2009-12-04 ERGONOMIA 5 Diagnoza ergonomiczna Diagnoza ergonomiczna Diagnoza medyczna, techniczna, ergonomiczna 1 2 Diagnoza ergonomiczna jest to diagnoza, której Układy socjotechniczne są złożonymi układami, w których przedmiotem są relacje zachodzące w układzie można wyróżnić zasoby w postaci osób, środków człowiek maszyna otoczenie. technicznych oraz prostych układów antropotechnicznych współdziałających ze sobą oraz czasami z operatorem wyższego rzędu (decydentem). Obiektami badań, którymi zajmuje się diagnostyka ergonomiczna są układy antropotechniczne i układy socjotechniczne. Główną cechą układów socjotechnicznych, odróżniającą je Główną cechą układów socjotechnicznych, odróżniającą je od układów antropotechnicznych, jest uwzględnienie oddziaływań pomiędzy osobami występującymi w tych Najprostszym układem antropotechnicznym jest układach. układ składający się ze środka technicznego i sterującego nim człowieka, nazywanego operatorem. 3 4 1 2009-12-04 Układ antropotechniczny może być obiektem badań zarówno dla diagnostyki medycznej (badania dotyczące operatora), diagnostyki technicznej (badania dotyczące obiektu technicznego), diagnostyki środowiska (badania dotyczące warunków materialnego środowiska pracy) jak i diagnostyki materialnego środowiska pracy) jak i diagnostyki ergonomicznej (badania dotyczące oddziaływań zachodzących między obiektem technicznym, operatorem i środowiskiem pracy). 5 6 Diagnoza w odniesieniu do maszyny obejmuje: Analizę charakterystyk technicznych i struktury urządzeń z punktu widzenia ich stanu technicznego, Metodyki badań diagnostycznych ( planowanie tych Diagnoza w odniesieniu do człowieka w procesie pracy badań i sposoby ich realizacji ), dotyczy: Techniczne środki realizacji badań diagnostycznych. stanu zdrowia pracującego człowieka, kosztu biologicznego pracy, kosztu biologicznego pracy, Diagnoza w odniesieniu do otoczenia obejmuje: Diagnoza w odniesieniu do otoczenia obejmuje: cech i możliwości psychofizjologicznych człowieka, tj. Rozpoznanie aktualnych warunków pracy i dotyczy takich przepustowości jego kanałów sensorycznych i parametrów jak hałas, drgania, mikroklimat, zanieczyszczenie motorycznych, która musi być respektowana w budowie i powietrza, promieniowanie elektromagnetyczne ( pomiar właściwościach środków technicznych, służących pracy. istniejących stężeń lub natężeń danego czynnika ), Porównanie otrzymanych wyników z normami higienicznymi określającymi granice tolerancji organizmu ludzkiego na środowiskowe warunki pracy. 7 8 2 2009-12-04 Procedury diagnostyczne: ocena obciążenia fizycznego pracą, Celem diagnozy ergonomicznej stanowisk pracy jest ocena obciążenia psychicznego pracą, zidentyfikowanie elementów systemu, ich wzajemnych ocena antropometryczna obiektów technicznych, relacji oraz analiza i ocena, aby działanie stanowisk przy ocena parametrów materialnego środowiska pracy, wykonywaniu określonych zadań przebiegało sprawnie, kompleksowa ocena stanowiska pracy, kompleksowa ocena stanowiska pracy, bez szkody dla człowieka i bez negatywnych zmian w certyfikacja maszyn i urządzeń. otoczeniu. 