Badania materiałów dzielimy na:
a) laboratoryjne  wymagają specjalistycznego sprzętu i wyszkolonego personelu;
okresowość badań laboratoryjnych to ok. 2-3 miesiące.
b) sprawdzenie cech zewnętrznych  proste badania, które może wykonywać praktycznie
każdy (producent, hurtownik, kierownik budowy) stosując się do odpowiednich norm;
producent musi codziennie sprawdzać jakość swoich wyrobów
Procedura badań cech zewnętrznych  z każdej badanej partii materiału losuje się próbki w
ilości określonej w normie (5/10/15) i odkłada je w słupy (np. pustaki DZ-3), palety (cegły,
pustki ścienne ) lub stosy (p. Ackermana, rurki drenarskie). Z tych odłożonych próbek losuje
się  na ślepo (tzn. nie sugerując się wyglądem zewnętrznym próbek) po jednej próbce z
każdego stosu, palety bądz
słupa.
Oględziny próbek polegają na sprawdzeniu:
1. kształtu, wymiaru i grubości żeber (nie spełnienie tego warunku wstrzymuje dalsze
oględziny i dyskwalifikuje badaną partię materiału). Dopuszczalne różnice wymiarów
od nominalnych (tzw. tolerancja wymiarowa) w zależności od rodzaju (dla wymiarów
tradycyjnych):
Z L
l Ä… 6 Ä… 4
b Ä… 5 Ä… 3
h Ä… 3 Ä… 2
2. wielkości skrzywień powierzchni krawędzi (skrzywienie = odstępstwo od linii prostej)
3. wielkości, liczby rys i pęknięć
4. wad powierzchniowych (plamy, zgrubienia, bruzdy)
5. odchylenia powierzchni bocznej i czołowej od pionu
6. wzajemnych prostopadłości powierzchni krawędzi
7. barwy
8. jednolitości barwy
9. deformacji ścian wewnętrznych otworu rurki
10. dopuszczalnego wygięcia rurki
11. dz
więku (poprzez uderzenia młotkiem)
12. przełomu (badanie to świadczy o jednorodności masy!!!)
13. liczby wyrobów połówkowych
Procedura badań laboratoryjnych  z każdej dziennej partii materiału wybiera się  na
ślepo 3 sztuki i odkłada w suche, zadaszone miejsce. Badania w laboratorium przeprowadza
się średnio, co 2-3 miesiące. Po tym czasie wybiera się  na ślepo próbki w ilości, która
zależy od rodzaju badań i tak do badania:
masy  6 szt
gęstości  6szt (różnica wyników nie większa niż 0,02 g/cm3)
gęstości objętościowej  6 szt.
nasiąkliwości  6 szt., dopuszczalne wyniki zależą od grupy i klasy wyrobów i tak:
Klasy “! \ grupy Z L
3,5 ; 5 Nie okresla siÄ™
7,5 ; 10 ; 15 6÷22 % 4÷16 %
20 ; 25 6÷20 % 4÷12 %
Mrozoodporności  6 szt.
Odporności na zmianę temperatur  7 szt. (dot. pustaków do przew. spalinowych)
Szkodliwej działalności marglu  5 szt.
Obecności soli rozpuszczalnych  4 szt.
Grzegorz Mrzygłocki, WILiś, sem.III, gr.2
1
 Wytrzymałości na ściskanie, siłę zgniatającą, uderzenia oraz obciążenie statyczne 
8 szt. przy czym można badać na 3 sposoby:
Na pojedynczych wyrobach lub próbkach utworzonych ze spojenia dwóch
połówek tej samej próbki (8szt):
Na próbkach powstałych ze spojenia dwóch całych wyrobów (16 szt)
Na próbkach powstałych ze spojenia dwóch oddzielnych połówek
zespolenie dwóch próbek na przykładzie
dwóch połówek jednej cegły
Zaprawa spajająca i wyrównująca na cemencie portlandzkim i piasku 1:1  przez
24h przebywa w stanie pełnego nawilżenia, a następnie przez 3 doby w
warunkach laboratoryjnych, dopiero potem przystępuje się do badań
Jako wynik badań przyjmuje się średnią z badań 8 próbek, przy czym 3 z nich
mogą mieć wartości mniejsze od nominalnych, ale nie mniej niż 80% w.n.
Wyroby ceramiczne dzielimy na grupy ze względu na asortyment i liczbę próbek w partii:
do 100 tys. szt.: cegła pełna, dziurawka, kratówka, budowlana, klinkierowa, ceramiczne
rurki drenarskie  badamy na siłę zgniatającą
40 tys. szt. Cegły szczelinówki, kominówki, pustaki do prefabrykacji i ścian działowych 
bad. na siłę ściskającą / płytki elewacyjne i klinkierowe  na siłę zgniatającą / nakrywy
kablowe  na uderzenia
14 tys. szt.: pustaki wentylacyjne, do przewodów dymowych, Ackermana  na zgniatanie /
pustaki stropowe  na obciążenia statyczne
Badanie szkodliwej działalności margla  przeprowadza się dla wyrobów ceramicznych.
Badanie polega na umieszczeniu materiału w zamkniętym (ale nie szczelnie) naczyniu na
siatce nad wrzącą wodą na czas 2 godzin. Następnie wyjmujemy próbkę i dokonujemy
oględzin materiału. Odpryski na powierzchni bocznej mogą mieć wymiary 6-20mm.
Maksymalna głębokość odprysku  5mm. Możemy stwierdzić co najwyżej 3 odpryski.
Cechy techniczne materiałów budowlanych:
1.) - fizyczne
2.) - mechaniczne
3.) - chemiczne
Ad.1  cechy fizyczne
Gęstość  jest to masa jednostki objętości materiału suchego liczona bez porów i kapilar
mm
Å‚ = [g / cm3]
m
Va
łm  gęstość
mm  masa brutto
Va  objętość absolutna samej ścisłej masy materiału (bez porów i kapilar)
Suszenie odbywa siÄ™ w temp. 105oC.
Struktury materiału budowlanego pochodzenia nieorganicznego mogą być:
a) kapilarno  porowata
b) ziarnista
c) mieszana
d) włóknista
Grzegorz Mrzygłocki, WILiś, sem.III, gr.2
2
Ad a)  struktura kapilarno  porowata
Materiały, które mają system porów, czyli wolnych przestrzeni np. naturalne materiały
kamienne  skały, betony komórkowe, szkła piankowe (pumeks), wyroby ceramiczne, cegły,
pustaki, dachówki
Ad b) - struktura ziarnista
MajÄ… formÄ™ sypkÄ… np. piasek
Ad c)  struktura mieszana
Jeżeli ziarna będą połączone materiałem wiążącym o strukturze kapilarno  porowatej, np.
zaprawa, betony
Ad d)  struktura włóknista
Materiał składa się z poszczególnych włókien o bardzo małej średnicy, np. bazalt, wyroby
szklane, pianka, wata mineralna, drewno
Wyznaczanie gęstości
Aby obliczyć gęstość materiałów o strukturze kapilarno  porowatej należy pozbyć się porów
i kapilar, a następnie liczyć objętość  pełnej masy.
Przygotowanie, aby uzyskać objętość absolutną:
1  suszenie do stałej masy
2  materiał należy rozkruszyć i zmielić w młynach pyłowych
3  przesianie materiału przez sito (0,08mm)
Objętościomierz Le Chatelier a
k  kolba
b  benzyna
mk+b
Va=24cm3
mk+b+m
mm mk +b+m - mk +b
Å‚ = = [g / cm3]
w
Va Va
Od gęstości zależy wiele innych własności fizycznych i mechanicznych.
kg
Przykłady wielkości gęstości [ ]
m3
Stal 7800
KamieÅ„ naturalny 2500 ÷ 3100
Beton komórkowy 2800
Cegła ceramiczna pełna 2700
Cegła cementowa 2700
Cegła klinkierowa 2700
Beton zwykły 2600
Szkło okienne 2600
Korek 2000
Drewno dębowe 1650
Drewno sosnowe 1600
Grzegorz Mrzygłocki, WILiś, sem.III, gr.2
3
Gęstość pozorna (objętościowa)  jest to masa jednostki objętości materiału suchego wraz z
zawartymi w masie porami i kapilarami (z zachowaniem struktury materiału).
Gęstość pozorna zależy od struktury materiału (szczelności i porowatości)
mm g
Å‚ = [ ]
o
V cm3
ło  gęstość pozorna
mm  masa próbki w stanie suchym
V  objętość wraz z porami i kapilarami
Å‚o d" Å‚w
Gdy ło jest równe łw to materiał jest idealnie szczelny (brak porów i kapilar) np. stal, szkło.
Im materiał jest bardziej porowaty tym gęstość pozorna jest mniejsza.
Od gęstości pozornej zależy:
- wytrzymałość mechaniczna materiału - wraz ze wzrostem gęstości pozornej wzrasta
wytrzymałość na ściskanie
- przewodnictwo cieplne materiału  [W/mK]  wraz ze wzrostem gęstości pozornej wzrasta
przewodność cieplna.
Podział materiałów budowlanych ze względu na gęstość pozorną na 2 grupy:
1) do konstrukcji  wysoka wytrzymałość mechaniczna, duża gęstość pozorna i wysoki
(niekorzystny) współczynnik przewodnictwa cieplnego : stal, beton konstrukcyjny, wyroby
ceramiczne, materiały kamienne.
2) do izolacji termicznej  mała wartość współczynnika  i mała gęstość pozorna: lekkie
betony, wyroby korkowe, wyroby pełnomineralne, z włókien szklanych, spienione tworzywa
sztuczne (PCV), wyroby z wełny mineralnej.
Wyznaczanie gęstości pozornej badamy wybrane losowo próbki. Jeżeli mają nieregularny
kształt to pokrywamy je warstwą parafiny, po czym zanurzamy w menzurce
mm+p [g]
Vm+p [m3]
Vm = Vm+p  Vp
mp mm+ p - mm
Vp = = [cm3]
Å‚ Å‚
p p
Å‚p = 0,93 [g / cm3]
kg
Przykłady wielkości gęstości pozornej [ ]
m3
Stal 7800
Kamienie naturalne  granit 2700 ÷ 2800
Żelbet 2500
Beton zwykÅ‚y 1800 ÷ 2400
Cegła cementowa 2200
Asfaltobeton 2100
Cegła klinkierowa 2000
Mur z cegły pełnej 1800
Kamienie naturalne  wapienie 1400 ÷ 1700
Drewno dębowe 800
Drewno sosnowe 550
Beton komórkowy 400 ÷ 750
Szkło piankowe białe 300
Szkło piankowe czarne 180
Korek 150
Styropian 15 ÷ 40
Grzegorz Mrzygłocki, WILiś, sem.III, gr.2
4
Ścieralność  podatność materiału na ścieranie (ze wzrostem g. poz. ścieralność maleje)
"m
S =
F " Å‚
o
S  ścieralność
"m  ubytek masy
F  ścieralna powierzchnia materiału (na tarczy Boehmego 50cm2)
ło  gęstość pozorna materiału
Do badania ścieralności materiałów kamiennych służy tarcza Boehmego.
