MINISTERSTWO EDUKACJI
NARODOWEJ
A
ukasz Styczyński
Wykonywanie połączeń stolarskich 742[01].Z2.01
Poradnik dla ucznia
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
Recenzenci:
mgr in\
. El\
bieta Krajnik-Scelina
mgr in\
. Urszula Przystalska
Opracowanie redakcyjne:
mgr in\
. A
ukasz Styczyński
Konsultacja:
mgr Małgorzata Sołtysiak
Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 742[01].Z2.01
 Wykonywanie połączeń stolarskich , zawartego w modułowym programie nauczania dla
zawodu stolarz.
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy Radom 2007
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
1
SPIS TREÅšCI
1. Wprowadzenie 3
2. Wymagania wstępne 5
3. Cele kształcenia 6
4. Materiał nauczania 7
4.1. Połączenia drewna i tworzyw drzewnych 7
4.1.1. Materiał nauczania
7
4.1.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 24
4.1.3. Ćwiczenia 24
4.1.4. Sprawdzian postępów 27
4.2. Okucia i Å‚Ä…czniki stosowane w meblarstwie
28
4.2.1. Materiał nauczania
28
4.2.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 37
4.2.3. Ćwiczenia 37
4.2.4. Sprawdzian postępów
38
4.3. Rysunek zawodowy dotyczący połączeń stolarskich 39
4.3.1. Materiał nauczania 39
4.3.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 48
4.3.3. Ćwiczenia 48
4.3.4. Sprawdzian postępów 49
5. Sprawdzian osiągnięć 50
6. Literatura 55
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
2
1. WPROWADZENIE
Poradnik będzie Ci pomocny w nabywaniu umiejętności z zakresu wykonywania
połączeń stolarskich. Pozwoli właściwie wykonywać trasowanie oraz wykonanie ręczne jak
i maszynowe połączeń stolarskich.
Jednostka modułowa 742[01].Z2.01. Wykonywanie połączeń stolarskich jest jedną
z podstawowych jednostek dotyczących procesu produkcji wyrobów stolarskich.
W poradniku zamieszczono:
1. Wymagania wstępne, czyli wykaz niezbędnych umiejętności, które powinieneś posiadać,
aby przystąpić do realizacji tej jednostki modułowej.
2. Cele kształcenia tej jednostki modułowej, które określają umiejętności, jakie opanujesz
w wyniku procesu kształcenia.
3. Materiał nauczania zawierający informacje niezbędne do realizacji zaplanowanych
szczegółowo celów kształcenia umo\
liwia samodzielne przygotowanie siÄ™ do wykonania
ćwiczeń i zaliczenia sprawdzianów. Wykorzystaj do poszerzenia wiedzy wskazaną
literaturÄ™, oraz inne z
ródła informacji. Obejmuje on równie\
:
- pytania sprawdzające wiedzę, niezbędną do wykonania ćwiczeń,
- ćwiczenia z opisem sposobu ich wykonania, oraz wyposa\
enia stanowiska pracy,
- sprawdzian postępów, który umo\
liwi sprawdzenie poziomu Twojej wiedzy po
wykonaniu ćwiczeń.
4. Sprawdzian osiągnięć w postaci zestawu pytań sprawdzających opanowanie umiejętności
określonych w tej jednostce modułowej.
5. Wykaz literatury dotyczącej programu jednostki modułowej.
Je\
eli masz trudności ze zrozumieniem tematu, lub ćwiczenia, to poproś nauczyciela lub
instruktora o wyjaśnienie i ewentualne sprawdzenie prawidłowości wykonywania danej
czynności.
Po zapoznaniu się z materiałem nauczania spróbuj zaliczyć sprawdzian z zakresu
jednostki modułowej. Wykonując sprawdzian postępów, powinieneś odpowiadać na pytania
tak lub nie.
Po przyswojeniu materiału spróbuj zaliczyć sprawdzian z zakresu jednostki modułowej.
Wykonując sprawdzian postępów powinieneś odpowiadać na pytania tak lub nie,, co oznacza,
\
e opanowałeś materiał lub nie.
Bezpieczeństwo i higiena pracy
Przy obsłudze obrabiarek do maszynowej obróbki drewna musisz przestrzegać
regulaminów, przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy oraz szczegółowych instrukcji
opracowanych dla ka\
dego stanowiska.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
3
742[01].Z2
Proces produkcji wyrobów
stolarskich
742[01].Z2.01
Wykonywanie połączeń
stolarskich
742[01].Z2.02
Klejenie i oklejanie
elementów z drewna
i tworzyw drzewnych
742[01].Z2.03
Wykończanie powierzchni
drewna
742[01].Z2,05
742[01].Z2.04
Wytwarzanie wyrobów
Wytwarzanie mebli
stolarki budowlanej
742[01].Z2.06
Organizowanie produkcji
wyrobów stolarskich
Schemat układu jednostek modułowych
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
4
2. WYMAGANIA WST
PNE
Przystępując do realizacji jednostki modułowej powinieneś umieć:
- wykonywać rysunki podstawowych konstrukcji geometrycznych,
- posługiwać się dokumentacją techniczną,
- organizować stanowisko pracy do obróbki drewna,
- posługiwać się przyrządami do trasowania,
- wykonywać ręczną obróbkę drewna i tworzyw drzewnych,
- wykonywać maszynową obróbkę drewna i tworzyw drzewnych,
- posługiwać się przyrządami kontrolno-pomiarowymi,
- oceniać jakość obróbki skrawaniem,
- ustalać parametry wykonywania operacji,
- określać zagro\
enia zwiÄ…zane z u\
ytkowaniem obrabiarek i urządzeń,
- stosować racjonalną gospodarkę materiałami, narzędziami i energią,
- stosować zasady bezpiecznej obsługi maszyn i urządzeń,
- stosować przepisy ochrony przeciwpo\
arowej,
- określać wpływ szkodliwych czynników związanych z obróbką drewna i tworzyw
drzewnych na środowisko.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
5
3. CELE KSZTAA
CENIA
W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
- zorganizować stanowisko ręcznego i maszynowego wykonywania połączeń elementów
i podzespołów wyrobów stolarskich,
- posłu\
yć się terminologią dotyczącą połączeń stolarskich,
- wykonać trasowanie oraz połączenia równoległe wzdłu\
ne i czołowe elementów
z drewna litego,
- wykonać trasowanie oraz połączenia kątowe naro\
nikowe płaskie elementów z drewna
litego,
- wykonać trasowanie i połączenia kątowe naro\
nikowe ścienne oraz połączenia wzdłu\
ne
i czołowe elementów z drewna litego,
- wykonać trasowanie oraz połączenia kątowe półkrzy\
owe płaskie i ścienne elementów
z drewna litego,
- wykonać trasowanie i połączenia kątowe krzy\
owe płaskie elementów z drewna litego,
- wykonać trasowanie i połączenia elementów z płyt drewnopochodnych: równoległe,
kątowe, kątowe półkrzy\
owe,
- wykonać trasowanie i połączenia podzespołów mebli,
- wykonać trasowanie i złącza elementów mebli składanych,
- zwymiarować złącza,
- ocenić jakość wykonania złączy, usunąć ewentualne usterki,
- zastosować racjonalną gospodarkę materiałami, narzędziami i energią,
- zastosować przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy podczas ręcznego i maszynowego
wykonywania złączy.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
6
4. MATERIAA
NAUCZANIA
4.1. Połączenia drewna i tworzyw drzewnych
4.1.1. Materiał nauczania
Połączenia drewna i tworzyw drzewnych
Wyroby stolarskie składają się z odpowiednio rozmieszczonych i połączonych ze sobą
elementów oraz podzespołów. Proste wyroby stolarskie mogą składać się tylko z jednego
elementu. Natomiast w wyrobach skomplikowanych liczba elementów wynosi niekiedy
kilkaset sztuk.
Element jest podstawową (elementarną) częścią składową wyrobów o ró\
nych kształtach
i wymiarach. Elementy połączone ze sobą w sposób trwały tworzą podzespół.
W budowie bardziej skomplikowanych wyrobów wyodrębnia się ponadto zespoły, z których
zestawia się gotowy wyrób.
W budowie wyrobów stolarskich stosuje się ró\
ne rodzaje elementów. Poniewa\
ich
określenie jest zwykle ściśle związane z rodzajem konstrukcji, bli\
sze omówienie
poszczególnych elementów nastąpi łącznie z nauką konstrukcji wyrobów stolarskich.
Mo\
na wyodrębnić, w sposób bardzo ogólny, dwie grupy elementów:
- elementy graniakowe, o małym przekroju w stosunku do długości oraz szerokości równej
lub większej od grubości,
- elementy płytowe, o du\
ym przekroju w stosunku do ich długości oraz o szerokości
wielokrotnie większej od grubości. Podział ten uwzględniono w podanej klasyfikacji
połączeń stolarskich.
Część konstrukcji, w obrębie której następuje zespolenie (złączenie) dwóch lub więcej
elementów lub podzespołów w jedną konstrukcyjną całość, nazywa się połączeniem.
Te części dwóch łączonych elementów lub podzespołów, które łączą się ze sobą za
pomocą odpowiednio ukształtowanych w nich profilów (np. czop i gniazdo) lub które nie
mają profilów, lecz są łączone za pomocą elementów obcych (spoina klejowa, kołek,
wpustka), nazywają się złączem.
Elementy obce, stosowane w złączu w celu zespolenia lub wzmocnienia złącza, noszą
nazwę łączników [6, s. 333].
Klasyfikacja i charakterystyka połączeń
W zale\
ności od wzajemnego układu łączonych elementów w konstrukcjach stolarskich
wyró\
nia się połączenia równoległe i kątowe.
Połączenia równoległe
Połączenia równoległe wyró\
niajÄ… siÄ™ tym, \
e łączone elementy są uło\
one obok siebie
w jednej płaszczyz
nie na sobie lub we wzajemnym przedłu\
eniu. W zale\
ności od tego
połączenia równoległe dzieli się na:
 połączenia wzdłu\
ne, w których powierzchnia przylegania przebiega wzdłu\
włókien
drewna; stosuje się je w celu zwiększenia szerokości lub grubości elementu;
 połączenia czołowe, w których powierzchnia przylegania przebiega w poprzek włókien
drewna; stosuje się je przy podłu\
aniu elementów.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
7
Połączenia kątowe
Połączenia kątowe wyró\
niajÄ… siÄ™ tym, \
e łączone elementy są ustawiane względem
siebie pod kątem. Połączenia kątowe dzieli się na:
 połączenia naro\
nikowe płaskie i ścienne, w których elementy łączone są końcami (przy
łącznikach ściennych  równie\
bokami) pod ró\
nymi kątami. połączenia naro\
nikowe
płaskie są charakterystyczne dla konstrukcji ramowych i szkieletowych; ścienne  dla
konstrukcji skrzyniowych,
 połączenia półkrzy\
owe (środkowe) płaskie (stosowane w konstrukcjach szkieletowych)
i ścienne (w konstrukcjach skrzyniowych), w których koniec jednego elementu jest
łączony pod ró\
nymi kątami z bokiem (w połączeniu płaskim) lub z płaszczyzną
(w połączeniu ściennym) elementu drugiego,
 połączenia krzy\
owe płaskie i ścienne (bardzo rzadko stosowane), w których łączone
elementy wzajemnie przenikają się pod określonymi kątami. podział połączeń stolarskich
przedstawiono w sposób poglądowy na rys. 1.
