Kto i dlaczego mordował ludność Polską na Wołyniu?
Pisząc o Wołyniu roku 1943, mam te\ na myśli Halicję, w której w 1944 roku
równie okrutnie i te\ w sposób masowy mordowana była ludność polska. Kto
mordował Polaków i dlaczego? Od wielu lat twierdzę, \e nie ma narodów
zbrodniczych, są zbrodnicze ideologie i organizacje. To motto przyświeca
wszystkim moim pracom.
W połowie lipca 2003 r. przypada 60. rocznica apogeum mordów na ludności
polskiej na Wołyniu. Do dziś nauka polska nie udzieliła odpowiedzi na pytanie,
kto i dlaczego mordował Polaków, chocia\ problem winy i sprawców jest klarowny,
znany od szeregu lat, napisałem o nim w swej "Gorzkiej prawdzie" dziesięć lat
temu. Trzy lata temu szczegółowo, z powołaniem się na dokumenty archiwalne,
opisałem zarówno sprawców zbrodni, jak i przyczyny jej popełnienia, zaś w
ostatnim roku na potwierdzenie tej tezy, na ponad 1600 stronach formatu A-4, w
trzech tomach, opublikowałem 548 dokumentów archiwalnych.
To, co się dzieje wokół obchodów rocznicy mordów wołyńskich, woła o pomstę do
nieba, na naukę polską kładzie głęboki cień stronniczości, ulegania polityce,
wreszcie indolencji, przy jednoczesnym stosowaniu przez niektórych historyków
inwektyw pod adresem tych, którzy mówią prawdę o tej straszliwej zbrodni,
dokonanej nie tylko na ludności polskiej, ale te\ ukraińskiej.
Nauka polska bierze udział w tuszowaniu prawdy o zbrodni, w sposób wyrazny broni
jej sprawcy - dowodem na to są wyniki kilkudziesięciu seminariów naukowych z
ostatnich sześciu lat, prowadzonych wspólnie z eksponentami i wyraznymi
obrońcami nacjonalizmu ukraińskiego.
Od dziesięciu lat twierdzę, \e zbrodnię ludobójstwa na ludności polskiej
zaplanowała Organizacja Ukraińskich Nacjonalistów ju\ w roku 1929. Czym była ta
organizacja, jakimi kryteriami ideologicznymi i politycznymi się kierowała?
Ideologia i cele polityczne OUN
Ju\ na I Kongresie OUN w 1929 roku podjęta została uchwała, zgodnie z którą "w
toku rewolucji narodowej ma nastąpić całkowite usunięcie z ziem ukraińskich
wszystkich okupantów", do których, jak to wynika z ukraińskiej nacjonalistycznej
historiografii, zalicza się ludność nie ukraińską, w konkretnym przypadku -
ludność polską. Wołyń i Halicję nacjonalizm ukraiński traktował jako etniczne
ziemie ukraińskie, a polskich mieszkańców tych ziem jako okupantów. Słowo
"usunięcie" w języku ukraińskim oznacza "doprowadzenie do nieistnienia", nie
jest ono równoznaczne z "odsunięciem", "przesunięciem" lub "wypędzeniem".
"Usunięcie" oznacza zniszczenie, w tym przypadku wymordowanie, bo wypędzony mo\e
powrócić, a zamordowany nie.
"Rewolucja narodowa", o której mowa, zgodnie z wytycznymi politycznymi OUN
Bandery z maja 1941 roku, nastąpić miała w okresie przełomowym w wojnie
niemiecko-radzieckiej. Przełom taki nastąpił po klęsce stalingradzkiej, wczesną
wiosną 1943 roku. Wtedy to OUN Bandery na swej III konferencji z lutego 1943
roku podjęła decyzję o stworzeniu zbrojnych bojówek, które od lata 1943 r.
przyjęły nazwę Ukraińska Powstańcza Armia. Ich zadaniem była realizacja
wspomnianej wy\ej uchwały z 1929 roku. OUN Bandery przystąpiła do doktrynalnego,
planowego mordowania ludności polskiej.
