112 04 (4)

B/112: A.Bytof
Oneironautyka: sztuka świadomego snu

Wstecz / Spis
Treści / Dalej

EUROPA DO XX WIEKU
W kulturze starożytnej Grecji możemy odnaleźć korzenie prawie wszystkich poglądów na naturę snów, jakie przejawiają się w innych kulturach i epokach. Spotykamy tu interpretacje mitologiczne i mistyczne, materialistyczne, medyczne, okultystyczne i analityczne.
Według najstarszej znanej nam mitologii orfickiej pierwszą zasadą wszechświata był Chronos, czyli Czas. Z Czasu zrodził się Chaos, zasada nieskończoności i Eter, symbol tego, co skończone. Pierwszą istotą był Fanes
Światło, a później Noc zrodziła Momosa (zły los), Ker (gwałtowną śmierć), Tanatosa (śmierć), Hypnosa (sen bez marzeń sennych) oraz tzw. lud snu, czyli sny. Syn Hypnosa, Morfeusz, był bogiem marzeń sennych. Jak z tego wynika, sny są bliższe początkom wszechświata niż bogowie. Mit ten pozwala nam zrozumieć znaczenie i rolę snu u orfików.
Późniejsze poglądy na temat snu są wynikiem wpływów na kulturę antyczną ze strony tradycji egipskiej, blisko
i dalekowschodniej oraz koncepcji filozoficznych starających się w mniej lub bardziej racjonalny sposób wyjaśnić naturę rzeczywistości. Pitagorejczycy uważali, że podczas snu dusza wychodzi z ciała i wznosi się w górę, by prowadzić rozmowy z duchami i bogami. Widać tu wyraźny wpływ doktryn egipskich, według których duchowy sobowtór człowieka (ba) oddziela się od ciała podczas śmierci i we śnie. Podobnie mistyczny stosunek do snu mieli Sokrates i Platon, który w Państwie przytacza słowa swojego mistrza:
�A kiedy, uważam, ktoś się w zdrowiu utrzymuje i panuje nad sobą, i kładąc się spać swój pierwiastek myślący rozbudzi, nakarmiwszy go na kolację pięknymi myślami i rozważaniami, i dojdzie w sobie do zgody wewnętrznej, a pożądliwej swej części ani nie wygłodzi, ani nie przekarmi, aby cicho spała i nie przeszkadzała swoimi przyjemnościami i przykrościami temu, co w nim najlepsze, niech ono, samo w sobie odosobnione i czyste, ogląda i niech tam sobie pragnie czegoś, i niech spostrzega rzeczy, których nie wie
więc albo coś z przeszłości, z tego, co jest lub co ma być, a tak samo temperament swój ułagodzi, a nie, zirytowawszy się na coś, zasypia z niespokojnym sercem, tylko uspokoiwszy te oba pierwiastki, a rozbudziwszy trzeci, w którym myśl mieszka, w ten sposób spoczynku zażywa, to wiesz, że w takim stanie najlepiej prawdy dotyka i zgoła go wtedy nie nachodzą żadne nielegalne widziadła w marzeniach sennych."
Jak z tego wynika, Platon uważał, że we śnie człowiek może zbliżyć się do świata idei i otrzymać przesłanie od bogów, a także poznać Prawdę.
Arystoteles, pomimo iż był uczniem Platona, nie wierzył w boskie pochodzenie snów. Sądził, że pochodzą one ze źródła emocji, afektów i wyobrażeń, czyli z serca. Wpływ na sen mają także, według Arystotelesa, delikatne ruchy ciała, będące początkiem naszego działania podczas dnia, których odczuwanie we śnie nie jest tłumione przez wrażenia zmysłowe. Dzięki temu poprzez analizę snu można określić zbliżającą się chorobę, a także zalecić odpowiednią kurację.
