (sprawcy) jest
dowódcy Kompanii Operacyjnej. Niestety, nie wiemy dok"adnie, jak one wyglą- juŻ z Rzeszowa. Stąd zapewne decyzja o zatrzymaniu ydów przebywających i zdyskredytowanie nas wobec zagranicy . A zatem pokaza, Że tylko oni ko- kluczem do wyjaĘnienia wszystkich okolicznoĘci pogromu, którego nie by"o .
da"y, gdyŻ nie wspominają o nich zachowane materia"y milicyjne. w okolicy dworca kolejowego. muniĘci, są gwarantem bezpieczełstwa mieszkających w Polsce ydów.
1
K. Kersten, Polacy. ydzi. Komunizm. Anatomia pó"prawd 1939-1968, Warszawa, 1992,
Przebieg wydarzeł, które rozegra"y si w ciągu kolejnych kilkunastu godzin, mo- Oko"o godz. 5.00-6.00 rano gdy na ulice Tannenbauma i Sobieskiego przy- Bardzo prawdopodobna wydaje si wic hipoteza, Że aparat bezpieczełstwa
s. 110.
2
Żemy jednak odtworzy w oparciu o miejscami rozbieŻne ęród"a Żydowskie. Są by"y juŻ dodatkowe oddzia"y milicji (w tym zapewne Kompania Operacyjna KW niewykluczone, Że dzia"ając na polecenie czy w Ęcis"ym porozumieniu
Archiwum ydowskiego Instytutu Historycznego (AIH), sygn. 301/1320, Sprawozdanie
to relacje Leiba Kap"ana i Jonasa Landesmana oraz sprawozdania Komitetu y- MO) rozpocz"a si rewizja w domach sąsiadujących z kamienicą, w której z NKWD próbowa" początkowo obciąŻy odpowiedzialnoĘcią za t zbrodni w sprawie wypadków zasz"ych w Rzeszowie w dniu 12 czerwca 1945 r., k. 1.
3
Ibidem, sygn. 301/1581, Sprawy bieŻące. Rozruchy w Rzeszowie, Kraków 5 X 1945 r., k. 1-2.
dowskiego w Krakowie i ydowskiego Zrzeszenia Religijnego w Rzeszowie. Bardzo znaleziono zw"oki dziewczynki. Domy te zosta"y szczelnie otoczone przez mili- podziemie antykomunistyczne, przedstawiając ją jako dzie"o polskich faszy-
4
Archiwum Instytutu Pamici Narodowej w Rzeszowie (AIPNRz), sygn. IPN-Rz-062/5, Akta do-
istotnymi dokumentami, pozwalającymi zweryfikowa owe Żydowskie relacje, są cjantów. Zatrzymywali oni równieŻ ydów napotkanych na ulicy oraz na dworcu stów , którzy w celu wywo"ania pogromu podrzucili ydom zw"oki zabitej dziew-
chodzenia w sprawie zabójstwa Bronis"awy Mendoł, Do prokuratury Sądu Okrgowego, Rze-
takŻe materia"y rzeszowskich Brygad Wywiadowczych z lata 1945 roku. Przebieg kolejowym. Tymczasem pod kamienicą przy ul. Tannenbauma 12 zaczli groma- czynki, by obarczy ich winą za ten ohydny mord. Tej zamierzonej ubeckiej (en-
szów 14 VI 1945 r., k. 5.
zajĘ odnotowano równieŻ w niezwykle lakonicznej formie w sprawozdaniu Komi- dzi si Polacy, wĘród których rozesz"a si juŻ informacja o odkryciu zmasakro- kawudowskiej) prowokacji, mającej na celu obciąŻenie zbrodnią polskiego pod- 5
Archiwum Akt Nowych, mkfm 2136/36, Sprawozdanie z Rzeszowskiego za okres od 1 do 15
tetu Wojewódzkiego PPR do KC PPR za pierwszą po"ow czerwca 1945 roku. wanych zw"ok dziewczynki. Niektórzy wznosili nieprzyjazne wobec ydów okrzy- ziemia, s"uŻy zapewne mia"y informacje podane w nadzwyczajnym wydaniu
czerwca 1945 r., k. 33.
6
Wed"ug Sprawozdania Komitetu ydowskiego w Krakowie w nocy z 11 na 12 ki. Przyby" tam równieŻ zaalarmowany przewodniczący ydowskiego Zrzeszenia Dziennika Rzeszowskiego z 12 czerwca, powtórzone w dniu nastpnym, oraz Archiwum Oddzia"owej Komisji cigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu w Rzeszowie,
syg. S 25/02/Zk, OĘwiadczenie Mieczys"awa Skotnickiego ze stycznia 1999 r., k. 122.
czerwca pewna grupa milicjantów próbowa"a przeprowadzi rewizj w mieszka- Religijnego MojŻesz Reich wraz z innymi cz"onkami zarządu, Żądając wyjaĘnie- dzia"ania propagandowe podjte przez Wojewódzki Urząd Informacji i Propa-
7
AIH, sygn. 301/1320, k. 2.
niach Żydowskich przy ul. Tannenbauma 12 i sąsiedniej ul. Sobieskiego 4. W jednym nia powodu rewizji. Pod milicyjną eskortą odprowadzono zatrzymanych ydów gandy. W tym kontekĘcie naleŻy równieŻ widzie utrudnianie Ęledztwa przez
8
Dziennik Rzeszowski , nr 31 (wydanie nadzwyczajne), 12 VI 1945 r.
z tych mieszkał mia" spa jakiĘ kapitan WP, yd z pochodzenia, który przeczuwa- do budynku komendy powiatowej MO. Milicjanci mieli przy tym zachowywa aparat bezpieczełstwa oraz pospieszne zwolnienie na wyraęne polecenie
9
AIPNRz, sygn. IPN-Rz-122/312, Dowody rzeczowe w sprawie Józefa Klusa i innych, 7645.
jąc coĘ z"ego, nie dopuĘci" do rewizji, a poniewaŻ milicjanci nie ustąpili, da" na po- bojową postaw , a przechodnie wyzywa ydów, obrzuca ich kamieniami NKWD i kierownictwa bezpieki zatrzymanych ydów bez ich uprzedniego
Województwo rzeszowskie, k. 36-37.
10
strach kilka strza"ów i po wzajemnych wymianach zdał milicjanci odstąpili od zamia- i bi. Mieszkania wielu zatrzymanych ydów pod ich nieobecnoĘ zasta"y przes"uchania. Gdy jednak okaza"o si, Że wzburzenie mieszkałców Rzeszowa
Iibidem, sygn. IPN-Rz-062/5, Do Pana Prokuratora Sądu Apelacyjnego w Krakowie,
ru dokonania rewizji 2. Mia"a si ona rozpoczą dopiero nastpnego dnia rano. splądrowane. Wed"ug sprawozdania ydowskiego Zrzeszenia Religijnego z powodu zabójstwa by"o olbrzymie i bynajmniej nie uwierzyli oni w oficjalną 26 IX 1945 r., k. 22.