Rys. 1. Podział połączeń stolarskich [6, s. 334]
Ze względu na sposób wykonywania samego połączenia wyró\
nia siÄ™:
 złącza profilowe  elementy z odpowiednimi wycięciami dobranymi zarówno pod
względem wymiarów, jak i kształtu (wręby, profile)  łączy się ze sobą bez dodatkowych
łączników lub (co stosuje się najczęściej) przez klejenie,
 złącza łącznikowe  elementy łączy się ze sobą z zastosowaniem ró\
nych łączników
z drewna (kołki, wpustki), metali lub tworzyw sztucznych (wkręty, śruby, ściągacze).
Ró\
ne rodzaje okuć stosowanych jako złącza łącznikowe przedstawiono w rozdziale 4.2
poradnika.
Odrębną grupę stanowią złącza bezprofilowe, łączone wyłącznie spoiną klejową,
określane jako złącza stykowe sklejane. Podział tego rodzaju, pomocny przy dalszym
określaniu złączy stolarskich, wykazuje pewne uproszczenie. Złącza ze spoiną klejową,
stanowiącą dodatkowy łącznik, występują w tym podziale zarówno w grupie złączy
czopowych jak i łącznikowych. W ścisłym ujęciu złącza czopowe ze spoiną klejową
nale\
ałoby zaliczyć do złączy kombinowanych.
W połączeniach stolarskich mo\
na równie\
wyodrębnić złącza nierozłączne,
wykonywane przy u\
yciu kleju, oraz rozłączne, w których połączone elementy mogą być
łatwo rozłączone. W złączach rozłącznych stosuje się takie łączniki, jak: śruby, wkręty,
zatyczki, ściągacze i in. Podana klasyfikacja połączeń dotyczy zarówno obróbki ręcznej,
jak i maszynowej [6, s. 335].
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
8
Połączenia równoległe
Połączenia równolegle wzdłu\
ne
Połączenia równoległe wzdłu\
ne są to połączenia dwóch lub więcej elementów
uło\
onych obok siebie w kierunku szerokości lub grubości. W połączeniach tych stosuje się
złącza bezprofilowe, wpustowo-wypustowe i łącznikowe.
Złącza bezprofilowe nazywa się potocznie złączami stykowymi sklejanymi rys. 2 I.
Rys. 2. Połączenia równoległe wzdłu\
ne: I Złącza stykowe: a) zwiększające szerokość, b) zwiększające grubość,
c) zwiększające szerokość i grubość. II Złącza wpustowo-wypustowe: a) wręgowe proste (zakładkowe),
b) wregowo-wpustowe (zakładkowo-wpustowe), c) prostokątne, d) trapezowe, e) półkoliste, f) trójkątne.
III Złącza łącznikowe: a) wpustkowe ciągłe (obce pióro), b) wpustkowe przerywane, c) kołkowe okrągłe,
d) kołkowe płaskie [6, s. 336]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
9
Powierzchnie części łączonych tymi złączami powinny być równe i gładkie; dokładność
przylegania tych powierzchni i prawidłowy proces klejenia przyczyniają się do zwiększenia
wytrzymałości złącza. Ze względu na du\
ą wytrzymałość, prostotę obróbki i oszczędne
wykorzystanie materiału (bez strat materiału na profile i łączniki) złącza stykowe sklejane są
najbardziej praktyczne i powinny być szeroko stosowane w równoległych połączeniach
wzdłu\
nych konstrukcji meblarskich.
ZÅ‚Ä…cza wpustowo-wypustowe
Podłu\
ny występ, czyli wypust (jeden lub kilka), na boku jednego elementu,
umieszczony w odpowiadającym mu  , co do wymiaru i kształtu  wgłębieniu, czyli
gniez
dzie (te\
jednym lub kilku), w boku drugiego elementu, tworzy złącze czopowe, zwane
wpustowo-wypustowym. Kształty przekrojów poprzecznych czopów i gniazd mogą być
ró\
ne. Częściej stosowane złącza wpustowo-wypustowe przedstawiono na rys. 2. Do złączy
wpustowo-wypustowych zalicza siÄ™ te\
złącza wręgowe. Złącza wręgowe stosuje się
wówczas, gdy wymagana jest względna szczelność całej płyty. W złączach tych nie stosuje
się łączników. Końce łączonych elementów zazwyczaj umieszcza się luz
no we wpustach
elementów zasadniczych konstrukcji.
W celu zapewnienia większej wytrzymałości złącza stosuje się połączenia wzdłu\
ne
wieloczopowe rys. 3, w których powierzchnia sklejenia jest znacznie powiększona. Złącza te
wykonuje się wyłącznie maszynowo.
ZÅ‚Ä…cza wpustowe nie sÄ… ekonomiczne, gdy\
na szerokości ka\
dego Å‚Ä…czonego elementu
traci się część materiału, odpowiadającą szerokości czopa.
Rys. 3. Przykłady połączeń równoległych wzdłu\
nych wieloczopowych maszynowych [6, s. 337]
Złącza łącznikowe wpustkowe rys. 2 III są to złącza, w których jako cel oszczędności
materiałowej stosuje się wpustkę, stanowiącą łącznik. W obu łączonych częściach elementów
wykonuje się gniazda i umieszcza w nich wpustkę odpowiadającą im pod względem kształtu
i wymiarów. Wpustki mogą być prostokątne ciągłe i prostokątne przerywane. Stosuje się
tak\
e łączniki kołkowe; kołki mogą być okrągłe lub płaskie [6, s. 337].
Połączenia równolegle czołowe
Połączenia równoległe czołowe rys. 4, umo\
liwiające zwiększenie długości elementów,
nie mają szerszego zastosowania w obróbce ręcznej. Z połączeń tych korzysta się przewa\
nie
przy renowacji mebli. W połączeniach czołowych konieczne jest u\
ycie kleju. Do Å‚Ä…czenia
elementów, których długość nie przekracza 1000 mm, stosuje się złącza: stykowe skośne rys.
4 a, zakładkowe proste rys. 4 b, zakładkowe ścięte rys. 4 c zastrzałowe rys. 4 d.
W połączeniach czołowych elementów dłu\
szych stosuje się złącza: kołkowe okrągłe
i płaskie rys. 4 e,f, widlicowe proste (czopowe proste rys. 4 g), widlicowe ścięte (czopowe
ścięte  rys. 4 h), widlicowe wcięte rys. 4 i.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
10
Rys. 4. Połączenie równoległe czołowe: a) stykowe skośne, b) zakładkowe proste, c) zakładkowe ścięte,
d) zastrzałowe, e) kołkowe okrągłe, f) kołkowe płaskie, g) widlicowe proste, h) widlicowe ścięte, i) widlicowe
wcięte [6, s. 338]
Obecnie w przemysłowej produkcji stolarki budowlanej, a tak\
e przy wyrobie iglastych
półfabrykatów tartych dla przemysłu meblarskiego, przeznaczonych na ramy siedziskowo-
le\
yskowe, do łączenia na długość stosuje się równie\
złącza wczepowe klinowe rys. 5.
Połączenia na wczepy klinowe, otrzymywane w sposób zmechanizowany przy u\
yciu
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
11
specjalnych agregatów, umo\
liwiają lepsze wykorzystanie tarcicy. Dzięki du\
ej powierzchni
sklejenia otrzymuje się element zespolony o wytrzymałości zbli\
onej do wytrzymałości
drewna litego.
Rys. 5. Połączenia równoległe czołowe z zastosowaniem złącza wczepowego klinowego [6, s. 339]
Połączenia kątowe
Połączenia kątowe naro\
nikowe
W połączeniach tych stosuje się złącza czopowe i łącznikowe z dodatkowym łącznikiem
 spoiną klejową. Rozró\
nia się złącza kątowe prostopadłe, o kącie ścięcia końców łączonych
elementów równym 90°, i uciosowe, o kÄ…cie Å›ciÄ™cia wynoszÄ…cym zazwyczaj 45°. ZÅ‚Ä…cza
prostopadłe są bardziej wytrzymałe i łatwiejsze w obróbce. Wymiary czopa lub łącznika
powinny zapewniać nale\
ytą wytrzymałość połączenia i odpowiadać warunkom pracy złącza.
Przebieg włókien w łącznikach i czopach powinien być mo\
liwie równoległy do osi
podłu\
nej. Rozró\
nia się połączenia naro\
nikowe graniaków i połączenia naro\
nikowe płyt.
W połączeniach naro\
nikowych graniaków, czyli kątowych płaskich, stosuje się złącza
prostopadłe: jedno-i dwuczopowe rys. 6, kołkowe rys. 7 oraz uciosowe czopowe rys. 8
i łącznikowe rys. 9. Czopy w złączach prostopadłych przechodzące przez gniazdo wykonane
w całej szerokości drugiego elementu łączonego nazywają się czopami przelotowymi,
natomiast czopy umieszczone w gniazdach nie przechodzących przez całą szerokość graniaka
nazywajÄ… siÄ™ nieprzelotowymi lub krytymi.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
12
Rys. 6. Połączenia kątowe naro\
nikowe graniaków (kątowe płaskie). Złącza czopowe prostopadłe:
a) zakładkowe proste, b) pojedyncze przelotowe (widlicowe pojedyncze), c) pojedyncze półkryte (czopowe
półkryte), d) pojedyncze kryte (czopowe kryte), e), f), g) pojedyncze odsadzone (czopowe odsadzone),
h) podwójne przelotowe (widlicowe podwójne), i) podwójne półkryte (widlicowe podwójne półkryte [6, s. 340]
Rys. 7. Połączenia kątowe naro\
nikowe graniaków. Złącze łącznikowe prostopadłe kołkowe [6, s. 340]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
13
Zgodnie z wymaganiami plastycznymi lub technicznymi czopy mogą być wykonywane
z wcięciami (odsadkami  rys. 6 e, f, g). Ze względu na oszczędność drewna i robocizny
w złączach prostopadłych nale\
y starać się zastępować czopy łącznikami kołkowymi. Złącza
zakładkowe i łącznikowe przewa\
nie stosuje się w konstrukcjach, które nie muszą spełniać
określonych wymagań wytrzymałościowych.
Rys. 8. Połączenia kątowe naro\
nikowe graniaków (kątowe płaskie). Złącza czopowe uciosowe: a) zakładkowe,
b), c) pojedyncze, d), e) podwójne, f) złącze stykowe [6, s. 341]
Rys. 9. Połączenia kątowe naro\
nikowe graniaków (kątowe płaskie). Złącza łącznikowe uciosowe: a), b), c)
wpustkowe, d) kołkowe [6, s. 341]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
14
Rys. 10. Połączenia naro\
nikowe płyt (kątowe ścienne) czołowe. I Złącza wczepowe: a) proste, b) skośne
odkryte, c) skośne półkryte, d) skośne kryte. II Złącza łącznikowe: a) kołkowe prostopadłe, b), c) kołkowe
uciosowe, d) wpustkowe prostopadle, e), f) wpustkowe uciosowe [6, s. 342]
Połączenia naro\
nikowe płyt (kątowe ścienne) mogą być: czołowe, w których złączenie
następuje w bezpośrednich przyczołowych częściach elementów (prostopadły układ włókien
w elementach łączonych), oraz wzdłu\
ne, w których łączy się części le\
ące bezpośrednio przy
bokach elementów (równoległy układ włókien w łączonych elementach).
