psychologia osobowosci

PSYCHOLOGIA OSOBOWOŚCI
WYKAAD 1 Główne pytania psychologii osobowości
Na czym polega specyfika nauki o osobowości?
pozwala badad szczególnośd jednostek, jak i poszukiwad tego, co wspólne;
współcześnie to nie tylko wiedza o zjawiskach czy właściwościach, ale też procesach.
koncepcje osobowości były obecne w:
ż� systemach filozoficznych
ż� teoriach socjologicznych
ż� antropologii kulturowej
ż� literaturze pięknej, muzyce, sztukach plastycznych
wizje osobowości tworzone w filozofii i tradycja literacka często wyprzedzały naukę
to coś na kształt przekonao o tym, jaka jest natura człowieka
Psychologia osobowości przełom XIX i XX wieku (narodziny psychoanalizy) jako nauka empiryczna skupiona na
studiowaniu niepowtarzalności jednostki lata 30-te XX wieku.
Główne kontrowersje współczesnej teorii osobowości:
1. osobowośd konstrukt teoretyczny czy coś co istnieje realnie?
(jeżeli konstrukt teoretyczny to modele: neurobiologiczne, psychodynamiczne, poznawcze,
fenomenologiczne , narracyjne)
2. motywacja świadoma czy nieświadoma?
3. natura czy kultura?
4. osoba czy sytuacja?
5. programy realizowane przez człowieka biologiczne czy intencjonalne?
6. podobieostwa czy różnice?
Ważne zagadnienia psychologii osobowości
Filozoficzne ujęcie osoby natura człowieka
Wewnętrzne i zewnętrzne determinanty zachowao (dziś nacisk na interakcje osoba-sytuacja)
Sytuacyjna i czasowa spójnośd zachowania
Jednośd zachowania a obraz siebie
Zmieniające się stany świadomości; pojęcie nieświadomości (narkotyki, religie Wschodu)
Relacje pomiędzy poznaniem, afektem a zewnętrznym zachowaniem
Wpływ przeszłości, terazniejszości, przyszłości na zachowanie
Przedmiot psychologii osobowości - definicje osobowości
o (Oleś, 2003) spójnośd myśli, uczud i zachowao człowieka, ujawniająca się w różnych sytuacjach
i podlegająca określonym zmianom na przestrzeni czasu. (... chod w różnych teoriach nieco różne
rozumienie )
o (Allport, 1937) dynamiczna organizacja wewnątrz jednostki tych psychofizycznych systemów, które
determinują unikalne przystosowanie do środowiska.
o (Pervin) złożona całośd myśli, emocji i zachowao, nadająca kierunek i wzorzec (spójnośd) życiu
człowieka. Podobnie jak ciało, osobowośd składa się zarówno ze struktur, jak i procesów,
i odzwierciedla działanie zarówno natury, jak i środowiska. Pojęcie osobowości obejmuje również
aspekt czasowy funkcjonowania człowieka, zawiera bowiem wspomnienia przeszłości, reprezentacje
mentalne terazniejszości oraz wyobrażenia i oczekiwania co do przyszłości.
(a jak to się ma do klasycznych teorii?...)
Cele psychologii osobowości:
poznawczy wyjaśnianie
praktyczny przewidywanie zachowania, wspieranie rozwoju osobowości, zapobieganie patologii
1
Psychologia osobowości dotyczy całościowego funkcjonowania osoby, wskazując na zródła motywacji, szanse
rozwoju osobistego i ryzyko zaburzeo .
Cele naukowej teorii osobowości:
Ogólnie ma wyjaśniad jacy są ludzie i dlaczego zachowują się tak, jak się zachowują.
dostarczanie języka (kategorii pojęciowych) do opisu i analizy zachowania
sformułowanie modelu wyjaśniającego przyczyny zachowania (np. cech, mechanizmów motywacyjnych)
określenie istotnych różnic między ludzmi (pod względem strukturalnym lub procesualnym)
przewidywanie przyszłego zachowania, wyjaśnianie patologii
(Według Pervina) teoria osobowości powinna uwzględniad i wyjaśniad następujące elementy:
struktura (cechy, organizacja pewnych właściwości) teorie cech
dynamika (zachowanie jako proces: popędy, podniety, homeostaza i wzrost, potrzeba spójności, potrzeba
poznawania) rewolucja kognitywna; Walter Mischel
wzrastanie i rozwój
psychopatologia (natura i przyczyny zaburzeo)
zmiana (jak się dokonuje, dlaczego ludzie nieraz opierają się zmianom)
(Oleś, 2003) teoria dostarcza narzędzi rozumienia rzeczywistości w postaci modelu, określonej terminologii,
zasad gromadzenia danych i łączenia faktów oraz hipotez do przetestowania. Nie może byd hermetyczna,
niezrozumiała i niepozwalająca na sprawdzenie wynikających z niej hipotez.
Główne podejścia teoretyczne:
Podejście teorii cech
osobowośd jako struktura cech
cecha jako skrótowy opis spójności zachowania
cechy a czynniki
Podejście teorii uczenia się
osobowośd jako produkt uczenia się (historia wzmocnieo, modelowanie)
stałośd zachowania podobieostwo środowiska
Podejścia psychodynamiczne
psychoanaliza klasyczna i neopsychoanaliza
osobowośd jako produkt przeszłych doświadczeo
Podejście humanistyczne
osobowośd jako system dążący do realizacji swego potencjału
Podejście poznawcze
osobowośd jako system poznawczy (system wiedzy)
osobowośd jako urządzenie do przetwarzania informacji
osobowośd jako zródło znaczeo
obraz samego siebie centralny składnik osobowości
SPOSOBY BADANIA OSOBOWOŚCI
1. Badania kliniczne i studia przypadków:
ważne w początkowym stadium rozwoju teorii (badania pacjentów, żołnierzy podczas wojny), obszerne opisy
poszczególnych osób
Przedstawiciele:
Jean Charcot klinika neurologiczna w Paryżu
pacjenci z objawami histerii
stosował hipnozę
Pierre Janet zaburzenia histeryczne (histeria rozszczepienie psychiki, brak kontroli niektórych elementów)
leczenie hipnozą
stwierdził, że nieraz pacjenci przypominają sobie coś, czego na jawie nie pamiętają
2
Mormon Prince badał osobowośd wieloraką
Zygmunt Freud
Henry Murray TAT, Exploration in Personality
próba połączenia podejścia klinicznego z eksperymentalnym
Carl Rogers teoria samoaktualizacji
nacisk na Ja sposób spostrzegania i doświadczania samego siebie
Georgie Kelly teoria konstruktów osobistych
sposobów konstruowania (interpretowania) świata
Zalety podejścia klinicznego Wady podejścia klinicznego
subiektywizm interpretacji
możliwośd wszechstronnego i
pogłębionego poznania człowieka
niepowtarzalnośd warunków i sposobu badania
naturalnośd warunków badania
niejasne, powikłane relacje między zmiennymi,
zrozumiałe jedynie na gruncie określonej teorii
możliwośd poznania złożoności relacji
osoba środowisko
sprawozdania werbalne a dostępnośd treści
(należy pracowad nad polepszaniem trafności i
rzetelności, patrz: Stemplewska-Żakowicz)
2. Podejście psychometryczne, metoda korelacyjna:
(podejście charakterystyczne dla teorii cech)
Przedstawiciele:
Sir Francis Galton twórca psychologii indywidualnej; postanowił zbadad, czy różnice indywidualne są
dziedziczne; stosował testy, skale ocen, mierzył zdolności intelektualne; doszedł do wniosku, że istnieje związek
między pokrewieostwem a uzdolnieniami; wprowadził pojęcie współczynnika korelacji (Person kontynuował)
Reymont B. Catell uważał, że należy stworzyd taksonomię cech na wzór układu okresowego pierwiastków
chemicznych; opracował listę terminów odnoszących się do osobowości występujących w języku potocznym i
literaturze fachowej, kwestionariusz 16-czynnikowy
Hans Eysenck 3 wymiary osobowości; obecnie w tym podejściu głównie zwolennicy Wielkiej Piątki
Zalety metody korelacyjnej Wady metody korelacyjnej
możliwośd badania wielu izolowanych nie bada zależności przyczynowo-skutkowych
zmiennych
niepewnośd rzetelnośd i trafności metod
kwestionariuszowych
możliwośd badania wzajemnych powiązao
między zmiennymi, współwystępowania
zawężenie przedmiotu poznania do tego co
zmiennych (tabela korelacji)
mierzalne
możliwośd systematycznego porównywania
silny wpływ potrzeby aprobaty społecznej
osób i grup
(skale kłamstwa)
3. Podejście eksperymentalne
(charakterystyczne dla podejścia dynamicznego, skupionego na procesie)
Przedstawiciele:
Wilhelm Wundt uważał psychologię za naukę eksperymentalną bliską przyrodniczym, definiował ją jako
naukę o bezpośrednim doświadczeniu, badał związki pomiędzy zmianami bodzca a doznaniami człowieka
Herman Ebbinghaus badania nad pamięcią, metoda sylab nonsensownych
John Jon. Watson przeciwstawił metodzie introspekcji obiektywne badanie związków bodziec reakcja
Clark Hull, B. F. Skinner redukcja popędu, modyfikacja zachowania
3
4. Podejście poznawcze
(procesy nieświadome, Ja, motywacja, badanie osobowości z punktu widzenia zachodzących w niej procesów
poznawczych i przetwarzania In formacji)
Zalety podejścia eksperymentalnego Wady podejścia eksperymentalnego
precyzja naukowa możliwośd kontroli i ograniczenie przedmiotu pomiaru do tego,
co da się badad eksperymentem
manipulacji zmiennymi
nienaturalnośd warunków (ale można szukad
możliwośd ścisłej replikacji, gdy znane
analogii)
procedury (a te łatwe do opisania i
powielenia)
poznanie aspektowe, nie daje całościowego
obrazu funkcjonowania człowieka
badanie zależności przyczynowo-skutkowych
PODSTAWOWE METAFORY OPISUJCE OSOBOWOŚD
FORMA
MECHANIZM
ORGANIZM
KONTEKST
UMYSA
WYKAAD 2 Osobowośd a spójnośd i integracja zachowania
Główne tendencje we współczesnej psychologii osobowości
Osobowośd to układ dyspozycji
�� cecha
�� czynnik
�� założenie znacznej międzysytuacyjnej i międzyczasowej spójności zachowania
Osobowośd jako system mechanizmów psychologicznych
�� skupienie na dynamicznej zmienności zachowania
�� potrzeby, wartości, normy
�� pojęcie Ja obraz samego siebie
�� procesy kontroli i samoregulacji człowiek jako byt sprawczy
Obraz własnej osoby (podstawowe zródło integracji zachowania)
Podejście klasyczne: obraz Ja jako całościowa reprezentacja fizycznych, psychologicznych i społecznych
właściwości
Podejście współczesne: Ja jako przesłanka zachowania, Ja w działaniu
�� dynamiczna zmiennośd roboczych reprezentacji siebie
�� motywacyjne funkcje Ja
�� Ja w interakcji społecznej
�� wpływ Ja na przetwarzanie informacji
Fundamentalne pytanie: Czy ludzkie zachowania są na tyle spójne żeby mówid o stałej strukturze osobowości?
SYTUACJONIZM
Tradycja behawioryzmu
zachowanie jako efekt działania konfiguracji bodzców
rola ubiegłych doświadczeo
Tradycja psychologii społecznej
rola złożonych konfiguracji czynników psychospołecznych w wyzwalaniu zachowania
znaczenie procesów konstruowania poznawczego
4
Potęga sytuacji przykłady badao
badania Schwartza i Clore'a nad wpływem pogody na zadowolenie z życia
badania Milgrama nad posłuszeostwem
kontekst a efektywnośd przekazu perswazyjnego
badania Ascha nad konformizmem
Skutecznośd technik wpływu społecznego
PERSONALIZM
Człowiek posiada względnie stałe i ogólne właściwości, które przejawiają się w szerokim spektrum
zachowania
Zachowanie można przewidywad na podstawie:
przeszłego zachowania
pomiarów natężenia posiadanych cech
Ale czy zachowanie cechuje się na tyle dużym stopniem stałości? (dwa sposoby postawienia pytania):
Jaki udział w wyjaśnianiu wariancji zachowania mają czynniki osobowościowe a jaki sytuacyjne?
(analiza wariancji)
Na podstawie czego jesteśmy w stanie przewidzied zachowanie?
Pojęcie spójności zachowania
1. stabilnośd w czasie, powtarzalnośd (stability, consistency over time)
2. międzysytuacyjna spójnośd zachowania (cross-situational consistency)
3. zgodnośd zachowania z postawą, normą, wartością (attitude behavior consistency)
4. spójnośd poznawcza (cognitive consistency)
Krytyka dyspozycjonizmu
Stanowisko Waltera Mischela
Wyniki badao nad związkiem postaw z zachowaniem
badania Newcomba nad wskaznikami ekstrawersji u młodzieży trudnej
badania Harthorne'a i Maya nad uczciwością
Badania Searsa nad zależnością emocjonalną
wykazywały:
słabe korelacje pomiędzy różnymi wskaznikami behawioralnymi danej cechy osobowości (0,1 - 0,2)
słabe korelacje między kwestionariuszami służącymi pomiarowi danej cechy osobowości
a zachowaniem (wskaznikiem cechy) (0,2 0,3)
Wnioski z re-analiz Mischela
sytuacyjna specyficznośd reagowania
ograniczona przewidywalnośd zachowania z pomiaru cech
pewne właściwości osobowości mogą byd zależne od zmiennych sytuacyjnych (np. zdolnośd do
odraczania gratyfikacji u dzieci a widocznośd nagród)
...ale skąd to powszechne przekonanie o posiadaniu stałych dyspozycji... (bo z jednej strony obiektywnie silny
wpływ sytuacji, z drugiej powszechna skłonnośd do przeceniania wpływu dyspozycji)
Naiwny dyspozycjonizm przejawy
Spontaniczne używanie kategorii cechy do opisu innych
Podstawowy błąd atrybucji
Przecenianie możliwości przewidywania zachowania ludzi
Nadmierna pewnośd własnych sądów o dyspozycjach tzw. iluzja wywiadu
Naiwny dyspozycjonizm przyczyny
Kulturowo ugruntowana koncepcja osoby jako bytu sprawczego i społecznie przewidywalnego
odpowiedzialnośd jednostki za własne czyny (moralnośd, religia, prawo)
tendencja do traktowania spójności jako wartości pozytywnej
Człowiek jako figura na tle
5
rola czynników percepcyjnych przyczyn zachowania szukamy w figurze a nie w tle
asymetria perspektyw aktora i obserwatora
Aatwy dostęp do określonych narzędzi językowych i schematów poznawczych
język cech
ukryte teorie osobowości
stereotypy społeczne
Zniekształcenia w rodzaju danych o osobie
tendencja do silnego efektu pierwszeostwa przy tworzeniu sądów o ludziach
ograniczony dostęp do zachowao innych ludzi
często podstawą wiedzy o innych jest to, co mówią o sobie, a nie jak się zachowują
dostosowywanie się ludzi do naszych oczekiwao
Próby rozwiązania problemu niezadowalającej spójności zachowania
1. spójnośd zachowania a nomotetyczne i idiograficzne podejścia do osobowości (Bem i Allen)
spójnośd zachowania istnieje, ale dotyczy tylko niektórych cech
2. personalna spójnośd zachowania jako meta-cecha osobowości: pragmatycy vs. pryncypialiści (Snyder)
spójnośd jest właściwością osobowości i od tego, jaki kto jest, zależy na ile spójne jest zachowanie
3. czynnik metodologiczny predykcja pojedynczego zachowania czy wzorca zachowao (miara
zagregowana; Epstein)
związek cechy z zachowaniem silniejszy, gdy badamy całą gamę zachowao a nie pojedyncze
zachowanie
WYKAAD 3 Podejście teorii cech
Osobowośd jako konfiguracja cech.
Podejście to wynika z obserwacji, że:
te same sytuacje u różnych ludzi wywołują odmienne zachowania
ta sama osoba w różnych sytuacjach zachowuje się podobnie
Definicje cechy:
CECHA (rys) OSOBOWOŚCI to:
Wg Guilforda każdy dający się wyróżnid, względnie trwały aspekt jednostki, ze względu na który różni
się ona od innych.
Wg Eysencka współzmieniający się zespół aspektów behawioralnych; ujawnia się jako zasada
organizująca, wydedukowana z obserwowanej ogólności zachowania.
Wg Cattella zintegrowana konfiguracja zachowao taka, że jeżeli jeden ze składników jest obecny u
osoby, możemy przewidzied, że i inne składniki będą u niej w pewnym stopniu obecne.