W stanie snu umysł potrafi także zauważyć subtelne spostrzeżenia na temat naszych bliskich i przyjaciół, lepiej rozumieć ich działania i kierujące nimi pobudki. Dlatego wydaje się nam, że sny prorocze nadnaturalnie przewidują przyszłość, podczas gdy w rzeczywistości jest to proces naturalny, chociaż niezwykle subtelny. Współczesna psychologia potwierdza pogląd, iż w snach dochodzą do świadomości komunikaty niewerbalne (mimika i delikatne ruchy ciała) i spostrzeżenia podprogowe, czyli wrażenia zmysłowe na tyle słabe, że nie zdołały przebić się przez próg świadomości. Często niosą one istotne informacje o świecie zewnętrznym, relacjach łączących nas z innymi ludźmi i procesach mających miejsce w naszej podświadomości.
Arystoteles, jako �pierwszy naukowiec" Europy, jest także autorem pierwszego znanego nam opisu zjawiska świadomego snu.
W traktacie O snach stwierdza, iż często kiedy śpimy, jest coś w naszej świadomości, co mówi nam, że to czego doświadczamy, to tylko sen. Podobnie jak efekt �widzenia podwójnego" pojawiający się podczas patrzenia bez skupienia, rozluźnionym wzrokiem, na palec umieszczony w niewielkiej odległości od oczu, sprawia, że widzimy dwa palce, nie skłania nas do uwierzenia, iż rzeczywiście są tam dwa palce, a nie jeden, �jeżeli śpiący uprzytomni sobie, że śpi i jest świadomy stanu snu, podczas gdy postrzeżenie pojawia się w umyśle, ono pozostaje, lecz coś wewnątrz mówi nam o tym stanie: �Postać Koriskosa jest tutaj, ale prawdziwy Koriskos nie jest obecny"
Jak wynika z tego cytatu, Arystoteles uważał, iż warunkiem uświadomienia sobie, że śnimy, jest zdanie sobie sprawy z tego, że śpimy. Jak przekonamy się później, w rzeczywistości kolejność jest odwrotna. Skutkiem uświadomienia sobie stanu marzeń sennych jest wniosek o tym, że jesteśmy uśpieni.
Sny w starożytnej Grecji były bardzo popularne jako źródło uzdrawiania lub zaleceń dotyczących kuracji. W świątyniach Asklepiosa, �boskiego lekarza", pielgrzymi udawali się na nocny spoczynek, podczas którego byli uzdrawiani albo doznawali sennego objawienia na temat swojej choroby i sposobów jej wyleczenia. O skuteczności tego typu praktyk świadczy fakt, iż w II w. n.e. istniało na terenie Grecji i Rzymu aż trzysta świątyń tego boga.
W naszym krótkim przeglądzie najważniejszych teorii snu w starożytności nie sposób pominąć Artemidora z Efezu, autora słynnego dzieła pt. Oneirokrytyka. Artemidor poświęcił swoje życie analizie marzeń sennych, czego wynikiem była bardzo interesująca teoria i klasyfikacja snów. Zdaniem tego badacza do właściwej interpretacji snu należy podchodzić indywidualnie, mając szerokie wiadomości na temat życia śniącego, jego charakteru, osobowości, aktualnej sytuacji życiowej itp.
Jednak pomimo tak nowoczesnych spostrzeżeń, większą część dzieła Artemidora stanowi zwykły sennik, w którym każdemu symbolowi przypisuje się określone znaczenie. W ten sposób Artemidor z Efezu stał się protoplastą autorów prymitywnych senników, które jeszcze w naszych czasach mają swoich zwolenników. Musimy jednak przyznać, iż jego teoria snów wpłynęła na poglądy tak wielkiego autorytetu naukowego XX w. jakim jest Sigmund Freud.
Obok tradycji antycznej ogromny wpływ na rozwój europejskiej kultury miało chrześcijaństwo będące mieszaniną idei greckich i religii żydowskiej.