FOT. ARCH. IPN
VI Nasz Dziennik Piątek, 27 czerwca 2008 DODATEK HISTORYCZNY IPN 6/2008 (13) DODATEK HISTORYCZNY IPN 6/2008 (13) Piątek, 27 czerwca 2008 Nasz Dziennik III
nis"awy Mendoł uŻytych jako materia" dowodowy . W Ęledztwie ustalono, Że kart- ograbionych zosta"o doszcztnie 22 mieszkania i 57 rodzin, a poniesione przez si" milicyjnych uŻytych w akcji 11-12 czerwca maksymalnie na 120 ludzi. Do tej
Dr Krzysztof Kaczmarski, IPN Rzeszów
ka ta zosta"a znaleziona nie na "óŻku Landesmana, jak pierwotnie zak"adano, ale ydów straty zosta"y oszacowane na oko"o pó" miliona z"otych w przedmiotach liczby naleŻa"oby doda kilkunastu funkcjonariuszy SOK. Bezdyskusyjna pozo-
na "óŻku sąsiednim (tj. zajmowanym przez Jud Mosesa lub Schaj Gemindera). materialnych i kilkadziesiąt tysicy z"otych w gotówce. Z materia"ów Brygad Wy- staje wysoce naganna ocena dzia"ał milicji w czasie rozruchów.
Co si tyczy plam krwi pisa" Gnatowski w sprawozdaniu ze Ęledztwa to krew wiadowczych wynika, Że w biciu ydów, oprócz milicjantów i ludnoĘci cywilnej, We wczesnych godzinach popo"udniowych zatrzymanych ydów zaczto
ludzką stwierdzono na obu kawa"kach p"ótna z kalesonów, w skrzepie krwi ze uczestniczyli czĘciowo równieŻ funkcjonariusze UB i Żo"nierze ludowego zwalnia. Zapewne w sprawie tej interweniowa" przewodniczący ydowskiego
Pogrom,
Ęciany oraz na wiórach. Krew ludzka w skrzepie krwi ze Ęciany i krew na wiórach Wojska Polskiego. Z kolei w sprawozdaniu KW PPR wydarzenia z 12 czerwca zu- Zrzeszenia Religijnego MojŻesz Reich oraz inni cz"onkowie zarządu. Najprawdo-
pochodzą z krwi grupy A. Stwierdzenie, czy Ęlady krwi na obu wymienionych do- pe"nie bagatelizowano, okreĘlając je mianem ma"ych [podkreĘlenie K.K.] wystą- podobniej interwencj t u"atwi" fakt, iŻ jak wynika z raportu AK z kołca paę-
wodach pochodzą od jednego osobnika, czy teŻ od dwóch lub kilku osobników pieł antyŻydowskich i pisząc, Że pobito kilkunastu ydów. Usi"owano splądro- dziernika 1944 r. yd, adwokat Reich z Rzeszowa, zosta" prawnym doradcą
którego nie by"o
naleŻących do grupy A nie jest moŻliwe. W ostatecznej konkluzji nie zosta"o rów- wa mieszkania Żydowskie. Milicja nie stan"a na wysokoĘci zadania. Ale jednak urzdu Ęledczego [tj. sekcji Ęledczej WUBP]. Wed"ug innego dokumentu pol-
nieŻ stwierdzone, czy plamy krwi na p"ótnie kalesonów pochodzą z krwi grupy opamitanie si nastąpi"o i nazajutrz by" juŻ spokój w mieĘcie 5. skiego podziemia z 1945 r. Reich mia" by w czasie okupacji niemieckiej policjan-
Ciąg dalszy ze s. V AB, czy teŻ od osobników naleŻących do grup A i B. Jednak wygląd i charakter Jeden z zatrzymanych wówczas ydów relacjonowa", Że w blisko czterdziesto- tem Żydowskim w getcie, który po wkroczeniu Sowietów wyp"yną" jako g"ówny
Informowa" prezesa sądu, Że od chwili z"oŻenia wniosku o wszczcie Ęledztwa plam na kalesonach przemawia raczej za tym, Że pochodzą one z jednego ęró- osobowej grupie zosta" odprowadzony na komend powiatową przez ulic g- agent NKWD i ich mąŻ zaufania . Z kolei z jednego z dokumentów ubeckich
przes"ano jedynie dowody rzeczowe do ekspertyzy sądowej i przes"uchano jed- d"a krwawienia, a wic z krwi grupy AB. Z powodu braku materia"u porównawcze- sto obstawioną szpalerami ludnoĘci . Owe t"umy rekrutowa si mia"y po czĘci z ostatniej dekady wrzeĘnia 1944 r. wynika, Że Reich móg" by etatowym funkcjo-
nego Ęwiadka, podkreĘlając, iŻ w związku z up"ywającym czasem w pamici go, opisane wyniki badał nie da"y moŻliwoĘci wyciągnicia jakichĘ zdecydowa- z drobnomieszczałstwa, mot"ochu i pó"inteligentów i obrzuca"y ydów stekiem nariuszem UB, pozostającym w dyspozycji szefa WUBP w Rzeszowie.