Cecha jako:
przyczyna zachowania (np. u Allporta)
dyspozycja (nie inicjuje zachowania, ale współdecyduje o tym, jak sytuacja wpływa na zachowanie
(np. Eysenck)
skrótowy opis powtarzalnych i ogólnych form zachowania (Zawadzki)
Teoria Gordona Allporta
1937 Personality psychological interpretation.
OSOBOWOŚD dynamiczna organizacja cech (systemów psychofizjologicznych) jednostki, które wyznaczają
swoiste dla niej formy przystosowania się do środowiska to, czym człowiek jest naprawdę.
nacisk na pozytywne, świadome elementy motywacji oraz traktowanie zachowania jako spójnego
wewnętrznie i zdeterminowanego przez działające czynniki
zainteresowanie konsekwencją i spójnością zachowania, pojęciem Ja
dążenie do uwzględnienia pełni złożoności i niepowtarzalności indywidualnego zachowania
przeciwstawiał się zbytniemu zapożyczaniu wzorców z nauk przyrodniczych
krytykował badania nad osobowością wykorzystujące analizę czynnikową
6
Struktura i dynamika osobowości
przedstawiona w kategoriach cech
nacisk na cechy jako główny konstrukt motywacyjny (kierujący zach., obok zamiarów i postaw)
zmiennośd i rozwój
osobowośd istnieje realnie i ma swe neuronalne i fizjologiczne korelaty
Pojęcie cechy (cechy indywidualne i wspólne, potem):
cecha struktura neuropsychiczna, mająca zdolnośd dostarczania wielu bodzców funkcjonalnie
równoważnych oraz inicjowania i ukierunkowywania równoważnych (spójnych znaczeniowo) form
zachowania adaptacyjnego i ekspresyjnego.
dyspozycja osobista zgeneralizowana struktura neuropsychiczna (specyficzna dla danej jednostki),
mająca zdolnośd dostarczania wielu bodzców funkcjonalnie równoważnych oraz inicjowania
i ukierunkowywania spójnych (równoważnych) form zachowania adaptacyjnego i zachowania
charakterystycznego.
dyspozycje dominujące ogólne, wpływają niemal na wszystko;
dyspozycje zasadnicze skłonności wysoko charakterystyczne dla danej osoby, łatwe do
rozpoznania, często ujawniające się w zachowaniu;
dyspozycje wtórne przejawiają się rzadziej, mniej istotne dla opisu osobowości.
Idiograficzne i nomotetyczne podejście do badania osobowości
IDIOGRAFICZNE NOMOTETYCZNE
- dyspozycje osobiste
- cechy
- skoncentrowanie na indywidualnym przypadku
- studiowanie zachowania w kategoriach ogólnych
(Allport namawiał do poświęcenia im większej uwagi) zasad, uniwersalnych zmiennych, obejmuje badaniami
wielką liczbę osób
Proprium wszystkie funkcje Ja czy ego - propriacyjne funkcje osobowości, m.in.:
poczucie ciągłości cielesnego Ja
poczucie własnej tożsamości
szacunek do samego siebie
obraz samego siebie
styl poznawczy
zasięg swego Ja
myślenie racjonalne
wszystko to razem tworzy proprium, które jest zródłem spójności, pozwala tworzyd zamiary, plany, odległe cele,
ale to nie jest odrębny od reszty osobowości byt.
Autonomia funkcjonalna
Każda czynnośd czy forma zachowania może stad się celem sama w sobie, chociaż pierwotnie podejmowano ją
z jakiegoś innego powodu; (np. motywująca siła zainteresowao i wartości).
Koncepcja skrytykowana przez Bertocciego jak to się dzieje że motywy stają się autonomiczne? czy wystarczy
powtarzanie? dlaczego pewne czynności stają się funkcjonalnie autonomiczne a inne nie?
Wtedy Allport wyróżnił 2 rodzaje autonomii:
o Perseweracyjna nałogi, zrytualizowane czynności (w wyniku np. opóznionego wygaszania,
samopodtrzymujących się obwodów nerwowych)
o Propriacyjna zainteresowania, wartości, uczucia, obraz siebie, styl życia (nie jest jasno według
Allporta wyjaśnid, jak ta autonomia się tworzy)
Autonomia umożliwia względne oderwanie się od przeszłości, zapewnia większą unikatowośd jednostki (chod
niektóre motywy pierwotne zostają i mechanizmy homeostatyczne utrzymują jednośd czy równowagę
o charakterze fundamentalnym).
7
Bezpośredni i pośredni pomiar osobowości
�� bezpośredni opisywanie samego siebie
�� pośredni techniki projekcyjne
pomiar bezpośredni i pośredni a przystosowanie i zdrowie psychiczne:
�� metody bezpośrednie pozwalają uzyskad dane niedostępne w inny sposób
�� osoby zdrowe motywy świadome i introspekcyjnie dostępne, metody pośrednie i bezpośrednie dają te
same rezultaty
Teoria Raymonda Cattella
OSOBOWOŚD konstrukt psychologiczny, który pozwala przewidzied, jak dana osoba zachowa się w określonej
sytuacji.
Cel psychologii osobowości: ustalenie praw określających, jak ludzie o danych strukturach osobowości
zachowują się w różnego rodzaju sytuacjach i środowiskach
CECHY stanowią strukturę psychiczną osobowości, wnioskujemy o nich na podstawie zachowania, wyjaśniają
międzysytuacyjną i międzyczasową spójnośd zachowania.
Cechy powierzchniowe obserwowalne, reprezentują zewnętrzne zmienne.
Cechy zródłowe reprezentują wewnętrzne zmienne, współdeterminują związki między zachowaniami
warunkują ich spójnośd.
Cechy o podłożu biologicznym zdeterminowane konstytucjonalnie
Cechy kształtujące się pod wpływem oddziaływao środowiska
Cechy zdolnościowe dotyczą tego, jak dobrze osoba radzi sobie z rozwiązywaniem zadao
Cechy temperamentalne charakteryzują tempo i ogólny styl, w jakim osoba wykonuje dowolne
czynności.
Cechy dynamiczne te, które określają dlaczego i jak jednostka jest napędzana , opisują motywacyjny
aspekt zachowania (ergi, sentymenty, postawy)
Hipoteza leksykalna: wszystkie aspekty ludzkiej osobowości, które były lub są istotne, interesujące lub
pożyteczne, zostały utrwalone w treści języka
yródła wiedzy o osobowości
Obserwacja zachowania w codziennych sytuacjach dane L
Samopis, zazwyczaj uzyskiwany drogą odpowiedzi na pytania kwestionariuszowe dane Q
Stwarzanie sytuacji prowokujących do określonych zachowao i rejestrowanie tych zachowao
(eksperyment) dane T
Jeżeli istnieje coś takiego jak struktura osobowości, to te same cechy lub czynniki powinny ujawnid się we
wszystkich trzech podejściach.
Struktura osobowości
Na podstawie badao leksykalnych analizy czynnikowej (obejmują zarówno cech zdolnościowe, jak i
temperamentalne i dynamiczne):
�� cyklotymia schizotymia �� Q1. radykalizm konserwatyzm
�� ogólna inteligencja upośledzenie umysłowe �� Q2. niezależnośd (samowystarczalnośd)
�� siła ego (równowaga emocjonalna) nerwicowośd �� Q3. samokontrola i siła charakteru
�� dominowanie uległośd �� Q4. napięcie nerwowe
�� ekspansywnośd brak ekspansywności
�� silne superego brak standardów wewnętrznych
�� śmiała cyklotymia wycofująca się schizotymia
�� wrażliwośd emocjonalna surowa dojrzałośd
�� paranoidalna schizotymia ufna przystępnośd
�� beztroska zainteresowania praktyczne
�� wyrafinowanie szorstka prostota
�� niespokojna nieufnośd spokojna ufnośd
8
Osobowośd a przewidywanie zachowania
Teoria Catella a teoria Eysencka:
czynniki drugiego rzędu: lęk i exvia - invia
Krytyka teorii Catella
liczba czynników zbyt duża, większośd z nich koreluje ze sobą, co przemawia za redukcją tej liczby
wyniki analizy czynnikowej zależą od tego, co jej się poddaje, a czynniki wyodrębnione przez Cattella
wyznaczone zostały przez subiektywnie dobrane dane wyjściowe
nazwy duży stopieo subiektywizmu, nie zawsze jasne
teoria opisowa nie pozwala na dociekanie przyczyn i poznanie mechanizmów leżących u podstaw
wyodrębnionych wymiarów
Teoria Hansa Eysencka
Osobowośd = temperament + inteligencja
Biologizacja teorii biologiczne podstawy wymiarów osobowości (teoria ta ma obecnie status teorii
temperamentu)
Status wykraczający poza czysty opis, próba wyjaśniania
Funkcjonalne znaczenie wymiarów
ekstrawersja introwersja a zapotrzebowanie na stymulację
ekstrawersja introwersja a podatnośd na warunkowanie
Ciągłośd między normą a patologią
Struktura osobowości - wymiary:
1. Ekstrawersja introwersja
Ekstrawersja: towarzyskośd, żwawośd,
aktywnośd, asertywnośd, poszukiwanie
doznao
2. Neurotycznośd zrównoważenie
emocjonalne
Neurotycznośd: lęk, przygnębienie, poczucie
winy, niska samoocena, napięcie
3. Psychotycznośd
Jeden biegun: altruizm, empatia,
uspołecznienie
Drugi biegun: przestępczośd, psychopatia,
schizofrenia
Krytyka teorii Eysencka
Grey pierwotne wymiary to lęk i impulsywnośd
o Ekstrawersja wysoka impulsywnośd, niski lęk
o Introwersja niska impulsywnośd, wysoki lęk
o Zrównoważenie emocjonalne niska impulsywnośd, niski lęk
o Neurotycznośd wysoka impulsywnośd, wysoki lęk
zrównoważenie
neurotycznośd ekstrawersja introwersja
emocjonalne
impulsywnośd W W N N
lęk W N W N
Podważenie twierdzenia o introwersji/ekstrawersji a typowym, chronicznym poziomie aktywacji zmiany
okołodobowe: introwertycy bardziej pobudzeni rano, zaś ekstrawertycy wieczorem.
9
Pięcioczynnikowy model osobowości
1. Badania leksykalne
o Pierwszy etap: Ernest Tupet i Raymond Christal (koniec lat 50-
Donald Fiske (1949) tych):
adaptowalnośd społeczna surgencja
konformizm ugodowośd
wola osiągnięd niezawodnośd
kontrola emocjonalna stałośd emocjonalna
poszukujący intelekt kultura
Warren Norman
o Drugi etap badao: Badacze amerykaoscy, w tym Lewis Goldberg (autor terminu Wielka Piątka ):
surgencja
ugodowośd
sumiennośd
stałośd emocjonalna
intelekt
2. Badania psychometryczne
Paul Costa i Robert McCrae (NEO I NEOAC): badania kwestionariuszem Catella
o zredukowali do: neurotycznośd, ekstrawersja
o Dodali: otwartośd na doświadczenie
o Pod wpływem badao leksykalnych rozszerzyli o: ugodowośd, sumiennośd
OTWARTOŚD
NEUROTYCZNOŚD UGODOWOŚD EKSTRAWERSJA SUMIENNOŚD
NA DOŚW.
- towarzyskośd - kompetencje
- zaufanie
- lęk - serdecznośd - wyobraznia - skłonnośd do
- prostolinijnośd
- wrogośd - asertywnośd - estetyka porządku
- altruizm
- depresja - aktywnośd - uczucia - obowiązkowośd
- ustępliwośd
- impulsywnośd - poszukiwanie - działanie - dążenie do
- skromnośd
- nadwrażliwośd doznao - idee osiągnięd
- skłonnośd do
- nieśmiałośd - emocjonalnośd - wartości - samodyscyplina
rozczulania się
pozytywna - rozwaga
Argumenty na rzecz traktowania pięciu czynników jako podstawowych wymiarów osobowości
czynniki NEOAC istnieją realnie ujawniają się w samopisach i szacowaniu
wykazują dużą stałośd (w badaniach podłużnych)
są uniwersalne: niezależne od płci, rasy, kultury
podstawy biologiczne stopieo odziedziczalności 30-40 %
Krytyka teorii pięcioczynnikowych
Czynniki odgrywają ważną jako predykatory powodzenia zawodowego, odporności na stres, ryzyka zaburzeo
w zachowaniu, patologii.
Ale:
o Subiektywizm w doborze zmiennych wyjściowych stanowiących podstawę do wyodrębnienia czynników
o Pojedyncze słowa nie ujmują istotnych cech osobowości jej dynamicznego funkcjonowania i
zmieniających się, w zależności od kontekstu, relacji jednostki z otaczającym światem.
o Czynniki nie są ortogonalne w stosunku do siebie.
o Badania korelacyjne, nie wykraczające poza opis.
Podejście teorii cech - podsumowanie
cechy a mechanizmy motywacyjne i poznawcze i właściwości sytuacji
kontekst a zachowanie
10
WYKAAD 4 Podejście teorii uczenia się do osobowości
Osobowośd w świetle teorii uczenia się:
krytyka kategorii osobowośd (cecha, obraz samego siebie, samoświadomośd, ja podmiotowe, ego), bo
to byty niepodlegające obserwacji
krytyka założeo o znacznej stabilności i międzysytuacyjnej spójności zachowania
Główne założenia
Znaczenie uczenia się (wszelkie bardziej złożone formy zachowania są produktem uczenia się)
Znaczenie uwarunkowao środowiskowych (zachowanie znajduje się pod kontrolą konfiguracji bodzców
środowiskowych i antycypowanych wzmocnieo)
Implikacje dla psychologii osobowości
geneza względnie stałych właściwości człowieka tkwi w jego doświadczeniu (uczenie się związków
między bodzcami, historia wzmocnieo)
zdecydowane podkreślanie roli sytuacji jako determinanty zachowania w sporze sytuacjonizm
personalizm
każde zachowanie może podlegad modyfikacji poprzez zmianę w środowisku manipulacja zmiennymi
środowiskowymi i obserwacja zmian w zachowaniu będących ich konsekwencją
stałośd zachowania wynika ze stałości sytuacji a nie istnienia ogólnych, wewnętrznych dyspozycji
zaburzenia psychiczne są rezultatem uczenia się zachowao dezadaptacyjnych bądz deficytu uczenia się
zachowao adaptacyjnych
terapia opiera się na zastosowaniu reguł teorii uczenia się do zmiany zachowania (a nie na próbach
reorganizacji osobowości)
socjalizacja człowieka:
rola emocjonalnych odruchów warunkowych w uczeniu się norm społecznych
znaczenie wzmocnieo wtórnych dla rozwoju systemów motywacyjnych (np. nabieranie wartości
przez pieniądze, wysoką pozycję społeczną, osiągnięcia na polu intelektualnym)
Na jakich koncepcjach opiera się to podejście?
WARUNKOWANIE KLASYCZNE PAWAOW
nabieranie wartości przez bodzce neutralne
pojęcia:
�� bodziec bezwarunkowy
�� bodziec warunkowy
�� reakcja bezwarunkowa
�� reakcja warunkowa
�� generalizacja skojarzenie reakcji z podobnymi bodzcami, prowadzi do spójności reakcji
�� wygaszanie bez bezwarunkowego
�� różnicowanie w wyniku prób, gdy tylko po pewnych bodzcach bezwarunkowe bodzce, prowadzi do
specyficzności reakcji
�� warunkowanie semantyczne
Zastosowania teorii warunkowania klasycznego
nerwica jako następstwo niemożności różnicowania
warunkowanie jako mechanizm nabywania fobii i innych zaburzeo związanych z lękiem (Albert: szczur i
hałas)
systematyczna desensytyzacja (Wolpe) jako metoda terapii fobii (uczenie relaksacji, ustalanie hierarchii
lęku) wyuczenie konkurencyjnej reakcji metodą przeciwwarunkowania
11
WARUNKOWANIE SPRAWCZE SKINNER
kojarzenie reakcji z sytuacjami w środowisku
pojęcia:
�� reakcja jako jednostka strukturalna (nie np. cecha)
�� zachowanie sprawcze pojawiające się pod nieobecnośd bodzców środowiskowych
�� czynnik wzmacniający zdarzenie następujące po reakcji, które zwiększa prawdopodobieostwo
wystąpienia reakcji sprawczej.
wzmocnienie pozytywne
wzmocnienie negatywne usunięcie lub uniknięcie nieprzyjemnej konsekwencji zachowania
kara
Zastosowania teorii warunkowania sprawczego
znaczenie schematów wzmocnieo w rozwoju
rozkłady wzmocnieo (określone odstępy czasowe lub określona liczba reakcji, stałe lub zmienne)
modyfikacja zachowania zachowanie jest kontrolowane poprzez wybór reakcji, które są wzmacniane
oraz częstotliwości ich wzmacniania
złożone zachowanie jest kształtowane poprzez proces stopniowych przybliżeo wzmacnianie
fragmentów zachowania przypominających jego ostateczną formę
rozwój: dziecko uczy się reakcji, które są kontrolowane przez występowanie wzmocnieo w otoczeniu;
najpierw krótkie, potem dłuższe odraczanie gratyfikacji
psychopatologia: leczenie objawów czy przyczyn?
podstawowe zasady uczenia stanowią adekwatną interpretację zaburzeo
osoby nie są chore tylko po prostu nieodpowiednio reagują na bodzce nie nauczyły się właściwej
reakcji lub nauczyły się nieprzystosowawczej niewłaściwe historie wzmocnieo (np. nie
wzmacniani za społeczne umiejętności)
zachowania przesądne przypadkowe powiązania reakcji i wzmocnienia
TEORIA DOLLARDA I MILLERA (próba powiązania teorii uczenia się i psychoanalizy)
Hull kluczowe pojęcia:
NAWYK na strukturę osobowości składają się nawyki.