Próbkę kamienną w kształcie sześcianu o boku długości 7,1cm (co w przybliżeniu daje
powierzchnię ścieralną 50cm2) umocowuje się w uchwycie maszyny tak, aby przylegała do
tarczy i odpowiednio obciąża. Tarczę posypuje się proszkiem ściernym i wprawia w ruch. Po
110 obrotach tarczę zatrzymuje się, próbkę przekręca się wokół osi o 90o, ponownie mocuje i
wprawia maszynę w ruch. Czynność powtarza się 4-krotnie co daje łącznie 440 obrotów
tarczy, przy czym po każdych 22 obrotach należy tarczę oczyścić i ponownie nasypać proszek
ścierny.
Szczelność  cecha fizyczna wyrażająca się stosunkiem gęstości pozornej do gęstości
Å‚ Å‚
o o
S = S = " 100%
Å‚ Å‚
m m
Oznacza, jaka część całkowitej próbki zajmuje sama masa materiału bez porów i kapilar.
S=100% materiał bez porów i kapilar duża szczelność powoduje wzrost gęstości pozornej
a co za tym idzie wzrost wytrzymałości na ściskanie. Im szczelniejszy materiał tym mniejsza
nasiąkliwość.
Porowatość  określa, jaka część całkowitej objętości próbki przypada na wolne przestrzenie
(pory i kapilary).
P = 1  S
Å‚ Å‚
o o
P = 1- P =1- " 100%
Å‚ Å‚
m m
P + S = 100%
P - porowatość
S  szczelność
Przykłady wartości porowatości materiałów [%]
Stal 0
Aluminium 0
Granit 1,5
Beton żwirowy 11
Wyroby ceramiczne (cegÅ‚y, pustaki) 33 ÷ 37
Beton komórkowy 74
Styropian 97
Pianizol 99
Grzegorz Mrzygłocki, WILiś, sem.III, gr.2
5
Nasiąkliwość wodą  zdolność pochłaniania wody przez pory i kapilary materiału. Jest
określona w ściśle określonych warunkach i świadczy o przydatności materiału do budowy
Zależy od:
- struktury materiału (ilości i wielkości porów)
- szczelności i porowatości
Mała nasiąkliwość świadczy o dużej ilości zamkniętych porów, np. szkło białe i czarne.
Przekroczenie górnej granicy 22% eliminuje materiały do wykorzystania w budownictwie;
dolna granica w zależności od rodzaju cegły  dla licowej jest to 4%, a dla zwykłej  6%.
Rodzaje nasiąkliwości:
I. Ze względu na warunki i sposób wyznaczania:
1) nasiąkliwość zwykła
2) nasiąkliwość po gotowaniu
3) nasiąkliwość pod zmniejszonym ciśnieniem
II. Ze względu na odniesienie do masy lub objętości materiału:
1) nasiąkliwość wagowa
2) nasiąkliwość objętościowa
Nasiąkliwość wagowa  nasiąkliwość określona stosunkiem masy wchłoniętej wody przez
dany materiał budowlany do jego masy w stanie suchym wyrażonym w procentach
masowych:
gn - gs
nw = " 100%
gs
gn  masa nasączonej próbki
gs  masa próbki suchej
Nasiąkliwość objętościowa - nasiąkliwość określona stosunkiem objętościowym wody
wchłoniętej przez dany materiał do jego objętości wyrażona w procentach objętościowych:
gn - gs
no = " 100%
V
gw = 1,0 g/cm3
Nasiąkliwość zwykła  badana pod normalnym ciśnieniem atmosferycznym i w temperaturze
pokojowej.
Nasiąkliwość po gotowaniu - badana pod normalnym ciśnieniem atmosferycznym na
próbkach gotowanych w wodzie
Nasiąkliwość pod zmniejszonym ciśnieniem  badana pod ciśnieniem 20 mm Hg (mm słupka
rtęci) w temperaturze pokojowej.
Badanie zwykłe  Wysuszoną próbkę waży się z dokładnością do 0,1% masy materiału a
następnie umieszcza na podstawkach w nierdzewnym naczyniu (materiały pełne stawia się
pionowo na dÅ‚uższym boku, a drążone  otworami do góry) i zalewa wodÄ… do ½ wysokoÅ›ci
próbki pozostawiajÄ…c jÄ… na 2h, nastÄ™pnie dolewa siÄ™ wody do ¾ wysokoÅ›ci próbki na kolejne
2 h. Po tym czasie próbkę zalewa się całkowicie (nadmiar wody ok. 2-5cm) na następne 2h.
Po upływie tego czasu (w sumie 6h) próbkę wyjmuje się z naczynia, wyciera wilgotną tkaniną
i waży. Otrzymana wartość jest masą nasączonej próbki:
Grzegorz Mrzygłocki, WILiś, sem.III, gr.2
6
Badanie po gotowaniu  przez 1 h podgrzewa się do temp. 100oC następnie gotujemy przez
4h, pozostawiamy w wodzie przez 24h, wyciera się i waży otrzymujemy zwiększone
wartości.
Badania nasiąkliwości:
Cegły ceramiczne badanie zwykłe
Cegły klinkierowe w drodze gotowania
Badanie pod zmniejszonym ciśnieniem
Próbki umieszczamy w kolbie próżniowej a następnie całkowicie zalewamy wodą
Trzymamy materiały w kolbie tak długo, aż przestaną
pojawiać się pęcherzyki powietrza w wodzie (ok. 2-3h).
Następnie wyrównujemy ciśnienie i ważymy próbki
(uzyskujemy maksymalną wartość)
no
· =
no,max
K
 współczynnik stopnia nasycenia
no  nasiąkliwość objętościowa
no,max  maksymalna nasiąkliwość objętościowa
Jeżeli K
> 0,85 to można przypuszczać, że materiał jest nie mrozoodporny.
Wpływ nasączenia:
- zmniejszona odporność na ściskanie
- zwiększona masa
- znaczne zwiększenie współczynnika przewodnictwa cieplnego
- zmniejszenie odporności na działanie mrozu
Współczynnik rozmiękczenia kr jest to stosunek wytrzymałości na ściskanie materiału
nasączonego wodą do wytrzymałości na ściskanie materiału suchego.
Rcn
kr =
Rcs
Materiały budowlane o k < 0,8 nie mogą występować w warunkach narażonych na stałe
działanie mrozu.
Higroskopijność materiału  zdolność wchłaniania wilgotności z otaczającego powietrza.
Dzięki tej właściwości wilgotność materiału jest zwykle większa od wilgotności otocznia,
ponieważ materiały te zawierają zwilżane kapilary, które łatwo nasycają się wilgocią (parą
wodną. Higroskopijność powoduje zmianę wymiarów lub postaci materiału (np. w cemencie,
drewnie, gipsie, itp.) Jest bardzo ważna dla materiałów stosowanych do budowy ścian.
Wilgotność W
Określa się stosunkiem masy zawartej w materiale do masy tego materiału w stanie suchym.
mw - ms
W = " 100%
ms
mw  masa materiału w stanie wilgotnym
ms  masa materiału w stanie suchym
Grzegorz Mrzygłocki, WILiś, sem.III, gr.2
7
Wilgotność może być:
- fizycznie związana z materiałem na drodze sorpcji
- wnoszona do materiału w czasie produkcji i budowy
- wynik zaburzenia
Sorpcja  zjawisko pochłaniania przez materiał pewnego czynnika np. pary wodnej.
Rozróżniamy 2 rodzaje adsorpcja (pochłanianie powierzchniowe) i absorpcja (przenikanie
pewnego czynnika w masÄ™ sorbentu).
Wilgoć w materiałach budowlanych jest nieporządana ze względu na niekorzystne skutki:
- rozwój drobnoustrojów
- szkodliwość dla zdrowia człowieka
- sprzyja rozwojowi grzybów (powodują schorzenia dróg oddechowych)
- pogarsza termoizolacyjność
- obniża wytrzymałość materiału
Przesiąkliwość  właściwość polegająca na przenikaniu wody pod ciśnieniem przez badany
materiał (tamy, rurociągi, zbiorniki, etc.)
Stopień przesiąkliwości  ilość wody przenikająca przez 1cm2 powierzchni próbki w czasie
1h przy stałym ciśnieniu, przy którym będzie pracował materiał.
Mrozoodporność (odporność na zamrażanie)  zdolność materiału nasyconego wodą do
przeciwstawieniu się zniszczeniu jego struktury przy wielokrotnych cyklach zamrażania i
odmrażania bez widocznych skutków rozsadzania go przez zamarzającą wodę i znacznego
obniżenia wytrzymałości. Można także określać na podstawie ubytku masy i widocznych
zmian w wyglądzie materiału.
Czynniki wpływające niekorzystnie na odporność na zamrożenie (struktura):
- duża ilość porów
- duże pory
- otwarte pory
Badanie bezpośrednie  nasączone wodą materiały poddaje się wielu cyklom zamrażania 
odmrażania. Nasączone próbki umieszcza się w chłodziarce w temp. -15oC. Ponieważ próbki
mają wyższą temperaturę następuje podwyższenie temperatury w chłodziarce i trzeba ją
wyrównać (-15oC) od tego momentu po 4 godzinach próbkę wyjmujemy i odmrażamy w
wodzie o temperaturze pokojowej (całkowite zalanie próbki) przez kolejne 4 godziny. Taki
proces oznacza jeden pełny cykl badania mrozoodporności. Aby materiały można było uznać
za mrozoodporne muszą one wytrzymać określoną ilość cykli badań i tak zależności od grupy
i typu materiału:
Zwykłe: drążone i szczelinowe (ZD, ZS)  20 cykli
Licowe oraz zwykłe: bez otworów i pełne (L, ZB, ZP)  25 cykli
Dachówki najczęściej odmrażamy poprzez natrysk wodą.
Ocena wyniku badań:
º% makroskopowe badanie próbek (pÄ™kniÄ™cia, ubytki, wykruszenia)
º%stwierdzenie na dnie naczynia z wodÄ… odprysków (osadu) pochodzÄ…cych z materiaÅ‚u
º% ubytek masy w stosunku do masy materiaÅ‚u przed badaniem
Aby wynik był pozytywny, po wszystkich cyklach badań nie może być żadnych zmian w
strukturze materiału.
"m = ms - mz
Grzegorz Mrzygłocki, WILiś, sem.III, gr.2
8
º% OkreÅ›lenie spadku odpornoÅ›ci na Å›ciskanie:
Rcz
wz =
Rcs
Rcz  wytrzymałość na ściskanie materiału po wszystkich cyklach badań
Rcs  wytrzymałość na ściskanie materiału suchego (przed zamrożeniem)
"Rc
S = " 100%
Rcs
S  spadek wytrzymałości na ściskanie
W naszej strefie klimatycznej wszystkie materiały stosowane do budowy elementów
zewnętrznych muszą mieć potwierdzoną mrozoodporność.
Skurcz  zjawisko przy wysychaniu materiału wilgotnego lub przy twardnieniu betonu,
gipsu, zapraw, itp.
