175 KORZYSTNY WPŁYW CENZURY
MAREK HŁASKO
BRAK MIEJSCA NA MIŁORĆ
(1959)
Najważniejsze książki polskiej odwilży napisali byli
stalinowcy i wczorajsi zwolennicy realizmu socjalistycz-
nego . Kompleks winy jest powszechnym symbolem tej
literatury. RównoczeSnie do głosu doszli młodzi ludzie
między 20 a 25 rokiem życia. Reżym ich wychował, ale
nienawidzili go. Również oni byli oburzeni, jednak nie
czuli się współwinni, lecz odarci z młodoSci. Nie chcieli
ani dociekać, ani lamentować, ani składać samokrytyki.
Chcieli pisać.
Ich najważniejszym przedstawicielem jest prozaik
Marek Hłasko, obecnie 25-letni i od kilku miesięcy emi-
grant polityczny w Republice Federalnej. Jego nazwisko,
które w ostatnich dniach z powodu informacji o zamie-
rzonym powrocie do Polski na nowo znalazło się na ustach
wszystkich, stało się symbolem całego pokolenia literac-
kiego. Już przed dwoma laty polska krytyka ukuła pojęcia
hłaskoidzi i hłaskoizm .
Protest i ból, przekora i zwątpienie, szyderstwo i skarga
łączą się u Hłaski w niepohamowanym buncie. Jest on głę-
boko sceptyczny, gniewny i wSciekły, lubi szokujący cynizm,
bezlitosne wynurzenia, dosadne sformułowania. Ale nie jest
176 MAREK HŁASKO
ani cynikiem, ani nihilistą, lecz w gruncie rzeczy zakamu-
flowanym romantykiem, w którego buncie wiele jest mło-
dzieńczego porywu. W Ósmym dniu tygodnia czytamy: Chcę
wierzyć w człowieka. To jest najważniejsze . Oraz: Wszyst-
ko, co czyni człowiek, czyni z tęsknoty za lepszym życiem .
Hłasko protestuje przeciw obłudzie i fałszowi, oburza go
nędza własnego otoczenia i niszczenie godnoSci ludzkiej,
sprzeciwia się tyranii. Jego moralny i polityczny bunt jest
zarazem buntem literackim przeciw realizmowi socja-
listycznemu . Przekorne ukształtowanie niezgodnoSci mię-
dzy pozorem a rzeczywistoScią, częste i niekiedy nawet
Swiadomie wyolbrzymione przedstawienie nędzy material-
nej w Polsce, stałe podkreSlanie konfliktu moralnego, szorst-
ki i często brutalny język wszystkie te cechy prozy Hłaski
wynikają z oporu przeciw owej lakiernicko zakłamanej li-
teraturze, którą władza w Polsce długie lata popierała, a prasa
chwaliła.
W powieSciach realizmu socjalistycznego wątki ero-
tyczne zostały prawie zupełnie wyeliminowane w najlep-
szym przypadku mogły pojawić się jako psychologiczne
ozdobniki politycznej ewolucji bohatera. U Hłaski wątki
erotyczne znajdują się z reguły w centrum uwagi. A jednak
trudno go okreSlić mianem pisarza erotycznego. Dla niego
miłoSć jest w pewnym sensie synonimem prawdy. Jego
bohaterowie godzą się najczęSciej ze straszliwymi warun-
kami życia, oburzają się jednak na kłamstwo i namiętnie
poszukują miłoSci, bo w niej mają nadzieję znalexć praw-
dę. Bohater NajSwiętszych słów naszego życia musi dowiedzieć
się, że dziewczyna, która udaje, że go kocha, spała już ze
wszystkimi jego przyjaciółmi. Ale nie to jest dla niego de-
cydujące, lecz fakt, że każdemu mówiła te same słowa, że
go okłamała.
177 BRAK MIEJSCA NA MIŁORĆ
Jak długo bohaterowie Hłaski potrafią kochać, wierzą
jeszcze w człowieka i w sens życia. Dla ich miłoSci nie ma
jednak miejsca w polskiej teraxniejszoSci, ponoszą klęskę
w okrutnym i wrogim Srodowisku, załamują się i szukają
ucieczki w alkoholu.
W opowiadaniu Odlatujemy w niebo zostają zestawione
trzy postacie: młodzieńczo porywczy Tadeusz, który chce
stawić czoła życiu, zgorzkniały Zawadzki, który jest tak
zmęczony życiem, że młodemu rywalowi nie odmawia
swojej żony, lecz ostrzega go przed przyszłoScią, a w koń-
cu jego szwagier, pijak, którego kompletna rezygnacja
doprowadziła do wykolejenia. Ci trzej mężczyxni uciele-
Sniają trzy różne stadia rozwoju tej samej w gruncie rze-
czy postaci.
We wczeSniejszych opowiadaniach Hłaski polityczne
uwarunkowania losów jego bohaterów są zaledwie zazna-
czone (wprawdzie niedwuznacznie), w póxniejszych są
wyraxnie podkreSlone. Student Piotr (Ósmy dzień) jest
rozczarowanym młodym komunistą, Jerzy (z tego sa-
mego opowiadania) byłym działaczem młodzieżowym,
którego entuzjazm został cynicznie wykorzystany. Na-
miętna polemika Hłaski ze stalinizmem znajduje swoją
kulminację w Cmentarzach, krótkiej, zwięzłej powieSci
dydaktycznej, w której ograniczonemu, podporządko-
wanemu partii komuniScie dana zostaje okrutna nauczka.