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
15
Połączenia kątowe ścienne czołowe stosuje się szeroko w konstrukcjach stolarskich,
zwłaszcza w meblarstwie, natomiast połączenia kątowe ścienne wzdłu\
ne stosuje siÄ™ rzadko.
W połączeniach naro\
nikowych płyt (kątowych ściennych) czołowych stosuje się
zazwyczaj złącza wczepowe (wieloczopowe), łącznikowe oraz wręgowe i wpustowe.
W złączach wczepowych stosuje się czopy proste (rys. 10 a) oraz czopy skośne (rys. 10 b, c,
d.) W złączach tych występują czopy odkryte półkryte lub kryte. Odległość między osiami
czopów (podziałka) wynosi od l do 1,5, a w czopach skośnych wyjątkowo do 3 grubości
łączonych elementów. W złączach wczepowych skośnych kąt nachylenia powierzchni
bocznych czopa skoÅ›nego wynosi okoÅ‚o 80°.
Złącza wczepowe odkryte z czopami prostymi są bardziej wytrzymałe i łatwiejsze do
wykonania ni\
złącza wczepowe z czopami skośnymi. Złącza wczepowe z czopami skośnymi
wykonuje się w małych zakładach, nie dysponujących odpowiednimi ściskami monta\
owymi.
ZÅ‚Ä…cza wczepowe odkryte mo\
na stosować w połączeniach, w których dopuszczalna
jest widoczność czół czopów.
Złącza wczepowe skośne półkryte stosuje się w połączeniach zewnętrznych (licowych).
Wysokość czopów wynosi 2/3 do 3/4 grubości łączonych elementów. Kształt, kąt pochylenia
powierzchni bocznych czopa i podziałka są takie jak w złączach odkrytych.
Złącza wczepowe kryte stosuje się w szczególnych wypadkach, gdy chodzi o pełne
zakrycie czół czopów. Czopy i gniazda wykonuje się na 3/4 grubości elementów, a pozostałą
1/4 część Å›cina siÄ™ pod kÄ…tem 45° (na ucios). ZÅ‚Ä…cza te sÄ… trudne do wykonania i maÅ‚o
wytrzymałe. Niektóre stosowane w praktyce sposoby wyznaczania złączy wczepowych
przedstawiono na rys. 11.
Rys. 11. Sposoby wyznaczania złączy wczepowych: a) prostopadłych, b), c), f) odkrytych skośnych przy
prostopadłej krawędzi złącza do boków elementu, g) odkrytych skośnych przy kącie mniejszym lub większym
od prostego, d) półkrytych skośnych, e) krytych skośnych [6, s. 344]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
16
Rys. 12. Połączenia naro\
nikowe płyt (kątowe ścienne) czołowe. Złącza wręgowe: a) wręgowe proste, b)
wręgowe skośne, c) wpustowe pojedyncze proste (wpustowe wręgowe), d) wpustowe podwójne skośne
(wpustowe podwójne uciosowe), e), f) wpustowe zwane maszynowymi [6, s. 344]
Nale\
y pamiętać, \
e w elementach z drewna twardego stosuje się mniejszą podziałkę
czopów ni\
w elementach z drewna miękkiego, np. 4 czopy w elemencie z drewna iglastego
powinny odpowiadać 5 czopom w elemencie z drewna liściastego twardego (przy jednakowej
szerokości złącza).
W konstrukcjach stolarskich, którym nie stawia się du\
ych wymagań, co do
wytrzymałości, stosuje się złącza łącznikowe kołkowe i wpustkowe rys. 10 II  oraz złącza
wręgowe i wpustkowe (rys. 12). Ze względu na oszczędność drewna i łatwość wykonywania
złącza łącznikowe stosuje się w połączeniach naro\
nikowych elementów płytowych w coraz
szerszym zakresie.
W połączeniach naro\
nikowych płyt (kątowych ściennych) wzdłu\
nych stosuje siÄ™
złącza, stykowe, wręgowe i wpustkowe (rys. 13) [6, s. 345]
Rys. 13. Połączenia naro\
nikowe płyt (kątowe ścienne) wzdłu\
ne. ZÅ‚Ä…cza: a) stykowe, b) wpustowe pojedyncze
proste (wpustowe wręgowe), c) wpustkowe uciosowe [6, s. 345]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
17
Połączenia kątowe pólkrzy\
owe (środkowe)
Połączenia kątowe półkrzy\
owe stosuje siÄ™ w konstrukcjach ramowych i skrzyniowych
do łączenia ich elementów zewnętrznych z elementami wewnętrznymi. W połączeniach tych
stosuje się złącza czopowe i łącznikowe.
W połączeniach półkrzy\
owych graniaków (pół-krzy\
owych płaskich) stosuje się
przewa\
nie złącza jednoczopowe i łącznikowe kołkowe. Czopy pojedyncze przelotowe mogą
być od zewnątrz klinowane. W niektórych konstrukcjach mają zastosowanie złącza klinowe
rozbierane. Typowe przykłady złączy półkrzy\
owych płaskich przedstawiono na rys. 14.
Rys. 14. Połączenia półkrzy\
owe (środkowe) graniaków (półkrzy\
owe płaskie). I Złącza czopowe:
a) pojedyncze przelotowe, b) pojedyncze przelotowe z odsadkami poprzecznymi, c) pojedyncze kryle,
d) podwójne kryte. II Złącza łącznikowe: a) zatyczkowe lub klinowe (czopowe zatyczkowe),
b) kołkowe [6, s. 346]
W połączeniach półkrzy\
owych (środkowych) płyt (półkrzy\
owych ściennych)
zazwyczaj stosuje się złącza jednoczopowe oraz łącznikowe kołkowe (rys. 15) [6, s. 345].
Rys. 15. Połączenia półkrzy\
owe płyt (półkrzy\
owe ścienne). I Złącza czopowe: a) wpustowe (pełne wpustowe),
b) wpustowe jednostronnie ścięte, c) wpustowe dwustronnie ścięte (ostro wpustowe), d) wpustowo-wręgowe,
e) wpustowe, f) półpłetwowe, g) płetwowe (jaskółczy ogon), h) wieloczopowe przelotowe (czopowe zwykłe
przerywane). II Złącze łącznikowe  kołkowe [6, s. 346]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
18
Połączenia kątowe krzy\
owe
Zakres stosowania połączeń krzy\
owych w konstrukcjach meblarskich jest bardzo
ograniczony. Stosuje siÄ™ je niekiedy w konstrukcjach mebli ludowych i w konstrukcjach
drzwi oszklonych innych mebli. Połączenia krzy\
owe słu\
Ä… przewa\
nie do Å‚Ä…czenia
elementów graniakowych o przekroju zbli\
onym do kwadratu lub prostokÄ…ta o stosunku
boków 1:2 (rys. 16).
Rys. 16. Połączenia krzy\
owe graniaków (krzy\
owe płaskie). Złącze zakładkowe proste [6, s. 346]
W połączeniach krzy\
owych przekrój obu łączonych elementów zmniejsza się o połowę,,
co znacznie obni\
a wytrzymałość złącza. Dlatego zamiast połączenia krzy\
owego lepiej jest
stosować podwójne połączenie półkrzy\
owe ze złączami czopowymi lub kołkowymi. [6, s. 347]
Połączenia elementów wykonanych z płyt wiórowych i paz
dzierzowych
Wszystkie wymienione wy\
ej rodzaje złączy stolarskich mogą być stosowane
w połączeniach elementów z drewna litego. Natomiast, jak wykazały badania, nie wszystkie
rodzaje złączy mo\
na uwa\
ać za właściwe w połączeniach elementów wykonywanych z płyt
wiórowych i paz
dzierzowych. Zasadniczym powodem tego ograniczenia jest ró\
nica budowy
i wynikających z niej właściwości mechanicznych drewna litego i tworzyw płytowych.
Połączenia równoległe
Połączenia równoległe elementów z płyt wiórowych i paz
dzierzowych ograniczajÄ… siÄ™
przewa\
nie do łączenia płyt bokami (zwiększenie szerokości lub długości). Płyty wiórowe
wytłaczane mogą być łączone tylko bokami jednoimiennymi, tzn. boki równoległe do
kierunku wytłaczania z równoległymi, a prostopadłe  z prostopadłymi. Zasadniczo mo\
na
łączyć ze sobą tylko płyty tych samych rodzajów i o jednakowej lub zbli\
onej wilgotności
i grubości.
W razie łączenia płyt ró\
nej grubości nale\
y je zestawić w ten sposób, aby płyta grubsza
wystawała ponad cieńszą jednakowo z dwóch stron. W połączeniach nie nara\
onych na
działanie większych obcią\
eń mo\
na stosować złącza stykowe proste sklejane (rys. 17),
natomiast w przypadku większych obcią\
eń zaleca się stosowanie złączy stykowych skośnych
sklejanych rys. 17 b oraz złączy wrębowych sklejanych (rys. 17 c). Nale\
y podkreślić, \
e
okleinowanie łączonych elementów zwiększa znacznie ich wytrzymałość. Wytrzymałość
złączy sklejonych płyt wiórowych nie okleinowanych jest mniejsza od wytrzymałości takich
samych złączy z drewna sosnowego o 10 30%. Jedynie złącze stykowe skośne długości l=3h
rys. 17 b wykazuje prawie taką samą wytrzymałość. Natomiast wytrzymałość złączy płyt
wiórowych sklejanych i oklejanych dwustronnie obłogiem jest znacznie większa (25 55%) od
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
19
wytrzymałości odpowiadających im złączy z drewna sosnowego. W połączeniach płyt, oprócz
podanych na rys. 17, stosuje się złącza przedstawione na rys. 3 [6, s. 348].
Rys. 17. Połączenia równoległe płyt wiórowych. Złącza: a) stykowe proste, b) stykowe skośne, c) stykowe
wrębowe, d) wpustkowe, e) zakładkowe proste, f) kołkowe, g) wpustowo-wypustowe [6, s. 348]
Połączenia kątowe
W połączeniach kątowych elementów z płyt wiórowych i paz
dzierzowych prasowanych
nie wyró\
nia się połączeń wzdłu\
nych i czołowych. W przypadku łączenia płyt wiórowych
wytłaczanych nie nale\
y łączyć ze sobą boków elementów o ró\
nym usytuowaniu w stosunku
do kierunku wytłaczania (podobnie jak w połączeniu równoległym).