Ęwiadków, których naleŻa"o juŻ wczeĘniej przes"ucha, zacierają si róŻne, by nych wniosków w kierunku wykrycia sprawcy 10. wyzwisk . Milicjanci nie tylko nie bronili konwojowanych ydów, ale takŻe mieli za- Wed"ug sprawozdania Komitetu ydowskiego w Krakowie zwolnienie zatrzyma-
moŻe b. waŻne dla wyĘwietlenia sprawy szczegó"y, nie mówiąc juŻ o tym, Że PoniewaŻ wyniki Ęledztwa nie dostarczy"y dowodów winy Landesmana, a on chca t"um do ich bicia. Po doprowadzeniu do budynku komendy powiatowej nych i uspokojenie antyŻydowskich nastrojów nastąpi"o dziki obywatelskiej posta-
czĘ Ęwiadków mog"a w midzyczasie wyjecha z Rzeszowa i jak to si czsto sam nie przyznawa" si do winy, udzielając wyjaĘnieł bardzo ogldnie i nies"ycha- umieszczono t grup ydów w Ęwietlicy, w której od nocy przetrzymywani byli juŻ wie pp"k. Franciszka KsiŻarczyka, komendanta wojewódzkiego MO, mjr. Roma-
zdarza w niewiadomym kierunku . Gnatowski zwraca" równieŻ uwag na do- nie ogólnikowo , zastosowany wobec niego dotychczasowy Ęrodek zapobiegaw- mieszkałcy kamienicy z ul. Tannenbauma 12. Inaczej te wydarzenia zapamita" na Or"owskiego, zastpcy komendanta wojewódzkiego MO ds. operacyjnych, oraz
tychczasowe ma"o powaŻne traktowanie tej sprawy sdziowie Ęledczy, którzy czy w postaci aresztu tymczasowego zamieniono na dozór milicyjny. 12 IX 1945 r. Mieczys"aw Skotnicki, Żo"nierz AK, który by" Ęwiadkiem prowadzenia przez miasto por. Henryka Sawickiego, kierownika Wydzia"u Gospodarczego KW MO, którzy wy-
mieli si nią zajmowa, po kolei umywali rce, udając si na urlop. Istnieje zatem Landesman zosta" zwolniony z wizienia, jednak po wyjĘciu na wolnoĘ nie zg"a- dali rozkaz bezzw"ocznego zwolnienia wszystkich zatrzymanych ydów bez prze-
prawdopodobiełstwo konkludowa" rozgoryczony Gnatowski Że Ęledztwo sza" si w MO i mimo iŻ zobowiąza" si poda swój prywatny adres, miejsce jego s"uchania . KW MO mia"a bowiem sta na stanowisku, iŻ dochodzenie wszczte
w ogóle, a w szczególnoĘci sprawa zabójstwa Mendoniówny na tym ucierpi. pobytu jest nieznane . Z raportu Brygad Wywiadowczych wynika, Że w sprawie przez komend powiatową by"o bezpodstawne, zaĘ ca"a akcja oskarŻająca ydów
Czy epidemia urlopowa , która dotkn"a sdziów Ęledczych rzeszowskiego zwolnienia Landesmana kilkakrotnie w sądzie okrgowym interweniowa" por. Józef o zabójstwo dzieci katolickich by"a prowokacją mającą polityczne podstawy 7.
sądu pomijając fakt, iŻ rzeczywiĘcie by" to okres wakacyjny nie by"a spowo- Pieczeł (vel Perzyłski), kierownik Sekcji III Wydzia"u I WUBP w Rzeszowie. Sprawozdanie to w ogóle nie wspomina o roli, jaką w uwolnieniu rzeszowskich
dowana strachem przed zajciem si tą sprawą? Wszystko wskazuje na to, Że 12 X prokurator Gnatowski wystąpi" z wnioskiem o umorzenie Ęledztwa na pod- ydów odegrali funkcjonariusze NKWD. A przecieŻ Leib Kap"an, sk"adając swe
tak. MoŻna odnieĘ wraŻenie, Że komuĘ wrcz zaleŻa"o na wyciszeniu tej spra- stawie art. 275 kpk z powodu niewykrycia sprawcy. Na podstawie przeprowadzo- zeznanie trzy dni wczeĘniej, mówi", Że na komendzie zjawi" si oficer NKWD i pa-
wy. Najprawdopodobniej naciski w tym kierunku by"y wywierane przez WUBP, nych dowodów z przes"uchanych Ęwiadków oraz wyników ekspertyzy dowodów ru innych oficerów sowieckich . Zrugali oni milicjantów, iŻ powinni byli areszto-
a by moŻe równieŻ przez NKWD. rzeczowych pisa" Gnatowski sprawca zabójstwa Bronis"awy Mendoł nie zosta" wa tylko ydów mieszkających w domu, gdzie pope"niono zbrodni, a nie in-
Determinacja prokuratora Gnatowskiego, który zdecydowanie dąŻy" do wyja- wykryty. Istnieje wprawdzie dostateczna podstawa do przyjcia, Że Mendoniów- nych, z ca"ego miasta , oraz zapewnili zatrzymanych, Że nic im si nie stanie.
Ęnienia okolicznoĘci zabójstwa dziewczynki, przynios"a wreszcie efekty. 13 sierp- na zosta"a zamordowana w posesji, w której zosta"y znalezione jej zw"oki oraz po- O przybyciu do budynku komendy juŻ po dwóch godzinach sowieckich koman-
nia ponad dwa miesiące od znalezienia cia"a! Ęledztwo w sprawie zabójstwa waŻne dane wskazujące na to, Że sprawcą zabójstwa móg" by któryĘ z lokato- dirów , którzy mieli uspokoi przetrzymywanych tam ydów, wspomina rów-
Bronis"awy Mendoł zosta"o formalnie wszczte. W jego trakcie zostali przes"u- rów II pitra domu przy ul. Tannenbauma, jednakŻe nic ponadto w toku Ęledztwa nieŻ sprawozdanie zarządu ydowskiego Zrzeszenia Religijnego. TakŻe wed"ug
chani prawie wszyscy mieszkałcy kamienicy przy ul. Tannenbauma 12. Wed"ug nie da"o si ustali z przyczyn niezaleŻnych od w"adz sądowo-prokuratorskich . Landesmana ydzi mieli zosta uwolnieni dopiero na interwencj NKWD .
opinii prokuratora Gnatowskiego, byli to ludzie przewaŻnie ze sfery robotniczej 11 XII 1945 r. sdzia okrgowy Ęledczy Jaroszewski umorzy" Ęledztwo w spra- Udzia" enkawudzistów potwierdzają równieŻ materia"y Brygad Wywiadow-
lub drobnomieszczałskiej o zdecydowanych zawodach i dobrej opinii. MŻ- wie zabójstwa Bronis"awy Mendoł. czych. Podawano w nich, iŻ w midzyczasie wmiesza"o si NKWD i UB. Wzi"o
czyęni, bo ci g"ównie wchodzą w rachub, są Żonaci i mający potomstwo. ad- w obron ydów, skoszarowano ich w jednym miejscu, po czym wywieziono
Nieudana prowokacja aparatu bezpieczełstwa
na z przes"uchanych osób nie nasuwa podejrzenia, iŻby mog"a dopuĘci si za- pod eskortą na zachód ; Że mord dziewczynki zosta" zatuszowany przez NKWD
bójstwa i to w dodatku na tle seksualnym . i w"adz komunistycznych i UBP , a wszyscy podejrzani ydzi zostali na Żądanie UB wypuszczeni z aresz-
Zmasakrowane cia"o 9-letniej Bronis"awy Mendoł odarte ze skó-
Poza Landesmanem nie uda"o si natomiast przes"ucha Żydowskich lokato- tu bez uprzedniego przes"uchania . Uczestnictwo UB w zwolnieniu ydów jest
ry na twarzy i z wycitymi miĘniami na rkach i nogach. Zebrane
rów dwóch mieszkał na drugim pitrze, którzy, jak juŻ wspomniano, natychmiast Najprawdopodobniej pierwszą osobą, która zabójstwo Bronis"awy Mendoł takŻe poĘwiadczone w zachowanych w formie szczątkowej aktach Ęledztwa
w trakcie Ęledztwa poszlaki wskazują, Że zabójcą móg" by któryĘ
po zwolnieniu wyjechali z Rzeszowa. Jak ustalono w Ęledztwie na podstawie ze- okreĘli"a mianem antysemickiej prowokacji, by"a Stefania Romaniuk, I sekretarz w sprawie zabójstwa Bronis"awy Mendoł.