POPD bodziec, który jest wystarczająco silny, żeby wywoład zachowanie.
POPDY PIERWOTNE skojarzone ze stanami fizjologicznymi w organizmie (np. ból) .
POPDY WTÓRNE związane z zaspokajaniem popędów pierwotnych (lęk lub strach).
uczenie się ma miejsce gdy reakcje są nagradzane poprzez redukcję bodzców popędowych
w uczeniu się instrumentalnym istotne jest wykorzystanie wyuczonych reakcji do zredukowania bodzców
popędowych (np. nagrody, ucieczki od bólu, uniknięcia bólu).
manipuluje się siłą popędu (np. ile godzin głodu) i wielkością nagród (np. ilośd pożywienia).
wzrastanie i rozwój to gromadzenie nawyków
podkreślają rolę uczenia się przez naśladowanie proces ten opiera się na pozytywnym wzmocnieniu
zachowania typu dopasowanie; nabywanie cech osobowości dzięki układom kar i nagród ze strony rodziców
oraz innych znaczących osób w środowisku
Psychopatologia wynika z konfliktu popędów
w toku rozwoju dzieci muszą nauczyd się społecznie akceptowalnych sposobów redukowania popędów
(ważne sytuacje uczenia się dotyczą np. jedzenia, treningu czystości, zachowao seksualnych
i agresywnych)
poczucie winy oraz unikanie prowadzą często do redukcji strachu
zaburzone zachowania związane z wyuczonym sposobem radzenia sobie z konfliktami motywacyjnymi
konflikt dążenie unikanie powoduje ukształtowanie się symptomu, który redukuje lęk i uwalnia napięcie
związane z konfliktem
psychoterapia to proces przywracania reakcji sygnałotwórczych zdolności do werbalizacji problemów
(związane z systemem językowym procesy myślenia, przewidywania sensu działao, planowania, analizy
własnego zachowania itp.)
12
NOWSZE UJCIA - integracja teorii uczenia się z poznawczym nurtem w psychologii osobowości
1. TEORIA WYUCZONEJ BEZRADNOŚCI jako model depresji (Seligman) uczenie się, że nie ma związku między
działaniem a jego następstwami.
PRZYCZYNA: utrata kontroli nad biegiem zdarzeo sytuacja treningu bezradności.
PROCES POŚREDNICZCY: zgeneralizowane oczekiwania braku kontroli.
NASTPSTWA: syndrom wyuczonej bezradności
DEFICYTY: poznawczy (asocjacyjny), motywacyjny (aktywności), emocjonalny (pogorszenie nastroju)
2. MODEL PRZEFORMUAOWANY WYUCZONEJ BEZRADNOŚCI I DEPRESJI
(Abramson, Seligman, i Teasdale, 1979; Peterson & Seligman, 1984)
rola atrybucji przyczynowych w wyznaczaniu charakteru, trwałości i zakresu deficytów
bezradnościowych i podatności na depresję.
atrybucje do czynników (wewnętrznych zewnętrznych, stałych zmiennych, globalnych
specyficznych)
pesymistyczny vs. optymistyczny styl atrybucyjny (eksplanacyjny) jako czynnik ryzyka w depresji
reaktywnej
3. TEORIA SPOAECZNEGO UCZENIA SI - Mischel, Bandura
rola procesów modelowania społecznego i wzmocnieo społecznych w nabywaniu i kontroli nowych
zachowao
rola pośrednika poznawczego przekonao o własnej skuteczności (self-efficacy) w podejmowaniu
działania
znaczenie specyfiki sytuacji i specyfiki przekonania o skuteczności w kontroli działania
WYKAAD 5 Psychodynamiczne podejścia do osobowości
Psychoanaliza to teoria osobowości, szkoła interpretacji zaburzeo, metoda leczenia; zwróciła uwagę np. na
motywy zachowao inne niż te, które sami wskazujemy, nieświadomośd.
Na podejście ściśle psychoanalityczne składają się 4 założenia:
o doniosłej roli procesów nieświadomych
o konfliktach i mechanizmach obronnych
o kompleksie Edypa
o centralnej roli popędów (seksualnego i agresywnego)w rozwoju osobowości
Podejścia psychodynamiczne jedynie dwa pierwsze założenia.
KLASYCZNA PSYCHOANALIZA TEORIA FREUDA
Tezy Freuda a współczesne badania 5 perspektyw teorii, zwanych modelami psychiki (Rapaport i Gill) :
model dynamiczny rola i działanie popędów: seksualnego i agresywnego
model ekonomiczny funkcjonowanie i przemieszczanie się w psychice energia
model topograficzny świadome, przedświadome i nieświadome procesy psychiczne
model rozwojowy stadia rozwoju (terazniejszośd kształtowana przez przeszłośd)
model strukturalny struktury psychiczne: id, ego i superego
TEORIA POPDÓW (MODEL DYNAMICZNY)
siłą motywującą zachowanie są popędy: seksualny i agresywny
popędy reprezentują naturę w konflikcie między naturą a kulturą
popędy charakteryzowane są przez zródło, cel i obiekt lub jego psychiczną reprezentację
motywy tkwią w organizmie, można się jedynie do nich przystosowad, kiedy zagrażają można je usunąd
odcinając od świadomości
13
ENERGIA PSYCHICZNA (MODEL EKONOMICZNY)
popęd dąży do rozładowania; sposób, w jaki zostaje wyrażony oraz obiekt, za pomocą którego zostaje
rozładowany podlegają ciągłym zmianom
każda czynnośd psychiczna (myśl, fantazja, marzenie) naładowana jest pewną ilością energii popędowej,
której towarzyszy impuls do rozładowania wytworzonego napięcia
naładowanie energią psychiczną to kateksja
w naszym aparacie psychicznym dokonuje się gospodarowanie energią (model zwany hydraulicznym)
motywy mogą ulegad wielu przekształceniom: przybierad postad symptomu, marzenia sennego,
dowcipu, pomyłki językowej, zachowania lub ideologii
NIEŚWIADOMOŚD (MODEL TOPOGRAFICZNY)
�� determinizm psychiczny przekonanie, że w naszym funkcjonowaniu psychicznym nic nie dzieje się
przez przypadek;
�� dowody istnienia nieświadomości wg Freuda: zjawiska posthipnotyczne oraz niepamięd wydarzeo
z przeszłości u neurotyków;
�� procesy psychiczne:
nieświadome te aspekty życia, których nie akceptujemy, zepchnięte do nieświadomości w wyniku
wyparcia; możemy sobie zdad z nich sprawę jedynie w wyjątkowych okolicznościach; to większośd
procesów psychicznych (obecna wiedza...);
przedświadome fakty, zdarzenia, spostrzeżenia, które pozostają w nieświadomośd, ale mogę byd
łatwo wydobyte, jeśli skupimy na nich uwagę;
świadome to co jest doświadczane bezpośrednio, z czego zdajemy sobie sprawę w każdym
momencie ;
�� zachowanie jest motywowane i celowe (ma swoje funkcje; główny cel to uniknięcie bolesnych myśli
i wspomnieo).
PERSPEKTYWA PSYCHOANALITYCZNA PERSPEKTYWA POZNAWCZA
nacisk na nielogiczne i irracjonalne procesy brak zasadniczej różnicy między procesami
nieświadome świadomymi i nieświadomymi
zawartośd treściowa koncentrująca się na motywach zawartośd treściowa koncentrująca się na myślach;
i pragnieniach; treści głownie seksualne i agresywne różnorodnośd treści
akcent na umotywowane aspekty nieświadomego akcent na niemotywowane przejawy nieświadomego
funkcjonowania funkcjonowania
ROZWÓJ PSYCHOSEKSUALNY I FORMOWANIE SI CECH CHARAKTERU (MODEL ROZWOJOWY)
każde zachowanie jest wynikiem przeszłych doświadczeo
stadia rozwoju psychoseksualnego pierwsze 5-6 lat życia
sposób rozwiązania konfliktów z faz przedgenitalnych oraz kompromis prowadzą do powstania
określonego charakteru (Abraham, Fenichel)
charakter to stały wzorzec funkcjonowania (= osobowośd)
podstawowe potrzeby mogą byd gratyfikowane nadmiernie, niedostatecznie lub niespójnie
intensywny konflikt prowadzi do fiksacji zatrzymania impulsu seksualnego w danym punkcie rozwoju;
konflikt mniej intensywny fiksacja prowadzi do regresji do danego stadium w sytuacjach stresu
kompromis to określone rozwiązanie pomiędzy impulsem popędowym a tym, co go ogranicza
o zaburzeniach świadczą sztywne wzorce zachowania, o nerwicach te, w których dominuje fiksacja
i regresja
LK I MECHANIZMY OBRONNE
lęk jako czynnik motywujący
istotna funkcja mechanizmów obronnych ego w zachowaniu i myśleniu
14
STADIUM STREFA PROTOTYPOWA
KONFLIKT/CELE OSOBOWOŚD I CECHY CHARAKTERU
ROZWOJU EROGENNA AKTYWNOŚD
ORALNE
usta ssanie, Konflikt: między ż� oralno-inkorporująca
(0-2 lata) gryzienie, pragnieniami seksualnymi
łatwowiernośd, zależnośd, hojnośd,
połykanie a sadystycznymi
biernośd
(inkorporacja) Cel: relacja ufnej zależności
ż� agresywna,
ż� oralno-sadystyczna
zachłannośd, niecierpliwośd,
ciekawośd, ambicja, zawiśd
ANALNE ż� analno-retencyjna
odbyt potrzeba Konflikt: między kontrolą
(2-3 lata) wydalania, a jej brakiem systematycznośd, upór,
trening nieustępliwośd, oszczędnośd
Cel: niezależnośd
toaletowy
ż� ekspulsywna (wydalająca)
porywczośd, destrukcyjnośd,
okrucieostwo
ż� produktywna (twórcza)
FALLICZNE ż� falliczna
narządy aktywnośd Konflikt: lęk kastracyjny,
(4-5 lat) płciowe autoerotyczna zazdrośd o penisa zainteresowanie bez zakłopotania,
(kompleks Edypa i Elektry) inicjatywa bez poczucia winy
Cel: identyfikacja ż� falliczno-narcystyczna
seksualna, powstanie
agresywnośd, zuchwałośd
superego
OKRES
LATENCJI
(6-12 lat)
STADIUM
GENITALNE
(13-18 lat)
STRUKTURA PSYCHICZNA (MODEL STRUKTURALNY)
id:
pierwotna częśd; siedlisko popędów
zasada przyjemności
reprezentacje rzeczywistości w postaci wyobrażeo i fantazji
ego:
rozwija się z id (narzucanie ograniczeo z zewnątrz)
funkcja: radzenie sobie z rzeczywistością, ocenianie, kontrola; różnicowanie pomiędzy
rzeczywistością subiektywną a obiektywną
pośredniczy pomiędzy impulsami i wymaganiami rzeczywistości zewnętrznej
zasada rzeczywistości
superego
rozwija się z ego; zinternalizowane normy i wartości
składa się z sumienia (wskazuje czego nie powinno się robid) i ego idealnego (idealny obraz osoby)
poszukuje perfekcji
WCZESNE REWIZJE TEORII PSYCHOANALITYCZNEJ
CARL GUSTAW JUNG PSYCHOLOGIA ANALITYCZNA
zwrócenie uwagi na przyszłośd i rozszerzenia wpływu przeszłości na historię ludzkości
zachowanie człowieka jest motywowane dwojako: poprzez cele i aspiracje oraz przez jego własną
historię osadzoną w historii gatunku
15
zmiana koncepcji nieświadomości: osobowa i zbiorowa ( dziedzictwo ludzkości)
na nieświadomośd zbiorową składają się archetypy systemy wewnątrz osobowości; pierwotne idee
lub formy, uniwersalne dla wszystkich ludzi; dotyczą powtarzających się, kluczowych doświadczeo ludzi;
ładunek minionych epok (zawiera ładunek afektywny); ujawniają się w snach, wolnych skojarzeniach
ważne archetypy to anima, animus, persona i cieo
ANIMA kobieca strona psychiki mężczyzny
ANIMUS męska strona psychiki kobiety
Anima i animus to dusza; są wyrazem doświadczeo ludzkości z osobami płci przeciwnej
PERSONA maska, jaką przyjmuje osoba dostosowując się do społeczeostwa i kultury, role
przypisane jednostce przez społeczeostwo, pośredniczy pomiędzy ego a światem zewnętrznym
CIEO zwierzęca strona ludzkiej natury (reprezentacja pierwotnych popędów), odpowiada za
pojawianie się społecznie nieakceptowanych uczud, myśli i działao, które są ukrywane przez
personę lub spychane do nieświadomości osobowej
JAyO (self) reprezentuje ludzkie dążenia do pełni i jedności, jest jądrem osobowości , koordynuje
funkcje pozostałych struktur osobowości, zapewnia stabilnośd; dążenie do jedności i pełni
realizowane jest przez całe życie w procesie indywiduacji, motywowanym dążeniem do
samorealizacji.
TYPOLOGIA OSOBOWOŚCI JUNGA typy osobowości powstają poprzez nałożenie na siebie dwóch typologii:
opartej o postawy: introwersja ekstrawersja (skupienie na świecie wewnętrznym ukierunkowanie
aktywności na zewnątrz, jedna z nich dominuje)
opartej o funkcje psychologiczne: myślenie, uczucia, wrażenia (percepcja), intuicja (myślenie funkcja
to rozumienie świata i siebie, uczucia odzwierciedlają wartośd, znaczenie, funkcja to dostarczanie
subiektywnych przeżyd, wrażenia rejestrowanie faktów), intuicja nieświadoma percepcja; myślenie i
uczucia funkcje racjonalne, wrażenia i intuicja funkcje irracjonalne
pojęcie KOMPLEKSU konstelacja silnie zabarwionych emocjonalnie myśli, spostrzeżeo i wspomnieo,
składa się z jądra (główna idea) i pozostałych elementów; kompleksy składają się na nieświadomośd
osobową (np. kompleks matki)
EGO to głębsza warstwa psychiki, obejmuje doświadczenia świadome i nieświadome
ALFRED ADLER PSYCHOLOGIA INDYWIDUALNA
badania nad tym, jak osoby niepełnosprawne kompensują słabośd pewnych narządów czy funkcji
rozwojem innych;
rozwój i działanie człowieka jest zdeterminowane przez dążenie do mocy (wyższości, doskonałości),
które jako mechanizm kompensacyjny uruchamiane jest poprzez poczucie niższości (a nie popędy);
człowiek realizując dążenie do mocy doskonali siebie, jego celem jest perfekcja a nie przyjemnośd;
osoby zdrowe stawiają sobie cele realne, zaś osoby nerwicowe cele fikcyjne (nierealistyczne) lub
reagują chorobą, która przynosi wtórne korzyści.