Powstała w 1929 roku Organizacja Ukraińskich Nacjonalistów (OUN) od samego
początku stanowiła ruch typu faszystowskiego. O jej faszyzmie decydowała przede
wszystkim ideologia przyjęta w postaci doktryny Dmytra Doncowa. Ksiądz
greckokatolicki, doktor filozofii Jurij Fedoriw w wydanej w Toronto ksią\ce
napisał, i\ ideologia ta wymagała od swoich wyznawców "zaprzeczenia wszystkiego:
ojca i matki, Boga i sumienia, prawa i etyki, miłości blizniego i osobistych
uczuć ludzkich", poniewa\ zgodnie z tą doktryną nacja, naród jest gatunkiem w
przyrodzie, tak jak gatunkiem w niej jest pies, kot, lew, \mija, i dlatego
nacje-narody walczą między sobą nieustannie o byt i przestrzeń. W walce tej
dozwolone są wszystkie chwyty, gdy\ doncowska doktryna "odrzuca tę moralność,
która zabraniała szkodzić innym, która \ycie ceniła ponad wszystko, która
potępiała drapie\ne instynkty". Zgodnie z tą moralnością, jak mówi Doncow,
"całej walce o byt obce jest moralne pojęcie sprawiedliwości. Tylko filistrzy
mogą odrzucać i potępiać moralnie wojnę, mordowanie, gwałt".
Zgodnie z ideologią OUN i stosowaną przez ten ruch praktyką, na czele OUN stał
wódz, który jednocześnie miał być wodzem całego narodu ukraińskiego. Miał do
swej dyspozycji "elitę", "warstwę lepszych ludzi", to znaczy członków OUN,
którzy wobec pozostałej części narodu ukraińskiego, w terminologii ideologii
nacjonalizmu ukraińskiego "plebsu", "tłumu", "nieokiełznanego bydła", mieli
stosować "twórczą przemoc".
W OUN panował terror nawet wobec jej członków, za niesubordynację wobec zasad
ideologicznych i zało\eń programowych, nawet wśród osadzonych w więzieniu
nacjonalistów groziła śmierć przez zastrzelenie. Broń stanowiła część osobowości
członka OUN, przysięgę na wierność składano nie na krzy\, a na pistolet.
Taka ideologiczno-polityczna organizacja była organizacją typu faszystowskiego.
To ona, realizując nakaz uchwały OUN z 1929 roku, w lutym 1943 roku doszła do
wniosku, \e nastąpił czas rewolucji narodowej, a więc "usuwania", to znaczy
mordowania ludności polskiej. Przy tym cały czas nale\y mieć świadomość, \e
nacjonalizm ukraiński jako odmiana faszyzmu jakościowo ró\ni się od
nacjonalizmów w powszechnym tego słowa znaczeniu.
Mordowanie ludności polskiej
Masowe, o podło\u doktrynalnym, planowe mordowanie ludności polskiej zaczęło się
wczesną wiosną 1943 roku. Wtedy wymordowana została ludność polska Janowej
Doliny, co stało się w Wielki Piątek według kalendarza juliańskiego. Jeszcze w
Wielkanoc według tego kalendarza bojówki OUN-UPA "hulały po okolicznych
wioskach, wykańczały Lachów", jak napisano w sprawozdaniu z tej ludobójczej
akcji. Potem nastał lipiec 1943 roku, dzień świętych Piotra i Pawła według
starego stylu. W dniu tym bojówki OUN-UPA dokonały planowych napadów na ponad
sto wsi polskich, mordując w nich ludność polską, nawet modlącą się w
kościołach, z księ\mi włącznie. Mordowanie w święta greckokatolickie i
prawosławne świadczy o pozbawieniu uczestników OUN-UPA wiary chrześcijańskiej.
Zgodnie z doktryną Doncowa nacjonalizm ukraiński był ruchem neopogańskim.
W sierpniu 1943 roku na Wołyniu miała miejsce trzecia fala zorganizowanych
mordów na ludności polskiej. Same tylko oddziały podległe Jurijowi
Stelmaszczukowi w dwóch dniach wymordowały około 15 tys. Polaków.
Na początku 1944 roku fala mordów na ludności polskiej przeniosła się do
Halicji, jej organizatorem i wykonawcą te\ była OUN Bandery i jej zbrojne
struktury.
Dziś obrońcy zbrodniczego nacjonalizmu ukraińskiego usiłują wytłumaczyć ten
masowy mord zaszłościami historycznymi, szczególnie niedemokratyczną polityką II
Rzeczypospolitej. Z całą stanowczością nale\y odrzucić tę tezę, gdy\, po
pierwsze, w narodzie ukraińskim, w masie swej będącym chłopstwem, nie
funkcjonowała świadomość historyczna sprzed wieków, nie mówiąc ju\ o tym, \e
bunty i powstania kozackie nie miały charakteru narodowego. Po drugie, gdyby
polityka II RP miała być przyczyną spontanicznych mordów na ludności polskiej,
to masowe mordowanie zaczęłoby się we wrześniu 1939 lub najdalej w czerwcu-lipcu
1941 roku. Po trzecie, polityka II RP była jednaka wobec Ukraińców, jak i wobec
Białorusinów, w Berezie Kartuskiej nacjonaliści ukraińscy stanowili 4 proc. W
swoim tłumaczeniu mordów wołyńskich nacjonaliści ukraińscy znajdują sojuszników
wśród wielu historyków polskich.