Badania złączy przedstawionych na rys. 18 wykazały, \
e do łączenia płyt wiórowych
najwłaściwsze są złącza kołkowe. Średnica kołka (zale\
na od grubości płyty) zwykle równa
się połowie grubości elementów. Do łączenia płyt o grubości mniejszej ni\
12 mm zaleca siÄ™
wpustki zamiast kołków. Rozstaw kołków (odległość między osiami sąsiednich kołków)
wynosi zazwyczaj 50 mm.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
20
Rys. 18. Połączenia kątowe naro\
nikowe (ścienne) płyt wiórowych i paz
dzierzowych. ZÅ‚Ä…cza: a) stykowe,
b) z obcym piórem, c) kołkowe (kołki kryte), d) kołkowe (kołki przelotowe), e) uciosowe, f) uciosowe z kątową
listwÄ… wzmacniajÄ…cÄ…, g) uciosowe wpustkowe, h) uciosowe wpustkowe z kÄ…towÄ… listwÄ… wzmacniajÄ…cÄ…,
l) uciosowe kołkowe, k) uciosowe kołkowe z kątową listwą wzmacniającą, l) uciosowe wklejkowe, m) wręgowe
proste, n) wczepowe proste, o) wczepowe skośne, p) rozłączne ze ściągaczem metalowym mimośrodowym,
r) rozłączne ze ściągaczem specjalnym śrubowym [6, s. 349]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
21
W połączeniach naro\
nikowych uciosowych kołek umieszcza się prostopadle do
powierzchni uciosu, mo\
liwie najbli\
ej wewnętrznego kąta łączonych płyt. Długość kolka
w płytach grubości 18 mm przyjmuje się w granicach 16 20 mm.
Złącza wpustkowe mają podobną wytrzymałość jak złącza kołkowe, lecz są trudniejsze
do wykonania. Najmniej przydatne do łączenia płyt wiórowych i paz
dzierzowych są złącza
wręgowe ze względu na znaczne osłabienie łączonych elementów wycięciami.
Złącza wczepowe są trudne do wykonania i dlatego nie powinno się ich stosować
w połączeniach płyt wiórowych i paz
dzierzowych.
W grupie złączy uciosowych największą wytrzymałością wyró\
niają się złącza
wzmocnione listwÄ… kÄ…towÄ….
Wśród wymienionych wy\
ej złączy nierozłącznych złącza elementów z drewna
sosnowego sÄ… przewa\
nie bardziej wytrzymałe ni\
złącza płyt, natomiast złącza rozłączne
płyt dorównują wytrzymałością złączom drewna sosnowego.
Obecnie do płyt wiórowych stosuje się nowe rodzaje złączy rozłącznych z łącznikami
metalowymi i z tworzyw sztucznych, przedstawione w rozdziale 4.2. poradnika.
Przedstawione na rys. 18 przykładowe wymiary złączy umo\
liwiają jedynie porównanie
właściwości ró\
nego typu połączeń kątowych płyt wiórowych i paz
dzierzowych.
Zalecane do stosowania wymiary prostopadłych złączy kołkowych, mających
podstawowe znaczenie w przemysłowej produkcji mebli dokątowego (naro\
nikowego)
łączenia elementów płytowych, przedstawiono na rys. 19, a zalecane wymiary kołków podano
na rys. 20. Powierzchnia kołków mo\
e być gładka lub rowkowana. Układ włókien w drewnie
kołków powinien być równoległy do ich osi [6, s. 350].
Rys. 19. Połączenia kątowe naro\
nikowe płyt. Złącze łącznikowe prostopadłe kołkowe.
(Wymiary kołków wg rys. 26) [6, s. 350]
Średnica Odchyłka Długość Odchyłka Długość ścięcia
d l L1
5 22, 25, 28, 32
6 25, 28, 32, 36
8 28, 32, 36, 40
10 +0,2 32, 36, 40, 45 Ä…0,3 2
12 36, 40, 45, 50
16 45, 50, 56, 60
20 55, 60,63
Rys. 20. Wymiary kołków [6, s. 351]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
22
Połączenia kątowe półkrzy\
owe (środkowe)
W kątowych półkrzy\
owych połączeniach płyt wiórowych i paz
dzierzowych najbardziej
wytrzymałe są złącza wpustkowe. Dobrym materiałem na wpustki jest sklejka wodoodporna
grubości 5 mm i szerokości równej grubości łączonych płyt. Rodzaje stosowanych złączy
przedstawiono na rys. 21.
W konstrukcjach meblarskich nara\
onych na działanie du\
ych obciÄ…\
eń stosuje się złącza
wzmocnione listwami kątowymi, dzięki którym wytrzymałość złącza znacznie się zwiększa
(do 3 razy).W konstrukcjach o małym obcią\
eniu mo\
na stosować złącza stykowe. Wybór
złącza zale\
y od konstrukcji. Pamiętać jednak nale\
y, \
e złącza połączeń kątowych płyt
wiórowych i paz
dzierzowych są zwykle mniej odporne na działanie sił niszczących ni\

odpowiadające im złącza z drewna litego.
Rys. 21. Połączenia kątowe półkrzy\
owe (środkowe) płyt wiórowych i paz
dzierzowych. ZÅ‚Ä…cza: a) stykowe,
b) stykowe z kÄ…towÄ… listwÄ… wzmacniajÄ…cÄ…, c) stykowe z dwiema kÄ…towymi listwami wzmacniajÄ…cymi,
d) pełnowpustowe, e) pełnowpustowe z kątową listwą wzmacniającą, f) pełnowpustowe z dwiema kątowymi
listwami wzmacniającymi, g) wręgowo-wpustowe, h) kołkowe, i) kołkowe z kątową listwą wzmacniającą,
k) wpustkowe, l) wpustkowe z kÄ…towÄ… listwÄ… wzmacniajÄ…cÄ…, m) wpustkowe z dwiema kÄ…towymi listwami
wzmacniajÄ…cymi [6, s. 351]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
23
4.1.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Co to jest element?
2. Jaka jest ró\
nica pomiędzy elementem graniakowym a płytowym?
3. Co nazywamy połączeniem?
4. Co nazywamy złączem?
5. Gdzie mają zastosowanie połączenia równoległe?
6. Gdzie mają zastosowania połączenia równoległe czołowe?
7. Ile wynosi wysokość czopów w połączeniach czopowych krytych?
8. Jaka powinna być wilgotność łączonych elementów?
9. Co to jest wczep odkryty?
10. Co nale\
y zastosować do łączenia płyt o grubości poni\
ej 12 mm?
11. Jakie złącza mo\
na zastosować w połączeniach kątowych płyt wiórowych?
4.1.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Rozpoznaj i nazwij połączenia stolarskie występujące w wyrobach stolarskich.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) przeczytać literaturę dotyczącą podziału i zastosowania połączeń,
2) dokonać analizy konstrukcji stolarskiej,
3) rozpoznać zastosowane w konstrukcji złącza,
4) zanotować wyniki pracy,
5) ocenić oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
- konstrukcje wyrobów stolarskich,
- foliogramy plansze z połączeniami stolarskimi,
- przybory do pisania,
- literatura z rozdziału 6.
Ćwiczenie 2
Wykonaj złącze czopowe prostopadłe pojedyncze przelotowe.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) przeczytać literaturę dotyczącą zasad wykonywania złączy czopowych,
2) dokonać analizy rysunku profilu do wykonania,
3) określić kolejność wykonywanych czynności,
4) dokonać wyboru obrabiarki do wykonywanej operacji,
5) ustalić parametry skrawania,
6) zamocować frez na wrzecionach,
7) dokonać regulacji odległości frezów,
8) ustawić prowadnice i urządzenia ochronne,
9) wykonać frezowanie próbne,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
24
10) sprawdzić czy wymiary wykonanego profilu są zgodne z wymiarami na rysunku,
11) ocenić oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
 zestaw frezów nasadzanych,
 frezarka dolnowrzecionowa,
 tarcica,
 narzędzia kontrolno-pomiarowe,
 rysunek wykonawczy złącza,
 literatura z rozdziału 6.
Ćwiczenie 3
Wykonaj połączenie naro\
nikowe uciosowe graniaków  czopowe pojedyncze.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) przeczytać literaturę dotyczącą zasad wykonywania złączy,
2) dokonać analizy rysunku profilu do wykonania,
3) określić kolejność wykonywanych czynności,
4) przygotować stanowisko pracy,
5) dokonać doboru narzędzia i urządzenia do wykonania złącza,
6) wykonać trasowanie złącza,
7) wykonać złącze,
8) sprawdzić, czy wymiary wykonanego profilu są zgodne z wymiarami na rysunku,
9) ocenić poprawność wykonanego ćwiczenia.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
- tarcica,
- przyrzÄ…dy traserskie,
- narzędzia do ręcznej obróbki drewna,
- narzędzia pomiarowe i sprawdziany,
- normy bran\
owe dotyczące połączeń i złączy stolarskich,
- przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy oraz ochrony przeciwpo\
arowej,
- literatura z rozdziału 6.
Ćwiczenie 4
Wykonaj złącze kątowe naro\
nikowe ścienne z drewna litego.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) przeczytać literaturę dotyczącą zasad wykonywania złączy naro\
nikowych sciennych,
2) dokonać analizy rysunku złącza do wykonania,
3) określić kolejność wykonywanych czynności,
4) dokonać wyboru obrabiarki do wykonywanej operacji,
5) ustalić parametry skrawania,
6) zamocować frez na wrzecionach,
7) dokonać regulacji odległości frezów,
8) ustawić prowadnice i urządzenia ochronne,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
25
9) wykonać frezowanie próbne,
10) sprawdzić czy wymiary wykonanego profilu są zgodne z wymiarami na rysunku,
11) ocenić poprawność wykonanego ćwiczenia.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
 zestaw frezów nasadzanych,
 frezarka dolnowrzecionowa,
 tarcica,
 narzędzia kontrolno-pomiarowe,
 rysunek wykonawczy złącza,
 literatura z rozdziału 6.
Ćwiczenie 5
Wykonaj połączenie kątowe naro\
nikowe płyt wiórowych; z obcym piórem, kołkowe.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) przeczytać literaturę dotyczącą zasad wykonywania złączy naro\
nikowych sciennych,
2) dokonać analizy rysunku złącza do wykonania,
3) określić kolejność wykonywanych czynności,
4) wykonać trasowanie elementów,
5) dokonać wyboru obrabiarek do wykonywanej operacji,
6) ustalić parametry skrawania,
7) ustawić prowadnice i urządzenia ochronne,
8) wykonać frezowanie wpustu,
9) wykonać wiercenie gniazd,
10) sprawdzić czy wymiary wykonanego profilu są zgodne z wymiarami na rysunku,
11) ocenić poprawność wykonanego ćwiczenia.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
 zestaw frezów nasadzanych,
 frezarka dolnowrzecionowa,
 wiertarka pionowa,
 płyta wiórowa,
 narzędzia kontrolno-pomiarowe,
 rysunek wykonawczy złącza,
 literatura z rozdziału 6.
Ćwiczenie 6
Wykonaj złącze półkrzy\
owe graniaków.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) przeczytać literaturę dotyczącą zasad wykonywania złączy półkrzy\
owych,
2) dokonać analizy rysunku złącza do wykonania,
3) określić kolejność wykonywanych czynności,
4) wykonać trasowanie elementów,
5) dokonać wyboru obrabiarek do wykonywanej operacji,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
26
6) ustalić parametry skrawania,
7) ustawić prowadnice i urządzenia ochronne,
8) wykonać piłowanie elementów na długość i szerokość,
9) wykonać frezowanie gniazda,
10) wykonać frezowanie czopu,
11) sprawdzić czy wymiary wykonanego profilu są zgodne z wymiarami na rysunku,
12) ocenić poprawność wykonanego ćwiczenia.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
 zestaw frezów nasadzanych,
 frezarka dolnowrzecionowa,
 wiertarko-frezarka pozioma,
 pilarka stolarska,
 tarcica,
 narzędzia kontrolno-pomiarowe,
 rysunek wykonawczy złącza,
 literatura z rozdziału 6.