Według Biblii Bóg kontaktuje się z człowiekiem i swoim ludem na dwóch poziomach doświadczenia. Pierwszy poziom to wizje i spotkania w normalnym stanie czuwania. Zarezerwowany jest on wyłącznie dla bardzo uduchowionych osób, takich jak Mojżesz, Maria czy Jezus. Zwykli ludzie otrzymują objawienia od Boga podczas snu. Jako przykład może posłużyć sen Jakuba o drabinie wstępującej do nieba lub sny Józefa, męża Marii. W Księdze Hioba zostało napisane wyraźnie: �We śnie, w nocnym widzeniu, gdy głęboki sen pada na ludzi i oni śpią na swym łożu. Wtedy otwiera On ludziom uszy, niepokoi ich i ostrzega." (33. 15 i 16) W Księdze Liczb zaś Bóg mówi: �Jeżeli jest u was prorok Pana, to objawiam mu się w widzeniu, przemawiam do niego we śnie. Lecz nie tak jest ze sługą moim, Mojżeszem (...) z ust do ust przemawiam do niego (...) i prawdziwą postać Pana ogląda on." (12. 6,7,8)
Jednak pomimo słów Biblii chrześcijanie przeważnie traktowali sny raczej jako natchnienie demonów aniżeli Boga. O słuszności tego poglądu przekonywał ich �nieczysty", seksualny charakter wielu snów.
Pomimo niezwykle represyjnej polityki Kościoła wobec wszelkich przejawów indywidualnych poszukiwań duchowych, które mogły zaprowadzić zainteresowanych snami prosto na stos, kolejne wzmianki o świadomym śnie zawdzięczamy św. Augustynowi i św. Tomaszowi z Akwinu. Wydaje się, że taki stan rzeczy jest wynikiem nie tylko genialnych analiz tych dwóch wybitnych umysłów, lecz także �genialnej" skuteczności biskupów, chrześcijańskich polityków i zakonów rycerskich, a w późniejszym okresie św. Inkwizycji w okrutnych prześladowaniach samodzielnie i nieortodoksyjnie myślących ludzi.
W jednym z listów z 415 r. św. Augustyn przytacza serię snów Gennadiusa, fizyka z Kartaginy, jako dowód możliwości posiadania doświadczeń po śmierci fizycznego ciała. Gennadiusa trapiły wątpliwości dotyczące istnienia życia po śmierci. W rezultacie przyśnił mu się pewnej nocy młodzieniec piękny i silny, i poprowadził go do miasta, gdzie rozbrzmiewał śpiew �tak cudownie słodki, że przewyższał wszystko, co kiedykolwiek był słyszał". Kiedy się obudził, Gennadius pomyślał, że to tylko sen. Jednak następnej nocy znowu przyśnił mu się ten sam młodzieniec i zapytał, czy go rozpoznaje. Kiedy śniący odpowiedział, że tak, młodzieniec zapytał, kiedy i gdzie zawarli znajomość. Wtedy, zastanawiając się nad odpowiedzią, Gennadius przypomniał sobie poprzedni sen. Po zapewnieniu ze strony młodzieńca, że także teraz wszystko odbywa się we śnie, uwierzył mu i uświadomił sobie, że oto śni. Na kolejne pytanie: �Gdzie jest teraz twoje ciało?" Gennadius odpowiedział: �W moim łóżku." �A czy wiesz, że oczy w twoim ciele są teraz zamknięte i niewidzące i poprzez te oczy nie widzisz niczego?" �Wiem." �Więc czym są te oczy, którymi mnie widzisz?" Gennadius nie potrafił odpowiedzieć na to pytanie i milczał, wtedy młodzieniec zakończył stawianie pytań i z naciskiem wyjaśnił: �Tak jak śpisz i leżysz w łóżku, a oczy w twoim ciele są niewykorzystane i nic nie widzą, a jednak masz oczy, którymi mnie widzisz i cieszysz się tą wizją, tak samo po twojej śmierci, podczas gdy twoje cielesne oczy będą całkowicie nieaktywne, będzie w tobie życie ciągle żywe oraz zdolność percepcji, poprzez którą ciągle będziesz spostrzegał i odczuwał. Dlatego nie miej już wątpliwości, czy życie człowieka toczy się dalej po śmierci." Św. Augustyn stwierdza, że obawy Gennadiusa zostały całkowicie usunięte.