W roku bie\ącym, na fali zbli\ającej się 60. rocznicy mordów wołyńskich, wyrazna
stała się tendencja zmierzająca do uwolnienia OUN Bandery od zarzutu
zorganizowania i dokonania ludobójstwa na ludności polskiej. Winę za tę zbrodnię
usiłuje się przerzucić na chłopów wołyńskich. Sugeruje się, \e mordów dokonali
chłopi wołyńscy będący prawosławnymi, podczas gdy haliczanie są grekokatolikami.
A przecie\ organizatorami UPA i innych struktur OUN na Wołyniu byli haliczanie,
wśród nich najwa\niejsi - Mykoła Aebed', Dmytro Klaczkiwśkyj, Roman Szuchewycz;
kadra OUN-UPA na Wołyniu składała się z haliczan - byłych oficerów, podoficerów
i \ołnierzy batalionów Nachtigall i Roland, jak te\ z w większości utworzonej z
haliczan ukraińskiej policji pomocniczej w słu\bie niemieckiej, którzy na rozkaz
OUN Bandery w marcu-kwietniu 1943 r. przeszli "do lasu". Do obrońców OUN Bandery
przyłączył się te\ pracownik Biura Edukacji Publicznej Grzegorz Motyka, który
wobec niemo\ności całkowitego obronienia tej zbrodniczej organizacji usiłuje
winę za mordy wołyńskie przerzucić na poszczególnych dowódców OUN-UPA, takich
jak Dmytro Klaczkiwśkyj, który rzekomo osobiście, wbrew stanowisku przywództwa
OUN Bandery, podjął decyzję o mordowaniu ludności polskiej.
Nie wytrzymuje równie\ krytyki doszukiwanie się przyczyny nieistniejącego w
rzeczy samej "konfliktu polsko-ukraińskiego" na Wołyniu na początku 1943 roku w
polityce Niemiec i Sowietów, w polityce tzw. divide et impera - dziel i rządz.
Niemcy, poczynając od maja 1943 roku, \ądali od nacjonalistów ukraińskich
zaprzestania mordowania ludności polskiej. Takie \ądania ponawiane były w toku
rozmów niemiecko-banderowskich do końca przebywania wojsk niemieckich na Wołyniu
i w Halicji. Ka\demu okupantowi na ka\dym terenie i w ka\dym czasie zale\y na
utrzymaniu spokoju na okupowanym terytorium, a nie na chaosie. Partyzantka
sowiecka te\ nie miała powodu do rozbudzania konfliktu polsko-ukraińskiego. Nie
znajdują poparcia w dokumentach, w tym autorstwa OUN Bandery, twierdzenia o
sowieckiej prowokacji, której następstwem miało być mordowanie ludności
polskiej.
Niestety, nauka polska jest obiektywnie pomocna w takim fałszowaniu historii,
sprzyja ona nieuzasadnionym tezom ukraińskiej nacjonalistycznej propagandy,
poniewa\ wysuwane przez nią przyczyny mordów wołyńskich nale\y zaliczyć do
propagandy, a nie do nauki.
Kto faktycznie mordował ludność polską?
Przykro jest mi to twierdzić, ale zgodnie z prawdą, nauka polska do dziś nie zna
ani składu, ani sposobu tworzenia tzw. UPA. Nauka polska nic nie wie o istnieniu
i działaniu formacji o nazwie "Słu\ba Bezpeky" OUN Bandery (SB), chocia\ była to
formacja podobna do hitlerowskich SS, SD i gestapo oraz do bolszewickich CzeKa,
NKWD, KGB. To o jej członkach wypowiada się świadek wydarzeń, instruktor
polityczny w OUN-UPA Danyło Szumuk. Pisze on, \e byli to tępi mołojcy, w
większości haliczanie, ale byli wśród nich te\ miejscowi, często 16-letni
chłopcy wołyńscy, wyposa\eni przez banderowców w karabiny i pistolety oraz w
prawo i obowiązek rozstrzeliwania wszystkich "wrogów" OUN. Byli nimi Polacy,
Czesi, śydzi, niesubordynowani Ukraińcy.