z Żydowskich lokatorów kamienicy przy ul. Tannenbauma 12
znał dozorcy i innych Ęwiadków te dwa mieszkania stanowi"y swego rodzaju KW PPR w Rzeszowie. JuŻ 11 czerwca wieczorem wys"a"a ona w tej sprawie de- Interweniującymi enkawudzistami byli przypuszczalnie oficerowie i Żo"nierze
hotel, w którym nikt zresztą si nie meldowa" . Ich lokatorzy stanowili z regu"y pesz do W"adys"awa Gomu"ki. Co ciekawe, Romaniuk uŻywa w niej liczby mno- dwóch kilkunastoosobowych grup osób narodowoĘci Żydowskiej, w tym jednej 104. pu"ku pogranicznego 64. dywizji Wojsk Wewntrznych NKWD.
element nap"ywowy i wciąŻ zmieniający si. By"y to ocala"e z wojny niedobitki, giej, informując sekretarza generalnego KC PPR o trupach dzieci polskich . na ul. 3 Maja. ydzi byli najwyraęniej wzburzeni i zaniepokojeni napisa" w swo- Nie do kołca jasne są okolicznoĘci, w jakich zwolnieni ydzi opuĘcili Rzeszów.
wy"ącznie narodowoĘci Żydowskiej, a wic bez rodzin, powracające z obozów 12 czerwca w sali konferencyjnej Urzdu Wojewódzkiego przez prawie pi im oĘwiadczeniu Skotnicki. NieĘli ze sobą walizki, wzgldnie tobo"ki. Konwojo- Tak zwani obozowicze jeszcze 12 czerwca wyjechali pociągiem w kierunku Jas"a.
itp., miejsc, gdzie uda"o si im uratowa Życie . KreĘląc portret psychologiczny godzin obradowa"o Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej. W zachowanym wani byli przez liczną grup uzbrojonych milicjantów i straŻników kolejowych. Pozosta"ym wed"ug sprawozdania zarządu ydowskiego Zrzeszenia Religijnego
tych Żydowskich lokatorów, prokurator Gnatowski zauwaŻa", iŻ rodzaj przeŻy protokole z tego posiedzenia nie ma jednak jakichkolwiek informacji o wzburzo- Konwojenci nie udzielali Żadnych wyjaĘnieł na padające zapytania. Ludzie gro- miano pozwoli ma"ymi grupkami uda si do domów , w których przesiedzie-
tych ludzi drczonych w tak d"ugim okresie czasu móg" wp"yną ujemnie na wie- nych nastrojach mieszkałców Rzeszowa oraz rozruchach, wywo"anych znale- madzili si na chodnikach, obserwując konwoje. Nie pada"y Żadne okrzyki, ani li do wieczora , po czym pod eskortą Sowietów udali si do koszar sowieckich
lu z nich, wykolei ich fizycznie oraz moralnie i predestynowa niejednego z nich zieniem zw"ok Bronis"awy Mendoł. Sprawy zabójstwa dziewczynki oraz antyŻy- g"oĘne uwagi. W drugiej grupie zwróci"em specjalną uwag na bardzo przystojną na nocleg . Rankiem 13 czerwca wyjechali oni na zachód. Opis ten pokrywa si
na cz"owieka o spaczonych instynktach i nie wykluczy", Że po opuszczeniu Rze- dowskich zajĘ nie poruszano równieŻ przynajmniej formalnie na Żadnym panią, ubraną w futro i niosącą pikną walizk. (...) Nie zauwaŻy"em teŻ manifesta- w wikszoĘci z póęniejszą o cztery miesiące relacją Landesmana. Po interwencji
szowa osoby te by moŻe ukrywają si, obawiając si przykrych dla siebie kon- z kolejnych posiedzeł Prezydium WRN ani na posiedzeniach plenarnych WRN. cji nastrojów antysemickich 6. NKWD zwolnieni z aresztu ydzi mieli zosta odprowadzeni do swoich mieszkał
sekwencji , chociaŻ wikszoĘ z nich przypuszczalnie jest niewinna. Milczą o niej sprawozdania starostwa powiatowego. Nie odnotowano jej takŻe Nie wiadomo dok"adnie, ilu ydów zosta"o wtedy zatrzymanych. Wed"ug rela- pod kordonem milicyjnym. Jednak wiksza czĘ ydów nocowa"a wtedy w ko-
Na podstawie zeznał Ęwiadków oraz w oparciu o zgromadzony materia" do- w protoko"ach z zebrał egzekutyw i posiedzeł plenarnych Komitetu Powiatowe- cji Żydowskich mieli to by wszyscy lub prawie wszyscy ydzi przebywający szarach NKWD w obawie przed pogromem i nazajutrz, zostawiwszy wszystkie rze-
wodowy Gnatowski przyją", Że Boles"awa Mendoł zosta"a zamordowa- go i Komitetu Wojewódzkiego PPR. Wspomniano o niej jedynie w cytowanym wówczas w Rzeszowie, w tym takŻe ydzi powracający z niemieckich obozów czy, pouciekali . Owymi sowieckimi (enkawudowskimi) koszarami by" najprawdo-
na 7 VI 1945 r. w kamienicy przy ul. Tennenbauma 12. W ocenie prokuratora, do- sprawozdaniu KW PPR do KC PPR za pierwszą po"ow czerwca 1945 roku. Ska- koncentracyjnych. Wydaje si jednak, iŻ informacje te są przesadzone. Najpraw- podobniej budynek bursy gimnazjalnej przy ul. Bernardyłskiej (obecnie gimna-
wody przeciwne, które by poddawa"y w wątpliwoĘ opisane ustalenia, co do cza- l wydarzeł z 11-12 czerwca zdecydowanie w nim jednak pomniejszano, nazy- dopodobniej zatrzymani zostali tylko ydzi mieszkający na ulicy Tannenbauma zjum Sióstr Prezentek przy ul. ks. J. Ja"owego), zajmowany wówczas przez Armi