Zadziwiająca jest u Hłaski plastycznoSć narracji i mi-
mo młodego wieku autora doskonałe opanowanie formy.
Zwięxle i realistycznie opisuje poszczególne wydarzenia,
które prawie zawsze podnosi do rangi symbolu. Pozornie
powSciągliwe przedstawienie banału i powszednioSci kryje
czasami przypominając wielkich prozaików amerykań-
skich treSci głębokie i pełne znaczeń. Jaskrawy realizm,
178 MAREK HŁASKO
skrajna brutalnoSć i szyderstwo łączą się z delikatnymi,
lirycznymi tonami i głębokim ludzkim współczuciem.
W Cmentarzach Hłasko nie unika wyrazistych, satyrycz-
nych deformacji, w wizji Warszawy wydobywa niesamo-
wicie groteskowe rysy i nadaje jej niespodziewany wymiar.
Ze szczególną wirtuozerią posługuje się krótkimi,
łatwymi do zapamiętania epizodami i charakterystyczny-
mi detalami, które naSwietlają sytuację i przybliżają spe-
cyficzną atmosferę. Mistrzowskie jest również wykorzy-
stanie motywów przewodnich. Podczas wstrząsającej roz-
mowy zdradzonego męża z jego rywalem słyszy się raz po
raz nadawaną przez głoSnik zakładowego radiowęzła za-
powiedx prelekcji o locie na księżyc. Ta powracająca
z przerażającą obojętnoScią zapowiedx tworzy szyderczy
kontrast do dyskusji obu mężczyzn.
Z przytłaczającą sugestywnoScią demonizuje Hłasko
otaczającą codziennoSć. W Pętli rzeczywiste miejsce akcji
przeistacza się w przejaskrawiony senny krajobraz, w nie-
uchronny koszmar. Na tym minuta po minucie nakreSlo-
nym tle obnaża Hłasko z prawie sadystyczną konse-
kwencją najbardziej skryte zakamarki duszy pijaka Jaku-
ba. Niezwykłe są psychologiczna delikatnoSć i narracyjny
kunszt, które uwiarygodniają mySli i doznania Jakuba do
ostatnich momentów jego życia czy erotyczne katusze
młodej pary w Ósmym dniu tygodnia.
Niektórym polskim krytykom Pętla kojarzy się z Do-
stojewskim. RzeczywiScie można powiedzieć, że nawią-
zanie do nazwiska Dostojewskiego w tym przypadku nie
jest Swiętokradztwem. A jest zapewne największym kom-
plementem, jakim można obdarzyć Marka Hłaskę.
Jego dotychczasowy dorobek jest jednak dopiero począt-
kiem. Na szczęScie Hłasko jest tego Swiadomy: A mnie
179 KAŻDE MARZENIE JEST UCZCIWE
się wydaje, że nie napisałem jeszcze nic z tego, co pragnął-
bym napisać . Już sam taki początek można i trzeba ocenić
jako wydarzenie literackie najwyższej rangi. Ryzykując
wywołanie sprzeciwu, stwierdzamy: mało jest młodych
pisarzy w Europie, którzy dysponowaliby tak samorodnym
i wyjątkowym talentem. Czy talent ten spełni pokładane
w nim nadzieje, nie można oczywiScie przewidzieć.
Nazwisko Hłaski w doniesieniach agencji prasowych
pojawia się z czysto politycznych powodów. W Republice
Federalnej należy mu się większy szacunek, szacunek, któ-
ry rzadko niestety oddawany jest niedocenianej w Niem-
czech literaturze polskiej trzeba przeczytać jego książkę.
KAŻDE MARZENIE JEST UCZCIWE
(1959)
W jednym z wczesnych opowiadań Hłaski, Domu mojej
matki, bohater mówi: mam osiemnaScie lat i gotów był-
bym zabić za każdy listek oderwany z drzewa moich ma-
rzeń& A trochę dalej w tym samym opowiadaniu: Każ-
de marzenie jest uczciwe (& ) Nieuczciwe mogą być my-
Sli, pragnienia, dążenia, lecz marzenie pozostaje czyste,
nawet wtedy, kiedy inni wdepczą ci je w błoto& Tymi sło-
wami zarysowaliSmy już jeden z najistotniejszych proble-
mów prozy Hłaski i scharakteryzowaliSmy bohatera więk-
szoSci jego opowiadań. Bohater ten, pochodzenia robotni-
czego lub drobnomieszczańskiego, jest alter ego autora.
W wieku około czternastu lat Hłasko uciekł z domu
rodzinnego. Miał doSć marnych warunków, w jakich do-
rastał. Niecierpliwy i żądny przygód chciał poznać życie.
Radził sobie w życiu jako uliczny handlarz, robotnik bu-
Wyszukiwarka
Podobne podstrony:
Marek Hłasko OknoZwiększenie miejsca na dysku przyspieszanie komputeraSZANSA NA MILOSCMoje miejsce na ziemiŻydzi podczas wojny, [brak miejsca i roku wydania]Hłasko Brat czeka na końcu drogiwięcej podobnych podstron