9 10 Certyfikacja to ocena zgodności wyrobów z odpowiednimi Metody i techniki diagnostyczne wymaganiami bezpieczeństwa i zdrowia użytkowników, prowadzona przez trzecią stronę przed wprowadzeniem tych wyrobów do obrotu handlowego. metody badań ankietowych, listy kontrolne ( check-list ), metody badań testowych, metody wskaznikowe, metody punktowo wskaznikowe, atestacja, metody analizy sieciowej, metody bilansowe 11 12 3 2009-12-04 2. Listy kontrolne są rozszerzoną formą ankiety. Celem 1. Badania ankietowe polegają na udzielaniu pisemnych tych list jest usystematyzowanie, analiza oraz ocena odpowiedzi na pytania ( w formie swobodnych różnych czynników pracy i wydajności pracy. wypowiedzi), albo na wyborze niektórych z dołączonych do każdego pytania alternatyw ( możliwości ). Zalety: metoda prosta i łatwa do opracowania w fazie Lista opracowana przez zespół pod kierunkiem G.C. przygotowania badań Burgera, tzw. Lista Kontrolna Ergonomicznej Analizy Układów (Ergonomic System Analysis Checklist, w Wady: trudności w wykorzystaniu zebranych informacji, skrócie ESAC), zwana też Listą Dortmundzką. skrócie ESAC), zwana też Listą Dortmundzką. wynikające m.in. z: wynikające m.in. z: " braku uniwersalnego zastosowania raz opracowanej " 10 pytań wstępnych, ankiety dla wszystkich stanowisk pracy, " 155 pytań podstawowych ( oznaczonych literą A ) i " 188 pytań szczegółowych ( oznaczonych literą B ). " konieczności opracowania ankiety wg branż, " różnego stopnia szczegółowości pytań oraz ich Dortmundzka Lista Kontrolna stała się wzorcem podejścia do niejednoznaczności, badań diagnostycznych. " utrudnionej analizy i wnioskowania, itp. 13 14 Wszystkie pytania podzielono na sześć grup, dotyczących: CET-II ( The Control Ergonomic Test II ) unowocześniona wersja listy Dortmundzkiej. W skład tej 1. przestrzeni pracy, listy wchodzi: 2. metod pracy, 3. obciążeń czynnikami środowiskowymi, " 11 pytań ogólnych ( oznaczonych cyframi rzymskimi ), 4. organizacji pracy, " 68 pytań podstawowych ( oznaczonych literą A i 5. obciążenia czynnościowego i całkowitego, kolejnymi cyframi arabskimi ), kolejnymi cyframi arabskimi ), 6. wydajności układu. 6. wydajności układu. " 138 pytań szczegółowych typu B, " 99 pytań szczegółowych typu C, " 45 pytań szczegółowych typu D. Przykłady: Lista Kontrolna K.F.H. Murrella, Lista Ogińskiego, Lista Problemowa L. Pacholskiego umożliwiająca zastosowanie techniki komputerowej, Lista Kontrolna CBKO (Centralne Biuro Konstrukcji Obrabiarek) 15 16 4 2009-12-04 Odmianą metod testowych są tzw. arkusze ocen. 3. Badania testowe to znormalizowane badanie (normalizacja dotyczy materiałów lub narzędzi pomiaru ) w celu uzyskania informacji o cechach badanego zjawiska. Arkusz oceny zawiera zbiór hasłowo sformułowanych ( ocena stanu organizacji stanowisk roboczych ) zagadnień, będących podstawą do dokonania oceny rozwiązania. W ocenie uwzględniona jest trzystopniowa skala: ocena właściwa, z zastrzeżeniem, niewłaściwa. skala: ocena właściwa, z zastrzeżeniem, niewłaściwa. Narzędziem stosowanym w badaniach testowych są tzw. Zasada: końcowa ocena nie może być pozytywna, jeżeli karty stanu organizacyjnego stanowisk roboczych. Przez choć jedna z cech wymienionych w arkuszu otrzymała bardziej precyzyjne ukierunkowanie i formułowanie pytań ocenę - niewłaściwa . uzyskuje się mniejszą różnorodność i dowolność odpowiedzi. 