Przewodność cieplna
Metody przewodzenia ciepła:
" przewodzenie  polega na bezpośrednim kontakcie cząstek ciał
" konwekcja  tylko w cieczach i w gazach
" promieniowanie  rozchodzenie się ciepła w postaci fali elektromagnetycznej
Współczynnik przewodności cieplnej  jest to ilość ciepła, która przepływa w jednostce czasu
przez jednostkę powierzchni płaskiej przegrody materiału do jednostkowej grubości przy
różnicy temperatur wynoszącej 1 stopień
 zależy od:
1. Gęstości pozornej  z jej wzrostem rośnie 
2. Struktury materiału  w zależności od szkieletu i porowatości
3. Wilgotności
4. Temperatury
W
Przykładowe wartości współczynnika  dla materiałów bez porów [ ] :
mK
MateriaÅ‚y organiczne 0,29 ÷ 0,40
Materiały nieorganiczne ok 3,25
MateriaÅ‚y krystaliczne 4,65 ÷ 7,0
Tworzywa sztuczne 0,17 ÷ 0,35
 powietrza w porach w zależności od ich wielkości porów:
W
maÅ‚e pory (Ø do 0,1mm)  0,023
mK
W
duże pory (Ø > 2mm)  0,031
mK
średnio przyjmuje się wartość  =0,029.
Im mniej porów tym większy współczynnik .
Wilgotność wpływa na przewodność cieplną (gdy w porach pojawia się woda).
 wody zawartej w porach = 0,58 (W/mK)
Poprzez wodę zwiększa się kontakt międzycząsteczkowy materiału.
Gdy woda w porach zamarznie to  = 2,326 (W/mK)
Na współczynnik  ma wpÅ‚yw również bardzo wysoka (powyżej 750°C)
Przewodność cieplną bada się w aparacie Bock a.
Grzegorz Mrzygłocki, WILiś, sem.III, gr.2
9
Przykładowe wartości współczynnika  dla materiałów w stanie suchym (W/mK):
Żelbet 1,744
Beton zwykły 1,57
Mur z cegły ceramicznej pełnej 0,76
Beton lekki (komorkowy) 0,10 ÷ 0,20
Drewno dębowe 0,20
Drewno sosnowe 0,16
Płyty pilśniowe porowate 0,06
Korek (wyroby korkowe) 0,04 ÷ 0,05
Styropian 0,03 ÷ 0,04
Pojemność cieplna  właściwość materiału polegająca na wchłanianiu ciepła podczas jego
nagrzewania
Pojemność cieplną charakteryzuje współczynnik pojemności cieplnej (tzw. ciepło właściwe) c
J kJ
c ( ) ( )
kgK kgK
Ciepło właściwe  jest to ilość ciepła potrzebna do podwyższenia temperatury jednostki masy
danego materiału o 1 stopień.
kJ
Przykładowe wartość ciepła właściwego właściwego ( ) :
kgK
Woda 4,187
Drewno 2,4 ÷ 2,7
Powietrze 1,00
Mur z cegły ceramicznej pełnej 0,88
Beton 0,84
Im ciepło właściwe materiału jest większe tym w jednostce powierzchni można zakumulować
więcej ciepła po ogrzaniu do pewnej temperatury, a zarazem mają większą bezwładność
cieplną, tzn. trudniej dają się ogrzać.
Inne cechy fizyczne materiałów:
Rozszerzalność cieplna, kapilarność, dz
więkochłonność, odporność na zmianę barwy,
ogniotrwałość, ognioodporność, zdolność odparowania, infiltracja, odporność na korozję,
odporność na starzenie, właściwości termoizolacyjne i dz
więkochłonne, czas wiązania,
stopień zmielenia, stopień odprężenia, ciepłochłonność, przyczepność do podłoża, etc.
Inne cechy mechaniczne materiałów:
Wytrzymałość mechaniczna (opór stawiany przez materiał zniszczeniu jest struktury pod
działaniem siły), sprężystość, plastyczność, pełzanie, relaksacja, ciągliwość, kruchość,
twardość, ścieralność, odporność na uderzenia, etc.
Materiałami budowlanymi  nazywamy materiały używane do wykonywania budowli.
Surowiec  substancja, którą wykorzystujemy do wyprodukowania wyrobu (np. glina)
Materiał  produkt przemiany surowców, z którego wykonuje się konkretne wyroby.
Materiałem jest np. klinkier, kamionka, itp.
Wyrób budowlany - produkt finalny formowania materiału, gotowy do wbudowania w obiekt
budowlany; posiada określoną formę i wymiary (np. cegła, pustak, itp.).
Grzegorz Mrzygłocki, WILiś, sem.III, gr.2
10
Materiały budowlane naturalne  występujące w przyrodzie  kamienie, drewno.
Najczęściej materiały budowlane są wykonywane z różnych surowców przez człowieka.
Ze względu na funkcję ściany dzielimy na:
" ściany konstrukcyjne (nośne)  ściany przenoszące na fundament lub inne elementy
budowli ciężar własny i obciążenia pochodzące od innych elementów (np. dachów,
stropów, balkonów), a także parcie wiatru, gruntu, materiałów sypkich i cieczy; ściany
konstrukcyjne dzielimy na jedno- i wielowarstwowe
" ściany osłonowe  ściany izolacyjne o małym ciężarze i małym współczynniku
przenikania ciepła, wykonywane z elementów budowlanych o strukturze warstwowej,
komórkowej, żebrowi-warstwowej lub szkieletowej, zamocowanych do stropów,
słupów lub ścian poprzecznych
" ściany działowe  ściany izolacyjne wewnętrzne o małej grubości i małym ciężarze,
rozdzielające pomieszczenia, główni pełnią funkcję przegrody wzrokowej i
akustycznej
" ściany samonośne  przenoszą jedynie ciężar własny
Strop  poziomy element konstrukcyjny dzielÄ…cy budynek na kondygnacje, przenoszÄ…cy na
elementy pionowe (ściany, słupy) ciężar własny i obciążenia użytkowe.
Element prefabrykowany (prefabrykat) - element wykonany poza miejscem jego
wbudowania, stosowany w zasadzie bez zmiany kształtu i wymiarów.
Stan suchy materiału  nasiąkliwość równa 0  stan materiału po wysuszeniu do stałej masy
(suszenie w temp 105oC), występuje tylko w warunkach laboratoryjnych.
Stan powietrzno-suchy materiału  materiał zabezpieczony przed wilgocią składowany w
zadaszonym miejscu.
WYROBY CERAMICZNE (gr. Ceramos  glina)
Wyroby z gliny:
" Pustaki ścienne
" Cegły
" dachówki ceramiczne
Materiały ceramiczne wytwarza się z masy ceramicznej w skład, której wchodzą:
- materiały plastyczne (gliny, kaoliny) ułatwiające formowanie
- materiały schładzające (piasek) zmniejszające kurczliwość podczas suszenia i wypalania
- topniki, które ułatwiają proces wiązania cząstek
Najstarszym budynkiem w Polsce, wybudowanym z zastosowaniem wypalanej cegły
ceramicznej jest kościół św. Jakuba w Sandomierzu (XIII w.).
Właściwości fizyczne i mechaniczne wyrobów ceramicznych zależą od:
1. Rodzaju zastosowanych surowców
2. ilości składników (wzajemny stosunek składników)
3. uziarnienia składników
4. zastosowanej technologii produkcji (sposób przygotowania masy, suszenie,
wypalanie, formowanie)
Surowce stosowane w ceramice:
1. surowce o właściwościach plastycznych:
a. kaoliny
b. gliny
Grzegorz Mrzygłocki, WILiś, sem.III, gr.2
11
c. Å‚upki ilaste
d. margle ilaste
2. surowce nieelastyczne
a. piasek kwarcowy
b. kwarcyt
c. Å‚upek kwarcytowy
d. krzemionka
e. szamot
f. skaleń
g. pegmatyt
h. andaluzyt
i. zwiÄ…zki magnezu i wapnia
Kaolinit jest to minerał powstały w wyniku wietrzenia skalenia potasowego:
K2O " Al2O3 " 6SiO2 + H2O + CO2 Al2O3 " 2SiO2 " 2H2O + 4SiO2 + K2CO3
Skaleń potasowy kaolinit
Gliny ceglaste  kaolinit, montmorylonit, illit, tlenek żelazowy; po wypaleniu uzyskują
charakterystyczny czerwony (ceglasty) kolor (Fe2O3). Podstawowa cecha  plastyczność  po
zarobieniu wodą można modelować i nadawać optymalny kształt. Po wypaleniu tracą wodę i
robiÄ… siÄ™ twarde i nieelastyczne. W temp:
" 900oC  wypalanie (glina pozbywa siÄ™ wody, twarda, nieplastyczna)
" 1100oC  spiekanie (zwarty przełom, mniejsza porowatość, większa wytrzymałość)
" 1350oC  topnienie
Proces produkcji:
1. Wydobycie surowca (w kopalniach odkrywkowych)
2. Wstępna przeróbka (rozdrabnianie - przecierki sitowe, walce, gniotowniki)
3. Przygotowanie masy (ujednolicenie masy - mieszanie z drobinkami np. piasek)
4. Formowanie wyrobu
5. Suszenie i wypalanie
Gliny tłuste  powodowałyby pękanie wyrobów, jeżeli nie dodawalibyśmy domieszek.
Poryzacja  dodaje się oprócz piasku części organiczne np. mączkę drzewną, która spala się i
w miejscu gdzie były drobinki zostają puste przestrzenie (pory), dlatego gęstość pozorna jest
mniejsza i poprawia się izolacyjność termiczna.
Formowanie wyrobu:
a) plastyczne  prasy pasmowe (duża wydajność, maÅ‚a odporność); wilgotność mas 20÷35%
b) półsuche  prasowanie w formie, pod wysokim ciśnieniem, uzyskuje się prawidłowe
ksztaÅ‚ty (mniejsza wydajność); wilgotność 6÷15%
W Polsce używa się pras pasmowych:
Prasa pasmowa - urządzenie do formowania ciągłego pasma materiału plastycznego; materiał
dawkowany w sposób ciągły przetłaczany jest za pomocą podajnika, zwykle ślimakowego, do
głowicy prasy, a następnie przechodzi przez tzw. ustnik, nadający pasmu materiału
wychodzącemu z prasy odpowiedni przekrój poprzeczny; zazwyczaj pasmo dzielone jest
następnie za pomocą urządzenia automatycznego na odcinki o ustalonej długości
LEGENDA:
1  lej zasypowy
2  ślimak
3  cylinder prasy
4  głowica
5  wylotnik (ustnik)
Grzegorz Mrzygłocki, WILiś, sem.III, gr.2
12
Z prasy pasmowej powstają gotowe surówki, które są poddawane suszeniu (suszenie nie może
odbywać się w zbyt wysokich temperaturach, ponieważ nastąpiłaby deformacja i pękanie
wyrobu).
Szkodliwe domieszki:
" Margiel (CaCO3) występujący w postaci grudek. W kontakcie z parą wodą zwiększa
swoją objętość nawet 3,5-krotie i powoduje odpryski na wyrobie.