NEOPSYCHOANALIZA
w stosunku do klasycznych teorii: akcent na czynniki kulturowe lub interpersonalne
przedstawiciele: Karen Horney, Erich Fromm, Harry Sullivan, Eric Erikson, H. Hartman, D. Rapaport,
M. Klein, M. Makler
KAREN HORNEY
nacisk raczej na czynniki kulturowe w rozwoju osobowości niż biologiczne
podkreślanie ważności relacji interpersonalnych zarówno dla zdrowego jak i zaburzonego
funkcjonowania osobowości
lęk podstawowy dziecięce poczucie bycia osamotnionym i bezbronnym w potencjalnie wrogim świecie
trzy neurotyczne wzorce reagowania na lęk podstawowy:
ż� nastawienie ku (ludziom) przesadne zainteresowanie tym, aby byd akceptowanym, chwalonym,
potrzebnym; osoba taka staje się nadmiernie podporządkowana, niewymagająca, poświęcająca się
dla innych;
16
ż� nastawienie od (ludzi) odczuwanie wrogości innych i walka przeciwko nim, zaprzeczanie, że
potrzebuje się innych;
ż� nastawienie przeciwko (ludziom) odsuwanie się od innych, tworzenie dystansu
u neurotyków jedna z tendencji dominuje, ale pojawia się także konflikt między trzema tendencjami
czynniki kulturowe ważniejsze niż biologiczne, większa możliwośd zmiany i samorealizacji
ERICH FROMM PSYCHOLOGIA KULTUROWA
�� człowiek w relacjach z innymi i z kształtującą go kulturą
�� niezmienna jedynie koniecznośd zaspokajania potrzeb fizjologicznych oraz potrzeby bliskości (unikania
izolacji)
�� więz pierwotna daje poczucie bezpieczeostwa i orientację
�� dorastanie to proces indywiduacji (aspekt pozytywny i negatywny)
�� z samotnością można radzid sobie poprzez:
podporządkowanie się zbiorowości ucieczka od wolności
spontaniczny związek z ludzmi i przyrodą samorealizacja
�� rodzaje charakterów (w wyniku konfliktu wolnośd a podporządkowanie):
charakter sadomasochistyczny lub autorytarny (fundament faszyzmu, szukanie oparcia w kimś
innym, potrzeba uległości autorytetowi)
charakter destruktywny (irracjonalna tendencja do niszczenia wynikająca z lęku)
mechaniczny konformizm (przyjęcie wzorów kultury, stanie się takim, jakiego spodziewają się inni)
przeciwieostwo: charakter produktywny (realizacja własnego potencjału)
HARRY SULLIVAN PSYCHOLOGIA INTERPERSONALNA
podkreślenie znaczenia wczesnych relacji dziecka z matką dla powstania lęku i dla rozwoju poczucia Ja;
osobowośd to system, którego celem jest redukcja napięcia i przekształcenie go w nawykowe wzorce
zachowania przywracające równowagę, te przekształcenia to dynamizmy;
dwa główne zródła napięcia to: dążenie do satysfakcji (zaspakajania potrzeb) i dążenie do
bezpieczeostwa (dobrego samopoczucia, akceptacji, przynależności);
szczególne znaczenie w radzeniu sobie z lękiem ma dynamizm systemu Ja (self): geneza
interpersonalna;
ważne części, obrazy (personifikacje) Ja:
dobre Ja skojarzone z przyjemnymi doświadczeniami poczucia bezpieczeostwa i akceptacji;
złe Ja skojarzone z bólem i zagrożeniem, dezaprobatą;
nie-Ja częśd odrzucana (dysocjacja odszczepienie jako sposób radzenia sobie) przez
skojarzenie z trudnym do zniesienia lękiem (uczucie niesamowitości i grozy);
nacisk na okres póznego dzieciostwa i preadolescencji;
zniekształcenie parataktyczne obraz innej osoby i relacji z nią silnie zniekształcony przez lęk;
ogólnie: nacisk na percepcję, rozumienie przeszłych doświadczeo i relacji oraz oczekiwania, jako
czynniki pośredniczące między rzeczywistością a zachowaniem
TEORIA EGO H. HARTMAN
�� ego a procesy adaptacji (adaptacja jako stan i jako proces)
�� rodzaje adaptacji:
autocentryczna dostosowanie siebie do otoczenia;
allocentryczna dostosowanie innych do siebie;
szukanie odpowiadającego środowiska;
�� rozwój ego: od zasady przyjemności do zasady realizmu (znalezienie takich form zaspokajania potrzeb,
które są w zgodzie z otoczeniem i z samym sobą):
początek różnicowania siebie i świata zewnętrznego (dla formowania się ego ma istotne znaczenie
doznawanie frustraci, deprywacji);
uformowanie się ego;
uformowanie się superego;
�� ego jest tą częścią struktury psychicznej, która ma kontakt ze światem zewnętrznym;
�� w ego: sfera wolna od konfliktu i sfera zaangażowana w konflikt pomiędzy id i superego;
17
�� funkcje ego:
instrumentalne
centralne: utrzymywanie kontaktu z rzeczywistością (zasada realizmu); sprawowanie kontroli nad
życiem emocjonalnym i impulsami (od tłumienia do symbolizacji)
metafunkcje: funkcja syntetyczna (organizacyjna) utrzymywanie równowagi pomiędzy różnymi
obszarami życia psychicznego
�� zdolnośd do regresji w służbie ego
�� ego a self: ego to pewien wielofunkcyjny mechanizm integracyjny zaś self (jazo) to wewnętrzny obraz
własnej osoby
CECHY WSPÓLNE TEORII NEOPSYCHOANALITYCZNYCH
1. utrzymanie dynamicznego, topograficznego i strukturalnego punktu widzenia na życie psychiczne (np.
Horney, Sullivan);
2. odrzucenie koncepcji libido jako głównego czynnika rozwoju;
3. koncentracja na lęku neurotycznym i mechanizmach obronnych jako podstawowym zródle zaburzeo w
rozwoju osobowości (np. Horney);
4. nacisk na rolę interakcji społecznych i podejmowania ról w rozwoju charakteru i zaburzeo osobowości
(np. Sullivan, Horney, Erikson);
5. analiza roli kultury i przemian społecznych w kształtowaniu osobowości (np. Fromm);
6. zmiana koncepcji ego z mechanizmu pośredniczącego na:
zródło autonomicznych motywów (Hartman)
obraz własnej osoby (Sullivan)
7. zmiana poglądu na rolę doświadczeo (nie tylko wczesnodziecięce ale i aktualne)
8. podkreślanie roli przyszłości w rozwoju osobowości: celów, planów, oczekiwao, idealnego obrazu
własnej osoby
9. zmiana koncepcji terapii (mniejsza dyrektywnośd, aktywna interakcja, większe zaangażowanie
emocjonalne i behawioralne pacjenta)
WKAAD PSYCHOANALIZY W PSYCHOLOGI OSOBOWOŚCI
Wskazanie takich zjawisk jak:
ż� procesy nieświadome
ż� psychiczny determinizm rola wczesnych doświadczeo
ż� cielesnośd człowieka
ż� mechanizmy obronne
ż� pojęcie osobowości jako struktury czy organizacji
ż� interpretacja znaczenia
Ponadto:
ż� nowe metody badania osobowości: analiza marzeo sennych, wolne skojarzenia
ż� podkreślanie, że z pozoru podobne zachowania mogą mied różne zródła, zaś podobne motywy
mogą prowadzid do różnych zachowao
KRYTYKA PSYCHOANALIZY
status naukowy teorii psychoanalitycznej
obecny pogląd na model energetyczny: ludzie nie zawsze dążą do redukcji napięcia, nieraz
poszukują stymulacji, potrzeby fizjologiczne nie stanowią całości motywacji człowieka;
niejasnośd pojęd, metafory, analogie, trudnośd przekładania pojęd na język empiryczny;
problem użyteczności danych klinicznych: sądzi się, że inspirowane teorią opisy przypadków są
przytaczane na potwierdzenie tej samej teorii;
trudnośd weryfikacji, niefalsyfikowalnośd
psychoanalityczne ujęcie natury ludzkiej: przedstawiciele nurtu humanistycznego i egzystencjalnego
sprzeciw dla traktowania osoby bez uwzględnienie twórczych aspektów, samorealizacji, wpływu
społeczeostwa
Freud był świadom większości tych zarzutów
18
WYKAAD 6 Humanistyczne podejście do osobowości
Istota przełomu humanistycznego zmiana koncepcji człowieka
gdzie tkwi zródło zła: uwarunkowania biologiczne a kulturowe
zasada holizmu
świadomośd i samoświadomośd
wolnośd wyboru
celowośd działao orientacja na przyszłośd
Podstawowe postulaty psychologii humanistycznej (Bugental)
człowiek jako taki jest czymś więcej niż sumą swoich części (swoistośd gatunku ludzkiego)
człowiek istnieje w środowisku ludzkim (aspekt interpersonalny)
człowiek jest świadomy (ciągły charakter świadomości, świadomośd jako podstawowy składnik
ludzkiego istnienia, chod nie wszystkie treści dostępne)
człowiek dysponuje wyborem , może się zmieniad (fenomenologicznie)
człowiek działa celowo (kierunkowośd działao, na podstawie intencjonalności buduje się tożsamośd;
zarówno dążenie do równowagi zachowawczośd, jak i jej braku, przekraczania - zmiennośd )
Co wyróżnia kierunek humanistyczny?
troska o człowieka: odrzucenie dystansu
metody wtórne wobec sensu podejścia do człowieka, chod konieczne, aby gromadzid rzetelną wiedzę
humanistyczny model wartości: doświadczenie człowieka
relatywizm wszelkiej wiedzy: podkreślanie zmienności
odwoływanie się do podejścia fenomenologicznego
Pojęcie autentyczności:
sposób, w jaki człowiek istnieje gdy ...istnienie człowieka pozostaje w harmonii z istnieniem świata
autentycznośd egzystencjalna powstaje w wyniku braku rozdzwięku między podmiotem a przedmiotem
(jaznią a światem)
brak zniekształceo
zrozumienie i akceptacja świata własnych przeżyd
Pewniki (cechy) świadomości:
SKOOCZONOŚD, ograniczonośd, niepełnośd
poczucie skooczoności własnego istnienia, ale także poczucie, że zakres własnej świadomości
mógłby byd szerszy
konsekwencja: względnośd (ponieważ nie wiemy wszystkiego)
lęk przed losem i śmiercią
MOŻLIWOŚD DZIAAANIA
oddziaływanie na świat zewnętrzny, zmiana perspektywy
konsekwencja: odpowiedzialnośd (zainteresowanie podejmowanymi działaniami)
lęk przed potępieniem i poczucie winy
WYBÓR
działania wpływają na strumieo świadomości, troska o te działania
konsekwencja: subiektywne doświadczanie autonomii
lęk przed utratą poczucia sensu i poczuciem pustki
ALIENACJA
istnienie innych, odrębnośd a powiązanie z innymi
konsekwencja: poczucie bycia cząstką ludzkości a jednocześnie kimś odrębnym... ; odosobnienie
zdawanie sobie sprawy z podobieostw i różnic, satysfakcja z obcowania z innymi, frustracja
wynikająca z odrębności
lęk przed absolutnym osamotnieniem i poczuciem samotności
19
TEORIA ABRAHAMA MASLOWA
natura ludzka: w głębi ducha ludzie są przyzwoici
hierarchia potrzeb
potrzeby niedoboru i wzrostu
samorealizacja
bardziej skuteczne postrzeganie rzeczywistości i bardziej harmonijne relacje z nią
brak neurotycznego poczucia winy
niedoskonałości samourzeczywistniających się ludzi
nie potrzebują innych za wszelką cenę czy do czegoś
doświadczenia szczytowe
polimotywacyjnośd zachowania
np. dążenie do kontaktów z innymi
np. realizacja celów i planów
TEORIA CARLA ROGERSA
Założenia filozoficzne:
PODEJŚCIE FENOMENOLOGICZNE rola empatii w poznaniu innej osoby
NATURA CZAOWIEKA fundamentalnie pozytywna, jeżeli tylko umożliwid jej naturalną ekspresję:
pozytywny obraz siebie, brak niepokoju, znajomośd silnych i słabych stron swojej osoby; aktywnośd
twórcza; pozytywny stosunek do innych (zaufanie, szacunek).
Podstawowe pojęcia:
1. SAMOAKTUALIZACJA
tendencja organizmu do samourzeczywistniania jego potencjalnych możliwości; wyraża się w
przechodzeniu:
od prostoty do złożoności;
od zależności do niezależności;
od sztywności (fiksacji) do swobody ekspresji;
próba operacjonalizacji motywu do samoaktualizacji: 15-itemowa skala Jonesa i Crandalla (1986),
dotycząca: (a) zdolności do działania w sposób niezależny, (b) samoakceptacji i pozytywnej samooceny,
(c) akceptacji własnego życia emocjonalnego, oraz (d) zaufania w relacjach interpersonalnych.
przykłady itemów:
Jest dla mnie rzeczą ważną, by to co robię spotkało się z aprobatą innych ludzi (F)
Często boję się, że coś jest ze mną nie tak (F)
Nie wstydzę się żadnego z moich uczud (P)
Wierzę w to, że ludzie są zasadniczo dobrzy i że można im ufad (P)
2. ZGODNOŚD
spójnośd Ja i zgodnośd organizm dąży do utrzymania spójności Ja (braku konfliktu między
autopercepcjami) oraz do zgodności między Ja a doświadczeniem;
STAN NIEZGODNOŚCI to stan ROZBIEŻNOŚCI MIDZY POSTRZEGANIEM JA A RZECZYWISTYM OBRAZEM
WAASNEJ OSOBY
formy obrony pozytywnego obrazu własnej osoby przed zagrażającym doświadczaniem:
zniekształcanie znaczenia doświadczenia
zaprzeczanie istnieniu tego doświadczenia
konsekwencje obrony:
obniżenie napięcia, niepokoju, lęku
ale i niezdolnośd do pełnego rozwoju (bo proces rozwoju, wymagający symbolizacji nowych
doświadczeo i ich integracji w samowiedzy, ulega zahamowaniu)
3. AKCEPTACJA
POTRZEBA POZYTYWNEJ OCENY stopieo jej zaspokojenia decyduje o wystąpieniu w przyszłości stanu
zgodności lub niezgodności Ja z doświadczeniem; manifestuje się w dążeniu do bycia lubianym,
akceptowanym przez innych, zdolności do współczucia;
20
AKCEPTACJA BEZWARUNKOWA akceptacja osoby niezależnie od tego jaka jest i co robi;
AKCEPTACJA WARUNKOWA aprobata tylko, gdy osoba zachowuje się zgodnie z oczekiwaniami innych;
badania: wyłoniły się 3 czynniki, które sprzyjają formowaniu się pozytywnej samooceny:
stopieo akceptacji (ciepło, miłośd, zainteresowanie dzieckiem)
formułowanie wymagao oraz dostarczanie nagród
demokratyczne podejście do dziecka (brak przymusu, liczenie się z jego uprawnieniami i opiniami)
4. WARUNKI WARTOŚCI
warunki uzyskania akceptacji otoczenia stają się warunkami własnej wartości i jako składnik pojęcia Ja
decydują o tym, czy dane doświadczenie znajdzie się w polu świadomości czy nie;
poszukiwanie lub unikanie doświadczeo ma na celu realizację potrzeby samoakceptacji;
im więcej warunków własnej wartości tym większa podatnośd na lęk i nieprzystosowanie;
doświadczenia niezgodne z pojęciem Ja grożą utratą samoakceptacji;
zachowania obronne doświadczanie zdarzeo w sposób selektywny (zniekształcenia zgodne z
warunkami lub wyparcie)
treści nieświadome oddziałują na pole fenomenologiczne, są zdysocjowane; wywołują niepokój, lęk
osoba zachowuje swą tożsamośd, ale w sytuacji silnego lub nagłego napięcia może pojawid się ostra
reakcja psychotyczna
TERAPIA SKONCENTROWANA NA KLIENCIE
oddziałuje na treśd pojęcia Ja i umiejętnośd doświadczania rzeczywistości
terapeuta wyraża zainteresowanie sposobem, w jaki klient doświadcza świat i siebie
dążenie do:
wytworzenia bezwarunkowej akceptacji dla siebie
nauczenia klienta kontaktu z własnym doświadczeniem (pragnieniami, emocjami, potrzebami)
przesunięcie zródła oceny z zewnętrznego na wewnętrzne
Popularnośd podejścia humanistycznego
podkreślanie indywidualności oraz ludzkiego wymiaru Ja
własne potrzeby i możliwości a nie oczekiwania otoczenia wyznaczają działanie
realizacja potencjału bez względu na warunki zewnętrzne
zwrócenie uwagi na aspekt rozwoju i zdrowia a nie patologii
wskazanie na odmienne sposoby i mechanizmy rozwoju
akcentowanie związku pomiędzy zdrowiem a odkrywaniem, realizacją i ulepszaniem własnego Ja
Psychoanaliza a psychologia humanistyczna:
wspólne: obecnośd opozycji natura kultura: kultura narzuca, ogranicza możliwośd realizowania
naturalnych potrzeb (superego, warunki wartości)
różne: pogląd na naturę człowieka (zła dobra; poskramianie natury człowieka realizowanie,
wzmacnianie, odkrywanie natury człowieka, poskramianie kultury; rozwój jako kompromis rozwój jako
realizacja i ulepszanie własnych możliwości)
Krytyka podejścia humanistycznego (za: Pervin i John, 2002)
Mocne strony: Słabe strony:
1. Skupienie uwagi na ważnych aspektach ludzkiej 1. Możliwośd wyłączenia pewnych zjawisk (procesy
egzystencji. nieświadome, obrona) z obszaru badawczego i
klinicznego.
2. Próba holistycznego zintegrowania aspektów
osobowości. 2. Brak obiektywnych metod pomiaru z wyjątkiem
samoopisu (np. pomiaru zgodności doświadczenia z Ja).
3. Systematyczne badania nad warunkami
koniecznymi i wystarczającymi do zmiany 3. Ignorowanie trudności teorii fenomenologicznej
terapeutycznej. obserwacji wolnych od zniekształceo, uprzedzeo itd.