4.1.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) wyjaśnić, co to jest element w wyrobie stolarskim?
2) wyjaśnić ró\
nicę pomiędzy elementem graniakowym a płytowym?
3) określić, co to jest połączenie?
4) wyjaśnić, co to jest złącze?
5) określić zastosowanie połączeń równoległych?
6) określić zastosowanie połączeń równoległych czołowych?
7) określić wysokość czopów w połączeniach czopowych krytych?
8) scharakteryzować wczepy odkryte?
9) scharakteryzować sposoby łączenia płyt o grubości poni\
ej 12 mm?
10) scharakteryzować złącza stosowane w połączeniach kątowych płyt
wiórowych?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
27
4.2. Okucia i Å‚Ä…czniki stosowane w meblarstwie
4.2.1. Materiał nauczania
Wiadomości ogólne i podział okuć
Okucia są to ró\
norodne części składowe wyrobów stolarskich, pełniące w ich
konstrukcji funkcję pomocniczą lub uzupełniającą, wykonane z metali, tworzyw sztucznych
lub z obu tych materiałów. Okucia często mają cechy zdobnicze. Ich wpływ na jakość
wyrobu, a zwłaszcza trwałość, funkcjonalność oraz estetykę, jest znaczny, a dla wielu
wyrobów decydujący. Z tego względu wykonanie okuć powinno odznaczać się szczególną
starannością. W wyrobach stolarskich stosuje się wiele okuć o ró\
nym przeznaczeniu.
Do niedawna okucia produkowano wyłącznie ze stali, aluminium, mosiądzu lub innych
stopów. W ostatnich latach du\
y wpływ na zwiększenie asortymentu okuć wywarło
zastosowanie do ich produkcji tworzyw sztucznych. Właściwości tych tworzyw, np. wysoka
wytrzymałość mechaniczna i odporność na działanie korozji, w połączeniu z małą masą, są
przyczyną stałego zwiększania ich udziału w produkcji okuć.
Właściwości estetyczne okuć stalowych lepszej jakości podwy\
sza siÄ™ przez niklowanie,
chromowanie lub mosiądzowanie. Okucia gorszej jakości pokrywane są tylko lakierami lub
oksydowane. Okucia stosowane w wyrobach stolarskich dzieli się ogólnie na meblowe
i budowlane.
Przedstawiony w tabeli 1 dalszy podział okuć, zale\
ny od spełnianej przez nie funkcji,
odnosi się zarówno do okuć meblowych, jak i budowlanych [6, s. 167].
Tabela 1. Podział okuć w wyrobach stolarskich [6, s. 168]
bez kluczy (m.in. Zatrzaski, zasuwki, zasuwy, zasuwnice,
zakrętki)
zamykajÄ…ce
z kluczem (zamki)
Okucia
łączące nieruchome (złącza)
obrotowe (zawiasy)
uchwytowe (uchwyty, klamki)
zabezpieczajÄ…ce (ochraniajÄ…ce), przytrzymujÄ…ce i specjalne
Charakterystyka okuć
Okucia zamykajÄ…ce bez kluczy
W tej grupie okuć rozró\
nia siÄ™ okucia meblowe zatrzaski i zasuwki oraz okucia
budowlane zatrzaski, zasuwy, zasuwnice, zakrętki, zamki bezkluczowe, zamykacze i
samozamykacze.
Stosowane w meblarstwie zatrzaski kulkowe działają na zasadzie wypychania sprę\
ynÄ…
z oprawy zatrzasku części kulki i wpychania jej w odpowiednio ukształtowane gniazdo lub
zaczep rys. 22 .W nieco inny sposób działają zatrzaski wałkowe sprę\
ynowe oraz języczkowe
rys. 22 g. Stosuje się równie\
zatrzaski magnetyczne rys 22 h. działające w wyniku siły
przyciągania magnesu umieszczonego w oprawie jednej z dwóch części zatrzasku. Te
nowoczesne zatrzaski odznaczają się działaniem bezszelestnym.
Zasuwki słu\
ą w meblarstwie najczęściej do unieruchamiania jednego skrzydła
dwuskrzydłowych drzwi większych mebli, np. szaf. Rozró\
nia siÄ™ kilka odmian zasuwek
w zale\
ności od sposobu ich przytwierdzania (wierzchnie, wpuszczane) oraz kształtu
i usytuowania części ruchomej, czyli suwaka. Na rysunku 22 II a, b przedstawiono dwie
odmiany zasuwek wierzchnich (nakładanych).
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
28
Rys. 22. Okucia meblowe zamykajÄ…ce bez kluczy. I Zatrzaski: a) jednokulkowy wpuszczany, 6) jednokulkowy
wierzchni, c) dwukulkowy wierzchni, d) jednowałkowy wierzchni, e) dwuwałkowy wierzchni, f) sprę\
ynowy
wierzchni, g) języczkowy, n) magnetyczny. II Zasuwki: a) wierzchnia prosta, b) wierzchnia odgięta [6, s. 169]
Zamki zamykane kluczem
Zamki meblowe dzieli się według sposobu ich zamocowania na wpuszczane oraz
wierzchnie, czyli nakładane. Pod względem konstrukcyjnym rozró\
nia siÄ™ zamki zastawkowe,
majÄ…ce wewnÄ…trz specjalne blaszki zabezpieczajÄ…ce (zastawki), zamki bezzastawkowe
i bębenkowe.
Ze względu na sposób zamykania rozró\
nia się najczęściej występujące zamki
zasuwkowe (suwakowe) oraz zamki skrzydełkowe, zaczepowe i zasuwnicowe (baskilowe).
Nazwa tych zamków wskazuje jednocześnie na rodzaj elementu zamykającego. Do
zamykania pionowych drzwi meblowych oraz szuflad stosuje się głównie zamki zasuwkowe
rys. 23. Mogą one być wykonane jako lewe i prawe lub jako zamki uniwersalne, zarówno do
drzwi lewych, jak i prawych. Do zamykania drzwi (klap) poziomych u\
ywa się zamków
skrzydełkowych, a do drzwi \
aluzjowych  zamków zaczepowych [6, s. 171].
Rys. 23. Zamki meblowe: a) zasuwkowy, wpuszczany wewnętrzny, b) zasuwkowy wpuszczany zewnętrzny,
c) zasuwkowy wpuszczany bębenkowy, d) zasuwkowy pół-wpuszczany okrągły, e) zasuwkowy wierzchni,
f) skrzydełkowy, g) zaczepowy, h) centralny zasuwnicowy (baskilowy) [6, s. 171]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
29
Zamki zasuwnicowe baskilowe, utworzone z właściwego zamka i dwóch prętów
o łącznej długości równej wysokości drzwi rys. 23-h, umo\
liwiajÄ… ich sztywne zamocowanie
w trzech punktach. SÄ… one przeznaczone do zamykania wysokich drzwi meblowych.
Okucia Å‚Ä…czÄ…ce
Okucia łączące słu\
ą do rozłącznego lub nierozłącznego łączenia poszczególnych
elementów lub zespołów wyrobów stolarskich w sposób nieruchomy (złącza) lub obrotowy
(zawiasy).
ZÅ‚Ä…cza
Stosowanie okuć jako złączy łącznikowych jest coraz bardziej powszechne. Dotyczy to
szczególnie konstrukcji mebli Okucia te zastępują w wielu wypadkach tradycyjne złącza
stolarskie i są powszechnie stosowane m. in. w meblach rozkładanych. Od dawna stosuje się
złącza śrubowe, słu\
ące do kątowego łączenia wieńców i boków szaf. Specjalne odmiany
złączy śrubowych są przeznaczone do połączeń równoległych w meblach segmentowych, do
przytwierdzania nóg oraz do połączeń kątowych w meblach szkieletowych i skrzyniowych
(tzw. śruby młotkowe  rys. 24 e).
Rys. 24. Okucia Å‚Ä…czÄ…ce nieruchome części mebli (zÅ‚Ä…cza): a ÷ e) Å›rubowe, f) zaczepy, g) obejmy, h) pÅ‚ytki
[6, s. 174]
Przedstawione na rysunku złącza śrubowe są jedynie przykładami spośród wielu
istniejących odmian tych okuć. Jako okucia łączące nieruchome części mebli stosuje się
równie\
specjalne zaczepy, obejmy i płytki rys. 24 f, g.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
30
Rys. 25. Okucia łączące nieruchome części mebli (złącza): a) mimośrodowe (z przykręconą wpustką
zaczepową), b) zaczepowe, c) sposób wykonywania połączenia przy u\
yciu złącza mimośrodowego [6, s. 175]
Rys. 26. Zawiasy meblowe: a) splatany taśmowy, b) odcinkowy nierozłączny, c) odcinkowy kątowy rozłączny,
d) jednoczopikowy, e) dwuczopikowe z ograniczonym kątem obrotu, f) walcowy (kołkowy), g) puszkowe
przegubowe [6, s. 176]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
31
Rys. 27. Sposób montowania zawiasów przegubowych puszkowych [6, s. 176]
Jak wynika z rysunku, w celu przytwierdzenia niektórych okuć trzeba u\
yć dodatkowych
łączników, tj. wkrętów, omówionych poni\
ej.
Ciągły postęp w zakresie złączy łącznikowych doprowadził do pojawienia się wielu
nowych wzorów okuć. Umo\
liwiając szybkie wykonywanie połączeń trwałych, przyczyniają
siÄ™ one do znacznego usprawnienia monta\
u. Nale\
ą do nich m.in. rozłączone złącza
mimośrodowe i zaczepowe. Na rysunku 25 przedstawiono przykładowo złącze mimośrodowe
i zaczepowe produkcji krajowej, stosowane do połączeń kątowych elementów mebli
skrzyniowych [6, s. 177].
Zawiasy
Bardzo du\
e znaczenie w produkcji wyrobów stolarskich mają obrotowe okucia
łączące, czyli zawiasy. Dzieli się je na rozłączne i nierozłączne Zawiasy meblowe są
ró\
norodne. Do pionowych drzwi meblowych (obracanych na osi pionowej) stosuje siÄ™
splatane zawiasy taśmowe, ró\
ne odmiany zawiasów odcinkowych zawiasy czopikowe
zwyczajne, szeroko stosowane zawiasy walcowe (kołkowe) oraz puszkowe zawiasy
przegubowe. Są one w poło\
eniu zamkniętym całkowicie niewidoczne, równie\
przy
drzwiach nakładanych. Na rysunku 27 przedstawiono sposób montowania tego rodzaju
zawiasów. Niekiedy dla zwiększenia estetyki mebli zawiasy się eksponuje, np. przy
wytwarzaniu mebli stylizowanych. Stosuje się wówczas np. zawiasy \
ołędziowe i ozdobne
rys. 28. Przy drzwiach meblowych poziomych, nazywanych klapami, stosuje siÄ™ zawiasy
czopikowe z ograniczonym kÄ…tem obrotu.
Rys. 28. Zawiasy meblowe: a) \
ołędziowy, b) ozdobny [6, s. 178]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
32
Okucia uchwytowe
Okucia uchwytowe ułatwiają otwieranie ruchomych części wyrobów stolarskich. Okucia
te, wykonywane z metalu, drewna lub tworzyw sztucznych, spełniają równie\
funkcje
dekoracyjne.
Rys. 29. Meblowe okucia uchwytowe. I Gałki: a) zwykła, b) ozdobna, c) walcowa, d) profilowa.