" Sole rozpuszczalne Na2SO4`10H20, MgSO4`7H20, CaSO4`2H20  przez zawilgocenie
materiałów mogą się ujawniać w postaci nalotów, wykwitów, łuszczenia się
powierzchni elementów lub odpadania tynków. Szkodliwość soli rozpuszczalnych
ujawnia się już przy zawartości 0,05%
Zanieczyszczenia mechaniczne: kamienie, ziarna żwiru, szczątki organiczne  utrudniają
przerób i mogą powodować powstawanie spękań (związki organiczne podczas wypału są
spalane i pozostawiają pory co zmniejsza trwałość)
Ogólne właściwości wyrobów ceramicznych:
1) niewielkie wymiary (typowe wymiary są dopasowane do wielkości dłoni co ułatwia
układanie tych wyrobów)
2) duża wytrzymałość na ściskanie, mała na rozciąganie:
P MN
Rc = ( ) - wytrzymałość na ściskanie
F m3
Rn H" 1/10Rc - rozciÄ…ganie
R H" 1/ 5R - zginanie
g c
3) bardzo trwałe
4) mała ścieralność
5) mała zdolność sorpcji (przepuszcza parę wodną)
6) odporność na wysoką temperaturę (ogniotrwała)
7) twardość
8) kruchość
9) duża odporność na korozję
10) dobra przewodność elektryczna i cieplna
Klasyfikacja wyrobów:
1) Wyroby o czerepie porowatym: wyroby ceglarskie, płytki elewacyjne, płytki ścienne,
dachówki, cegły pełne, pustaki, sitówki, rurki drenarskie  łatwo nasiąkają wodą.
2) Wyroby o czerepie spieczonym: płytki klinkierowe, terakota, kamionka kanalizacyjna
i kwasoodporna
3) Wyroby wysoko ogniotrwałe (w zależności od składu):
a. Glinokrzemianowe
b. Krzemionkowe (dynasowe)
c. Magnezowe
d. Węglowe
e. Grafitowe
4) Wyroby z ceramiki szlachetnej:
a. Porcelanowe
b. Wyroby fajansowe
c. Wyroby sanitarne
d. Elementy dekoracyjne
CEGA
A PEA
NA CERAMICZNA ZWYKA
A
Grzegorz Mrzygłocki, WILiś, sem.III, gr.2
13
cegła - kształtka ceramiczna prostopadłościenna
3,5 ; 5 ; 7,5 ; 10 ; 15 ; 20 ; 25 (Z)
MN
Klasy: ( ) (MPa)
10; 15; 20; 25 (L)
m3
6÷22% (gr. Z; kl. 7,5÷25)
NasiÄ…kliwość wodÄ… 4÷16% (gr. L; kl. 7,5÷15)
4÷12% (gr. L; kl. 20 i 25)
Gęstość objętościowa 1800 (kg/m3) <=> 1,8 (kg/dm3)
W
Przewodnictwo cieplne  = 0,76 ( )
mK
20 cykli (ZD, ZS)
Mrozoodporność
25 cykli (L, ZB, ZP)
Cegła ceramiczna jest odporna na mróz i wilgoć
Zastosowanie:
Fundamenty i mury piwniczne (!)
ściany nośne (konstrukcje)
ściany zewnętrzne i wewnętrzne,
ściany działowe
stropy
sklepienia
kominy
słupy
Wady:
Ź% Małe wymiary = kosztowna robocizna
Ź% produkcja (wypalanie) wymaga dużego zużycia energii
Ź% duża przewodność cieplna 
Zalety:
Duża wytrzymałość na ściskanie
trwałość
dobra izolacja akustyczna
ludzie dobrze się czują w budynkach z materiałów ceramicznych
PN-B-12050 paz
dziernik 1996  wyroby budowlane ceramiczne:
Cegła licowa  przeznaczona do wykonywania licowej warstwy muru niewymagającej
tynkowania (muszą wyglądać ładnie, estetycznie, pozbawione wad powierzchniowych)
Cegła zwykła  do wykonywania murów wymagających tynkowania (mogą mieć plamy,
ubytki)
Drążenia  są to otwory przelotowe w cegle o regularnym kształcie i rozmieszczeniu, nie
przewidziane do zapełnienia zaprawą,
Otwór chwytowy  służy do wsunięcia dłoni do przeniesienia materiału,
Szczeliny  nazywamy układ drążeń, w którym otwory o kształcie prostokątnym
rozmieszczone są w równoległych rzędach, dłuższymi bokami wzdłuż rzędów.
Grzegorz Mrzygłocki, WILiś, sem.III, gr.2
14
System wymiarowy  wymiary tradycyjne:
250x120x65
250x120x140 (podwójna)
250x120x220 (potrójna)
Klasyfikacja:
" Grupy
o Zwykłe (Z)
o Licowe (L)
" Rodzaje
o Mrozoodporne (M)
o Nie mrozoodporne (N)
" Typy  w zależności od wykonanych otworów i drążeń
o Bez otworów (B)
o Pełne (P) (z otworami o powierzchni pojedynczego otworu do 2 cm2 oraz o
łącznej powierzchni wszystkich otworów nie przekraczającej 10% całkowitej
powierzchni podstawy)
o Drążone (D) (powierzchnia pojedynczego otworu 2cm2 < P < 6cm2)
o Szczelinowe (S) (szerokość szczelin <15mm)
" W zależności od wymiarów l x b x h (długość x szerokość x wysokość)
" W zależności od klas:
o Z 3,5 ; 5 ; 7,5 ; 10 ; 15 ; 20 ; 25
o L 10 ; 15 ; 20 ; 25
Klasa 3,5 5 7,5 10 15 20 25
Wyt. [Mpa] 4,3 6,2 9,3 12,3 18,5 24,7 30,9
" W zależności od gęstości objętościowej  sortymenty:
o B, P 1,0 ; 1,2 ; 1,4 ; 1,6 ; 1,8 ; 2,0
o D, S 0,6 ; 0,8 ; 1,0 ; 1,2 ; 1,4 ; 1,6
Sortyment 1 2 3 4 5 6 7 8
g.poz. [kg/dm3] 0,6 0,8 1,0 1,2 1,4 1,6 1,8 2,0
Grzegorz Mrzygłocki, WILiś, sem.III, gr.2
15
Powierzchnia boczna może być:
" GÅ‚adka:
" z wyżłobieniami (rowki o głębokości 2mm, zwiększają przyczepność zaprawy):
Cegła licowa musi mieć główkę i wozówkę gładkie. Nie mogą w niej występować margiel ani
sole rozpuszczalne.
Przykład oznaczenia cegły budowlanej:
PN-B-12050-ZMD 25x12x6,5 15-4:
- PN-B-12050 wskazuje normę cegły
- ZMD zwykła, mrozoodporna, drążona
- 25x12x6,5 wymiary w cm
- 15 klasa
- 4 sortyment 1,2
PN-B-12051 (1996r.)  Cegły modularne:
- moduł budowlany wynosi 100mm (z dodatkiem na spoiwo)
l => 18,8 ; 23,8 ; 28,8 [cm]
b => 8,8 ; 12,0 [cm]
h => 10,4 ; 13,8 ; 18,8 ; 22,0 [cm]
CEGA
Y DZIURAWKI:
Mają poziome kanały przelotowe, w zależności od kierunku przelotu otworów mogą być:
- wozówkowe (podłużne)  mają osie kanałów równoległe do płaszczyzny wozówki,
posiadają 2 lub 3 otworów
- główkowe (poprzeczne)  mają osie kanałów równoległe do płaszczyzny główki, posiadają
5 lub 6 otworów
(patrz rysunki w tabeli poniżej)
Podział dziurawek ze względu na kształt, wielkość i przebieg otworów:
Przekroje kanałów: Grubości ścian Przebieg otworów
prostokÄ…tne
wozówkowe
grubościenne
owalne
cienkościenne główkowe
Grzegorz Mrzygłocki, WILiś, sem.III, gr.2
16
okrągłe
Wyróżniamy także dziurawki podwójne i poczwórne
MN
Klasy 3,5 ; 5 ; 7,5 ( ) (MPa)
m3
Gęstość objętościowa Do 1300 (kg/m3)
W
Przew. Cieplne  0.56 ÷ 0,64 ( )
mK
Zalety:
lżejsze od cegieł pełnych = tańszy transport oraz mniejsze obciążenie na elementy
nośne budynku
mniejszy współczynnik przewodnictwa cieplnego
szybciej schnie mur
Zastosowanie:
ściany nośne dla budynków dwukondygnacyjnych lub dwa najwyższe piętra dla
budynków wielokondygnacyjnych
wypełnienie ścian szkieletowych
ściany działowe
stropy Kleina
NIE WOLNO stosować do budowy fundamentów
CEGA
A POROWATA  TROCINÓWKA  wypala się ją z gliny z dodatkiem wiórów i
trocin (tzw.  mÄ…czka drzewna )  w trakcie wypalania mÄ…czka drzewna spala siÄ™ i pozostawia
pory.
Odporność na ściskanie Co najmniej 4 MPa
GÄ™stość pozorna 1000 ÷ 1400 (kg / m3)
Przewodnictwo cieplne  0,36 ÷ 0,58 (W / mK)
Nasiąkliwość wodna duża
Odporność na mróz mała
Zastosowanie:
ściany działowe
izolacja termiczna dla ścian o dużym współczynniku 
CEGA
A POROWATA  TERMALITOWA  wypalana z mieszaniny ziemi okrzemkowej,
szamotu, gliny ogniotrwałej oraz mączki drzewnej, po wypaleniu pozostają pory i cegła ma
małą gęstość pozorną.
odp. na temp. gęst. poz. przew. ciep. 
NT 650 oC 650 0,20
WT 900 oC 750 0,30
Zastosowanie::
izolacja termiczna gdzie występują b. wysokie temperatury, ale nie mogą się stykać
bezpośrednio z żarem/ogniem
w piecach metalurgicznych
przyłącza kominowe
Grzegorz Mrzygłocki, WILiś, sem.III, gr.2
17
CEGA
A SITÓWKA
Cegła o licznych (ponad 60) małych otworkach (pojedynczy otwór może mieć pow. do
1,5cm2 a całkowita pow. otworów nie może przekraczać 35% całkowitej powierzchni)
Rodzaje w zależności od grubości:
S1 - 250x120x65
S2 - 250x120x102
S3 - 250x120x140
Klasy: 7,5 ; 10 ; 15
GÄ™stość pozorna: 1300÷1500 [kg/m3]
Zastosowanie:
wypełnienie szkieletów
ściany działowe
wiele zastosowań w połączeniu z cegłą pełną
NIE WOLNO stosować do budowy fundamentów
CEGA
Y KRATÓWKI
Są to cegły drążone, z kanalikami o przekrojach w kształcie rombów (Ę% - w srodku) i
trójkątów (" - przy powierzchniach bocznych)
GÄ™stość pozorna 1000÷1400 (kg/m3)
K1  250x120x65 )
Typy (wymiary) K2  250x120x140 } (mm)
K3  250x120x220 )
MN
Klasy 3,5 ; 5 ; 7,5 ; 10 ; 15 ; 20 ( ) (MPa)
m3
Przewodnictwo cieplne  0,46 (W/mK)
do 22% dla klas: 3,5÷7,5
Nasiąkliwość wodna
do 20% dla klas 10÷20
Mała nasiąkliwość wodna => duża odporność na mróz
Zastosowanie:
Å›ciany noÅ›ne (klasy 3,5÷7,5 tylko dla dwóch ostatnich kondygnacji)
ściany działowe
ściany wypełniające
mury piwniczne, ale w warunkach suchych (cegła klasy 15)
NIE WOLNO stosować do budowy fundamentów
Grzegorz Mrzygłocki, WILiś, sem.III, gr.2
18
CEGA
Y KANALIZACYJNE
Cegły pełne przystosowane do budowy sieci kanalizacyjnych. Powierzchnie zewnętrzne
powinny być równe, bez złuszczeń, nie powinny wykazywać obecności zanieczyszczeń, złego
przerobu gliny i wad strukturalnych.