su i miejsca Ęmierci Mendoniówny, w toku Ęledztwa upad"y, jako ca"kowicie nie- wając je ma"ymi wystąpieniami antyŻydowskimi . i sąsiadującej z nią ulicy Sobieskiego oraz przebywający w okolicach dworca ko- Czerwoną. O noclegu w sowieckich koszarach nie wspomina natomiast Kap"an,
odpowiadające rzeczywistoĘci . Gnatowski odrzuci" wic, jako ma"o prawdopo- Najbardziej zastanawiający jest jednak fakt, Że poza wspomnianym jednostro- lejowego. Mog"o to by 100-130 osób. który najprawdopodobniej wyjecha" z Rzeszowa juŻ 12 czerwca. W zakołczeniu
dobną sugerowaną chociaŻby przez Dziennik Rzeszowski koncepcj pod- nicowym raportem milicyjnym zabójstwo polskiej dziewczynki oraz bdące jego Nie sposób równieŻ ustali, ilu milicjantów bra"o udzia" w tej akcji. Łród"a Ży- swojego zeznania z"oŻonego w Komitecie ydowskim w Krakowie poda" on, iŻ
rzucenia dziecka, celem skompromitowania w [oczach] opinii ogó"u ydów . Nie nastpstwem zajĘcia nie zosta"y odnotowane ani w raportach sytuacyjnych Ko- dowskie mówią o milicjantach prawdopodobnie z Komendy Powiatowej i o mi- w tym dniu Żo"nierze sowieccy odwieęli 100 ydów na dworzec. WikszoĘ ydów
uda"o si natomiast ustali sprawcy zabójstwa, cho analiza materia"u dowodo- mendy Powiatowej, ani Komendy Wojewódzkiej MO w Rzeszowie z czerwca 1945 licjantach kolejowych , tzn. milicjantach z posterunku na stacji kolejowej, który opuĘci"a miasto i uda"a si do Krakowa . W nastpnych dniach wyjechali kolejni,
wego i wyniki ekspertyzy pozwoli"y na sformu"owanie pewnych poszlak. roku. Wzmianek o tych wydarzeniach próŻno równieŻ szuka w sprawozdaniach podlega" KP, oraz o funkcjonariuszach StraŻy Ochrony Kolei. Zak"adając, iŻ w re- w rezultacie w mieĘcie pozosta mia"o tylko oko"o 30 osób narodowoĘci Żydow-
Ekspertyza grafologiczna wykaza"a z prawdopodobiełstwem graniczącym PUBP oraz WUBP w Rzeszowie. Wyjątkiem jest meldunek specjalny z 12 VI 1945 r. wizji i zatrzymaniu ydów uczestniczyli milicjanci z Kompanii Operacyjnej oraz skiej, którzy, jak napisano w sprawozdaniu Komitetu ydowskiego w Krakowie, teŻ
niemal z pewnoĘcią , Że pismo na kartce z zeszytu znalezionej w mieszkaniu ra- oraz o dwa dni póęniejszy raport sytuacyjny kierownika Sekcji VII WUBP komisariatu MO w Rzeszowie, a takŻe najprawdopodobniej z posterunku ko- najprawdopodobniej Rzeszów opuszczą . Niektórzy z wyjeŻdŻających z Rzeszowa
bina Thorna pochodzi z tej samej reki, co pismo w 7 zeszytach z podpisem Bro- w Rzeszowie por. Micha"a Ko"acza do ówczesnego szefa rzeszowskiego lejowego i plutonu operacyjnego komendy powiatowej, moŻna szacowa ca"oĘ ydów padli po drodze ofiarą dodatkowej przemocy. Ciąg dalszy na s. IV
FOT. ARCH. IPN
IV Nasz Dziennik Piątek, 27 czerwca 2008 DODATEK HISTORYCZNY IPN 6/2008 (13) DODATEK HISTORYCZNY IPN 6/2008 (13) Piątek, 27 czerwca 2008 Nasz Dziennik V
podstawie moŻna by"o jednak domniemywa, Że w mieĘcie dosz"o do jakichĘ anty- ku przyczynowego pomidzy morderstwem a zamieszkiwaniem ydów w domu,
Dr Krzysztof Kaczmarski, IPN Rzeszów
Żydowskich ekscesów. Z drugiej strony zawiera"a sugesti o perfidnie obmyĘlanej gdzie w piwnicy znaleziono zw"oki zamordowanej . T tendencyjną zdaniem
prowokacji . Decyzj o wydaniu nadzwyczajnego numeru Dziennika Rzeszowskie- kpt. Braudego lini, nakreĘloną fa"szywie przez Milicj Obywatelską , przyją
go podjli wspólnie Franciszek B"ołski redaktor naczelny gazety, Stanis"aw Tka- mia"a równieŻ prokuratura. Z notatki Braudego wynika, Że w czynnoĘciach Ęled-
czow wojewoda rzeszowski, kpt. Longin Ko"arz szef Wojewódzkiego Urzdu Bez- czych uczestniczyli przynajmniej dwaj funkcjonariusze Wydzia"u I WUBP w Rze-
Pogrom,
pieczełstwa Publicznego, kpt. Zygmunt Bieszczanin naczelnik Wydzia"u S"uŻby szowie: ppor. Mieczys"aw Griesgraber, kierownik Sekcji VIII (Ęledczej), oraz por.
ledczej KW MO, oraz Wojciech Pelczarski naczelnik Wojewódzkiego Urzdu Infor- Micha" Ko"acz, kierownik Sekcji VII (obserwacja).
macji i Propagandy. Ustalili oni zarówno treĘ, jak i tytu" oraz lini wytyczną dodat- Czy byli oni jedynymi funkcjonariuszami UB, którzy wkrótce po odkryciu zw"ok
którego nie by"o
ku, uznając, iŻ jego opublikowanie przyczyni si do uspokojenia nastrojów spo"ecz- dziewczynki pojawili si w kamienicy przy ul. Tannenbauma 12? Jaka by"a ich ro-
nych. O zamiarze wydania nadzwyczajnego numeru Dziennika Rzeszowskiego la? Czy WUBP prowadzi" w"asne dochodzenie w tej sprawie? Z powodu braku
Ciąg dalszy ze s. III
Tymczasem Polacy aŻ do godzin wieczornych gdy nadszed" rozkaz roz- musia"a równieŻ wiedzie Stefania Romaniuk, ówczesna I sekretarz KW PPR. materia"ów ęród"owych nie znamy odpowiedzi na te pytania.