II Uchwyty: a÷d) prÄ™towe  zwykÅ‚y, walcowy, ozdobny, ozdobne uchylne, e) okrÄ…gÅ‚y miseczkowy wpuszczany,
f) listwowy [6, s. 179]
Meblowe okucia uchwytowe występują jako gałki oraz pręty, miseczki i listwy (rys. 29).
Niektóre ozdobne odmiany uchwytów prętowych przeznacza się do wyrobów wzorowanych
na meblach stylowych.
Okucia zabezpieczajÄ…ce (ochraniajÄ…ce), przytrzymujÄ…ce i specjalne
W meblarstwie okucia zabezpieczające i przytrzymujące słu\
Ä… do zabezpieczenia
wyrobów stolarskich przed uszkodzeniem lub do utrzymania ich części w wymaganym
poło\
eniu. Okucia meblowe tego rodzaju obejmują: wpustki i tarczki do kluczy ślizgacze,
chroniÄ…ce meble przy ich przemieszczaniu, ro\
nego rodzaju wsporniki, np. wsporniki do
półek oraz podpórki (rozwórki) do klap, a tak\
e rozmaite zaciski, w tym zaciski do luster
i szyb (rys. 30).
Rys. 30. Meblowe okucia zabezpieczajÄ…ce i przytrzymujÄ…ce: a÷c) wpustki do kluczy  zwyczajna, prostokÄ…tna,
okrÄ…gÅ‚a, d) tarczka kluczowa, e÷g) Å›lizgacze, h, i) wsporniki półek  kolkowy, Å‚opatkowy, j) podpórka
(rozwórka) do klap, k) zacisk do luster, f) zacisk do szyb [6, s. 180]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
33
Do okuć specjalnych, wykazujących pod względem funkcji niektóre cechy wspólne
z wymienionymi asortymentami, nale\
ą podnośniki, nó\
ki i kółka meblowe oraz prowadnice
(rys. 31) [6, s. 181].
Rys. 31. Meblowe okucia specjalne: a) podnośnik do tapczanu, b, c) nó\
ki meblowe kwadratowa i okrągła,
d) kółko meblowe, e) metalowa prowadnica szuflad z prowadnikiem [6, s. 181]
A
Ä…czniki metalowe
A
ączniki metalowe są to metalowe części złączne, słu\
ące do przytwierdzania okuć lub
bezpośredniego łączenia elementów w wyrobach stolarskich. Do łączników tych zalicza się
śruby i wkręty do drewna oraz gwoz
dzie i zszywki.
Rys. 32. WkrÄ™ty i Å›ruby: a÷e) wkrÄ™ty do drewna z Å‚bem pÅ‚askim sto\
kowym, kulistym, sto\
kowym
soczewkowym, czworokątnym, sześciokątnym, f) wkręt do płyt wiórowych, g) śruba noskowa z łbem
grzybkowym [6, s. 182]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
34
Rys. 33. Wkręty do drewna [3, s. 45]
Wkręty i śruby stosuje się powszechnie w konstrukcjach wyrobów stolarskich. Składają
siÄ™ one z Å‚ba i nagwintowanego trzpienia. ZaletÄ… ich stosowania jest m.in. mo\
liwość
tworzenia połączeń rozłącznych. Pod względem kształtu łba rozró\
nia się wkręty z łbem
sto\
kowym kulistym, sto\
kowym soczewkowym oraz wkręty z łbem czworokątnym
i sześciokątnym (rys. 32). Trzy pierwsze rodzaje wkrętów mają nacięcia do wkrętaka,
a pozostałe dwa wkręca się kluczami do śrub.
Wkręty całkowicie lub częściowo wpuszczane w materiał stosuje się zale\
nie od
wymogów estetycznych oraz konstrukcji wyrobu. Wkręty z nacięciami do wkrętaka mają
Å›rednicÄ™ Å‚ba 2,8÷20 mm, a dÅ‚ugość 6÷150 mm. Symbol wkrÄ™ta, np. 4 x 30, oznacza wkrÄ™t
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
35
o średnicy trzpienia 4 mm i długości 30 mm. Wymiar długości odnosi się do największej
głębokości, na jaką mo\
e być on wkręcony w materiał.
Wkręty do drewna tylko częściowo zachowują swoje zalety w zastosowaniu do tworzyw
drzewnych, takich jak płyty wiórowe. W wyniku odmiennej od drewna litego struktury przy
wkręcaniu następuje wykruszanie cząsteczek drewna. Powoduje to, szczególnie przy
kilkakrotnym wkręcaniu i wykręcaniu, zniszczenie miejsc zaczepienia zwojów gwintu.
Dlatego do płyt wiórowych stosuje się wkręty specjalne, ró\
niące się od wkrętów do drewna
mniejszym kątem i większym skokiem gwintu, mniejszą średnicą trzpienia oraz
nagwintowaniem na całej jego długości.
Do naro\
nikowych połączeń płyt wiórowych bywa przydatny łącznik typu Konfirmat
(rys. 34). Przy jego u\
yciu w czole jednego elementu wykonuje się otwór średnicy o 0,2 mm
mniejszej od średnicy końcowej części trzpienia. Otwór w drugim elemencie powinien mieć
Å›rednicÄ™ o 0,5÷1,0 mm wiÄ™kszÄ… od Å›rednicy walcowej części Å‚ba Å‚Ä…cznika.
Rys. 34. A
ącznik typu Konfirmant do płyt wiórowych [6, s. 183]
Śruby, w odró\
nieniu od ostro zakończonych wkrętów, są zakończone gwintem do
nakrętek. Symbol śruby, np. M6 x l00, oznacza śrubę z gwintem metrycznym o średnicy
gwintu 6 mm i długości 100 mm.
Wkręty i śruby produkuje się na ogół ze stali. Wkręty stalowe są często mosiądzowane,
niklowane lub chromowane. W wyrobach wysokiej jakości stosuje się wkręty wytwarzane
z mosiÄ…dzu [6, s. 184]
Gwoz
dzie wytwarza się w ró\
nych odmianach zale\
nie od ich przeznaczenia. Przy
wytwarzaniu mebli stosowanie gwoz
dzi ogranicza się tylko do prac tapicerskich. Połączenia
elementów na gwoz
dzie są nierozłączne i słabsze od połączeń na wkręty. Szersze
zastosowanie znajdujÄ… gwoz
dzie w produkcji skrzynek i drobnych wyrobów stolarskich.
Wymiary gwoz
dzi oznacza się podając ich grubość i długość w milimetrach. Gwoz
dzie
wytwarza się głównie z drutu lub taśmy stalowej.
Zszywki metalowe (rys. 35) stosuje się obecnie głównie w pracach tapicerskich.
W przemysłowej produkcji mebli zszywek u\
ywa się do łączenia ścian tylnych z korpusami
mebli skrzyniowych. Zszywki wbija siÄ™ w drewno zszywaczami pneumatycznymi. Wymiary
zszywek zale\
Ä… od przeznaczenia i wynoszÄ…: grubość 0,5÷1,5 mm, szerokość 10÷30 mm oraz
wysokość 10÷40 mm.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
36
Rys. 35. Zszywki metalowe [6, s. 185]
4.2.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jaka funkcję pełnią okucia w wyrobach stolarskich?
2. Co to jest Å‚Ä…cznik?
3. W jaki sposób klasyfikujemy zamki meblowe ze względu na sposób zamocowania?
4. Do czego słu\
Ä… okucia Å‚Ä…czÄ…ce?
5. Z jakich materiałów wytwarza się najczęściej okucia uchwytowe?
6. Jakie zastosowanie majÄ… okucia zabezpieczajÄ…ce?
7. Jakie rodzaje uchwytów stosuje się w meblach?
8. Jaki kształt mają łby wkrętów do drewna?
9. Do czego słu\
Ä… zszywki?
10. Jaki Å‚Ä…cznik zastosujesz do naro\
nikowych połączeń płyt wiórowych?
4.2.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Wykonaj złącze elementów mebli składanych.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) przeczytać literaturę dotyczącą zasad wykonywania złączy rozłącznych,
2) dokonać analizy rysunku profilu do wykonania,
3) określić kolejność wykonywanych czynności,
4) dokonać wyboru okucia na podstawie rysunku,
5) dokonać wyboru obrabiarki do wykonywanej operacji,
6) ustalić parametry skrawania,
7) ustawić prowadnice i urządzenia ochronne,
8) wykonać wiercenie,
9) sprawdzić czy wymiary wykonanego profilu są zgodne z wymiarami na rysunku,
10) ocenić poprawność wykonanego ćwiczenia.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
 wiertarka pionowa,
 zestaw wierteł,
 płyta wiórowa,
 narzędzia kontrolno-pomiarowe,
 rysunek wykonawczy złącza,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
37
 katalogi okuć i akcesoriów meblowych,
 okucia łączące mimośrodowe,
 literatura z rozdziału 6.
Ćwiczenie 2
Wykonaj połączenie elementów płytowych mebli przy u\
yciu łączników metalowych.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) dokonać analizy rysunku połączenia,
2) dokonać wyboru łącznika,
3) dokonać wyboru obrabiarki do wykonywanej operacji,
4) ustalić parametry skrawania,
5) ustawić prowadnice i urządzenia ochronne,
6) wykonać wiercenie,
7) sprawdzić czy wymiary wykonanego gniazda są zgodne z wymiarami na rysunku,
8) ocenić poprawność wykonanego ćwiczenia.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
 wiertarka pionowa,
 zestaw wierteł,
 płyta wiórowa,
 narzędzia kontrolno-pomiarowe,
 rysunek wykonawczy złącza,
 katalogi okuć i akcesoriów meblowych,
 Å‚Ä…czniki typu Konfirmat,
 literatura z rozdziału 6.
4.2.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) wyjaśnić, jaką funkcję pełnią okucia w wyrobach stolarskich?
2) wyjaśnić pojęcie łącznika?
3) dokonać podziału zamków meblowych ze względu na sposób
zamocowania?
4) wskazać zastosowanie okuć łączących?
5) scharakteryzować materiały z jakich wytarzane są okucia uchwytowe?
6) określić zastosowanie okuć zabezpieczających?
7) scharakteryzować rodzaje uchwytów stosownych w meblach?
8) scharakteryzować kształt łba wkrętów stosownych do łączenia elementów
z drewna i tworzyw drzewnych?
9) określić zastosowanie zszywek?
10) scharakteryzować łącznik stosowny do naro\
nikowych połączeń
płytowych?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
38
4.3. Rysunek zawodowy dotyczący połączeń stolarskich
4.3.1. Materiał nauczania
ZÅ‚Ä…cza stolarskie w rzutach prostokÄ…tnych
ZÅ‚Ä…cza stolarskie i ich elementy mo\
na traktować jako bryły geometryczne
z odpowiednimi wycięciami. Rzutowanie złączy mo\
na wykonywać w sposób uproszczony,
tzn. pomijając układ osi, a prowadząc tylko linie odnoszące. O liczbie rzutów będzie
decydować kształt, liczba i rodzaj wycięć oraz ustawienie w stosunku do płaszczyzn rzutów.
Je\
eli np. ramiak ma kształt prostokątny, a wycięcia są proste, to liczbę rzutów mo\
na
ograniczyć do jednego, w innych wypadkach wystąpią dwa (rys. 36) lub trzy (rys. 37)
i (rys. 38).