KP  kanalizacyjna prosta (250x120x65)
KG - kanalizacyjna klinowa (mogą być KG 45 i KG 55):
Wytrzymałość na ściskanie, badane po nasączeniu wodą: KP  min 15 MPa
KG  min 8 MPa
Nasiąkliwość do 12%
Mrozoodporne
Nie kwasoodporne
Zastosowanie:
sieci kanalizacyjne ogólnospławne
studzienki, włazy
kolektory kanalizacyjne
CEGA
Y KOMINOWE
Cegły te mają kształt wycinka pierścienia kołowego.
Szerokość zawsze 160mm, a grubość 90mm
W zależności od długości dzielą się na typy: 100, 150, 200, 250, 300
Klasy: 20, 25
Gęstość objętościowa 1700 kg / m3
Mrozoodporne
Zastosowanie:
wolnostojące kominy przemysłowe (o przekroju kołowym)
CEGA
Y MODULARNE  SZCZELINOWE (SZ)
MN
Klasy 5 ; 7,5 ; 10 ; 15 ( ) (MPa)
m3
Gęstość objętościowa 1250 (kg / m3)
W
Przew. ciepl.  0,52 ( )
mK
Zastosowanie:
- zewnętrzne ściany nośne
- samodzielne ściany nośne
- ściany wypełniające
- ściany zewnętrzne i wewnętrzne
Grzegorz Mrzygłocki, WILiś, sem.III, gr.2
19
PUSTAKI ÅšCIENNE
Pustaki są to cegły z wieloma otworami (powierzchnia pojedynczego otworu > 6cm2)
stosowane w celu poprawienia właściwości termicznych ścian (oszczędności energetyczne).
Współczynnik przenikania ciepła U (im mniejszy współczynnik k tym mniejszy ubytek
ciepła)
W
Kiedyś stosowano materiały budowlane o U = 1,16
m2K
Obecnie stosuje się U = 0,36 a dąży się do 0,30
Pustaki mają mniejszą gęstość objętościową, więc dają mniejsze obciążenia na elementy
nośne.
 Pustaki ścienne modularne PN-B-12055  paz
dziernik 1996:
Murowanie na suchy styk  to murowanie, w którym spoiny pionowe prostopadłe do lica
muru wykonuje siÄ™ przez dostawienie pustaka do poprzedniego pustaka i zalanie zaprawÄ…
otworów utworzonych z wgłębień na styku pustaków.
Murowanie zwykłe  to murowanie, w którym spoiny pionowe prostopadłe do lica muru
wykonuje siÄ™ przez rozprowadzenie zaprawy na powierzchni pustaka i dostawienie
następnego pustaka.
Murowanie na wpust-wypust (pióro i wpust)  to murowanie, w którym złącza pionowe
prostopadłe do lica muru tworzy się w wyniku dostawienia wyrobu do wyrobu poprzedniego,
przy czym wypusty jednego wyrobu wchodzÄ… we wpusty drugiego wyrobu.
Murowanie na spoiny zwykÅ‚e  Å›redniej gruboÅ›ci 10÷12mm, przy której możliwe jest
zastosowanie wyrobów o odchyleniach wymiarów w granicach 5mm.
Murowanie na spoiny pocienione  gruboÅ›ci 1÷3 mm, przy której wymagane jest stosowanie
wyrobów z duża dokładnością (odchylenia wymiarów w granicach 1mm); metoda ta daje
dwie dodatkowe możliwości kształtowania spoin pionowych.
Rowki  drobne wyżłobienia o głębokości do 2mm, znajdujące się na powierzchni bocznej, a
mające za zadanie zwiększenie przyczepności pustaka do zaprawy
Szczeliny  układ drążeń w kształcie prostokątów ułożonych w rzędach
Wgłębienia  wnęki w powierzchniach bocznych prostopadłych do lica ściany lub
powierzchniach podstawy
Wyżłobienia  zwiększają izolację termiczną spoiny lub kompresują naprężenia powstające w
procesie wiÄ…zania.
Grzegorz Mrzygłocki, WILiś, sem.III, gr.2
20
Grupy (w zależności od przeznaczenia):
- Z  do murowania zwykłego
- S  mur. na suchy styk
Rodzaje:
M  mrozoodporne
N  nie mrozoodporne
Typy:
D  drążone zwykłe
S  drążone szczelinowe
WYMAGANIA:
o klasy: 3,5÷20
o sortymenty: 0,6÷1,4 (kg/m3)
o kształt: prostopadłościenny o wymiarach:
Z: l, b 138, 188, 238, 288, 338, 388
h 138, 188, 220
o grubość ścian: min. 12mm
o szczeliny: o szerokości max 15mm, usytuowane w rzędach równoległych do lica muru
o nasiÄ…kliwość dla klas 7,5 ÷20: 6÷22%
o nasiąkliwość dla klas 3,5 i 5: bez ograniczeń
o mrozoodporność M=20 cykli zamrażania
o Wgłębienia 1 lub 2 na jednej ze ścian bocznych.
o Wyżłobienia zawsze w osi pustaka.
o Bada się stężenie naturalnych pierwiastków promieniotwórczych nie może być
nawet ich śladowej ilości.
Np. Pustak PN-B-12055  1996r.  ZMD 30x20x23  15  4
Czyt. Polska norma budowlana z 1996 roku, pustak do murowania zwykłego, mrozoodporny,
drążony zwykły, o wymiarach 288x188x238 mm, klasy 15, sortyment 1,2.
PUSTAK MAX
Wymiary:
Max-188: 288x188x188
Max-220: 288x188x220
Klasy: 5 ; 7,5 ; 10 ; 15
G. obj.: 1250 kg/m3
11 rzędów szczelin (r.s.)
Oznaczenie: ZMS 30x20x(20v23)
PUSTAK ÅšCIENNY  U
minimum 9 rzędów szczelin
250x185x(138÷220)
Gęstość objętościowa 1000 kg / m3
Oznaczenie: ZMS 26x20x(20v23)
Grzegorz Mrzygłocki, WILiś, sem.III, gr.2
21
PUSTAKI grupy K065 i M44 (nowe)  majÄ… wymiary modularne:
K065-W  9 r.s. / dł. 188mm
K065-2W  14 r.s. / dł. 288
K065-J  19 r.s. / dł. 388mm
Pustaki K065-J murujemy  na suchy styk , tzn. stawiamy jeden obok drugiego, a następnie
między wgłębienia pustaków wlewa się zaprawę murarską.
GÄ™stość pozorna K065: 1050÷1100 kg/m3.
U = 0,6÷0,7 [W/m2K] (powinno być 0,55)
Zastosowanie:
Do wznoszenia ścian zewnętrznych, wewnętrznych, samonośnych, działowych.
PUSTAKI grupy PC (podsystemy A i B)
Klasy: 5; 7,5 ; 10 ; 15
Odporne na działanie mrozu
Zastosowanie:
Ściany wypełniające, działowe, samonośne
PUSTAKI CERAMICZNE ZAWIERAJ
CE WARSTW
IZOLACYJN
:
PCT i PCO:
PCT  może mieć 3 lub 4 rzędy szczelin, które wypełnia się materiałem termoizolacyjnym np.
styropianem lub pianką poliuretanową, co znacznie zwiększa właściwości termoizolacyjne
muru zbudowanego z tego wyrobu.
U=0,45 [W/m2K] (z piankÄ… poliuretanowÄ…)
Zastosowanie:
ściany nośne do 2 kondygnacji
ściany wypełniające
PCO  podobnie jak PCT, lecz posiadają 2 lub 3 rzędy szczelin.
U=0,65 [W/m2K]
Zastosowanie:
ściany osłonowe (bez ograniczeń)
ściany nośne tylko w budynkach parterowych
PUSTAKI PORYZOWANE
Pustaki szczelinowe z tak zwanej "ciepłej ceramiki" wytwarzane są w procesie poryzacji,
podczas którego glina wypalana jest z dodatkiem łatwopalnych, ulegających utlenianiu
składników, takich jak: mączka drewna, trociny, granulki styropianu. Taki proces produkcji
powoduje, iż pustaki są lżejsze i mają mniejszą gęstość pozorną. Otrzymane wyroby mają
takie właściwości mechaniczne jak tradycyjne cegły, a jednocześnie lepszą izolacyjność
cieplną i akustyczną. Są jednak bardziej kruche i nasiąkliwe. Najważniejsze zalety murowania
ścian z tych pustaków to skrócenie czasu realizacji inwestycji oraz zmniejszenie kosztów
robocizny.
PN-B-12069 grudzień 1998  O pustakach poryzowanych
Grupy:
A  do murowania zwykłego
B  ze spoinami pocienionymi
C - na suchy styk ze spoinami zwykłymi
D  na suchy styk ze spoinami pocienionymi
E  na wpust  wypust ze spoinami zwykłymi
Grzegorz Mrzygłocki, WILiś, sem.III, gr.2
22
F - na wpust  wypust ze spoinami pocienionymi
Rodzaje:
M  mrozoodporne
N  niemrozoodporne
Klasy:
3,5  20
Sortymenty:
0,5 ; 0,6 ; 0,7 ; 0,8 ; 0,9 ; 1,0 ; 1,2
NasiÄ…kliwość: 6 ÷ 28%
Mrozoodporność  20 cykli
Nie może być zawartości marglu, soli rozpuszczalnych ani pierwiastków promieniotwórczych
PUSTAKI POROTHERM
Pustaki Porotherm 50 P+W, 44 P+W, 38 P+W.
Wymiary: (500, 440, 380)x248x238 (grubość ściany zależy od typu pustaka)
U H" 0,36 W/m2K U=0,29÷0,41 w zależnoÅ›ci od typu pustaka i użytej zaprawy.