4. Próba zintegrowania humanizmu i empiryzmu.
21
WYKAAD 7 Podstawy poznawczego podejścia do osobowości
PODEJŚCIE POZNAWCZE:
zainteresowanie procesem, sposobem funkcjonowania osoby
wyjaśnianie stałości zachowania: reprezentacje poznawcze, standardy postępowania, programy
aktywności
zainteresowanie różnicami w strategiach przetwarzania informacji oraz strategiach kontroli własnej
aktywności
CZAOWIEK W UJCIU POZNAWCZYM
o podmiot poznający świat i samego siebie
o złożony system pobierający, przetwarzający, integrujący informacje
o odzwierciedla rzeczywistośd, przewiduje, tworzy programy działania, na bieżąco zarządza zachowaniem
o osoba jako całośd
PODSTAWOWE FUNKCJE OSOBOWOŚCI W UJCIU POZNAWCZYM
�� konstruowanie poznawcze, czyli nadawanie znaczenia (sensu) naszym doświadczeniom
�� dostarczanie podstaw dla ewaluacji (oceny) zdarzeo, innych ludzi, i samego siebie (m.in. oceny celów,
kierunków i wyników działania, własnej przeszłości i przyszłości)
�� programowanie działao, a więc ustanawianie celów i dobór strategii działania adekwatnych do
wymogów sytuacji
�� sterowanie przebiegiem działania: procesy podmiotowej kontroli i samoregulacji (aktywacja i realizacja
celów; monitorowanie i dostrajanie własnych emocji, stanów motywacyjnych, i zachowao)
NADRZDNE ZADANIA OSOBOWOŚCI JAKO SYSTEMU
ADAPTACJA PSYCHOLOGICZNA
autoplastyczna, alloplastyczna, przez wybór środowiska (Heinz Hartmann)
to zmiana w zachowaniu, dzięki której lepiej radzimy sobie z wyzwaniami środowiska i rozwijamy się
INTEGRACJA OSOBY - podtrzymanie wiary we własne istnienie jako jednolitego podmiotu; przejawy:
spójnośd zachowania z centralnymi standardami (wartościami, celami osobistymi, przekonaniami)
poczucie własnej jedności (unity): przeświadczenie, że jesteśmy tą samą osobą w różnym czasie
i okolicznościach
poczucie autonomii i podmiotowej kontroli (odczucie wolności, możliwości wywoływania zmian
w sobie i w otoczeniu)
MECHANIZMY PSYCHOLOGICZNE ZAPEWNIAJCE INTEGRACJ:
pojęcie własnej osoby (względnie stały wizerunek siebie)
samoświadomośd (zdolnośd do koncentracji uwagi na sobie jako obiekcie, do monitorowania
własnych myśli, uczud)
procesy samoregulacji (dostrajanie zachowania do standardów wewnętrznych bądz postrzeganych
oczekiwao innych ludzi)
POZNAWCZE SKAADNIKI OSOBOWOŚCI
�� Style poznawcze �� Atrybucje �� Oczekiwania
�� Konstrukty �� Przekonania
�� Schematy �� Reprezentacje
PREKURSORZY PODEJŚCIA POZNAWCZEGO
Teoria społecznego uczenia się W. Mischela
specyficznośd układu bodzców sytuacyjnych
różnicowanie
zdolności samoregulacyjne
ludzie mają: strategie kodowania informacji, subiektywne wartości, preferencje i cele, oczekiwania
22
Teoria społeczno-poznawcza A. Bandury
uczenie się przez obserwację modelowanie
koncepcja poczucia własnej skuteczności (wpływa na myśli, emocje, motywacje oraz skutecznośd
działania)
KLASYKA POZNAWCZEJ TEORII OSOBOWOŚCI
1. TEORIA KONSTRUKTÓW OSOBISTYCH G. KELLY'EGO
życie jest tworzeniem reprezentacji i konstruowaniem rzeczywistości, to zaś pozwala nam na
przekształcanie siebie
dostępne kategorie, sposoby interpretowania konstrukty
konstrukty tworzone są poprzez porównania, dostrzeganie podobieostw i różnic między zdarzeniami
biegun podobieostwa i biegun przeciwieostwa
różnice w systemach konstruktów są często przyczyną problemów w komunikacji
konstrukty słowne i przedsłowne
system konstruktów każdy wyjaśnia le8piej pewien zakres zjawisk; hierarchicznośd; konstrukty
rdzenne/centralne i peryferyczne; konstrukty nadrzędne i podrzędne
osobowośd indywidualny system konstruktów (niepowtarzalny, osobisty charakter doświadczenia)
zrozumienie innej osoby poznanie systemu konstruktów (jak doświadcza, jak spostrzega)
nowe ujęcie wolnej woli i determinizmu: & wolnośd, ponieważ system konstruktów nie wymusza
bezradnego podlegania presji zdarzeo, lecz pozwala na rozstrzyganie o ich znaczeniu; ograniczenia,
ponieważ w żaden sposób nie można dokonywad wyborów poza światem alternatyw, które samemu się
zbudowało (Kelly, 1958, za: Pervin i John, 2002)
filozoficzne stanowisko konstruktywny alternatywizm
REP test jako metoda pomiaru systemu konstruktów
Jeśli nie wiesz, co się dzieje w umyśle jakiejś osoby, zapytaj ją; byd może ci powie (Kelly, 1958; za:
Pervin i John, 2002)
Dwie procedury:
tworzenie listy opartej na Liście Nazw Ról
tworzenie konstruktów oparte na porównywaniu trzech osób
złożonośd prostota poznawcza
przewidywanie zdarzeo
wzrastanie i rozwój
2. TEORIA OSOBOWOŚCI AUTORYTARNEJ (Adorno, Frenkel-Brunswick, Levinson, Sanford)
społeczne zródła teorii zainteresowanie genezą faszyzmu
system wychowawczy w rodzinie autorytarnej
główne przejawy osobowości autorytarnej:
uległośd wobec autorytetów
etnocentryzm i uprzedzenia
antyintracepcja (niechęd do wnikania we własne stany uczuciowe)
pesymistyczna wizja ludzkiej natury
krytyka teorii osobowości autorytarnej jako objaśnienia faszyzmu (nie tłumaczy powstania ani
zmierzchu totalitaryzmu)
3. OSOBOWOŚD DOGMATYCZNA UMYSA ZAMKNITY (Rokeach)
cechy dogmatycznego systemu przekonao:
niemożnośd zmiany przekonao
skłonnośd do utrzymywania sprzecznych przekonao (bo brak refleksji)
dogmatyzm a przetwarzanie informacji społecznych: prymat spójności afektywnej nad deskryptywną
dogmatyzm a wiara w absolutny autorytet, istnienie elit
psychologiczna funkcja dogmatycznego systemu przekonao: obrona przed lękiem
23
WYKAAD 8 Osobowośd jako system wiedzy osobistej
WIEDZA OSOBISTA
to, co spontanicznie wykorzystujemy do interpretowania zdarzeo i sterowania zachowaniem
to wiedza:
naturalna (potoczna, intuicyjna)
gorąca (silnie związana z emocjami i ocenami)
słabo uświadamiana (często latentna)
ma charakter pragmatyczny (służy do uruchamiania i podtrzymywania zachowania aż do
osiągnięcia wyników)
OSOBOWOŚD system wiedzy o sobie i o świecie, zorganizowany w jednostki schematy poznawcze:
W danej chwili aktywne są poszczególne systemy te, które akurat zostały zaktywizowane w konkretnej
sytuacji i są dostępne poznawczo
Schemat:
�� uproszczona, uogólniona reprezentacja pewnych obiektów i relacji między nimi
�� charakterystyczny dla danej jednostki (i kultury) sposób, w jaki ludzie spostrzegają siebie i innych,
�� wpływa na porządkowanie i zapamiętywanie informacji oraz na oczekiwania
Schematy dostępne sterują przetwarzaniem informacji tu i teraz, reszta wiedzy nie wywiera wtedy
wpływu
SCHEMATY POZNAWCZE
o ich dostępności decyduje:
pojawienie się sygnału wywołującego (wyrazistego bodzca związanego z treścią schematu)
częstośd aktywizacji schematu w przeszłości
niektóre schematy są chronicznie dostępne
dostępnośd schematu wpływa na:
ukierunkowanie uwagi
sposób kategoryzacji
wyciąganie wniosków
wyszukiwanie danych z pamięci
oceny
podejmowanie decyzji
kontrolę zachowania
KONSEKWENCJE PRZETWARZANIA SCHEMATOWEGO
oszczędnośd i selekcja w przetwarzaniu informacji
ale: możliwośd zniekształceo, nietrafnych wniosków (np. gdy informacja nie może byd zasymilowana do
schematu)
SCHEMATY A ZMIENNOŚD I STAAOŚD ZACHOWANIA
Zmiennośd aktywizacja różnych schematów w różnych okolicznościach
Stałośd chroniczna dostępnośd i częste używanie pewnych schematów, np. autoschematów Ja (cechy
tożsamościowe, ze względu na które człowiek odróżnia siebie od innych)
KOMPONENTY WIEDZY OSOBISTEJ
wiedza deklaratywna i proceduralna
procesy utajone i jawne
przetwarzanie informacji:
�� automatyczne i świadome (Posner i Snyder, 1975)
�� automatyczne i kontrolowane (Bargh, 1998; Shiffrin i Schneider, 1977)
Ogólny wniosek: w tym ujęciu niecała osobowośd jest świadoma, wydeliberowana, refleksyjna czy łatwa do
opisania i kontrolowania
24
Wiedza deklaratywna i proceduralna:
Wiedza deklaratywna Wiedza proceduralna
- łatwo dostępna - zawarta w procedurach przetwarzania informacji i sterowania zachowaniem (np.
- względnie łatwa do nawyki)
modyfikacji - trudno dostępna świadomości
- przetwarzanie z jej - trudna do modyfikacji, powoli zmienia sie pod wpływem doświadczenia
udziałem przebiega - przetwarzanie informacji z jej udziałem przebiega szybko
powoli - częśd tej wiedzy to procedury przetwarzania informacji związanych z Ja (np.
strategie obronne mające na celu utrzymanie pozytywnego wizerunku własnej osoby)
Przetwarzanie automatyczne i kontrolowane:
PRZETWARZANIE PRZETWARZANIE
CECHA
AUTOMATYCZNE KONTROLOWANE/REFLEKSYJNE
Zależnośd od zasobów poznawczych niezależne silnie zależne
Kontrola intencjonalna ograniczona pełna
Uwaga niepotrzebna potrzebna
Wysiłek brak lub niewielki znaczny
Rodzaj przetwarzania równoległe szeregowe/sekwencyjne
Świadomośd brak lub niewielka znaczna
Rozdzielczośd holistyczne fragmentaryczne
Przechowywanie w pamięci
brak lub niewielkie duże
długotrwałej
Poziom wykonania dobry słaby, z wyjątkiem prostych zadao
Trening stopniowa poprawa mały wpływ
Modyfikacja trudna łatwa
SCHEMATY A CECHY OSOBOWOŚCI - jako podstawowe jednostki opisu
(Ogólnie: to dwa komplementarne podejścia do opisu osobowości)
1. posiadanie rozbudowanego schematu danego atrybutu nie oznacza, że ktos ma ten atrybut
(i odwrotnie), np. schemat życia politycznego, cecha uczynności.
2. w odróżnieniu od cechy wiedza schematowa jest zanurzona w kontekście , rozwija się w odniesieniu
do określonych aspektów życia, np. wiedza o relacjach interpersonalnych...
3. schematy pozwalają szybko i elastycznie reagowad na wymogi otoczenia, są instrumentami poznawczo
wykonawczymi (a cechy moderatorami)
Osoby dysponujące rozbudowanymi schematami w danej dziedzinie:
�� szybko interpretują nowe sytuacje, bodzce
�� łatwo korygują błędne informacje
�� generują strategie radzenia sobie
OSOBOWOŚD A POZNAWCZE KONSTRUOWANIE WAASNEJ PRZESZAOŚCI I PRZYSZAOŚCI
1. KONSTRUOWANIE POZNAWCZE
wychodzenie poza dostępne dane, nadawanie osobistego znaczenia
może dotyczyd: tego, co tu i teraz, własnej przeszłości, własnej przyszłości
raczej przebiega spontanicznie, poza refleksją, ale może byd też świadome i refleksyjne
ważną rolę odgrywają w konstruowaniu ogólne przekonania o naturze rzeczywistości, np. dotyczące
tego czy:
świat jest sprawiedliwy czy nie
świat jest przyjazny czy wrogi
zdolności człowieka można rozwijad czy są czymś niezmiennym
2. KONSTRUOWANIE WAASNEJ PRZYSZAOŚCI
to konstruowanie proaktywne generowanie zamierzeo służących rozwojowi i samorealizacji
efekty: powstanie możliwych Ja
25
formułowanie zadao życiowych, długotrwałych celów, dążeo osobistych i planów ich realizacji
zródła: osobiste doświadczenia
wiedza kulturowa
przyczynia się do rozwoju osobowości, bo prowadzi do:
�� ustalenia standardów, które są zródłem stałych, silnych motywacji
�� przyrostu autonomii osobistej (cele wewnętrzne)
�� wzrostu koherencji działania (cele odległe)
Procesy służące konstruowaniu własnej przyszłości
generowanie oczekiwao (Bandura, 1977) formułowanie postanowieo dotyczących zmiany
wyobrażanie sobie przyszłości - badania studentów (Taylor i Pham, 1996)
samoutrudnianie rzucanie kłód pod własne nogi
defensywny pesymizm przecenianie niebezpieczeostw związanych z przyszłym wydarzeniem
nierealistyczny optymizm lepiej o sobie niż o innych
autonarracje produkowanie scenariuszy zdarzeo z naszym udziałem
3. KONSTRUOWANIE WAASNEJ PRZESZAOŚCI
sposób postrzegania własnej przeszłości
przepracowanie, porządkowanie, uspójnianie, dopasowywanie do własnych poglądów
to podejście to kontynuacja teorii mechanizmów obronnych
Procesy konstruowania własnej przeszłości
procesy uzasadniania i usprawiedliwiania swojego postępowania - postdecyzyjna zmiana postaw
nieświadome modyfikowanie zapisu pamięciowego doświadczeo
wymazywanie z pamięci niewygodnych faktów
wypełnianie luk
bezwiedne dopasowywanie zapisu przeszłych doświadczeo do pożądanych cech osoby
atrybucje przyczynowe neutralizują negatywne emocje, przywracają wiarę w siebie, przywracają
poczucie kontroli nad zdarzeniami
porównania społeczne
porównania w dół (ochrona samopoczucia)
porównania w górę (motywacja do działania)
myślenie kontrfaktyczne - co by było gdyby
autonarracje
IDEE DOTYCZCE ATRYBUCJI W PSYCHOLOGII
pesymistyczny i optymistyczny styl eksplanacyjny (Peterson i Seligman, 1984)
atrybucje charakterologiczne i behawioralne
egotyzm atrybucyjny (Gilbert, 1995)
obronne atrybucje odpowiedzialności (Dolioski, 1993)
atrybucje dotyczące kontroli (Taylor, 1983)
WYKAAD 9 Poznawcza teoria Ja
CZYM JEST JA ?
obraz własnej osoby
ang. Self (self knowledge, self concept...)
samowiedza trwała
James: Ja subiektywne (podmiotowe)
Ja przedmiotowe
jedno Ja czy wiele Ja? byt jednorodny czy niezależne części, reprezentacje?
26
Wielośd aspektów Ja odrębnie reprezentowanych
ż� rola orientacji temporalnej: kim jesteśmy, kim byliśmy, kim będziemy
ż� znaczenie kontekstu społecznego i skryptów związanych z rolą (np. tożsamości zanurzone w kontekście)
ż� tożsamośd indywidualna a tożsamośd społeczna
ż� Ja publiczne i Ja prywatne - pozytywna autoprezentacja
Jeśli tak, to skąd poczucie ciągłości Ja?
KONCEPCJA SCHEMATÓW POZNAWCZYCH i HIERARCHII POJCIOWYCH (jednośd vs wielośd Ja)
o obraz samego siebie jest zbudowany hierarchicznie
o na wyższych piętrach abstrakcyjne uogólnienia, nadrzędne cele, dyspozycje niezależne od kontekstu
o poziom najwyższy daje poczucie ciągłości, niższe pozwalają zarządzad zachowaniem w różnych
kontekstach
STRUKTURA JA JAKO yRÓDAO MOTYWACJI (DŻEO)
1. dążenie do podtrzymywania poczucia własnej wartości (np. atrybucje, porównania społeczne)
2. dążenia do podtrzymywania poczucia własnej tożsamości i odrębności - badania nad autoweryfikacją
3. dążenie do podtrzymywania poczucia kontroli nad zdarzeniami
4. dążenie do trafnego samopoznania
5. dążenie do wzrostu i rozwoju własnej osoby
... czy w związku z tym....