pdzenia t"umów gromadzili si na ulicach miasta, zw"aszcza wokó" domu Niewykluczone jednak, Że publikacja Dziennika Rzeszowskiego , zamiast Milicjanci w nocy z 11 na 12 czerwca przes"uchali oĘmiu Ęwiadków, w tym rodzi-
przy ul. Tannenbauma 12, i komentowali spraw zabójstwa dziewczynki. Po 12 uspokoi, spotgowa"a tylko nastroje antyŻydowskie w mieĘcie. Poza ma"o wia- ców zamordowanej dziewczynki. 12 czerwca zosta"a przeprowadzona sekcja
czerwca uspokoi"o si w mieĘcie, lecz ludnoĘ katolicka nadal Ęwicie wierzy rygodną sugestią o prowokacji nie dawa"a przecieŻ odpowiedzi na Żadne z py- zw"ok. Wykaza"a ona, Że Bronis"awa Mendoł zosta"a przed Ęmiercią zgwa"cona.
w t prowokacyjną plotk o zamordowaniu dzieci katolickich przez ydów, Że nie tał stawianych przez wstrząĘnitych mordem mieszkałców Rzeszowa, wĘród Nastpnego dnia dziewczynka zosta"a pochowana na cmentarzu na Pobitnie. Ce-
kontaktuje si z ydami, a nawet nie chce sprzedawa ŻywnoĘci ydom . Z cyto- których krąŻy"y plotki o mordzie rytualnym i kilkunastu ofiarach. remoni pogrzebową sprawowa" ks. Roman Hejnosz, wikary rzeszowskiej fary. Od-
wanego fragmentu jednoznacznie wynika, iŻ ludnoĘ Rzeszowa zacz"a bojkoto- Wersja o rzekomej antysemickiej prowokacji, zorganizowanej przez prohitle- by"a si w bardzo wczesnych godzinach rannych, z udzia"em tylko rodziców za-
wa ydów, co zapewne takŻe mia"o wp"yw na ich decyzj o opuszczeniu miasta. rowskich agentów , by"a oficjalnie podtrzymywana i propagowana przez Woje- mordowanej, dowiezionych na cmentarz ubeckim lub milicyjnym autem. Taki by"
Reasumując, 12 czerwca oraz w ciągu kilku kolejnych dni prawie wszyscy ydzi wódzki Urząd Informacji i Propagandy. 13 czerwca do powiatowych urzdów in- warunek bezpieki, która obawia"a si, aby masowy udzia" mieszkałców Rzeszowa
przebywający wówczas w Rzeszowie opuĘcili miasto. Trudno okreĘli, na ile wypad- formacji i propagandy zosta"o rozes"ane nadzwyczajne wydanie Dziennika Rze- w pogrzebie dziewczynki nie przekszta"ci" si w demonstracj czy rozruchy.
ki z 11-12 czerwca oraz reakcja mieszkałców miasta spowodowana ujawnieniem szowskiego z zaleceniem, aby kierownicy urzdów zajli si sprostowaniem 13 czerwca Prokuratura Sądu Okrgowego w Rzeszowie otrzyma"a jedno-
niezwykle okrutnego zabójstwa polskiej dziewczynki, za które mieszkałcy miasta stugbnej famy o masowym mordzie i odpowiednio naĘwietlili antysemicką stronicowy milicyjny raport o odkryciu zw"ok Bronis"awy Mendoł, a w dniu na-
powszechnie obwiniali ydów przyspieszy"y decyzj tych ydów, którzy i tak za- prowokacj . Tego samego dnia informacja o znalezieniu zw"ok dziewczynki zo- stpnym protoko"y przes"uchania owych oĘmiu Ęwiadków oraz zabezpieczone
mierzali z Rzeszowa wyjecha, na ile zaĘ spowodowa"y wyjazd równieŻ tych, któ- sta"a powtórzona z drobnymi uzupe"nieniami w Dzienniku Rzeszowskim . dowody rzeczowe.
rzy, powróciwszy do tego miasta w latach 1944-1945, zak"adali pozostanie w nim Wydanie nadzwyczajnego numeru Dziennika Rzeszowskiego oraz powtó- 14 czerwca o godz. 14.00 na polecenie prokuratury zosta" zatrzymany Jonas
na sta"e. Z drugiej strony informacje o zajĘciach antyŻydowskich zahamowa"y po- rzenie informacji o zabójstwie dziewczynki na "amach tej gazety w dniu nastp- Landesmann. Jak si okaza"o, by" on jedynym z czternastu Żydowskich lokato-
wroty do Rzeszowa innych jego przedwojennych Żydowskich mieszkałców. nym zdecydowanie skrytykowa" Adam Popowski, inspektor Biura Kontroli Pał- rów II pitra kamienicy przy ul. Tannenbauma 12, który po zwolnieniu z milicyjne-
Zwolnienie ydów, ich wyjazd z Rzeszowa oraz wzgldne uspokojenie nastro- stwa przy Prezydium KRN, przebywający wówczas w celach s"uŻbowych w Rze- go aresztu pozosta" w Rzeszowie. 16 czerwca o godz. 11.00 Landesman zosta"
jów antyŻydowskich w mieĘcie nastąpi"o na skutek dzia"ał podjtych przez NKWD, szowie. UwaŻa" on, Że informacje, które poda" Dziennik Rzeszowski , powtórzo- przekazany do dyspozycji Prokuratury Sądu Okrgowego w Rzeszowie. Zasto-
Bronis"awa Mendoł
KW MO i WUBP w Rzeszowie. MoŻna przypuszcza, Że by"a to akcja skoordyno- ne przez inne tytu"y prasowe i tym samym nag"oĘnione w ca"ym kraju, mogą sowano wobec niego Ęrodek zapobiegawczy w postaci aresztu tymczasowego
wana i kierowana przez NKWD. Istotna dla wyjaĘnienia wszystkich jej okolicznoĘci Jak wida, nie byli to ludzie przypadkowi. By"y to przynajmniej w tym czasie przyczyni si do wzrostu nastrojów antyŻydowskich. Jego zdaniem, w"aĘciw- i osadzono w wizieniu na Zamku.