Zastosowanie:
do budowy zewnętrznych ścian konstrukcyjnych w technologii jednowarstwowej,
niewymagajÄ…cych ocieplenia
PUSTAK ÅšCIENNY MODULARNY TERMOIZOLACYJNY:
Kroterm
PN-B-12055 SMD 40x20x23  10  3
W
U H" 0,42
m2K
Typy (w zależności od drążeń):
PD  poziome drążone o wymiarach tradycyjnych
PDM - poziome drążone o wymiarach modularnych
PDH  pionowo drążone o wymiarach mieszanych
Odmiany:
1: 65 i 88 mm
2: 120 i 138 mm
Klasy: 1,5÷3,5
Drążone w celu zmniejszenia gęstości pozornej
PUSTAKI WENTYLACYJNE
Zastosowanie:
Grzegorz Mrzygłocki, WILiś, sem.III, gr.2
23
 Do budowy kanałów wentylacyjnych w ścianach
Odmiany:
Z otworami lub bez.
Kl. 5 MPa
NasiÄ…kliwość 6 ÷ 22%
PUSTAKI DO PRZEWDOÓW DYMOWYCH
WysokoÅ›ci: 20 ÷ 50 cm
Średnica otworów: D 150 <188x188>
D 160 <200x200>
Badanie: ogrzewa się do temp. 250o na 2h a następnie chłodzi. Po 5 cyklach nie może być
żadnych uszkodzeń / pęknięć.
PUSTAKI STROPOWE
Mogą obniżać masę własną stropu pustaki wypełniające  nie współpracują z elementami
nośnymi stropu w przenoszeniu obciążeń.
Jeżeli są zdolne do przenoszenia obciążeń = pustki konstrukcyjne
STROP ACKERMANA
Pustak Ackermana jest pustakiem wypełniającym. Ilość komór zależy od typu:
A  2 komory
B  3 kom.
C  4 kom.
D  6 kom. (posiada jedną przeponę poziomą, co daje po 3 komory w pasie dolnym i górnym)
Wymiary [mm]:
l = 300 ; b = 250 ; h = 150, 180, 200, 220
Pustak Ackermana typu B
Dla stropów typu Ackermana trzeba wykonać deskowanie:
Strop Ackermana jest stopem gęstożebrowym, monolitycznym ,wylewanym na mokro
Grzegorz Mrzygłocki, WILiś, sem.III, gr.2
24
Wypełnienie stropu stanowią ceramiczne pustaki Ackermana. Rozstaw osiowy żeber stropu
wynosi 31cm, obliczeniowa szerokość żebra 7 cm, grubość górnej płyty betonowej 3 lub 4
cm, zależnie od wartości i rodzaju obciążenia zmiennego.
STROPY CERAM
Ceram 45, Ceram 50; Ceram 60 (typy A i B)
Np. strop Ceram 45B  gęstożebrowy, ceramiczno-żelbetowy, monolityczny strop
wykonywany na budowie z gotowych elementów  belek stalowo-ceramicznych i pustaków
ceramicznych: Do wykonania stosowane są pustaki ceramiczne o wysokości 20 cm zalane
betonem B-15 o grubości 3 cm stanowiącym górną płytę stropową gdzie całkowita wysokość
konstrukcyjna stropu wynosi 23 cm. Belki stropowe mają długość 2,37 - 5,97 m ze
stopniowaniem co 0,3 m ułożone w rozstawie 45 cm.
CERAM A40 CERAM A45 CERAM A50 CERAM A60
CERAM B45 CERAM B50 CERAM B60
PUSTAKI STROPOWE TYPU FERT:
W zależności od rozstawu osiowego (rozstawu żeber) belek mamy pustaki:
" Fert-40: 30x32x20 - rozstaw żeber co 40cm )
" Fert-45: 30x37x20 - rozstaw żeber co 45cm } wysokość 23cm
" Fert-60: 30x52x20 - rozstaw żeber co 60cm )
Grzegorz Mrzygłocki, WILiś, sem.III, gr.2
25
Pustak ceramiczny Fert szerokości: a) s = 32 cm, b) s = 32 i 52 cm
Belki Fert:
Belki stanowią żebro konstrukcyjne stropu i składają się z następujących części:
- dolnego pasa złożonego z kształtek ceramicznych 25x12x4 (cm)
- zbrojenia złożonego z trzech prętów stalowych (1 pręt w pasie górnym  ze stali 34GS  o
średnicy 8mm i 2 prętów w pasie dolnym) oraz strzemion ze stali StO5 (o średnicy 5mm)
ułożonych w formie kratownicy o przekroju trójkątnym, łączących zbrojenie górne ze
zbrojeniem dolnym
STROPY FERT
Są to stropy gęstożebrowe, ceramiczno-żelbetowe, betonowane na miejscu budowy,
stosowane głównie w budownictwie jednorodzinnym. Składają się z prefabrykowanych belek
ceramiczno-żelbetowych, pustaków ceramicznych, żeber żelbetowych i płyty betonowej.
Konstrukcja stropu Fert-40
Konstrukcja stropu Fert-45
Grzegorz Mrzygłocki, WILiś, sem.III, gr.2
26
Konstrukcja stropu Fert-60
STROP DZ-3
Składają się z prefabrykowanych belek żelbetowych o rozstawie osiowym 60 cm, pustaków
betonowych oraz górnej płyty betonowej stanowiącej podłoże podłóg.
300x530x200
Występują też odmiany stropu DZ-4 i DZ-5
STROP TERIVA:
Stropy Teriva są żelbetowymi stropami gęstożebrowymi belkowo  pustakowymi i
przeznaczone są głównie dla budownictwa mieszkaniowego; składają się z prefabrykowanych
belek żelbetowo-kratowych, między którymi układa się pustaki betonowe. Po wykonaniu
suchego montażu strop zalewa się betonem z warstwą nadbetonu o grubości 30 lub 40mm.
Belka stanowi kratownicÄ™, której górny pas jest prÄ™tem Ø 8mm ze stali 34GS, a dolny jest
projektowany indywidualnie w zależności od obciążenia oraz rozpiętości stropu. Dolny pas
jest zabetonowany w betonowej stopce o wymiarach 40x120 mm z betonu klasy B15; B17,5
lub B20. Stopka stanowi jednocześnie podparcie pod wręby pustaków.
Grzegorz Mrzygłocki, WILiś, sem.III, gr.2
27
Stropy Teriva charakteryzujÄ… siÄ™:
Lekkością
A
atwością montażu  nie wymaga deskowania ani ciężkiego sprzętu, wystarczy 2
pracowników
Dużą wytrzymałością i trwałością
Rozróżniamy stropy Teriva I, Teriva I BIS, Teriva II oraz Teriva III:
WYMIARY STROPÓW TERIVA
Osiowy Wys. Grubość Wymiary Rozpiętość
Stropy rozstaw konstr. płyty pustaków modularna
TERIVA belek stropu nadbetonu wys. szer. dł. stropów
cm cm cm cm cm cm m
I 60 24,0 3 21,0 52,0 24,0 2,7÷6,0 co 60cm
I bis 45 26,5 3 23,5 37,0 24,0 2,4÷7,2 co 60cm
II 45 34,0 4 30,0 37,0 24,0 2,4÷7,8
III 45 34,0 4 30,0 37,0 24,0 2,4÷7,2
TERIVA I TERIVA I BIS TERIVA II i III
STROP FILIGRAN:
Elementem nośnym stropu jest prefabrykowana płyta żelbetowa (która pełni również funkcję
deskowania) o dÅ‚ugoÅ›ci (l) do 7,20m szerokoÅ›ci (b) do 2,5m, oraz gruboÅ›ci (h) 5÷7 cm. PÅ‚yty
zbrojone są stalowymi kratownicami przestrzennymi oraz prętami równoległymi i
prostopadłymi do kratownic. Kratownice są usytuowane równolegle do dłuższego boku płyty
w rozstawie nie większym niż 0,75m. Dzięki tym kratownicom, a także dzięki szorstkiej
górnej powierzchni płyty, zapewnione jest zespolenie obu warstw stropu - prefabrykowanej i
monolitycznej. MonolitycznÄ… warstwÄ™ stropu stanowi wylany na budowie beton klasy co
najmniej B20, który również może być zbrojony. Kształt płyt, a tym samym kształt stropu,
może być dowolny: prostokątny, trójkątny, trapezowy, półkolisty, nieregularny, itp. W
płytach uwzględnia się także wszystkie potrzebne otwory i wcięcia na krawędziach płyt
przewidziane w projekcie, na przykład otwór na komin. Płyty wykonuje się wyłącznie na
konkretne zamówienie (nie produkuje się  na zapas i nie składuje w magazynie) z betonu
klasy co najmniej B25. Całkowita grubość stropu zależy od przewidzianych obciążeń i może
wynosić 12÷30cm.
Grzegorz Mrzygłocki, WILiś, sem.III, gr.2
28
Zalety stropu  Filigran :
Duża dokładność i gładkość spodniej powierzchni płyty  nie wymaga tynkowania
Wytrzymałość płyt dostosowana do indywidualnego obciążenia, zgodna z warunkami
użytkowania danego stropu
Dowolne kształty stropu
Możliwość wykonania na etapie prefabrykatu wszelkich otworów (wentylacji, przebić
kanalizacyjnych itp.)
Mały ciężar własny płyt o grubości 5 cm - 125 kg/m2
Prosty i szybki montaż, możliwy prosto  z kół (z samochodu) bez składowania
pośredniego prefabrykatów
eliminacja deskowania - warstwę betonu układa się na płytach prefabrykowanych,
które będąc elementem konstrukcji są jednocześnie deskowaniem traconym
Zmniejszona ilość pracowników potrzebnych do przygotowania stropu
Wadą stropu Filigran jest konieczność bardzo precyzyjnego wykonania ścian  nie mogą one
odbiegać od pionu i muszą być usytuowane dokładnie w zaprojektowanych osiach, ponieważ
nie ma możliwości korygowania wymiarów prefabrykatów na budowie.
STROP SPIROLL (SP)
Elementem konstrukcyjnym są prefabrykowane betonowe sprężone płyty wielokanałowe
produkowane metodą wibroprasowania w formie ślizgowej z betonu klasy minimum B40.
Technologia produkcji płyt SP opracowana została na początku lat siedemdziesiątych przez
kanadyjsko-brytyjskÄ… firmÄ™  SPIROLL .
Szerokość modularna każdej płyty typu SP to 1200mm (rzeczywista 1197mm)
Wysokości i długości płyt, ilości i kształt otworów przelotowych a także zastosowanie zależą
od typu płyt:
Typ Wys. płyty dł. płyty Ilość Przekrój
Zastosowanie  budynki:
płyty [cm] [m] otworów otworów
SP20 20 6 kołowy mieszkalne i biurowe
2,4 ÷ 9,0
SP26.5 26,5 5 kołowy użyteczności publicznej
2,4 ÷ 13,2
SP32 32 4 owalny magazynowe i przemysłowe
6,0 ÷ 17,0
SP40 40 4 owalny magazynowe i przemysłowe
6,0 ÷ 18,0
Grzegorz Mrzygłocki, WILiś, sem.III, gr.2
29
Wykonuje się płyty o dowolnej długości w zakresie podanym w powyższej tabeli, z
dokładnością do 1cm (w dostosowaniu do potrzeb zamawiającego).
Boczne powierzchnie płyt posiadają podłużne wręby zapewniające właściwą współpracę
sąsiednich płyt po wypełnieniu styków betonem.