Rys. 36. Element złącza czopowo-uciosowego w dwóch rzutach [7, s. 75]
Rys. 37. Element złącza czopowego z odsadzeniem: a) w izometrii, b) w rzutach prostokątnych [7, s. 75]
Rys. 38. Element złącza czopowego: a)w izometrii, b) w rzutach prostokątnych [7, s. 76]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
39
Istotny wpływ na liczbę rzutów i ich czytelność ma ustawienie elementu w stosunku do
płaszczyzny rzutów. Rysunek 39 przedstawia złącze kątowe zakładkowe, gdzie krawędzie są
pokazane linią kreskową (strzałka l na rys. 39 a wskazuje stronę, od której rysownik wykonał
rzut pionowy). Rysunek ten staje siÄ™ bardziej czytelny, je\
eli kierunek rzutowania zostanie
przyjęty od strony przeciwnej (strzałka 2, rys. 39 a).
Rys. 39. Element złącza kątowego zakładkowego: a) w izometrii, b) i c) w rzutach prostokątnych [7, s. 76]
Elementy innych złączy stolarskich w rzutach prostokątnych przedstawiają rysunki 40 i 41.
Rys. 40. Element złącza krzy\
owego w trzech rzutach [7, s. 76]
Rys. 41. Element złącza naro\
nikowego płyt na wczepy skośne odkryte [7, s. 76]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
40
Zasady wykonywania połączeń stolarskich i wymiarowanie złączy
Zasady wykonywania połączeń stolarskich
Połączenia stolarskie nale\
y wykonywać zgodnie z ni\
ej omówionymi zasadami:
1. Drewno przeznaczone na łączone elementy powinno być zdrowe, bez wad,
o prawidłowym układzie włókien i wysuszone do stopnia wilgotności odpowiadającego
przeznaczeniu wyrobu.
2. A
ączone elementy muszą mieć jednakowy stopień wilgotności.
3. Elementy z drewna litego łączone w płyty powinno się układać w takim porządku, aby
stykały się ze sobą elementy o zbli\
onej szerokości słojów oraz (co jest widoczne na
czołach elementów) biel z bielem, twardziel z twardziela. W wyrobach o niewidocznej
strukturze drewna elementy prawe i lewe nale\
y układać naprzemianlegle, a w wyrobach,
w których struktura będzie widoczna i decydują względy estetyczne, elementy prawe
układa się z jednej strony. Nie nale\
y łączyć w ten sposób tarcicy bocznej, poniewa\

otrzymane płyty łatwo ulegają spaczeniu.
4. Nie nale\
y łączyć w płyty elementów z drewna litego szerszych ni\
100 mm.
5. Kołki nale\
y wykonywać z drewna twardego (buk, brzoza, jesion, grab), wpustki (obce
pióra)  z drewna twardego o przebiegu włókien prostopadłym do boków wpustki.
Zamiast drewna litego zaleca się stosować wpustki ze sklejki liściastej.
6. Głębokość gniazd na kołki powinna być większa o 1,5 mm od połowy długości kołka.
Głębokość gniazd na czopy powinna być większa o l mm od długości czopa. Głębokość
wpustów na wypusty i wpustki powinna być wiÄ™ksza o l÷2 mm od szerokoÅ›ci wypustu
lub od połowy szerokości wpustki. Luzy powy\
sze w dwóch pierwszych wypadkach są
potrzebne do pomieszczenia nadmiaru kleju przy Å‚Ä…czeniu; w wypadku trzecim  na
ewentualne pęcznienie.
7. Krawędzie czołowe kołków, czopów krytych, wpustek i wypustów, jak równie\

krawędzie odpowiadających im gniazd i wpustów powinny być lekko załamane
(fazowane) dla ułatwienia łączenia.
8. Podczas trasowania (w obróbce ręcznej) długości elementów, a następnie złączy nale\
y
przewidzieć niewielki nadmiar na ostateczne wygładzenie gotowego złącza.
9. Podczas trasowania złączy nale\
y posługiwać się prawidłowymi wzornikami.
10. Wykonanie, wykończenie i dopasowanie łączonych elementów, a w szczególności złączy
musi być staranne i dokładne. Stykające się części złączy powinny mieć równe i gładkie
wzajemnie przylegajÄ…ce powierzchnie.
11. Podczas klejenia złączy musi być wywierany dostateczny docisk na łączone
powierzchnie w kierunku prostopadłym do nich. Niekiedy, np. w złączu wręgowym
i wczepowym, docisk wywiera się w dwóch prostopadłych do siebie kierunkach.
12. W złączach czopowych elementy z czopami powinny w wyrobie zajmować poło\
enie
poziome, a widlice lub gniazda  poło\
enie pionowe. BywajÄ… jednak wyjÄ…tki.
13. Ze względu na oszczędność drewna nale\
y dÄ…\
yć do jak najszerszego stosowania złączy
Å‚Ä…cznikowych [6, s. 353].
Zasady ręcznego wykonywania i wymiarowania złączy stolarskich
Zasady ręcznego wykonywania i wymiarowania złączy stolarskich przedstawiono na
przykładzie kilku charakterystycznych złączy. Jako podstawę wymiarowania złączy
przyjmuje się grubości łączonych elementów; je\
eli elementy mają ró\
ną grubość, wymiary
złączy ustala się na podstawie grubości elementu cieńszego. W niektórych złączach za
podstawę wymiarowania słu\
y  oprócz grubości  szerokość elementów.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
41
Połączenie równoległe wzdłu\
ne. Złącze kołkowe okrągłe
Na łączonych bokach elementów nale\
y wytrasować środki gniazd. W tym celu zaciska
się w strugnicy oba elementy grubości b mm w ten sposób, aby płaszczyzny przewidziane
jako wewnętrzne znalazły się na zewnątrz, a oba łączone boki u góry, oraz \
eby boki i czoła
le\
ały w tych samych płaszczyznach (rys. 42). Za pomocą znacznika nanosi się na obu
bokach środkowe rysy wzdłu\
ne AB. Środek pierwszego gniazda powinien być w odległości
b mm od czoła elementu. Odmierza się tę odległość na krawędzi boku i za pomocą kątownika
i rysika kreśli się rysę poprzeczną CD. Następne poprzeczne rysy EF, GH, IJ nanosi się
w odstępach równych a mm (a jest rozstawem środków gniazd). Rozstaw a przyjmuje się
w granicach 32÷120 mm, zale\
nie od długości łączonych elementów i potrzebnej
wytrzymałości złącza. Wymiar a jest podawany na rysunku wykonawczym. Na przecięciach
O rys wzdłu\
nych i poprzecznych będą le\
ały środki gniazd. W punkty O nale\
y wcisnąć
ostrze rysika, aby w powstałe od rysika wgłębienia mo\
na było potem wcisnąć \
ądło świdra.
Trzeba pamiętać, aby przy łączeniu elementów obie powierzchnie, przyjęte przy trasowaniu
jako zewnętrzne, były umieszczone w jednej płaszczyz
nie.
Rys. 42. Trasowanie złącza kołkowego okrągłego [6, s. 354]
Trasować nale\
y bardzo dokładnie. Dlatego zamiast nanoszenia rys jest wskazane
stosowanie wzorników. Wzornik taki mo\
e być wyposa\
ony w kolce (rys. 43), które po
dociśnięciu go od razu wyciskają wgłębienia, lub w małe otworki, przez które wyznacza się
miejsca do wiercenia przez wciskanie rysika.
Rys. 43. Wzornik do trasowania otworów (gniazd): a) z kolcami, b) z otworami [6, s. 354]
Średnica gniazd powinna wynosić 0,5 b mm, a ich głębokość 0,5l + 1,5 mm, przy czym l
stanowi długość kolka, wynoszącą w omawianym złączu 2b. Krawędzie wywierconych
gniazd nale\
y lekko nawiercić wiertłem grotnikiem.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
42
Kolki wykonuje się z drewna brzozowego, bukowego lub jesionowego, z listewek długości
ok. 50 cm o przekroju poprzecznym kwadratowym. Bok kwadratu wynosi
0,5 b + (0,5÷1) mm. KrawÄ™dzie listewek zaÅ‚amuje siÄ™ strugiem i przeciska listewkÄ™ przez
stalowy  kaliber" (listwa stalowa z kilkoma otworami o średnicach odpowiadających
najczęściej stosowanym średnicom gniazd). Otwory w  kalibrze są wzdłu\
nie \
Å‚obkowane,
wskutek czego listewka po przejściu przez  kaliber" ma wzdłu\
ne \
Å‚obki. Listewki przerzyna
się wg długości kołków. Czoła kołków stępia się wiertłem sto\
kowym. Kołki w połączeniach
nierozbieralnych osadza siÄ™ na klej z jednakowym luzem w obu gniazdach. Natomiast w
połączeniach rozbieralnych drugi element wciska się  na sucho , czyli bez kleju.
Połączenie naro\
nikowe czołowe płyt
Złącze kołkowe prostopadłe. Grubość łączonych elementów wynosi 6 mm. Odległość
osi pierwszego kołka b mm; średnica kołka 0,5 b odległość między sąsiednimi kołkami
32÷120 mm; dÅ‚ugość koÅ‚ków l = b + (15÷20) mm. Trasowanie i inne operacje przy
wykonaniu tego złącza są podobne do opisanych powy\
ej. Ró\
nią się te złącza tylko
wzajemnym układem elementów.
Połączenie naro\
nikowe czołowe płyt. Złącze wczepowe skośne odkryte
Złącze przedstawiono na rys. 30-a z wymienieniem nazw poszczególnych części złącza
w elementach A i B. W ka\
dym złączu wczepowym w elemencie A są dwa boczne czopy,
a w elemencie B  odpowiadające im dwa gniazda. A więc układ złącza na elemencie A jest
taki: czop + x (wczepina + czop), gdzie x jest liczbą kompletów  wczepina + czop.
Przyjmuje się szerokość czopów 0,5 b mm, a wczepin  b mm, mierząc wzdłu\
linii
środkowej czoła (b jest grubością elementów). Dla szerokości elementów s mo\
na uło\
yć
następujący wzór
b b b
s = + x(b + ) = + x "1,5b
2 2 2
stÄ…d
b
s -
2
x =
1,5b
Wzór 1
Na podstawie tego wzoru mo\
na określić, ile wczepin + czopów, oprócz czopa
pierwszego, mo\
na zmieścić na szerokości czoła elementu i jaka będzie ich rzeczywista
szerokość b1
Przykład
Dane: s = 150 mm, b = 26 mm. Trzeba podzielić czoło elementu A na czopy i wczepiny,
czyli znalez
ć ich liczbę i szerokość rzeczywistą. Według wzoru 1
b 26
s - 150 -
150 -13 137
2 2
x = = = = H" 3,51
1,5b 1,5" 26 39 39
Liczba wczepin i czopów nie mo\
e być ułamkiem, przyjmujemy więc najbli\
szÄ… liczbÄ™
całkowitą, czyli x = 4. Trzeba teraz znalez
ć rzeczywistą szerokość b1 odpowiadającą liczbie 4
(wczepin + czopów):
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
43
b
s -
b 150 -13 137
2
s - = x "1,5b1; 1,5b1 = = = mm
2 x 4 4
137
b1 = mm H" 22,8 H" 23mm
4 "1,5
Wówczas komplety  wczepina + czop  zajmą wzdłu\
linii środkowej 4 (23 + 11,5) mm
= 138 mm, a na pierwszy czop pozostanie 150  138 = 12 mm.