17 18 5. Metody punktowo wskaznikowe polegają na 4. Metody wskaznikowe mają charakter uniwersalny, jakościowej budowie kryteriów oceny, oparte są na metodach matematycznych, wykorzystujących wg określonego klucza zestaw charakteryzują się możliwością bezpośredniego ocen punktowych. przeprowadzenia porównań. Celem metody jest poznanie, analiza i ocena stanu organizacyjnego stanowisk pracy, określenie i organizacyjnego stanowisk pracy, określenie i Za podstawę oceny przyjmuje się określone wskazniki zlokalizowanie występujących nieprawidłowości i zakłóceń, obliczone według uprzednio przyjętych wzorów wyznaczenie i wskazanie dalszych badań szczegółowych i matematycznych. umożliwienie opracowania projektu usprawnień. Oceny cząstkowe poszczególnych czynników, jak i ocenę ogólną przeprowadza się zazwyczaj w skali trzystopniowej (może też być pięciostopniowa) 19 20 5 2009-12-04 6. Atestacja należy do rzędu podstawowych procedur " ocena zużycia i wykorzystania środków trwałych, diagnostyczno organizacyjnych służących racjonalizacji i modernizacji zakładowego systemu " podnoszenie kwalifikacji pracowników, pracy. Polega ona na kompleksowym badaniu i " ocena warunków i bezpieczeństwa pracy oraz ocenie stanowisk pod względem poziomu: ergonomii, technicznego, organizacyjnego, ekonomicznego, ergonomicznego oraz bhp. " likwidacja nieefektywnych stanowisk pracy, " ocena stanu organizacyjnego przedsiębiorstwa i " ocena stanu organizacyjnego przedsiębiorstwa i usprawnianie wewnętrznych struktur organizacyjnych Celem atestacji jest: oraz ich funkcji, a także podniesienie poziomu organizacji " zbilansowanie stanowisk pracy z zasobami pracy oraz pracy w przedsiębiorstwie. udoskonalenie organizacji na stanowisku roboczym, " ocena stopnia nowoczesności technologii i konstrukcji Syntetyczne wyniki procedury atestacyjnej, a wyrobów, stanu technicznego maszyn i urządzeń oraz szczególnie orzeczenia o skali bezpieczeństwa, unowocześniania i poprawy poziomu technicznego opisuje się w dokumencie zwanym atestem. wyposażenia stanowisk pracy, 21 22 7. Metoda analizy sieciowej polega na rejestracji stanu Poszczególne metody oceny różnią się między sobą: dotychczasowego i wnioskowania przy usprawnianiu organizacji stanowisk roboczych. Wykorzystuje ona " liczbą ocenianych czynników ergonomicznych siatki powiązań czynności wykonywanych wg zasad narzuconych zwykle przez autorów metody, obowiązujących w znanych metodach analizy sieciowej (CPM, PERT, itp.) " przedmiotem oceny ( wyróżniamy tu metody uniwersalne, mogące znalezć zastosowanie w różnych (ścieżki krytyczne, czynności krytyczne) układach człowiek maszyna otoczenie i układach człowiek maszyna otoczenie i specjalistyczne, przeznaczone tylko dla układów ściśle określonych ), 8. Metoda bilansowa opiera się na technice mierzenia czasu pracy ( normowaniu ), na podstawie którego " sposobem oceny ( ilościowy, jakościowy, ilościowo ocenia się stan organizacji stanowisk roboczych jakościowy ), 23 24 6 2009-12-04 " formą oceny, tj. zbiorem pytań, listą problemów, specjalnie opracowanym arkuszem oceny opartym Na podstawie analizy różnych metod można stwierdzić, że na zbiorze kryteriów ilościowych, normatywnych, każda z nich, aby mogła spełnić swoje zadanie, musi zawierać: " wynikiem oceny ( opisowy, wskaznikowy ), merytoryczny zakres oceny, " obszarem oceny (jednostanowiskowy, " obszarem oceny (jednostanowiskowy, sposób oceny, sposób oceny, wielostanowiskowe, itd.), technikę zbierania informacji, " zakresem metody: pełna i częściowa ( wszystkie mierniki oceny aspekty układu człowiek maszyna otoczenie lub tylko wybrane jego elementy ). 25 26 7