Do sprężania pÅ‚yt SP stosuje siÄ™ sploty Ø7,8mm (tylko w SP20) i Ø12,5mm.
STROP ŻERAC

długość (l) 2,36 ; 2,96 ; 3,56 ; 4,16 ; 5,36 ; 5,96 m (+ moduł 0,04m)
szerokość (b) 89, 119 lub 149 cm (+ moduł 1cm)
wysokość (h) 24cm
ilość otworów 3, 5 lub 6
Ø otworów 194mm (najczęściej)
klasa betonu B20
zbrojenie stal 34GS
PA
YTY PANWIOWE
DACHÓWKI CERAMICZNE
Dachówka - małogabarytowy (o różnych kształtach i wymiarach) wyrób budowlany,
wykonany z gliny ceglarskiej (dachówka ceramiczna), z zaprawy cementowej (dachówka
cementowa), z drewna (gont drewniany), ze szkła (dachówka szklana) lub też z innych
materiałów, używany do krycia dachów.
W zależności od kształtu i sposobu montowania:
- karpiówka
- zakładkowa
- esówka
- holenderka
- marsylka
- reńska
- pola
- mnich / mniszka
Odmiany:
- podstawowa
- okapowa
- krawędziowa
- połówkowa (lewa / prawa)
- wietrznikowa
- wentylacyjna
W zależności od odchyłek wymiarowych i wad 2 gatunki (I i II )
Formowanie:
- metoda ciągniona (dachówki o stałym przekroju poprzecznym): karpiówka, esówka,
zakładkowa
- metoda tłoczona: marsylka, holenderka, reńska, mnich / mniszka, gąsiory
Grzegorz Mrzygłocki, WILiś, sem.III, gr.2
30
Dachówki wypalamy w temp. 1000oC (mniejsza nasiąkliwość, lepsza mrozoodporność)
Ważną cechą dachówek jest mrozoodporność!!! Muszą wytrzymać 25 cykli zamrażania w
temperaturze -20oC (odmrażanie +20oC)w stanie nasyconym.
Karpiówka:
365x153x11
wytrzymałość na nacisk  600N
na spodzie posiada zaczepy, na którym zawiesza się dachówkęna łacie dachowej
Esówka:
Grubość 13mm
Wytrzymałość na nacisk  1200N
Zakładkowa:
Grubość 13mm
Wytrzymałość na nacisk  1200N
G
SIORY
Służy do pokrywania kalenic oraz grzbietów i krawędzi dachów.
Musi wytrzymać nacisk 1500N.
Przynajmniej co któryś gąsior powinien mieć otwór pozwalający na przytwierdzenie śrubą do
deskowania. Muszą być mrozoodporne i nieprzesiąkliwe.
Dla podwyższenia walorów estetycznych dachów gąsiory mogą mieć ozdobne kształty:
PN-B-12020  maj 1997
Wymiary powinny być zgodne z dokumentacją techniczną producenta
Grzegorz Mrzygłocki, WILiś, sem.III, gr.2
31
CERAMICZNE RURKI DRENARSKIE (sÄ…czki)
Wszystkie rurki drenarskie zawsze mają długość 330mm (3 rurki = 1mb).
Produkuje siÄ™ metodÄ… ciÄ…gnionÄ…
Cięta prostopadle do podłużnej osi rurki  kształt walca lub graniastosłupa wielobocznego.
Otwór wewnętrzny jest zawsze okrągły.
Åšrednica (D) (Ø): 50 ; 62,5 ; 75 ; 100 ; 125 ; 150 ; 175 ; 200 [mm]
Grubość Å›cian: im wiÄ™ksza Å›rednica tym wiÄ™ksza grubość Å›cian: 6 ÷ 26 mm
Układa się na styk (bez kleju) przysypując styki podsypką, woda dostaje się przez styki;
pochylenie min 20
wytrzymałość gniotąca (miażdżąca) 4000N
mrozoodporne  20 cykli
Zastosowanie:
- odwodnienie terenów budowli
- budownictwo komunikacyjne  odwodnienie dróg, lotnisk, torów kolejowych, itp.
- w rolnictwie  odwodnienie pól, łąk
KAFLE
220x220  kafle zwykłe (berlińskie)
195x125  prostokÄ…tne (kwadratelowe)
Kafle piecowe mogą być:
d% wieńcowe
b% narożne
Ą% środkowe
g% stopkowe
Wyrób o czerepie porowatym
" wapienne (duża zawartość CaO)  wypalane w temp. 900÷960oC
" szamotowe (z glin ogniotrwaÅ‚ych z dodatkiem szamotu lub piasku) 1000÷1060oC
Mogą być wypalane 1- lub 2-krotnie. 1-krotne wypalanie  wraz ze szkliwem; 2-krotne 
najpierw wypala się część ceramiczną, następnie nakłada się szkliwo i wypala ponownie.
Szkliwo  z krzemionki i topników z dodatkiem barwideł mineralnych  musi mieć takie sam
współczynnik rozszerzalności cieplnej jak czerep kafla. Szkliwi się kafle dla wartości
estetycznych i ułatwienia ich czyszczenia.
Na spodniej części kafla znajdują się zagłębienia powstałe przez uformowanie odpowiednich
kołnierzy. Wkłada się w nie zakładkę ceramiczną lub cegłę na zaprawie. Tak przygotowany
kafel montuje się do pieca. Kafle łączy się między sobą za pomocą kształtowników.
Grzegorz Mrzygłocki, WILiś, sem.III, gr.2
32
Im cięższy piec tym więcej kumuluje w sobie ciepła => dąży się do tego, aby piec był jak
najcięższy.
PA
YTKI ÅšCIENNE FAJANSOWE SZKLIWIONE (GLAZUROWANE) tzw. kafelki
Fajans - ceramika szlachetna o czerepie lekko porowatym (czerp
barwy kremowej). Jest on mniej twardy niż porcelana i lżejszy.
Na przełomie szary. Wydaje głuchy dz
więk, po pewnym czasie
tworzy się na nim drobna siateczka pękań. Ma dużą nasiąkliwość
i mała wytrzymałość mechaniczną. Jest najsłabszym materiałem
ceramicznym.
Surowce: gliny ilaste, margliste i fajansowe, kwarc, szamot, kaolin i skaleń.
Najczęściej występują w postaci szkliwionej. Szkliwo powstaje z krzemionki i pigmentów
oraz topników (tlenek ołowiu, boru, sodu, wapna). Dzięki szkliwieniu nie nasiąka wodą.
Mogą być wypalane 1- lub 2-krotnie
Po pewnym czasie kafelki zwiększają swoją objętość i pękają (na wskutek nasiąkliwości w
wilgotnych pomieszczeniach, np. Å‚azienki, wc, kuchnie)
Płytki fajansowe szkliwione służą jako okładziny ścian wewnętrznych w kuchniach,
łazienkach, ambulatoriach, sklepach, itp. A także w pomieszczeniach, w których ściany
należy zmywać.
Z fajansu wytwarza się płytki oraz przybory sanitarne, takie jak: umywalki, miski ustępowe,
zlewy i zmywaki, pisuary bidety, itp.
WYROBY O STRUKTURZE SPIECZONEJ (ZWARTEJ)
Wyroby o strukturze spieczonej (o czerepie spieczonym) otrzymuje się w podobny sposób jak
wyroby ceglarskie, z tą różnicą, że są wypalane w temperaturze spiekania, w której niektóre
minerały stapiają się, a wyrób uzyskuje bardziej zwartą i o większej wytrzymałości strukturę.
Produkuje się je z glin ogniotrwałych o stosunkowo niskiej temperaturze spiekania i wysokiej
temperaturze stapiania.
Gliny ogniotrwałe  pod wpływem bardzo wysokich temperatur nie zmieniają właściwości
ani nie ulegajÄ… przemianom chemicznym.
KLINKIER
Z doborowych glin schudzanych piaskiem
Temperatura wypalania 1250÷1400oC
Struktura zwarta, spieczona.
Duża gęstość pozorna
×  H" 1,05÷1,15 (W/mK)
× sÅ‚aba przyczepność do zaprawy
× Å›liskość
mała ścieralność
duża wytrzymałość
nasiÄ…kliwość 6÷12% (mierzona metodÄ… gotowania)
mrozoodporny
wysoka chemoodporność
odporna na wysoką temp. nawet 1000oC (pod warunkiem, że nie zostanie szybko
schłodzona)
wytrzymała na działanie czynników atmosferycznych
mat. antykorozyjny
estetyczny wyglÄ…d
klinkier budowlany
Grzegorz Mrzygłocki, WILiś, sem.III, gr.2
33
klasy: 30 ; 35 ; 45 ; 60
produkowane pod postacią różnych kształtek (zwłaszcza cegieł)
może być stosowany do murów bardzo silnie obciążonych, a także w gruntach agresywnych,
zbiornikach. Odporna na agresywne ciecze; cokół do 1m (nad poziomem terenu)
klinkier drogowy
klasy: 35 ; 50 ; 65 ; 80 ; 100
występują głównie pod postacią cegieł: 220x100x80.
Kiedyś były stosowane do budowy nawierzchni drogowej. Jest śliski i drogi, dlatego obecnie
siÄ™ go nie stosuje do nawierzchni.
Zastosowania: wszędzie tam, gdzie występują duże obciążenia, zatoki autobusowe.
PA
YTKI KAMIONKOWE TERAKOTOWE
Skład: doborowe szlachetne gliny, topniki, barwidła oraz składniki schudzające: szamot lub
piasek kwarcowy
Masę formuje się a następnie wypala w temp. 1300oC.
Płytki kamionkowe są produkowane metodą ciągnioną, mogą być posadzkowo-ścienne oeraz
elewacyjne.
Ścisłe i twarde, mało nasiąkliwe, kwasoodporne, mało ścieralne, śliskie, wytłaczane, nacinane
lub ryflowane w celu zmniejszenia śliskości, słaba przyczepność do zaprawy spód
nacinany (wszystko przed wypaleniem)
Terakotę można szkliwić.
Odmiana terrakoty płytki mozaikowe o bardzo małych wymiarach, naklejane na papier.
Ich montaż polega na układaniu płytek papierem do góry, który póz
niej siÄ™ zrywa.