Rys. 44. Trasowanie i wykonanie wczepowego, skośnego złącza, kątowego ściennego czołowego: a) nazwy
części złącza, c) graficzne wyznaczanie szerokości czopów i wczepin wzdłu\
linii środkowej czoła elementu A,
trasowanie czopów, d) trasowanie długości czopów i wczepów na elementach A i B, d) narzynanie czopów
w elementach A, e) trasowanie elementu B [6, s. 357]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
44
Prościej podobne rezultaty mo\
na uzyskać (nie zmniejszając szerokości pierwszego
czopa) sposobem graficznym. Na papierze lub bezpośrednio na płaszczyz
nie elementu kreśli
się prostą EF pod kątem ostrym do linii czoła elementu CD rys. 44. Na prostej EF odkłada się
kolejno odcinki długości b+b/2. Liczba odcinków powinna być taka, aby długość odcinka EM
jak najmniej ró\
niła się od długości odcinka ED = s  0,5 b. Punkt M łączy się z punktem D,
a z punktów podziału linii EF prowadzi się równoległe do MD. Między punktami przecięcia
równoległych z linią krawędzi CD otrzymuje się rzeczywiste szerokości b1 i b1/2.
Je\
eli rysowano na powierzchni elementu A, to z punktów przecięcia za pomocą
kątownika i rysika prowadzi się prostopadłe do linii środkowej czoła. Prostopadłe te podzielą
linię środkową w punktach O na odcinki b/2, b1, b1/2.
Je\
eli rysunek był wykonany na papierze, to otrzymane kolejno szerokości  zaczynając
od b/2, następnie b1, b1/2  przenosi się bezpośrednio na linię środkową czoła elementu. Na
obu elementach A i B za pomocą znacznika prowadzi się rysy poprzeczne w odległości b od
krawędzi czół  wokół tych elementów rys. 44 c. Je\
eli elementy są ró\
nej grubości, to rysy
nanosi się na jednym elemencie w odległości równej grubości elementu drugiego.
Kolejność poszczególnych czynności jest następująca:
1. Przez punkty O podziału linii środkowej czoła elementu A rys. 44 b, za pomocą
kątownika nastawnego i rysika, kreśli się skośne linie naprzemianległe kk, ll, łł ... zz 
pod kÄ…tem 80°.
2. Z punktów k, l, ł ... z kreśli się na obu płaszczyznach elementu A rysy prostopadłe do
wytrasowanej linii poprzecznej.
3. Oznacza siÄ™ krzy\
ykami odpady do usunięcia (miejsca na wczepiny).
4. CzopnicÄ… (lub grzbietnicÄ… w elementach cienkich) narzyna siÄ™ czopy
 zawsze przy rysie od strony wczepiny. Je\
eli sÄ… dwa jednakowe elementy A (np. przy
wykonaniu skrzyni), to składa się je razem i narzyna jednocześnie dwa elementy, jak
przedstawiono na rys. 44 d  najpierw prawe strony czopów, a po odpowiednim
przesunięciu elementów  strony lewe.
5. Odcinki oznaczone krzy\
ykami dłutuje się na wczepiny i wygładza obrabiane
powierzchnie. Praca przy elemencie A jest zakończona.
6. Elementy A i B ustawia siÄ™ do siebie prostopadle, jak na rys. 44 e, zwracajÄ…c uwagÄ™, aby
krawędz
czoła elementu A le\
ała w jednej linii z rysą elementu B i aby boki elementów
le\
ały w jednej płaszczyz
nie. Na elemencie B nanosi się rysikiem zarysy wczepów.
7. Zarysy wczepów przenosi się na czoło elementu B i na drugą powierzchnie. Krzy\
ykami
zaznacza się odpady do usunięcia (miejsca na gniazdo) między wytrasowanymi
wczepami.
8. Narzyna siÄ™ pojedynczo wczepy.
9. Dłutuje się gniazda i wygładza obrabiane powierzchnie.
10. Złącze dopasowuje się i skleja. Po upływie doby (sezonowanie) złącze oczyszcza się
i wygładza.
1. Połączenie półkrzy\
owe (środkowe) płyt. Złącze płetwowe (jaskółczy ogon)
Grubość elementów wynosi b mm. Głębokość płetwiny 1/3b mm, a wysokość płetwy
1/3b (0,5÷1) mm. KÄ…t nachylenia Å›cian pÅ‚etwy i pÅ‚etwiny w przekroju poprzecznym z obu
stron po 75÷80°.
Element pionowy nie wymaga trasowania, od razu mogą więc być strugane wręgi płetwy
strugiem płetwiakiem, nastawionym na wysokość płetwy. Element poziomy trasuje się rys. 45
w przewidzianym na połączenie miejscu (w meblach nie bli\
ej ni\
40 mm od czoła elementu).
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
45
Rys. 45. Trasowanie złącza półkrzy\
owego ściennego płetwowego [6, s. 359]
Znacznikiem prowadzi się na bokach elementu rysy AB w odległości 1/3b mm od
górnej płaszczyzny elementu, a za pomocą kątownika i rysika na górnej (lewej) płaszczyz
nie
elementu, prostopadle do krawędzi bocznej, wyznacza się rysę CD, stanowiącą lewą krawędz

płetwiny. Z punktu C przecięcia rysy z krawędzią boczną elementu za pomocą kątownika
nastawnego prowadzi siÄ™ rysÄ™ CA pod kÄ…tem 75° (80°) do przeciÄ™cia z liniÄ… AB w punkcie A.
Na rysie AB z punktu A odmierza się odcinek AE równy b mm i z punktu E kątownikiem
nastawnym kreÅ›li siÄ™ rysÄ™ EF pod kÄ…tem 75° (80°). Z punktu F prowadzi siÄ™ rysÄ™ FG
równoległą do CD, Zarys płetwiny CAEF przenosi się na drugi bok elementu. Płetwinę
narzyna siÄ™ zasuwnicÄ… (narznicÄ…).
W celu nadania prawidłowego kierunku posuwom zasuwnicy wzdłu\
rysy do
narzynania przymocowuje się listwę wystruganą wzdłu\
nie pod kÄ…tem 75° (80°). NarzniÄ™tÄ…
z obu stron płetwinę wybiera się strugiem wy\
łabiakiem lub dłutem i oczyszcza się za
pomocą dłuta.
Jeśli trasowanie i obróbkę wykonano dokładnie, to po wciśnięciu płetwiny w płetwę
połączenie powinno być sztywne, a między płetwą i dnem płetwiny powinien zaznaczyć się
luz 0,5÷1 mm, stanowiÄ…cy ró\
nicę przyjętych z góry wymiarów głębokości płetwy
i płetwiny. Ta ró\
nica wymiarów umo\
liwia  dociągnięcie" łączonych elementów. Złącza
płetwowego nie skleja się, mo\
na tylko pod koniec wciskania płetwy nanieść klej na kilka
ostatnich centymetrów złącza [6, s. 359].
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
46
Rys. 46. Przykład wykonania złącza wczepowego prostego [4, s. 107]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
47
4.3.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie nale\
y zastosować zasady podczas wykonywania połączeń stolarskich?
2. Ile wynosi rozstaw między kołkami w połączeniach kołkowych?
3. Jaka jest odległość pierwszego kołka od czoła elementu?
4. Ile wynosi średnica kołka w połączeniach kołkowych?
5. Jakie zasady obowiązują podczas wykonywania rysunków połączeń?
4.3.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Wykonaj trasowanie złącza kołkowego w połączeniu równoległym wzdłu\
nym.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) przeczytać literaturę dotyczącą zasad wykonywania trasowania,
2) dokonać analizy rysunku połączenia,
3) określić kolejność wykonywanych czynności,
4) przygotować przyrządy traserskie,
5) zamocować elementy,
6) wykonać trasowanie,
7) ocenić poprawność wykonanego ćwiczenia.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
 tarcica,
 przyrzÄ…dy traserskie,
 narzędzia kontrolno-pomiarowe,
 rysunek wykonawczy złącza,
 literatura z rozdziału 6.
Ćwiczenie 2
Oblicz, ile nale\
y wykonać wczepin i znajdz
ich rzeczywistą szerokość, aby wykonać
złącze wczepowe skośne odkryte mając dane: s = 200 mm, b = 32 mm. Wykonaj trasowanie
połączenia według obliczeń.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) przeczytać literaturę dotyczącą zasad wykonywania trasowania połączeń wczepowych
skośnych,
2) obliczyć ilość wczepin i czopów,
3) obliczyć rzeczywistą szerokość (wczepin + czopów),
4) wykonać trasowanie,
5) ocenić poprawność wykonanego ćwiczenia.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
 przybory do pisania,
 tarcica,
 przyrzÄ…dy traserskie,
 literatura z rozdziału 6.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
48
4.3.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) scharakteryzować zasady, jakie nale\
y zastosować podczas wykonywania
połączeń?
2) określić, ile wynosi rozstaw między kołkami w połączeniach kołkowych ?
3) określić odległość pierwszego kołka od czoła elementu?
4) scharakteryzować średnice kołków w połączeniach kołkowych?
5) scharakteryzować zasady podczas wykonywania rysunków połaczeń?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
49
6. LITERATURA
1. Deyda B., Beilschmidt L., Blotz G.: Technologia drewna, cz 1-2. REA, Warszawa 2002
2. Mętrak C.: Meblarstwo Podstawy konstrukcji i projektowania. Wydawnictwo Naukowo
Techniczne, Warszawa 1987
3. Nowak H.: Stolarstwo  Technologia i materiałoznawstwo, cz. 2. WSiP, Warszawa 2000
4. Polański J.: Drewno moje hobby. Arkady, Warszawa 1988
5. PrzÄ…dka W.: Technologia Meblarstwo. cz. 1. WSiP, Warszawa 1986
6. Pra\
mo J.: Stolarstwo. cz. 1. WSiP, Warszawa 1997
7. Sławiński M.; Rysunek zawodowy dla stolarzy. WSiP, Warszawa 1987
8. Swaczyna I., Swaczyna M.: Konstrukcje mebli, cz 2. WSiP, Warszawa 1998
9. Norma Bran\
owa BN-76/7140-02  Podstawowe złącza meblowe nierozłączne.
Wymagania
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
55


Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
09 Wykonywanie połączeń stolarskich
technik budownictwa11[04] Z2 01 u Wykonywanie fundamentów
322[01] Z2 02 Wykonywanie czynności związanych z asystowanie(1)
742[01] z2 04 u wytwarzanie mebli
712[01] Z2 03 Wykonywanie mieszanki betonowej i zapraw budowlanych
311[15] Z1 01 Wykonywanie pomiarów warsztatowych
01 Wykonywanie ręczne wyrobów tkanychid015
01 Wykonywanie podstawowych robót ciesielskich
742[01] o1 04 u magazynowanie materiałów i wyrobów
742[01] z1 01 u ręczna obróbka drewna
01 Wykonywanie badań i pomiarów obwodów prądu stałegoid013
742[01] o1 02 u właściwości drewna
01 Wykonywanie obliczeń na liczbach przybliżonych, przeliczanie kątów(1)

więcej podobnych podstron