Gdy się czyta polską literaturę, nawet autorstwa polskich historyków, to wynika
z niej, \e ludność polską mordowali upowcy. Tymczasem prawda jest taka, \e OUN
Bandery, organizując masowe mordy, często stosowała taktykę okrą\ania wsi
polskich trzema pierścieniami. Pierwszy z nich składał się nie z upowców, a z
esbistów, członków "Słu\by Bezpeky" OUN - to przede wszyskim oni mordowali
ludność polską. Drugi pierścień składał się ze zmobilizowanych miejscowych
upowców, którzy dokonywali rabunku pomordowanych, trzeci zaś pierścień,
składający się często z upowców-haliczan, ale te\ ze zmobilizowanych wołyńskich
chłopów, podpalał zabudowania, w których spalały się ciała pomordowanych.
Inną taktyką mordowania ludności polskiej było spędzanie jej do budynków lub
wyprowadzanie poza wieś. Zarówno w pierwszym, jak i drugim przypadku samego
mordu na ludności polskiej dokonywali esbiści, to znaczy członkowie "Słu\by
Bezpeky" OUN Bandery, a rola upowców ograniczała się do spędzania ludności i
pilnowania, \eby Polacy nie uciekli przed mordem. Upowcy i członkowie tzw.
Samoobronnych Kuszczowych Oddziałów (SKW) dokonywali te\ rabunku mienia ofiar.
Członkowie UPA brali tak\e udział w du\ych antypolskich akcjach, jak na przykład
w napadzie na Janową Dolinę czy Hutę Stepańską i okoliczne wsie.
W ukraińskiej nacjonalistycznej historiografii nie ma nawet śladu omówienia
"Słu\by Bezpeky" OUN Bandery. Temu problemowi nie poświęcił wysiłku \aden z
historyków polskich.
Sytuacja ludności ukraińskiej w trakcie działań OUN Bandery
Nie jest prawdą, \e dla ludności ukraińskiej Wołynia i Halicji OUN-UPA stanowiła
formację narodowowyzwoleńczą narodu ukraińskiego. Wszelkie ruchy powstańcze,
wszelkie ruchy sprzeciwu wobec okupanta składają się z ochotników, tymczasem
UPA, poza kadrą ounowską z Halicji, ju\ w maju 1945 roku w ponad 50 proc.
składała się z wcielonej do niej terrorem ludności ukraińskiej Wołynia. Pod
koniec tego roku na Wołyniu UPA w ponad 90 proc. tworzyli "zmobilizowani". Za
ucieczkę z UPA schwytanego rozstrzeliwano, a niekiedy odrąbywano mu głowę na
oczach oddziału.
OUN Bandery zaprowadziła terror wśród ludności ukraińskiej, stworzyła ona
strukturę terenową w postaci obwodów, nadrejonów, rejonów, SKW (dwie, trzy wsie
ukraińskie) i stanic, to znaczy wsi. W ka\dej z tych struktur, jak zresztą i w
ka\dej bojówce UPA, osadzeni byli członkowie "Słu\by Bezpeky", w ka\dej stanicy
działali banderowscy dziesiętnicy, którzy mieli obowiązek donoszenia o tym, co
ludność robi, z kim się kontaktuje, o czym rozmawia. W takiej sytuacji pomoc
ludności ukraińskiej dla Polaków przyrównać mo\na do pomocy udzielanej przez
Polaków śydom w czasie okupacji hitlerowskiej - za pomoc w postaci ukrywania
Polaków lub ich ostrzegania przed zaplanowanym wymordowaniem groziła śmierć.
Mojego teścia, Władysława Medunę, który z rodziną uciekł z Klesowa na Polesiu
najpierw do Sarn, a potem do wsi Uhorsk w powiecie krzemienieckim, o mającym
nastąpić wymordowaniu jego rodziny uprzedził znajomy Ukrainiec. Ktoś, być mo\e
dziesiętnik, zauwa\ył jego kontakt z Meduną. Teść z rodziną uciekł do
Krzemieńca, a ten Ukrainiec został powieszony za zdradę tajemnicy zaplanowanego
mordu.