Wspominając w swojej Summie Teologicznej przypuszczenie Arystotelesa, iż w czasie snu zmysły czasami wykazują niewielkie osłabienie, św. Tomasz z Akwinu pisał, że dzieje się to �pod koniec snu, u osób zrównoważonych i obdarzonych silną wyobraźnią" oraz �nie tylko wyobraźnia pozostaje wolna, lecz także codzienny rozum jest częściowo uwolniony; tak więc czasem podczas snu człowiek może sądzić, że to co widzi, jest snem, rozróżniając pomiędzy rzeczami a ich wyobrażeniami."
Wzmianki te wyraźnie wskazują, że zjawisko świadomego snu znane było, choćby tylko teoretycznie, w chrześcijańskiej Europie.
Należy także wspomnieć o innym wielkim europejskim umyśle, hiszpańskim mędrcu sufizmu, mistycznej tradycji islamskiej, żyjącym sto lat przed św. Tomaszem, w XII w. Słynny Ibn El-Arabi nazywany także �Największym Mistrzem" pisze tak: �Człowiek musi kontrolować swoje myśli podczas snu, ćwiczenie takiej czujności spowoduje wielkie korzyści. Każdy powinien przyłożyć się do osiągnięcia zdolności o tak wielkiej wartości." O sobie zaś mówi: �Moc aktywnej wyobraźni rozwinęła się we mnie do tego stopnia, że dzięki niej spotykam dziś ukochanych przeze mnie mistyków w ich cielesnej postaci, obiektywnie jako istoty w pełni rzeczywiste. Niczym archanioła Gabriela, który pojawił się we własnej osobie przed oczami Proroka."
Mistycy muzułmańscy sytuowali świat snów i wyobrażeń
alam-al-mithral
pomiędzy światem materii a myślą, nie traktowali go jak czystą fantazję lecz rodzaj objawienia obiektywnego i rzeczywistego świata duchowego w specyficznym i indywidualnym dla każdego mistyka języku symboliczno-wizyjnym.
Na koniec rozdziału poświęconego najważniejszym ideom i badaczom natury snu i marzeń sennych oraz zjawiska świadomego snu w historii myśli europejskiej wspomnimy jeszcze o dwóch bardzo ważnych postaciach.
Pierwszą z nich jest Pierre Gassendi, jeden z trzech, obok Kartezjusza i Hobbsa, największych filozofów XVII w. Ten mało znany dziś katolicki ksiądz, zwolennik filozofii epikurejskiej, sceptyk i racjonalista, uważany za jednego z prekursorów francuskiego libertynizmu, jako jedyny spośród �wielkiej trójki" zdaje się mieć duże doświadczenie i wiedzę o naturze stanu snu i różnic pomiędzy jawą i snem.
Mając osobiste doświadczenie świadomego snu, Gassendi przeczy idei Arystotelesa, jakoby śniący poznawał za pośrednictwem zmysłów, że śpi, i dlatego wiedział, że to co widzi jest snem. Jak już wspominaliśmy wcześniej, to świadomość i przekonanie o tym, że śnimy, prowadzi do wniosku, że wobec tego musimy spać. Gassendi pierwszy stwierdził to wyraźnie: �To, iż rozum może rozpoznać, że to sen, albo zrozumieć, że to wyobrażenie jest niczym więcej niż fakt, iż można myśleć, że to myślenie, co jest przywilejem wewnętrznej zdolności i nie zależy od zewnętrznych zmysłów."
Według Gassendiego mózg i umysł �kiedy śni, jest w stanie rozpoznawać i badać pewne właściwości rzeczy, które sobie wyobraża, z tą samą zdolnością, którą może rozpoznawać i badać, kiedy jest obudzony. I jeżeli często po przebudzeniu jesteśmy zdziwieni o jak absurdalnych rzeczach myśleliśmy we śnie, nie powinno nas zaskoczyć, że czasami gdy we śnie pojawia się jakaś bezsensowność, ten sam rodzaj zdziwienia powstaje i w konsekwencji rzeczy widzimy jako absurdalne, chociaż śnimy. To jest dokładnie to samo, co mi się przydarza, kiedy wydaje mi się, że widzę ludzi i jednocześnie pamiętam, że oni nie żyją. Natychmiast nasuwa mi się myśl, że śnię, gdyż umarli nie wracają."