Zdrowie psychiczne: trafne poznanie czy podtrzymywanie złudzeo na swój temat?
klasyczna psychoanaliza: zdrowie to wgląd w siebie, dążenie do trafnego samopoznania
podejście społeczno poznawcze: osoby zdrowe przejawiają szereg złudzeo na własny temat
złudzenie kontrolowalności zdarzeo
podwyższanie własnej wartości
nierealistyczny optymizm w stosunku do własnej przyszłości
co dają złudzenia?
byd może są warunkiem utrzymywania postanowieo (badania nad implementacyjnym stanem
umysłu nasilanie się złudzeo)
DOSTPNOŚD POZNAWCZA JA jako warunek wpływu na przetwarzanie informacji i kontrolę działania
ROBOCZE JA (H.Markus) - w danej chwili aktywizuje się taki element Ja, który jest związany z treścią
sytuacji: autokoncentracja i dezindywiduacja
AUTOSCHEMATY
poznawcze generalizacje na temat siebie wyprowadzone z ubiegłego doświadczenia (Markus, 77r.)
składniki samowiedzy trwałej
aktywnie wpływają na działanie i przetwarzanie informacji
mogą byd integralną częścią SCHEMATÓW RELACYJNYCH - zinternalizowanych reprezentacji
powtarzających się relacji interpersonalnych, zarządzających oczekiwaniami ludzi, co do
przebiegu tych relacji, ich interpretacjami i reakcjami emocjonalnymi na kontakt z innymi ludzmi
SPOSÓB DIAGNOZY:
Badani oceniali u siebie natężenie różnych cech charakteru, zarazem byli proszeni o określenie, na ile
ważny jest dany atrybut. Cecha była autoschematem, jeżeli:
ocena ekstremalna (wysoka lub niska);
atrybut uznany za ważny przez osobę.
W oryginalnych badaniach Markus schematy związane z zależnością-niezależnością. Wyodrębniono
trzy grupy kobiet: z autoschematami niezależności, z autoschematami zależności oraz pozbawione
autoschematów w tej dziedzinie.
WNIOSKI:
Diagnozowane schematy istotny wpływ na przetwarzanie informacji. Schematycy :
szybciej rozpoznają słowa odpowiednich kategorii (brak różnic dla słów neutralnych względem
tych kategorii);
27
w odpowiedzi na prośbę, dostarczają więcej przykładów zachowao odpowiednich kategorii;
uważają zaangażowanie się w zachowania danej kategorii za bardziej prawdopodobne niż w
zachowania innej kategorii;
są bardziej skłonne do odrzucania informacji niezgodnej z ich obrazem siebie.
Analogiczne wyniki (dla czasów rozpoznawania słów) stwierdzono dla szeregu innych
autoschematów: kobiecości (sex-typing), otyłości, szczupłości itp.
Stwierdzono też, że ludzie szybciej odpowiadają na te pytania w kwestionariuszach osobowości,
które dotyczą ich autoschematów (Fekken & Holden, 1992)
Autoschematy wpływają nie tylko na przetwarzanie informacji o sobie, ale też o innych ludziach:
proszeni o ocenę innych, ludzie biorą pod uwagę najczęściej te wymiary, w zakresie których są
schematykami , oceny innych na tych wymiarach cechują się większą pewnością
wymiary osobowości, na których ludzie mają szczególnie pozytywny pogląd na siebie, są łatwiej
dostępne poznawczo i chętniej wykorzystywane przy ocenie innych ludzi
SAMOOCENA: UWARUNKOWANIA I FUNKCJE MOTYWACYJNE
KONCEPCJA E.T. HIGGINSA
Perspektywy oceny Ja: własna & cudza
Dziedziny Ja: Ja realne, Ja idealne, Ja powinnościowe
Rozbieżności:
ja realne ja idealne: uczucia smutku, przygnębienia i rozczarowania (sadness & dejection)
ja realne ja powinnościowe: pobudzenie i lęk (agitation & anxiety)
Perspektywa
Dziedzina Ja
własna cudza
Ja realne w oczach własnych Ja realne w oczach innych ludzi
Ja realne
(pojęcie Ja) (pojęcie Ja)
Ja idealne w oczach własnych Ja idealne w oczach innych ludzi
Ja idealne
(ukierunkowanie Ja) (ukierunkowanie Ja)
Ja powinnościowe w oczach własnych Ja powinnościowe w oczach innych
Ja powinnościowe
(ukierunkowanie Ja) (ukierunkowanie Ja)
Idiograficzna metoda pomiaru różnic indywidualnych w tym zakresie:
Badani deklarują:
(1) atrybuty które posiadają;
(2) które chcieliby posiadad;
(3) o których sądzą, że powinni je posiadad.
Wybrane wyniki badao:
badani proszeni o plastyczne wyobrażenie sobie negatywnego zdarzenia życiowego:
osoby o rozbieżności ja realne-ja idealne raportowały smutek, a nie emocje pobudzeniowe ;
osoby o rozbieżności ja realne-ja powinnościowe emocje pobudzeniowe (napięcie, niepokój,
lęk, złośd) (Higgin i in., 1986)
osoby z fobiami społecznymi wykazywały wysoką rozbieżnośd ja realne-ja powinnościowe; pacjenci z
kliniczną depresją wysoka rozbieżnośd ja realne-ja idealne (Strauman 1989)
generalnie wysoka rozbieżnośd między Ja i standardami ewaluatywnymi problemy zdrowotne:
stres, brak apetytu, problemy z układem trawiennym, itp. (Higgins i in., 1992)
WAŻNE POJCIA
samooceny cząstkowe a samoocena stała (uogólnione poczucie własnej wartości)
dążenie do pozytywnej samooceny zjawisko autoafirmacji
28
STRATEGIE ZAPEWNIANIA POZYTYWNEJ SAMOOCENY
v� egotyzm atrybucyjny
v� kąpanie się w cudzej chwale
v� porównania społeczne
v� pozytywna autoprezentacja
v� samoutrudnianie
ISTOTA NEGATYWNEJ SAMOOCENY
brak ocen pozytywnych + deficyt adaptacyjnych iluzji na swój własny temat (dotyczących własnych
kompetencji, przyszłości, możliwości kontrolowania zdarzeo)
dysfunkcjonalnośd negatywnej samooceny:
nastrój
niepodejmowanie działao
generalizacja porażki + brak autoafirmacji
oczernianie innych i przypisywanie wrogich intencji
ZAGROŻENIA ZWIZANE Z WYSOK POZYTYWN
podejmowanie zachowao ryzykownych (motocykliści - Pelham & Taylor, 1991)
nieracjonalny upór (Baumeister, Heatherton & Tice, 1993)
negatywny odbiór przez innych ludzi (zarozumiałośd)
Wykład 10 Społeczne aspekty Ja
ROLA TOŻSAMOŚCI SPOAECZNEJ
Dwa główne podejścia teoretyczne:
o Teorie podtrzymania pozytywnej samooceny (self-enhancement theories, self-esteem maintenance
theories)
o Teoria optymalnej dystynktywności (optimal distinctiveness theory)
1. TEORIE POTRZYMANIA POZYTYWNEJ SAMOOCENY
Teoria tożsamości społecznej (social identity theory - Tajfel, 1972; Tajfel & Turner, 1986) - jednostki dążą do
podtrzymania bądz podwyższenia samooceny poprzez:
obniżanie statusu i wartościowości innych, konkurencyjnych grup (np. poprzez przypisywanie im cech
moralnie negatywnych)
uczestnictwo w grupach dostarczających pozytywnej identyfikacji
Teoria auto-kategoryzacji (self-categorization, Turner, 1985, 1987) obraz siebie jako złożenie dwóch
składników: tożsamości indywidualnej i tożsamości społecznej
Tożsamośd indywidualna - auto-kategoryzacja oparta na wydobyciu podobieostw intrapersonalnych
(np. między własnymi myślami, uczuciami i zachowaniami w różnych sytuacjach własnej stałości) i
różnic między sobą a innymi jednostkami;
Tożsamośd społeczna - auto-kategoryzacja oparta na przynależności do grupy - tj. na wydobyciu
podobieostw i różnic interpersonalnych ze względu na grupę, do której przynależy *jestem podobny do
innych członków naszej grupy i różny od członków innych grup+. Turner zakłada (za Tajfelem), że
tożsamośd społeczna rozwija się dzięki dążeniu do ugruntowania pozytywnej samooceny.
Znaczenie jednego lub drugiego typu tożsamości (wpływ na nasze sądy, oceny, wnioski i zachowanie) zależy od
aktualnej dostępności jednej lub drugiej reprezentacji. Dostępnośd wyznaczona z kolei przez:
�� ubiegłe doświadczenie
�� aktualną sytuację
�� bieżące motywy i cele (np. cel osobisty czy cel grupowy; porównania "ja-ty" vs. porównania
"my-oni", itp.)
29
Konsekwencje przesunięcia uwagi z tożsamości indywidualnej na społeczną (zjawisko depersonalizacji):
Ludzie w mniejszym stopniu kierują się w swoich działaniach przesłankami osobistymi, a w większym - sygnałami
grupowymi, tj. są bardziej skłonni do:
�� używania stereotypów
�� współpracy z członkami grupy własnej i współzawodnictwa z członkami grupy obcej
�� tworzenia norm grupowych
�� przejawiania konformizmu grupowego
�� polaryzacji postaw
2. TEORIA OPTYMALNEJ DYSTYNKTYWNOŚCI (M. Brewer, 1991, 1993)
o Tożsamośd kolektywna wyznaczona przez jednoczesne dążenie do "bycia podobnym" (dążenie
wspólnotowe, potrzeba przynależności do jakiejś grupy) i do "bycia różnym" (dążenie indywiduujące).
Dążenia te pozostają w konflikcie.
o Tożsamośd społeczna jest kompromisem między tymi dążeniami jednostki najsilniej identyfikują się z
grupami, które najlepiej rozwiązują taki konflikt.
o Dystynktywnośd zależy od wielkości grupy. Zatem stopieo identyfikacji z grupą mniejszościową
powinien byd silniejszy, niż z grupą większościową.
o Badania (Mullen et al., 1992) wskazują, że nasilenie tendencji do faworyzowania "swoich" ("in-group
bias") jest tym większe, im mniejsza grupa własna w porównaniu do grupy obcej.
o Inne badania (Brewer & Schneider, 1990) wykazują, że skłonnośd do działania we własnym interesie,
bądz interesie grupy, zależy od jej wielkości. Jeżeli grupa jest duża i amorficzna - ludzie działają w
interesie własnym, jeżeli jest umiarkowana - w interesie grupy.
INNI JAKO CZŚD JA relacja z innymi ludzmi jako zródło:
wiedzy na temat swoich cech i właściwości
programów działania (wiedzy o tym, jak się zachowad)
pozytywnej samooceny i autoafirmacji
inna osoba i relacja między nami a tą osobą staje się integralnym składnikiem samoopisu (znajduje się
wewnątrz granic obrazu własnej osoby)
RÓŻNICE ZWIZANE Z PACI (Markus i Oyserman, 1989)
v� autoschematy u kobiet mają częściej charakter relacyjny (kolektywistyczny, socjocentryczny, oparty na
więzi) = JA WSPÓAZALEŻNE;
Przy schematach relacyjnych, ilekrod myśli się o sobie, tylekrod myśli się też o innych. Podobnie, jeżeli
myśli się osobach znaczących dostępna staje się częśd wiedzy o sobie.
v� autoschematy u mężczyzn charakter atrybutywny (indywidualistyczny, egocentryczny, "samotniczy")
= JA NIEZALEŻNE;
Przy schematach atrybutywnych, myślenie o sobie nie implikuje myślenia o innych. "Inni" pojawiają się
dopiero w kontekście samooceny, ja publicznego, itp.
RÓŻNICE ZWIZANE Z KULTUR
Koncepcja kultur Zachodu (indywidualistycznych): jednostka jest bytem odrębnym , samoistnym,
istniejącym niezależnie od innych, unikalnym
normatywne zadanie kulturowe: uzyskad niezależnośd od innych
obraz samego siebie - Ja niezależne; jego centralne składniki - swoje cele, motywy, cechy,
przekonania; inni - ważni, ale tylko jako zródło porównao społecznych, ocen odzwierciedlonych,
informacji zwrotnych
Koncepcja kultur Wschodu (kolektywistycznych): jednostka nie jest bytem samoistnym , istnieje
poprzez określenie swoich relacji społecznym z innymi, identyfikacją z grupą.
normatywne zadanie kulturowe: określid swoje miejsce w świecie społecznym
obraz samego siebie - Ja współzależne; jego centralne składniki to wzajemne powiązania z innymi
(relacje interpersonalne), oraz lokalizacja własnej osoby w większych jednostkach społecznych
(przynależnośd grupowa, rola i pozycja społeczna), pozytywna samoocena - uwarunkowana
harmonijnymi relacjami interpersonalnymi, oraz przynależnością grupową i pozycją.
30
ROZWÓJ JA
Na rozwój Ja składają się:
Rozwój percepcji samego siebie spostrzegania siebie jako bytu odrębnego od innych osób i obiektów
fizycznych
Rozwój samoświadomości zdolnośd do rozpoznania siebie i autorefleksji (zastanawiania się nad sobą
i swoimi działaniami, przypisywania sobie różnych właściwości, itp.)
PRZESAANKI ROZWOJU PERCEPCJI SIEBIE (od narodzin do ok. 1,5 roku życia)
1. Inne doświadczenia percepcyjne niemowlęcia z własnym ciałem niż z obiektami fizycznymi i innymi
ludzmi (np. doświadczenia dotykania; gryzienia; percepcja ruchu);
2. Uczenie się kontyngencji między własnymi ruchami a zmianami w fizycznym i społecznym otoczeniu:
odkrywanie kontyngencji własnego działania zmiana prowadzi nie tylko do percepcji siebie jako
odrębnego od otoczenia, ale i percepcji siebie jako kogoś wywierającego wpływ na bieg zdarzeo
3. Rosnąca z wiekiem stałośd obiektu, związana z rozwojem pamięci długoterminowej stałośd "mnie
samego" jako obiektu
PRZESAANKI ROZWOJU SAMOŚWIADOMOŚCI
v� Zdolnośd do rozpoznawania samego siebie badania nad rozpoznawaniem siebie w lustrze u
szympansów i u dzieci
v� Posługiwanie się językiem w sposób wskazujący na rozróżnianie siebie i innych
v� Przejawianie uczud związanych z samoświadomością (self-conscious emotions) emocje zakłopotania,
dumy i wstydu
PROCESY ODPOWIEDZIALNE ZA TWORZENIE I ROZWÓJ SAMOWIEDZY
Podejście kulturowe społeczne konstruowanie Ja treśd ja pochodzi od innych ludzi (systemu
kulturowego), np. wartości, cele, pożądane i niepożądane wzorce zachowania.
Z drugiej strony znaczny udział własnej aktywności jednostki w interpretowaniu informacji na swój
temat, w wyborze celów i zadao osobistych, w konstruowaniu własnej drogi życiowej.
10 podstawowych tematów społecznej samowiedzy jednostki (Shweder (1982):
odpowiedzi na pytania (problemy, dylematy) dotyczące:
1. Granic między Ja i nie-Ja;
2. Tożsamości płciowej: Na czym polega męskośd, a na czym kobiecośd?
3. Dojrzałości: Na czym polega dorosłośd a na czym bycie dzieckiem?
4. Pokrewieostwa (wspólnoty rodzinnej): Kto jest krewnym a kto nie?
5. Przynależności etnicznej: Kto jest "swój" a kto "obcy"?
6. Hierarchii społecznej: Dlaczego obciążenia i korzyści są nierówno rozdzielone między ludzi? Jakie jest
moje miejsce w hierarchii?
7. Natury i kultury: Co jest ludzkie, a co zwierzęce?
8. Autonomii: Czy jestem niezależny od innych, zależny, czy też współzależny?
9. Norm społecznych i celów osobistych: Czego ja pragnę vs. czego grupa oczekuje ode mnie?
10. Osobistego bezpieczeostwa: Jak można uniknąd przemocy ze strony innych?
PODSTAWOWE yRÓDAA SAMOWIEDZY
v� Wczesne interakcje opiekunka-dziecko: zródło tzw. wewnętrznych, roboczych modeli Ja (Bowlby, 1969)
Model roboczy to zródło zgeneralizowanych oczekiwao dotyczących całego świata społecznego,
"rama" poznawczo-afektywna, decydująca o sposobie konstruowania przyszłych doświadczeo;
v� Jazo odzwierciedlona (Cooley, 1902) dowiadujemy się, jacy jesteśmy, z obrazów, jakie tworzymy w
oczach innych ludzi rodziców, kolegów, nauczycieli;
v� Wnioskowanie z własnych zachowao i doświadczeo
wnioskowanie z tego, co robimy, o tym, co lubimy, i jakie mamy dyspozycje procesy autopercepcji
(teoria Bema);
znaczenie informacji zwrotnej o wyniku działania - np. wnioskowanie z sukcesów i niepowodzeo o
własnych zdolnościach i możliwościach poczucie własnej skuteczności (Bandura).