OUN Bandery nakładała na ludność ukraińską kontyngenty - obowiązek dostarczania
\ywności, odzie\y, obuwia, podwód, w tym podwód do przewo\enia mienia
zrabowanego po pomordowanych Polakach. Wobec zbli\ania się frontu OUN Bandery
nakazała robienie zapasów dla UPA. Chłopom odbierano wszystko, co do jednego
prosiaka, trzodę chlewną oraz bydło, z wyjątkiem jednej krowiny. Chłopi
ukraińscy musieli oddawać na potrzeby OUN-UPA-SB ko\uchy, wełnę, bieliznę, buty,
wozy, sanie, konie. Kto zna stan majątkowy oraz mentalność chłopa wołyńskiego,
ten wie, \e w takiej sytuacji nie mógł on dobrowolnie popierać OUN-UPA. Jak
wynika z dokumentów, ludność ukraińska Wołynia i Halicji gorzej bała się "Słu\by
Bezpeky" OUN Bandery ni\ gestapo czy NKWD. Poza tym chłop ukraiński wiedział, \e
na Wołyń wróci władza sowiecka i za pomoc dla UPA nagrody nie będzie.
Dziś, w 60. rocznicę mordów wołyńskich, w następstwie ulegania nauki polskiej
polityce, w następstwie braku samodzielnych, opartych na dokumentach
archiwalnych badań tego, co w latach 1943-1944 wydarzyło się na Wołyniu i w
Halicji, podejmowane są starania o "wyrównanie" win polskich i banderowskich.
Jacek Kuroń, "Gazeta Wyborcza" ze skóry wyła\ą, aby tylko uwolnić OUN Bandery od
winy ludobójstwa. Prasa za PAP z uporem powtarza kłamstwo o 10, 20, a nawet 30
tys. ukraińskich ofiar, które rzekomo padły z rąk polskich. Paweł Smoleński,
jawny apologeta nacjonalizmu ukraińskiego, twierdzi nawet, \e Ukraińcy byli
mordowani przez Polaków dlatego tylko, \e byli Ukraińcami. Jest to ohydne,
zamierzone kłamstwo i potwarz, za którą winien odpowiadać przed sądem.
Prowadzone przeze mnie przez ponad 20 lat badania pozwalają na stwierdzenie,
zgodnie z którym na Wołyniu i w Halicji z rąk struktur OUN Bandery męczeńską
śmiercią zginęło co najmniej 120 tys. bezbronnej ludności polskiej, zaś z rąk
polskich, w toku wymuszonego zdobywania \ywności dla otoczonych przez wsie
ukraińskie samoobron, na Wołyniu mogło zginąć około 600 Ukraińców, a w Halicji
około 1800. Zginęli nie dlatego, \e byli Ukraińcami. W przeciwieństwie do OUN,
\adna polska struktura podziemna, \adne polskie ugrupowanie nie miało charakteru
faszystowskiego, które zakładałoby prowadzenie czystek etnicznych.
Z czyich rąk ginęli Ukraińcy?
W wywiadzie z min. M. Siwcem Paweł Smoleński, stwierdzając, \e na Wołyniu ginęli
te\ Ukraińcy, zapytał retorycznie: "To co, Ukraińcy ich zamordowali?". Odpowiem
temu obrońcy nacjonalizmu ukraińskiego: tak, tych Ukraińców mordowali Ukraińcy -
bojówkarze OUN Bandery.
W ostatnim czasie dotarłem do dokumentów w postaci wykazów ponad 5 tys.
ukraińskich ofiar OUN Bandery, wymordowanych w latach 1941-1950 w sposób nie
mniej okrutny od mordowania ludności polskiej. Zasięg terytorialny ofiar z tych
wykazów (nazwiska, imiona, daty urodzenia, miejscowości, daty zamordowania, za
co mordowano, czasem kto mordował) pozwala na dokonanie szacunku, zgodnie z
którym z rąk bojówek OUN Bandery padło co najmniej 80 tys. ludności ukraińskiej.
Do roku 1950 bojówki OUN Bandery, działając z ukrycia - ze schronów, bunkrów
leśnych, najczęściej w nocy - mordowały przewodniczących i sekretarzy wiejskich
rad narodowych, nauczycieli, traktorzystów, komsomolców, byłych członków KPZU,
tych, którzy odmawiali pomocy bojówkom, a tak\e ich rodziny - starców, kobiety,
dzieci, z niemowlętami włącznie.