Poglądy Gassendiego stanowią ogromny krok do przodu w rozwoju rozumienia snu, a szczególnie zjawiska snu świadomego w Europie. Wydaje się, że był to pierwszy autor znający świadomy sen z własnego doświadczenia, które było wynikiem jego niezwykle krytycznego i badawczego stosunku do rzeczywistości, jakże istotnej cechy umysłu prawdziwego filozofa.
Drugim wielkim badaczem świadomych snów, doświadczającym ich osobiście, jest rodak Pierreła Gassendiego, markiz Hervey de Saint-Denis. Wydał on anonimowo w Paryżu 1867 r. książkę pt. Sny i sposoby kierowania nimi.
Markiz był profesorem lingwistyki i literatury chińskiej w College de France oraz badaczem snów, które pieczołowicie zapisywał od trzynastego roku życia.
W pierwszej części tej pracy Saint-Denis opisuje rozwój swojej umiejętności kontrolowania snów, począwszy od usprawniania procesu przypominania ich sobie, następnie uświadamiania sobie, że się śni, dalej zdolności budzenia się zgodnie z wolą aż do umiejętności kierowania snem. W drugiej części autor dokonuje zestawienia wcześniejszych teorii snu i przedstawia swoje przemyślenia na ten temat, oparte na osobistym doświadczeniu. Książka ilustrowana jest rysunkami markiza przedstawiającymi jego wizje.
O rodzaju eksperymentalnego nastawienia do świadomego snu świadczy ten oto fragment: �Zasnąłem. Mogłem widzieć jasno wszystkie małe przedmioty ozdabiające moją pracownię. Uwaga moja skupiła się na porcelanowej tacy, na której trzymam swoje ołówki i pióra, posiadającej niezwykły rysunek... Nagle pomyślałem: kiedykolwiek widziałem tacę na jawie, zawsze była cała. Co by się stało, gdybym rozbił ją w swoim śnie? W jaki sposób moja wyobraźnia przedstawi rozbitą tacę? Natychmiast ją rozłamałem. Podniosłem kawałki i obejrzałem je dokładnie. Obserwowałem ostre brzegi na linii złamania i postrzępione pęknięcia rozłupujące rysunek w kilku miejscach. Rzadko miewałem tak żywy sen."
Mimo, iż zasługująca w pełni na miano naukowej, praca markiza została wydana anonimowo w bardzo małym nakładzie. Sigmund Freud kilkadziesiąt lat później próbował usilnie zdobyć jej egzemplarz, niestety bez powodzenia. Kto wie, jak wyglądałaby dziś psychologia, gdyby twórca psychoanalizy zapoznał się z badaniami i doświadczeniami genialnego Francuza.
Porównując historyczny stan wiedzy Europejczyków z praktyką i koncepcjami innych kultur, musimy przyznać, że porównanie to wypada dla Europy bardzo blado. Przekonanie o tym, że sny są wytworem umysłu samego śniącego, zostało powszechnie przyjęte dopiero w XVII w., podczas gdy w Tybecie obowiązywało co najmniej od IX w. Opóźnienie to, jak za chwilę zobaczymy, zostało bardzo szybko odrobione w XIX i XX w., jednak wiedza o śnie i umiejętności świadomego snu dopiero w ostatnich kilkunastu latach zyskuje szersze zainteresowanie. Wydaje się, że dopiero XXI wiek przyniesie tu jakiś większy postęp. Wszyscy coraz mocniej czujemy zbliżającą się Epokę Wodnika.

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
v 04 112
04 (131)
2006 04 Karty produktów
04 Prace przy urzadzeniach i instalacjach energetycznych v1 1
04 How The Heart Approaches What It Yearns
str 04 07 maruszewski
[W] Badania Operacyjne Zagadnienia transportowe (2009 04 19)
Plakat WEGLINIEC Odjazdy wazny od 14 04 27 do 14 06 14
MIERNICTWO I SYSTEMY POMIAROWE I0 04 2012 OiO

więcej podobnych podstron