31
v� Porównania społeczne (L. Festinger)
Istnieje naturalne dążenie do samookreślenia (samowiedzy, która jest pewna) - tj. wiedzy dotyczącej
posiadania pewnych zdolności, umiejętności i cech charakteru, prawdziwości własnych poglądów i opinii
pozwalają określid, jak się plasujemy pod względem naszych umiejętności czy zdolności na tle
innych;
pozwalają zmniejszyd niepewnośd co do trafności własnych poglądów i postaw (rola konsensusu);
stwarzają szansę osobistego rozwoju (porównania w górę);
pozwalają obronid zagrożone poczucie własnej wartości (porównania w dół)
v� Procesy identyfikacji
całościowe inkorporowanie postaw, przekonao, wartości i aspiracji, stylu komunikowania się od
konkretnej osoby
WYKAAD 11 i 12 Osobowośd a procesy kontroli i samoregulacji.
W jaki sposób przechodzimy od myśli do czynu, zarządzamy naszym zachowaniem?
DWIE TRADYCJE BADAO NAD KONTROL
badania nad kontrolą spostrzeganą przekonaniami o kontroli:
umiejscowienie kontroli jako zmienna dyspozycyjna
aktualne poczucie kontroli
poczucie własnej skuteczności
badania nad tym, w jaki sposób kontrola jest sprawowana perspektywa kontroli działania (człowiek
ma kontrolę, jeśli wywiera rzeczywisty wpływ na bieg zdarzeo)
Co nas popycha do podtrzymywania kontroli?
reaktancja psychologiczna dążenia do przywracania wolności wyboru zagrożonej przez kogoś, kto
próbuje nam coś narzucid lub czegoś zakazad;
deprywacja kontroli pobudzająca motywację do kontroli (przestawienie się z heurystycznych na
systematyczne strategie zbierania informacji);
wiele tendencyjności w myśleniu służy podtrzymaniu orientacji na kontrolę (iluzja kontroli,
nierealistyczny optymizm, myślenie kontrfaktyczne itd.)
CELE JAKO STANDARDY SAMOREGULACJI
kontrola realizuje się poprzez stawianie i spełnianie zamierzeo
cele dystalne (dążenie osobiste) i cele proksymalne (bliskie, dorazne zamiary)
cele proksymalne stają się standardami samoregulacji ze względu na nie człowiek monitoruje swoje
myśli i emocje i modyfikuje własne zachowanie
częśd celów proksymalnych pochodzi z konkretyzacji dystalnych, częśd z wymagao społecznych i
zobowiązao wobec innych
Badania i wnioski:
dążenie do bliskości z innymi korelują pozytywnie z dobrostanem psychicznym, dążenie do osiągnięd i
władzy negatywnie (Emmons)
przewaga dążeo związanych z motywacją wewnętrzną koreluje pozytywnie z dobrostanem, zaś z
motywacją zewnętrzną negatywnie (Kasser i Ryan)
cele spełnienia pewnego kryterium wykonania a cele nauczenia sie czegoś nowego (Dweck) te
drugie: orientacja zaradnościowa w obliczu trudności, duża wytrwałośd, emocje ciekawości i ożywienia,
motywacja wewnętrzna)
dążenia do osiągania czegoś związane z pozytywniejszym nastrojem, większym zadowoleniem z życia,
niższym niepokojem, lepszym stanem zdrowie niż dążenia do unikania czegoś (Emmons)
cele abstrakcyjne związane z gorszym nastrojem (trudne do osiągnięcia), cele konkretne z lepszym
nastrojem oraz kłopotami zdrowotnymi (Emmons)
punktowcy a przedziałowcy (Wieczorkowska)
32
MECHANIZMY KONTROLI AKTYWNOŚCI od czego zależy kontrola działania?
implementacyjny stan umysłu/orientacja na działanie
poziom identyfikacji zachowania
zaangażowanie poznawcze
procesy kontroli umysłu
Rola orientacji na działanie
Koncepcja kontroli wolicjonalnej Kuhla
�� siła woli a orientacja na działanie/stan (przesłanką podjęcia działania jest przejście do orientacji na
działanie)
�� orientacja na działanie stan umysłu, wspierający aktywnośd zorientowaną na cel
Fazy aktywności:
1. Faza przeddecyzyjna: określenie preferencji i możliwości, ustalenie celu
2. Faza przeddziałaniowa: budowa planu działania (gdzie, kiedy i jak można osiągnąd cel)
3. Faza działania: przejście do realizacji zamiaru, uwzględnianie okoliczności, działanie aż do osiągnięcia celu
4. Faza podziałaniowa: ocena zgodności wyniku z zamierzeniami
faza 1 i 4 deliberacyjny stan umysłu
faza 2 i 3 implementacyjny stan umysłu
Stan implementacji intencji:
�� zmiany specyficzne (afektywne i poznawcze faworyzowanie wybranej opcji , wyłączanie alternatywnych
kierunków działania, zwiększenie odporności na zakłócenia działania)
�� zmiany niespecyficzne (iluzja kontroli, wzrost samooceny, przyrost nierealistycznego optymizmu)
�� zjawisko energizacji działania (ocena atrakcyjności i oczekiwanej trudności osiągnięcia celu a poziom
pobudzenia)
Czemu służy stan implementacyjny (orientacji na działanie)?
�� podjęcie działania: wzrost subiektywnego zaufania do ocen i decyzji, wzrost oczekiwania własnej
skuteczności
�� podtrzymanie aktywności: tolerancja zakłóceo
�� zakooczenie aktywności: gdy cel osiągnięty lub oceniony jako niedostępny
Rola poziomu identyfikacji zachowania
Pojęcie poziomu identyfikacji działania (Vallacher i Wegner, 1987):
od niskiego elementarne składniki działania
do wysokiego sens lub cel działania, wartości
Im wyższy poziom identyfikacji działania ,tym silniejsza orientacja na podtrzymanie kontroli działania
Konsekwencje niskiego poziomu identyfikacji działania:
słaba organizacji, łatwa dezorganizacja
brak poczucia panowania nad działaniem
negatywne emocje (lęk, rozdrażnienie, wstyd)
Konsekwencje wysokiego poziomu identyfikacji działania:
płynnośd zachowania
odpornośd na zakłócenia
poczucie panowania nad przebiegiem zachowania
pozytywne emocje
Rola zaangażowania umysłu
Zaangażowanie umysłu (mindfulness) a zredukowana aktywnośd poznawcza/lenistwo poznawcze
(mindlessness) (Langer, 1989)
Zaangażowanie:
ż� nasila się w sytuacjach osobiście ważnych lub wymagających twórczej adaptacji
ż� wzrost wrażliwości percepcyjnej na zróżnicowanie i nietypowośd
ż� koncentracja uwagi na nietypowych elementach środowiska i siebie
ż� refleksja nad tym, co się dzieje wewnątrz nas i na zewnątrz
33
Lenistwo poznawcze:
ż� nasila się w sytuacjach rutynowych, powtarzalnych
ż� redukcja świadomej aktywności poznawczej
ż� niedostrzeganie zdarzeo nietypowych
ż� poleganie na wcześniej przyswojonych i automatycznie stosowanych kategoriach poznawczych i
programach działania
Wątpliwośd co do koncepcji: wykluczanie się czy elastycznośd (integracja gdy: na niskim poziomie
zachowania zarządzanie automatyczne, na wysokim świadome )
Procesy kontroli umysłu
Świadomie podejmowane działania mające na celu zablokowanie niechcianego impulsu lub stłumienie
niepożądanej myśli (Kofta, 2000, s. 594)
Badania Mischela: odraczanie gratyfikacji
Teoria kontroli umysłu Wegnera: spróbuj nie myśled o białych niedzwiedziach
Kontrola angażuje 2 równoczesne procesy:
automatyczny proces przeszukiwania pola fenomenologicznego (ciągły)
proces odwrócenia uwagi od zakazanej idei (kontrolowany, wymagający wysiłku)
na skutek pierwszego: wielokrotna aktywacja zakazanej idei, zwiększenie jej dostępności poznawczej
co skutkuje paradoksalnymi efektami kontroli
Długotrwała deprywacja kontroli a zaburzenia działania
Syndrom wyuczonej bezradności
deficyt motywacyjny
deficyt emocjonalny
deficyt poznawczy (asocjacyjny)
Wg Seligmana zródło: organizm uczy się braku związku działania z następstwami, co skutkuje
oczekiwaniem braku kontroli
Informacyjny model wyuczonej bezradności Kofty i Sędka:
aktywnośd poznawcza podczas obmyślania strategii wymaga wysiłku i prowadzi do wyczerpania i
spadku inicjatywy poznawczej oraz redukcji zasobów
POZNAWCZO DOŚWIADCZENIOWA TEORIA JA (Seymour Epstein)
Na osobowośd składają się dwa systemy psychologiczne: system doświadczeniowy (emocjonalny) i
system racjonalny.
Analogie:
�� system regulacji bezpośredniej i system regulacji pośredniej (Kolaoczyk)
�� system doświadczeniowy i intelektualny (Trzebioska)
�� System wartościowania automatycznego i refleksyjnego (Jarymowicz)
Człowiek ma teorię świata, teorię siebie, i teorię relacji Ja-świat. Każda z tych teorii reprezentowana
jest zarówno w systemie doświadczeniowym jak i racjonalnym.
Przesłanki wyodrębnienia dwóch systemów
Różny sposób myślenia ludzi pobudzonych emocjonalnie i nie przeżywających emocji.
Osoby zemocjonowane myślenie kategoryczne, osobiste, konkretne, nierefleksyjne, zorientowane na
działanie.
Im silniejsza emocja - tym bardziej myślenie jest procesem samoweryfikującym się.
Ludzie przeżywają emocje nie w odpowiedzi na faktycznie zaistniałą sytuację, ale z powodu jej
interpretacji (rola przedświadomego systemu interpretacyjnego).
Ludzie intuicyjnie zdają sobie sprawę z istnienia dwóch sposobów odczuwania: doświadczania
(kierowania się "sercem") i poznania intelektualnego (kierowania się "głową"). Częste konflikty między
jednym a drugim systemem poznania.
Przykładem szczególnego udziału systemu doświadczeniowego w naszym życiu są narracje (opowiadania
symulujące akcję) - lit. piękna, Biblia, mity itp. - uczy poprzez przypowieści, a nie abstrakcyjny dyskurs.
Człowiek reaguje silniej na obrazy niż słowa (co wykorzystuje m. in. reklama).
34
CHARAKTERYSTYKA TEORII
Podstawowe potrzeby człowieka:
zasada przyjemności, tj. potrzeba maksymalizowania przyjemności i minimalizowania przykrości
(Freud);
potrzeba utrzymania stabilnego, spójnego systemu pojęd (Rogers; Lecky);
potrzeba przynależności, więzi (Bowlby; Faibairn);
potrzeba przezwyciężenia poczucia niższości i podwyższenia samooceny (Adler; Allport; Kohout).
Składniki osobowości:
1. Teoria świata (world theory), np. świat jest wrogi przyjazny; przewidywalny nieprzewidywalny;
2. Teoria siebie (self theory), np. Ja jest wartościowe vs. bezwartościowe; kochane niekochane;
3. Teoria relacji Ja-świat, przekonania o kontroli, własnej skuteczności, możliwości modyfikowania
świata.
Na każdą z tych teorii składają się dwa rodzaje składników:
w systemie racjonalnym przekonania (świadome, jawne teorie siebie i świata); ich zródłem są
własne doświadczenia i przekaz społeczny (kulturowy)
w systemie doświadczeniowym schematy (przedświadome, ukryte teorie siebie i świata);
schematy są generalizacjami własnych, emocjonalnie ważnych doświadczeo
Istnieją schematy opisowe i motywacyjne (Przykłady schematów opisowych: "autorytety są
niebezpieczne", "Jestem osobą uczynną"; Przykłady schematów motywacyjnych: "Jeżeli się przyłożę,
jestem w stanie osiągnąd wszystko to, na czym mi zależy" (if-then, means-end relations)
SYSTEM DOŚWIADCZENIOWY SYSTEM RACJONALNY
Holistyczny Analityczny
Logiczny: zorientowany przyczynowo
Emocjonalny: zorientowany na przyjemnośd-ból (na
(na analizę naszego doświadczenia)
utrzymanie dobrego samopoczucia)
Związki skojarzeniowe Związki przyczynowo skutkowe
Zorientowany bardziej na wynik Zorientowany bardziej na proces
Zachowanie zapośredniczone przez
Zachowanie zapośredniczone przez "wibracje" (vibes)
świadomą ocenę zdarzeo
z przeszłych doświadczeo
Koduje rzeczywistośd w symbolach abstrakcyjnych:
Koduje rzeczywistośd w obrazach, metaforach i
słowach i liczbach
opowiadaniach
Przetwarzanie szybkie, zorientowane na bezpośrednią
Przetwarzanie powolne, zorientowane na czynności
aktywnośd
odroczone
Zmiany następują wolniej: dzięki powtarzaniu lub
Zmiany następują szybciej
intensywnemu doświadczeniu
Bardziej zgrubne różnicowanie: rozległy gradient Większe zróżnicowanie,
generalizacji, myślenie (sądy) kategoryczne myślenie wymiarowe (dimensional)
Zintegrowany z grubsza: dysocjacyjny, zorganizowany
Silniej zintegrowany
w kompleksy emocjonalne (moduły poznawczo
afektywne)
Doświadczamy biernie i przedświadome: jesteśmy Doświadczany aktywnie i świadome:
porywani przez emocje pozostajemy pod kontrolą naszych myśli
Samoweryfikacja sądów: "doświadczając Sądy wymagają uzasadnienia przy użyciu
przekonujemy się" logicznego rozumowania
35
Wykład 13 Samoregulacja świadoma i nieświadoma
(częściowo na podstawie Fitzsimons i Bargh, 2004)
KLASYCZNE DEFINICJE SAMOREGULACJI
Zdolnośd do kontrolowania i determinowania własnego zachowania świadomie i intencjonalnie
konieczna świadomośd rozbieżności pomiędzy bieżącymi stanami własnej osoby a stanami
wymaganymi i pożądanymi; pętle sprzężeo zwrotnych (Carver i Scheier, 1981)
konieczny świadomy i intencjonalny zamiar kontroli zachowania tak, aby pokonad wpływy otoczenia
(Metcalfe i Mischel, 1999)
model procesów samokontroli (Kofta, 1979) patrz dalej
Dochodzenie do celu, siła woli ale także kierowanie własnym zachowaniem tak aby uzyskad stan pożądany
Na samoregulację składają się np.:
umiejętnośd wykorzystywania szans;
zdolnośd ignorowania przeszkód;
elastycznośd działania w reakcji na sytuację;
przezwyciężanie przeszkód;
zarządzanie konfliktem między celami.
Jednak znacząca częśd danych sugeruje, że procesy świadome nie są konieczne ani typowe dla
efektywnej samoregulacji&
Samoregulacja może byd procesem aktywnym, złożonym, dynamicznymi i zarazem automatycznym&
SAMOKONTROLA (wg Kofty)
�� proces kontroli podmiotowej, wymagającej uświadomienia sobie rozbieżności pomiędzy zaistniałą
sytuacją a standardem oraz woli zmiany. Jest to zatem proces świadomy i wolicjonalny. Warunkiem
sprawowania tak rozumianej kontroli nad emocjami jest uświadomienie sobie, zarejestrowanie bodzców
emocjonalnych oraz związku pomiędzy klasą oddziałujących na człowieka bodzców a wywołanymi przez
nie reakcjami i bardziej odległymi następstwami.
�� Schemat przebiegu procesów samokontroli zawiera następujące fazy:
1. rejestrowanie w świadomości rzeczywistego lub antycypowanego stanu rzeczy poddawanego
regulacji (np. własnej emocji) oraz jego przyczyn i następstw,
2. zestawianie informacji o tym stanie rzeczy z posiadanymi standardami,
3. pojawienie się emocji kontrolujących,
4. zdecydowanie o podjęciu czynności samokontroli,
5. dokonanie wyboru odpowiedniego programu działania dla realizacji owych czynności,
6. realizowanie czynności samokontroli,
7. porównanie uzyskanych efektów tych czynności ze standardami i zakooczenie czynności w przypadku
stwierdzenia ich zgodności.
MODEL SAMOREGULACJI OPARTY O SAMOMOTYWACJ (auto-motive) Bargh i Golwitzer, 1994
Realizacja celu (od ustanowienia do wykonania) może zachodzid poza świadomym sterowaniem.
1. cele są reprezentacjami poznawczymi (strukturami wiedzy zawierającymi informacje)
2. reprezentacje mogą ulegad automatycznej aktywizacji, np. poprzez spostrzeganie cech fizycznych
3. reprezentacje zaktywizowane wpływają na funkcjonowanie
4. nieświadomie zaktywizowane cele umożliwiają kontrolę myśli, emocji i działao bez potrzeby świadomego
sterowania wyborami.