O męczeńskiej śmierci Ukraińców z rąk bojówek OUN Bandery nikt dotychczas nie
wspomniał, tak jakby takich ofiar w ogóle nie było. Jest to następstwo
całkowitej znieczulicy, zupełnego upadku moralności ukraińskich
nacjonalistycznych historyków i polityków. Trudno uwierzyć, aby o nich nie
wiedział pochodzący z Wołynia b. prezydent Ukrainy Leonid Krawczuk, Mykoła
śułynśkyj czy haliczanin Dmytro Pawłyczko, który swego czasu był obecny przy
wydobywaniu ukraińskich ofiar OUN Bandery z głębokich studni w Dermaniu.
Za mający miejsce zalew kłamstw co do tragicznych wydarzeń na Wołyniu i w
Halicji w du\ej części winę ponosi nauka polska, która nie odseparowała się od
polityki i która nie prowadzi samodzielnych, opartych na dokumentach z archiwów
ukraińskich badań, która, jak to widać z prac historyków - pracowników Biura
Edukacji Publicznej IPN - swoją wiedzę czerpie od ukraińskich nacjonalistycznych
historyków.
Ujawnienie danych o co najmniej 80 tys. ukrańskich ofiar OUN Bandery powinno
spowodować zmianę kierunku myślenia i działania zarówno polskiej nauki, jak i
polskich polityków. Wykazy ponad 5 tys. tych ofiar opublikowane zostały w mojej
pracy pt. "Nacjonalizm ukraiński w dokumentach" (t. V, Warszawa, 2003).
Przesłałem je drogą elektroniczną do MSZ, Kancelarii Prezydenta, do ośrodków
naukowych w Polsce i na Zachodzie, a tak\e do polskich i ukraińskich redakcji,
które jak dotychczas "specjalizują się" w zakłamywaniu prawdy historycznej o
ludobójstwie dokonanym przez OUN Bandery na ludności polskiej i ukraińskiej. Z
wyjątkiem polskiego MSZ nikt nie zareagował na ten wa\ki dokument, a przecie\
zbrodnia ludobójstwa nie ulega przedawnieniu, nie usprawiedliwi się jej
milczeniem.
Wskazując na OUN Bandery jako na organizatora i wykonawcę mordów masowych na
ludności polskiej i ukraińskiej, dostarczam dowodów na to, \e nie naród
ukraiński, nie chłopi wołyńscy czy haliccy winni są tej zbrodni, a ideologicznie
i politycznie ukierunkowany ukraiński ruch nacjonalistyczny, którego postacią
zorganizowaną była i jest nadal Organizacja Ukraińskich Nacjonalistów - w
okresie międzywojennym członek międzynarodówki faszystowskiej.
Istnieją wystarczające dowody na udzielenie odpowiedzi na postawione w tytule
pytanie: kto i dlaczego mordował ludność polską? Ludność polską mordowały
bojówki OUN Bandery w ramach teoretycznie zaplanowanej i ideologicznie
uzasadnionej w 1929 roku czystki etnicznej. W wykazach ukraińskich ofiar OUN
Bandery są te\ dane o polskich ofiarach, przy których autorzy wykazu podają
wiele mówiącą informację: "zamordowany za przynale\ność narodową". Ludność
ukraińską mordowały te same struktury, poniewa\ stała ona na przeszkodzie
realizacji celów OUN.
Wiktor Poliszczuk
Autor jest mieszkającym w Kanadzie doktorem habilitowanym nauk humanistycznych,
prawnikiem i politologiem. Opublikował kilkanaście prac naukowych, w tym cykl
pt. "Integralny nacjonalizm ukraiński jako odmiana faszyzmu" - t. I "Zasady
ideologiczne i zało\enia programowe OUN"; t. II "Dowody zbrodni OUN i UPA"; t.
III, IV i V "Nacjonalizm ukraiński w dokumentach www.naszdziennik.pl
Wyszukiwarka
Podobne podstrony:
Ludobojstwo na Wolyniu cz 1IPN Dodatek historyczny Specjalny Ludność polska w państwie sowieckimKto jest sługą Matki Świętej na 4 głosyŚwiadomość religijna ludności ukraińskiej na terenie eparchii chełmskiej w XVIII wiekuKrajewska Maria Józef Ignacy Kraszewski na WołyniuBezposrednie formy partycypacji pracowniczej Polska na tle starych krajow Unii Europejskiej e5f5 Polska na pograniczu wielkich struktur EuropyFałszerstwo geograficzne kto i dlaczego wymyślił Europępolska na koloniachLudobójstwo na WołyniuPolityka Polska na bazarze bydła podatkowegoLudobójstwo na Wołyniu cz 2więcej podobnych podstron