wydaje si analiza Życiorysów osób kierujących wówczas KW MO i WUBP. osoby cieszące si zaufaniem NKWD. Paradoksalnie najmniej pewny w tym szym rozwiązaniem by"oby tylko rozplakatowanie odpowiedniego komunikatu Po zapoznaniu si ze zgromadzonymi materia"ami oraz przes"uchaniu Lan-
KsiŻarczyk i Or"owski (w"aĘc. Hojzer Grosser) byli przedwojennymi komunista- gronie wydawa si móg" p"k KsiŻarczyk, któremu zarzucano, Że toleruje w sze- w Rzeszowie, zaĘ po zakołczeniu Ęledztwa zamieszczenie na "amach Dzienni- desmana 18 czerwca prokuratura wystąpi"a do sądu okrgowego z wnioskiem
mi, obaj brali udzia" w wojnie domowej w Hiszpanii. KsiŻarczyk m.in. w 1938 r. do- regach milicji Żo"nierzy AK. ka Rzeszowskiego urzdowego komunikatu prokuratury. Popowski twierdzi" po- o wszczcie Ęledztwa przeciwko Jonasowi Landesmanowi, oskarŻonemu o zbrod-
wodzi" krótko batalionem im. J. Dąbrowskiego, a nastpnie batalionem im. A. Mic- W tym miejscu naleŻy sprostowa pojawiającą si w niektórych opracowa- nadto, Że redakcja Dziennika , wydając numer nadzwyczajny i zapowiadając ni zabójstwa z art. 225 par. 1 kodeksu karnego. Bardzo szybko dochodzeniem
kiewicza, zaĘ Or"owski jako Or"ow by" na początku 1939 r. komisarzem politycz- niach informacj, jakoby w organizowaniu antyŻydowskich ekscesów w Rzeszo- dalsze publikacje w tej sprawie, liczy"a na zwikszenie sprzedaŻy gazety i wzrost w sprawie zabójstwa Bronis"awy Mendoł zainteresowa"o si ministerstwo sprawie-
nym XIII brygady midzynarodowej im. J. Dąbrowskiego. Póęniej pierwszy z nich, wie uczestniczy mia" mjr W"adys"aw Sobczyłski (Spychaj), który rok póęniej w"asnych dochodów. Odpowiadając na te zarzuty, redaktor B"ołski w liĘcie dliwoĘci Rządu Tymczasowego. 20 VI 1945 r. do udzia"u w nim minister sprawiedli-
po przedostaniu si w 1943 r. do okupowanej Polski i nawiązaniu kontaktu z PPR, jako szef WUBP w Kielcach odegra" nie do kołca wyjaĘnioną rol podczas do wojewody Tkaczowa niedwuznacznie sugerowa", iŻ Popowski jest po prostu woĘci Henryk wiątkowski delegowa" prokuratora Sądu Apelacyjnego w Krakowie.
zosta" najpierw oficerem inspekcyjnym GL, póęniej komendantem GL w Warsza- pogromu kieleckiego. W czerwcu 1945 r. Sobczyłskiego nie by"o jeszcze w Rze- antysemitą. Nie wyjaĘni" jednak, dlaczego Popowskiemu, jako domniemanemu Zbrodnią oraz bdącymi jej nastpstwem rozruchami antyŻydowskimi od począt-
wie, a wreszcie komendantem Obwodu Krakowskiego AL. W po"owie sierpnia szowie. Kierownictwo rzeszowskiego WUBP obją" on z dniem 4 VII 1945 r., a wic antysemicie, mia"oby zaleŻe na tym, aby nie rozpowszechnia informacji o za- ku interesowa"o si takŻe Ministerstwo Bezpieczełstwa Publicznego. Sprawa ta
1944 r. wraz z I Brygadą AL im. Ziemi Krakowskiej przedar" si przez front na przy- trzy tygodnie po opisywanych wydarzeniach. bójstwie polskiej dziewczynki, czyli dzia"a w kierunku uspokojenia nastrojów, za- by"a równieŻ tematem prac komisji midzyministerialnej, która 22 czerwca poleci"a
czó"ku baranowsko-sandomierskim i zosta" mianowany komendantem wojewódz- miast przeciwnie podburza je w duchu antysemickim. m.in. przekaza do ekspertyzy zabezpieczone w Ęledztwie dowody rzeczowe. Po-
kim MO w Rzeszowie. Drugi zaĘ, po internowaniu we Francji i pozbawieniu polskie- Reakcje prasowe 14 czerwca w Dzienniku ukaza"a si juŻ tylko lakoniczna informacja, Że ze wzgl- wo"anie komisji by"o wynikiem proĘby skierowanej do premiera Rządu Tymczaso-
go obywatelstwa, w 1941 r. wyjecha" do Związku Sowieckiego. Od prze"omu 1942 du na toczące si Ęledztwo redakcja nie bdzie podawa"a Żadnych szczegó"ów. Za- wego Edwarda Osóbki-Morawskiego przez Centralny Komitet ydów Polskich kil-
i 1943 r. s"uŻy" w Armii Czerwonej. W sierpniu 1944 r. zosta" skierowany do ludo- 12 czerwca w godzinach popo"udniowych ukaza"o si nadzwyczajne wydanie znaczono jedynie, Że Ęledztwo jest na dobrej drodze , a w"adze udzieli"y zezwole- ka dni po wypadkach w Rzeszowie. Wiadomo, Że komisja midzyministerial-
wego Wojska Polskiego, skąd juŻ we wrzeĘniu tego roku przeszed" do MO. Obją" Dziennika Rzeszowskiego . Informowano w nim o odnalezieniu zw"ok dziew- nia na pochowanie zamordowanej . Nie zawiera"a ona juŻ Żadnej wzmianki o do- na prowadzi"a dochodzenie na miejscu , tj. w Rzeszowie; Że w jej sprawozdaniu
stanowisko kierownika Wydzia"u Personalnego KW MO, a w kwietniu 1945 r. zosta" czynki przy ul. Tannenbauma, zaznaczając jednoczeĘnie, iŻ na podstawie mniemanej prowokacji. W nastpnych dniach gazeta nie wraca"a do tego tematu. znalaz"y si informacje, jakoby w rozpowszechnianiu pog"osek oskarŻających y-
mianowany zastpcą komendanta wojewódzkiego MO ds. operacyjnych. wstpnych badał pope"niona zbrodnia nosi cechy mordu seksualnego . Roz- dów o mord rytualny brali udzia" cz"onkowie Stronnictwa Demokratycznego, którzy
ledztwo w sprawie zabójstwa
Sawicki z kolei by" typowym popem (pe"niącym obowiązki Polaka). Ten oby- wiewano wic krąŻące wĘród mieszkałców Rzeszowa pog"oski, jakoby by" to tym samym ponosi mieli odpowiedzialnoĘ za wywo"anie rozruchów; Że cz"onko-
watel sowiecki do wybuchu wojny niemiecko-sowieckiej pracowa" jako urzdnik mord rytualny, oraz sugerowano, iŻ zw"oki zosta"y Ęwiadomie podrzucone wie Prezydium ZG SD zostali wezwani na rozmow z przewodniczącym KRN Bie-
Bronis"awy Mendoł
w przemyĘle naftowym na Kaukazie. W 1941 r. zmobilizowany zosta" do Armii [do kamienicy zamieszkanej przez ydów] w celu prowokacji . Pitnowano za- rutem i premierem Osóbką-Morawskim w celu z"oŻenia wyjaĘnieł w tej sprawie.