Badania: automatyczna regulacja procesów poznawczych
ż� Wpływ automatycznie zaktywizowanych celów na organizację materiału w pamięci i przypominanie
(Chartrand i Bargh, 1996)
ż� Wpływ automatycznie zaktywizowanych celów na procesy poznania społecznego (Hastia i Kumar, 1979)
ż� Wpływ nieświadomie zaktywizowanych strategii pamięciowych na selektywne zapominanie lub
pamiętanie (Mitchell, Macrae i współ, 2002)
ż� Wpływ automatycznie zaktywizowanych celów na uwagę selektywną (Moskowitz, 2002)
ż� Wpływ automatycznie zaktywizowanych celów na pamięd operacyjną/roboczą (Hassin, w druku)
36
Badania: automatyczna regulacja emocji
ż� Według Grossa (1998) regulacja emocji to zespół procesów, których funkcją jest sprawowanie kontroli
nad tym, jakie mamy emocje, kiedy i jak ich doświadczamy i wykazujemy; zazwyczaj wiązana ze
świadomością, chod:
ż� Dowody na to, że kontrola emocji może zautomatyzowad się z upływem czasu (Gross, 1999; Jarymowicz i
Kobylioska, 2005; Meyer i Salovey, 1995)
ż� Automatyczny przebieg regulacji samooceny czy poczucia własnej wartości emocji w stosunku do
własnej osoby (Baumeister, 1998)
ż� Nieświadome strategie wpływu na poczucie własnej wartości, np. samoutrudnianie, defensywny
pesymizm (Dolioski, 1993)
ż� Wpływ aktywizacji refleksyjnego systemu wartościowania na ograniczanie regulacji afektywnej
(Jarymowicz i Kobylioska, 2005)
Badania: automatyczna regulacja zachowania
ż� Wpływ zaktywizowanych automatycznie celów na kierowanie zachowaniami społecznymi (Bargh i współ,
2001); cel: osiągnięcia cel: kooperacja;
ż� Wpływ automatycznie zaktywizowanych norm na zachowania z nimi zgodne (Aarts i Dijsterhuis, 2003)
Nieświadoma samoregulacja w życiu codziennym
v� Cechy realnego świata, realnych sytuacji mogą byd podpowiedziami gdy są kojarzone z jakimś
znaczeniem społecznym i psychologicznym (jak w badaniach z normami);
v� Cele torowane przez charakter otoczenia społecznego, np. władza i seks, tolerancja;
v� Inni ludzie jako wyzwalacze nieświadomej samoregulacji cele torowane przez samą obecnośd innych:
znaczący INNY (myślenie o nim lub jego obecnośd) może aktywizowad cele, które jednostka zazwyczaj
realizuje razem z nim
Znaczący INNY może aktywizowad cele dotyczące tego, co uważa za ważne w stosunku do danej
osoby (upośrednione przez bliskośd i ważnośd relacji)
yródła nieświadomej samoregulacji
v� Powtarzające się współwystępowanie danego procesu samoregulacji z określonymi
podpowiedziami /wskazówkami sytuacyjnymi (zgodnie z modelem automatyzowania się procesów
poznawczych, Shiffrin i Schneider, 1977)
v� Chroniczna dostępnośd intencji
v� Implementacyjny stan umysłu (implementation intentions)
v� Normy sytuacyjne (Aarts i Dijksterhius, 2003), np. biblioteka, restauracja, świat biznesu (rywalizacja),
konformizm
Potencjalne warunki ograniczające nieświadomą aktywizację celów:
Aby doszło do automatycznej aktywizacji konieczne jest:
ż� wcześniejsze istnienie potrzeby (picie, jedzenie a TAT)
ż� realizowanie celu w przeszłości
Porównanie samoregulacji świadomej i nieświadomej:
�� samoregulacja świadoma:
ignorowanie dystrakcji w realizacji celu
elastyczne dostosowywanie działania do sytuacji
powrót o realizacji celu po przerwaniu
zarządzanie konfliktem
�� samoregulacja nieświadoma:
ignorowanie dystrakcji w realizacji celu
wzrost siły dążenia do celu w sytuacji gdy przerwa powodująca niemożnośd realizacji
Konsekwencje automatycznej samoregulacji dla JA
o aktywizacja potrzeby osiągnięd a nastrój po wykonaniu zadania łatwego vs. trudnego (Chartrand 2003)
37
WYKAAD 14 Rozwój osobowości na podstawie wybranych teorii psychologicznych
Co różni dorosłych od dzieci?
Osoba, która posiada rozwiniętą osobowośd
kto to taki?
Kiedy, według psychologii, mówimy o rozwoju osobowości?
Gdy chcemy w sposób całościowy opisad i wyjaśnid:
zmiany z zakresie funkcjonowania intelektualnego
zmiany funkcjonowania emocjonalno-uczuciowego
zmiany w motywacji
zmiany w adaptacji do środowiska
zmiany w kontaktach interpersonalnych
zmiany w obrazie siebie
Psychologia ego, psychoanaliza
według których OSOBOWOŚD to struktura psychiczna
cel rozwoju wypracowanie siły ego (ograniczenie dominacji id i superego)
�� Id sfera popędów uwarunkowanych biologicznie
�� Superego sfera nakazów i zakazów pochodnych od kultury
�� Ego - rozjemca , sfera posiadająca kontakt z obiektywną rzeczywistością
możliwośd świadomego kierowania sobą i sferą popędową (to co innego niż mechanizmy obronne)
tolerancja na odraczanie gratyfikacji
wybory zgodne ze zinternalizowanymi wartościami
umiętnośd radzenia sobie ze stresem
autonomia w miejsce konformizmu
Według Eriksona (rozwiązanie kolejnych kryzysów):
�� tożsamośd,
�� ufnośd,
�� autonomia,
�� inicjatywa,
�� pracowitośd,
�� kreatywnośd,
�� integracja
Badania:
udział dojrzałych mechanizmów obronnych (sublimacji, humor, altruizm) rośnie z wiekiem
Podejście poznawcze, według którego
OSOBOWOŚD to system wiedzy o sobie i świecie oraz mechanizmów zdobywania i używania tej wiedzy
wzrost złożoności systemu konstruktów osobistych sposobów spostrzegania, rozumienia i
interpretowania rzeczywistości
rozwój w kierunku kontroli wewnętrznej przekonania, że mamy wpływ na to, co się z nami i wokół nas
dzieje (konfrontowanie oczekiwao z rzeczywistością, zewnętrzna także nieraz konieczna i adaptacyjna)
planowanie działao, określenie odległych celów - myślenie proaktywne
kontrola mechanizmów emocjonalno-popędowych
rozwój w stronę większej roli regulacyjnej systemu intelektalnego (refleksyjnego, regulacji pośredniej)
przekonanie o własnej skuteczności
zdolnośd różnicowania siebie i innych
Zdolnośd do autorefleksji
Podejście humanistyczne:
podstawowe postulaty
38
�� człowiek jako taki jest czymś więcej niż sumą swoich części (swoistośd gatunku ludzkiego)
�� człowiek istnieje w środowisku ludzkim (aspekt interpersonalny)
�� człowiek jest świadomy (ciągły charakter świadomości, świadomośd jako podstawowy składnik
ludzkiego istnienia, chod nie wszystkie treści dostępne)
�� człowiek dysponuje wyborem , może się zmieniad (fenomenologicznie)
�� człowiek działa celowo (kierunkowośd działao, na podstawie intencjonalności buduje się
tożsamośd; zarówno dążenie do równowagi zachowawczośd, jak i jej braku, przekraczania -
zmiennośd )
Osobowośd dojrzała według Allporta:
�� poszerzanie zasięgu Ja
�� budowanie serdecznych kontaktów z innymi
�� poczucie bezpieczeostwa emocjonalnego i samoakceptacja
�� realizm w podejściu do siebie i świata
�� obiektywizacja samego siebie i wgląd (zdolnośd do spostrzegania siebie jako przedmiotu poznania)
�� filozofia życia, która wyznacza cele i znaczenie aktywności podmiotu
Teoria Maslowa:
�� potrzeby niedoboru: fizjologiczne
przynależności i miłości
szacunku i akceptacji
�� potrzeby wzrostu
samorealizacja:
bardziej skuteczne postrzeganie rzeczywistości i bardziej harmonijne relacje z nią
brak neurotycznego poczucia winy
niedoskonałości samourzeczywistniających się ludzi
nie potrzebują innych za wszelką cenę czy do czegoś
doświadcznia szczytowe
osoby o rozwiniętej osobowości charakteryzuje: samorealizacja oraz przewaga potrzeb
wzrostu
Jakie zachowania/działania możnaby określid jako typowo ludzkie?
Teoria Kozieleckiego:
�� Działania transgresyjne polegające na wykraczaniu poza własne, dotychczasowe doświadczenie,
poszukiwaniu czegoś nowego, co pomoże realizowad nowe cele
transgresje naturalne modyfikacja środowiska naturalnego
transgresje intelektualne dorobek kulturowy, sztuka, nauka
transgresje społeczne nowe formy życia społecznego
Autotransgresje zmiany w sobie
�� motywacja homeostatyczna: przymusowa, prawo veta, wspólna ludziom i zwierzętom, celem jest
przywrócenie zaburzonej równowagi, służy przetrwaniu człowieka
�� motywacja heterostatyczna: dowolna, brak prawa veta, polega na realizacji odległych celów,
typowo ludzka, służy rozwojowi
�� dla rozwoju osobowości charakterystyczne są działania transgresyjne oraz motywacja
heterostatyczna
Teoria Rogersa:
�� Podejście fenomenologiczne: rola empatii w poznaniu innej osoby
�� Pogląd na naturę człowieka fundamentalnie pozytywna, jeżeli tylko umożliwid jej naturalną
ekspresję: pozytywny obraz siebie, brak niepokoju, znajomośd silnych i słabych stron swojej osoby;
aktywnośd twórcza; pozytywny stosunek do innych (zaufanie, szacunek).
�� Samoaktualizacja - tendencja organizmu do samourzeczywistniania jego potencjalnych możliwości;
wyraża się w przechodzeniu:
od prostoty do złożoności
39
od zależności do niezależności
od sztywności do swobody ekspresji
(a)zdolnośd do działania w sposób niezależny,
(b) samoakceptacja i pozytywna samoocena,
(c) akceptacja własnego życia emocjonalnego,
(d) zaufanie w relacjach intepersonalnych
�� Zgodnośd/niezgodnośd między spostrzeganym Ja a rzeczywistym doświadczeniem
�� Potrzeba pozytywnej oceny
�� Bezwarunkowa akceptacja versus warunkowa akceptacja
�� Warunki własnej wartości (początkowo warunku uzyskania akceptacji otoczenia)
Psychologia pozytywna
amerykaoski paradoks
Podejście skupiające się na:
�� badaniu uwarunkowao i konsekwencji dobrostanu
�� pozytywnym podejściem w diagnozie psychologicznej
Dlaczego pojęcie psychologii pozytywnej jest potrzebne i przydatne w psychologii?
Zniekształcenia opisywane w procesach poznania społecznego (social cognition) (Wright i Lopez, 2002):
konsekwencje kategoryzacji społecznej (Tajfel, 1981; Jarymowicz, 2000; Kwiatkowska, 1999; Mika, 1982)
etykietowanie, efekt negatywności (Czapioski, 1988; 1991),
wpływ kontekstu (Kolaoczyk, 1999; Schwartz i Clore, 1983; tu: kontekstu zaburzeo psychicznych),
efekt wiary w sprawiedliwośd świata (Aronson i Wilson i Akert, 1994),
efekt spostrzeganej kowariancji zachowao
Postulat pozytywnej diagnozy psychologicznej
Potrzeba diagnozy polegającej na określeniu:
ograniczeo i niedostatków w charakterystyce klienta,
mocnych stron i zalet klienta,
ograniczeo i czynników destrukcyjnych po stronie środowiska,
zasobów i szans po stronie środowiska
Dobrostan (well-being)
Definicje zdrowia psychicznego...
Dobrostan pozytywne i adaptacyjne funkcjonowanie
�� dobrostan emocjonalny (np. poczucie szczęścia, satysfakcji, równowaga pomiędzy afektem
pozytywnym i negatywnym),
�� dobrostan psychologiczny (np. rozwój osobisty),
�� dobrostan społeczny (np. integracja społeczna) pozytywne funkcjonowanie społeczne (Keyes)
Pozytywne metody zapobiegania i pomocy psychologicznej oraz promocji zdrowia:
�� trening optymizmu (Seligman)
�� trening wiary w efekty
�� trening wzmacniania dobrostanu
�� trening inteligencji emocjonalnej
Kierunki psychologii pozytywnej
NURT HEDONISTYCZNY
przyjemności zmysłowe jako droga do uzyskania satysfakcji emocjonalnej
NURT EUDAJMONISTYCZNY
wykorzystanie potencjału tkwiącego w człowieku i mocnych stron jako droga do dobrostanu
Korelaty poczucia szczęścia
wiek
poziom wykształcenia
klasa społeczna
40
dochód
relacje interpersonalne!
stan cywilny
zatrudnienie
sposoby spędzania czasu wolnego
religia
bycie atrakcyjnym (szczególnie u kobiet)
Częstośd pozytywnych dośwadczeo takich jak: spotykanie przyjaciół, jedzenie, picie, uprawianie seksu,
bycie zakochanym, doświadczenie sukcesu, patrzenie na otwarte przestrzenie
Co sprawia, że ludzie czują się szczęśliwi?
Co wprawia ludzi w pozytywny stan emocjonalny?
Przyczyny poczucia szczęścia
W wielu badaniach pokazano, że pozytywny stan emocjonalny może byd wzbudzany poprzez:
aktywnośd fizyczna
muzyka
otrzymanie prezentu
przebywanie w pięknym wnętrzu
pogoda
alkohol w małych dawkach
Terapia przyjemnych czynności
Przykład: kategorie
Konsekwencje długotrwałego dobrostanu
Relacje interpersonalne
Zdrowie i długośd życia
Badania w tej dziedzinie pokazują, że dobrostan może wpływad na system odpornościowy organizmu
oraz ryzyko chorób. Kiedy zaś już choroba pojawi się, redukuje siłę objawów oraz pomaga radzid sobie z
jej skutkami .
Dobrostan jako samospełniająca się przepowiednia
Konsekwencje pozytywnego stanu emocjonalnego w badaniach eksperymentalnych
Szerokie spectrum dowodów empirycznych pokazuje adaptacyjne funkcje pozytywnych emocji. Poza
przyjemnym samopoczuciem, pozytywny stan emocjonalny pociąga za sobą szereg zysków:
zmienia możliwości umysłowe:
�� poszerza zakres uwagi,
�� rozszerza dostępne repertuary zachowao,
�� zwiększa rozpiętośd kategorii poznawczych wykorzystywanych do rozpoznawania obiektów,
�� polepsza intuicję
zmienia reakcje organizmu:
�� przyśpiesza dochodzenia do siebie po zmianach krążenia i ciśnienia w wyniku negatywnych
wydarzeo,
�� polepsza funkcje odpornościowe
Pozwala przewidywad zdrowie fizyczne i psychiczne: częste odczuwanie emocji pozytywnych pociąga za
sobą:
�� zwiększoną preferencję różnorodności,
�� rozwój psychologiczny,
�� niższy poziom kortyzolu (który jest produkowany w sytuacjach stresowych),
�� słabsze reakcje na stres,
�� zmniejszenie bólu po zabiegach operacyjnych,
�� Spadek ryzyka wylewu/udaru
byd może jako odzwierciedlenie kombinacji wymienionych czynników: wpływa na długośd życia
41
nasila pomaganie i hojnośd, towarzyskośd i odpowiedzialnośd społeczną
zwiększa plastycznośd myślenia: różnorodne, mniej typowe skojarzenia, twórczośd, niestandardowe
myślenie
lepsze radzenie sobie w trudnych sytuacjach życiowych
Różnice w funkcjach emocji pozytywnych i negatywnych
POSITIVE EMOTIONS NEGATIVE EMOTIONS
widen the array of thoughts and actions called narrow people s behavioral urges toward specific
forth (e.g. play, explore), facilitating generativity actions that were life-preserving for human
and behavioral flexibility ancestors (e.g. fight, flight),
broaden these same repertoires narrow people s momentary thought-action
their benefits emerge over time repertoires (which can be very adaptive while
you are in direct danger!)
positivity, by promoting approach and
are direct and immediately adaptive in life-
exploration, creates experiential learning
threatening situations
opportunities that confirm or correct initial
expectations negativity promotes avoidance
42

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Stymulowanie rozwoju psychomotorycznego i osobowości dziecka
Psychologia osobowosci 3 12 tryb zgodnosci
Pytania egzaminacyjne Psychologia osobowości 7 Adler
Pytania egzaminacyjne Psychologia osobowości 8 Frankl
Psychologia osobowości i rozwoju człowieka Gurba I PPLS[1]
Psychologia osobowosci 12 p tryb zgodnosci
Psychologia osobowoscia
Pytania egzaminacyjne Psychologia osobowości 10 Fromm
Psychologia osobowosci 3
Psychologia osobowosci narracje
Psychologia osobowosci 13 1 s tryb zgodnosci
Psychologia osobowosci 1
Psychologia osobowosci 7 8

więcej podobnych podstron