Czerwonej, z której skierowano go do armii Berlinga. Podobnie jak Or"owski, we chowanie Żądnych sensacji elementów , które dopuĘci"y si nieprawdopodob- Bardzo trudno jest odtworzy początki dochodzenia w sprawie zabójstwa Broni- 23 czerwca podprokurator Bronis"aw Gnatowski, który z ramienia Prokuratury
wrzeĘniu 1944 r. zosta" oddelegowany do MO. nych czynów, idąc po linii najgorszych hase" nienawiĘci g"oszonej przez faszy- s"awy Mendoł. Wed"ug informacji uzyskanych przez Brygady Wywiadowcze Sądu Okrgowego w Rzeszowie zajmowa" si sprawą zabójstwa Bronis"awy Men-
Sowietem by" równieŻ ówczesny szef WUBP w Rzeszowie kpt. Longin Ko"arz, stowskich bandytów . PodkreĘlano, Że spraw morderstwa uj"y w swoje rce wkrótce po odkryciu zw"ok dziewczynki na miejsce zbrodni przyby"y w"adze są- doł, powo"ując si na wspomniane zarządzenie komisji midzyministerialnej, wy-
pochodzący z mieszanej polsko-czeskiej rodziny z Bia"ej Cerkwi. W czasie woj- w"adze bezpieczełstwa , zapowiadano, Że morderca dziecka zostanie wy- dowo-prokuratorskie i rozpocz"y dochodzenie. W midzyczasie przybyli przed- stąpi" z wnioskiem do sdziego okrgowego Ęledczego o przes"anie zebranych
ny by" oficerem Armii Czerwonej, a póęniej 1. DP im. T. KoĘciuszki. W 1944 r. kryty i surowo zgodnie z prawem ukarany oraz dementowano pog"oski czy, stawiciele NKWD i UBP i uniemoŻliwili w"adzom sądowym czynnoĘci urzdowe, w tej sprawie dowodów rzeczowych do Instytutu Ekspertyz Sądowych w Krakowie.
znalaz" si w grupie oko"o dwustu budzących szczególne zaufanie Żo"nierzy ar- jak to okreĘlono, reakcyjną fam jakoby zamordowanych zosta"o kilkanaĘcie zmuszając je do opuszczenia miejsca przestpstwa. (...) Mimo przeszkód ze stro- Niestety, poza wys"aniem dowodów do ekspertyzy sądowej 5 VII 1945 r. w sprawie
mii Berlinga, którzy zostali wytypowani przez kierownictwo polskich komunistów osób, podkreĘlając, Że chodzi o zw"oki jednej dziewczynki [podkreĘlenia re- ny UB zdo"ano przeprowadzi sekcj zw"ok Mendoniówny, w czym na Żądanie niewiele si dzia"o. Opiesza"oĘ sądu zmusi"a prokuratora Gnatowskiego do wysto-
w Związku Sowieckim do odbycia przyspieszonego kursu w szkole NKWD dakcji]. W odredakcyjnym komentarzu StrzeŻmy si prowokacyj prohitlerow- NKWD uczestniczy" teŻ lekarz sowiecki. Wyników sekcji dotychczas nie podano 9. sowania 6 VIII pisma do prezesa sądu okrgowego. Gnatowski wnioskowa" w nim
w Kujbyszewie (w okresie kwiecieł lipiec 1944 r.). Jako absolwent szko"y kuj- skich agentów! zapewniano, Że sprawca zbrodni liczy" na rodzimych pacho"- Zgo"a odmienne informacje o początkach Ęledztwa zawiera notatka kpt. Zyg- o wyznaczenie do prowadzenia Ęledztwa w sprawie zabójstwa Bronis"awy Men-
byszewskiej Ko"arz naleŻa" do swoistej awangardy polskiej bezpieki. Dowodzi" ków hitleryzmu , i przestrzegano przed antysemickimi prowokacjami inicjowa- munta Braudego, kierownika Biura Prawnego Ministerstwa Bezpieczełstwa Pu- doł sdziego poza przyjtym podzia"em czynnoĘci, który by mia" moŻnoĘ po-
grupą dwudziestu czterech kujbyszewiaków , którą w po"owie sierpnia Stani- nymi z ca"ą ĘwiadomoĘcią przez reakcj 8. blicznego, sporządzona 22 VIII 1945 roku. Kapitan Braude stwierdzi", Że ppor. Ęwicenia temu Ęledztwu wicej uwagi i czasu, niŻ to mia"o miejsce dotychczas .
s"aw Radkiewicz, kierownik Resortu Bezpieczełstwa Publicznego PKWN, skiero- Trudno jednoznacznie oceni t publikacj. Z jednej strony by"a ona bardzo ogól- Grzeszek nakaza" prowadzi dochodzenie kpr. Janowi ukaszowi i nie zawiado- Argumentowa", iŻ sprawa ta sama w sobie jest powaŻna i zawi"a, a niezaleŻ-
wa" do organizowania struktur aparatu bezpieczełstwa na Rzeszowszczyęnie. nikowa. Redakcja Dziennika nie poda"a ani okolicznoĘci odkrycia zw"ok dziew- mi" o tym fakcie prokuratora. Zarzuca" on milicji, Że prowadzi"a dochodzenie nie nie od tego by"a ona i jest przedmiotem zainteresowania w"adz nadzorczych .
Ko"arz zosta" najpierw zastpcą szefa, a póęniej szefem rzeszowskiego WUBP. czynki, ani informacji o wydarzeniach, jakie nastąpi"y w Rzeszowie póęniej. Na jej w kierunku wykrycia rzeczywistego sprawcy, lecz w kierunku znalezienia związ- Ciąg dalszy na s. VI
FOT. ARCH. IPN
Wyszukiwarka
Podobne podstrony:
Dodatek IPN do Naszego Dziennika 08 10Dodatek IPN do Naszego Dziennika 08 9Dodatek IPN do Naszego Dziennika 08 5Dodatek IPN do Naszego Dziennika 08 11Dodatek IPN do Naszego Dziennika 08 8Dodatek IPN do Naszego Dziennika 08 12Dodatek IPN do Naszego Dziennika 08 4Dodatek IPN do Naszego Dziennika 08 1Dodatek IPN do Naszego Dziennika 07 3Dodatek IPN do Naszego Dziennika 07 2Dodatek IPN do Naszego Dziennika 07 7Plakat JELENIA GORA Przyjazdy wazny od 13 12 15 do 14 03 08Światła do jazdy dziennej PLKChQ01Q02Q03 Dwufazowa kostka do wc wyd 2 08Światła do jazdy dziennejWprowadzenie do Mechatroniki dzienne newwięcej podobnych podstron