PA
YTKI GRYSOWE
Produkowane pod wysokim ciÅ›nieniem (50 ÷ 60MPa / prasowane)
Skład: gliny kaolinowe i plastyczne z dodatkiem skalenia oraz kwarcu
Temp. wypalania 1200÷1250oC
Powierzchnia może być naturalna lub błyszcząca
Zwarta struktura (porowatość dąży do 0), twarde, odporne na ścieranie i uderzenia
KAMIONKA KANALIZACYJA - RURY I KSZTAA
TKI
Wyroby o czerepie zwartym ścisłym spieczonym
Skład: gliny krzemionkowe i ogniotrwałe schudzane szamotem
Po uformowaniu rur wypalane w temperaturze 1200 ÷ 1280 oC
Rodzaje: szkliwione, nieszkliwione
Odporne na działanie rozpuszczalników organicznych, kwasów, wody
Klasy: 40 ÷ 100MPa
Nas. wody 3,5 ÷ 8%
Odporne na działanie mechaniczne piasku
Prostka kielichowa Zwężka
Grzegorz Mrzygłocki, WILiś, sem.III, gr.2
34
Trójnik prosty Odsadka
Trójnik skośny Kolano
Syfon Ø 10 ÷ 100 cm Krzyżak
WYROBY SZAMOTOWE
Wyroby ogniotrwałe glino-krzemionowe
Skład: szamot + gliny ogniotrwałe (glina to materiał wiążący, szamot  schudzający)
Uzyskiwanie szamotu:
1. Wypalanie (1200÷1400oC)odpowiedniej gliny ogniotrwaÅ‚ej i zmielenie
2. Zmielenie starych materiałów szamotowych (np. ze starych pieców)
Al2O3  46%
skład szamotu
{
SiO2  54%
GÄ™stość pozorna: 1700 ÷ 2150 g / cm3
WytrzymaÅ‚ość na Å›ciskanie: 10 ÷ 70 MPa (dochodzi nawet do 100MPa)
Zwykłe wyroby szamotowe zawierają ok. 30% szamotu
ResztÄ™ stanowi glina
}
Wyroby wysokoszamotowe zawierajÄ… 80÷95 % szamotu
Odporne na:
bezpośrednie działanie ognia; wytrzymuje działanie temperatury nawet 1700oC
wahania temperatur (np. nagłe ochłodzenie)
uderzenia
gorÄ…ce, agresywne gazy
duże obciążenia
Zastosowanie:
Piece przemysłowe
Piece grzewcze
Paleniska
WYROBY KRZEMIONKOWE (DYNASOWE):
Uzyskiwane z mielonego kwarcytu, który stanowi ok. 97% składu wyrobów krzemionkowych
oraz z mleka wapiennego, które otrzymuje się poprzez gaszenie wapna palonego (CaO)
nadmierną ilością wody (wyglądem przypomina krowie mleko  stąd nazwa).
Wyroby krzemionkowe są mało odporne na wstrząsy cieplne, pękają przy nagłych zmianach
temperatury.
Wyroby krzemionkowe mają wytrzymałość na ściskanie rzędu 35 MPa.
Zastosowanie:
Jako płytki w piecach martenowskich i szklarskich
Do nakryw kablowych
Grzegorz Mrzygłocki, WILiś, sem.III, gr.2
35
Nakrywa kablowa:
Zastosowanie:
Zabezpieczenie kabli w gruncie
PA
YTKI I KSZTAA
TKI ELEWACYJNE
- mrozoodporne i małonasiąkliwe
- mogą być fazowane lub nie
- wymiary tradycyjne (250x120x65) lub modularne (np. 288x138x220)
- pełne, bez otworów lub drążone
Cement - spoiwo budowlane hydrauliczne, twardniejące pod wpływem działania wody,
stosowane do produkcji zapraw i betonów. Cement otrzymywany jest przez wypalanie
surowców, a następnie ich zmielenie.
Rodzaje cementu: portlandzki, hutniczy, glinowy, magnezjowy, anhydrytowy, murarski
Zaczyn - tworzywo składające się z mieszaniny spoiwa i wody, ma konsystencję ciekłą.
Zaczyn gipsowy (spoiwem jest gips)  zastosowanie: do produkcji prefabrykowanych płyt
Pro-Morta, do płyt gipsowo-kartonowych GK, sztukatele, tynki ozdobne, prace montażowe,
kleje.
Zaczyn cementowy (mieszanina cementu z wodÄ… i dodatkami mÄ…czki bentonitowej) 
zastosowanie:
do iniekcji
wypełnienie kanałów kablowych w sprężonych konstrukcjach kablowo-betonowych,
wzmacnianie uszkodzonych budynków kamiennych i betonowych,
wzmacnianie podłoża budowlanego.
Przykładowe zastosowanie iniekcji zaczynu:
Umacnianie wykopu Umacnianie uszkodzonego kolektora:
Grzegorz Mrzygłocki, WILiś, sem.III, gr.2
36
Gdy niski poziom wód gruntowych Gdy uszkodzony kolektor kanalizacyjny
zagraża zalaniem wykopu, przy pomocy zagraża dostaniem się ścieków do gruntu, a
pipet i pompy, wpompowuje się pod jego wymiana byłaby zbyt kosztowna,
ciśnieniem zaczyn do gruntu, umacniając wyłącza się go na czas remontu i od
go i blokując przepływ wody gruntowej. wewnątrz wykonuje się nawierty, przez
które wpompowuje się zaczyn, który ma
uszczelnić kolektor.
Zaprawa  tworzywo ze spoiwa i drobnoziarnistego kruszywa (Ø 0 ÷ 2mm), może być z
dodatkiem wody (np. zaprawa cementowa i wapienna) lub bez (np. asfaltowa).
Zastosowanie:
łączenie elementów przegród budowlanych
wypełnianie spoin umożliwiających równomierne przenoszenie obciążeń przez ścianę
i uszczelnianie jej
zabezpieczenie bryły budynku przed szkodliwymi warunkami atmosferycznymi. Przez
pokrycie tynkiem elewacyjnym zewnętrznym i wewnętrznym
produkcja wyrobów i elementów budowlanych
Klasyfikacja zapraw:
a) murarskie
b) tynkarskie
c) ciepłochłonne
d) do tynków szlachetnych
e) wodoszczelne
f) żaroodporne
Zaprawa cementowa  1 : 3 (1 cz. spoiwa, 3 cz. kruszywa drobnego)
Zaprawa cementowo  wapienna 1: ½ : 6 (1  spoiwa cementowe, ½ - spoiwa wapienne, 6 
kruszywa drobne)
Zaprawa wapienna  składa się z ciasta wapiennego i piasku lub wapna hydratyzowanego
oraz wody. Nie wytrzymuje temperatury przekraczajÄ…cej 300oC.
Zaprawa ciepłochłonna  składa się z cementu, wody, kruszywa drobnego, żużlu
granulowanego, paleniskowego oraz granulek styropianu.
Zaprawa ogniotrwała  do wykonywania spoin w murach ogniotrwałych, nie może zawierać
wapna i cementu (z powodu niskiej temperatury topnienia), dodaje siÄ™ glinÄ™ ognioodpornÄ…,
wypełniaczem jest szamot.
Zaprawa do tynków szlachetnych  mieszanina cementu, wapna hydratyzowanego, mączki
wapiennej, kruszywa i barwników.
Beton  sztuczny zlepieniec powstały w wyniku wiązania i stwardnienia mieszanki betonowej
składającej się ze spoiwa (najczęściej cementu), różnych frakcji kruszywa (żwir, piasek),
wody (niektóre betony bez H2O) oraz ewentualnych dodatków (powyżej 5% w stosunku do
masy spoiwa) i domieszek (poniżej 5% w stosunku do masy spoiwa). Dodatki i domieszki
poprawiają właściwości mieszanek betonowych i betonów (np. zwiększają urabialność,
opóz
niają proces wiązania, zwiększają mrozoodporność, wodoszczelność, itd.). Zastosowanie
betonu: wykonywanie konstrukcji betonowych i żelbetowych, wykładzin i przegród
izolujących cieplnie i akustycznie, produkcja elementów prefabrykowanych.
asfaltobetony - bez cementu i wody, zawierajÄ… asfalt, mÄ…czkÄ™ mineralnÄ…, piasek, grysy
kamienne i żwir - stosowany do wykonywania nawierzchni drogowych.
Betony cementowe  zastosowanie: żelbety, pustaki betonowe, płyty betonowe, konstrukcje
betonowe wylewane na mokro, prefabrykaty.
Grzegorz Mrzygłocki, WILiś, sem.III, gr.2
37
Klasyfikacja betonów w zależności od gęstości pozornej:
" Betony lekkie  g. poz. < 1800 kg/m3, + beton z pumeksu hutniczego
" Betony zwykÅ‚e  g. poz. 1800÷2200 kg/m3 (z kruszyw zwykÅ‚ych)
" Betony zbrojone (żelbet)  g. poz. 2400÷2500 kg/m3
" Betony ciężkie  g. poz. 2600÷5500 kg/m3, w celu zwiÄ™kszenia g. poz. dodaje siÄ™ np.
rudę metali, bazalt lub wióry metalowe; betony ciężkie mają dużą zdolność
pochłaniania promieniowania jonizującego, dlatego stosowane są np. jako osłony w
reaktorach jÄ…drowych
BETONY LEKKIE:
Sposoby zmniejszania gęstości pozornej:
1.) Przez użycie lekkiego kruszywa
2.) pozostawienie wolnych przestrzeni między ziarnami
3.) dodanie piany (pianobeton)
4.) dodanie środków gazotwórczych(gazobeton).
Lekkie betony stosuje się w celu obniżenia współczynnika przenikania ciepła.
AD1.) Użycie kruszywa lekkiego
Kruszywa lekkie g. poz. < 1800 / g. nasypowa w stanie zagęszczonym < 1200 [kg/m3]
Gęstość nasypowa  jest to stosunek masy określonej ilości kruszywa do objętości jakie
zajmuje wraz z porami i wolnymi przestrzeniami między ziarnami kruszywa.
Ze względu na pochodzenie kruszyw, rozróżnia się:
a) kruszywa naturalne: piaski, żwiry, pumeksopory, tufopory, węglanoporyt  pochodzenie
naturalne w przyrodzie
b) kruszywa sztuczne  materiał ziarnisty z surowców mineralnych, otrzymany w wyniku
obróbki termicznej - żużle wielkopiecowe: paleniskowe i granulowane, żużlopory
(wtórnie przepalony żużel paleniskowy), pumeks hutniczy, keramzyt, agloporyt
(glinopory, łupkopory)  otrzymywane z minerałów poprzez termiczną lub inną
modyfikację. Na kształt, wygląd i właściwości kruszyw duży wpływ ma sposób ich
obróbki, którą można wykonać w:
Taśmach spiekalniczych  otrzymuje się kruszywa o ostrych krawędziach  betony z
takich kruszyw mają większą odporność na ściskanie i więcej otwartych porów.
Piecach obrotowych  ziarna kruszywa mają regularny, owalny kształt (np. keramzyt),
dzięki tej technologii kruszywa w większości mają pory zamknięte.
wulkanicznej. (nadajace siÄ™ do eksploatacji - nie wystepuje na terenia Polski)>
Węglanoporyt  produkuje się przez pokruszenie skał wapiennych lekkich; skała porowata,
jasna, po rozkruszeniu daje kruszywo lekkie, betony z węgloporytu uzyskują wytrzymałość
do 11MPa.
Gęstość pozorna 1800 kg/m3
Gęstość nasypowa 1200 kg/m3
Wytrzymałość na ściskanie 5 MPa
Porowatość 45%
Nasiąkliwość 30%
Współczynnik rozmiękczenia 0,6
Grzegorz Mrzygłocki, WILiś, sem.III, gr.2
38
KRUSZYWA SZTUCZNE:
Żużel paleniskowy (wielkopiecowy)  odpad przy spalaniu węgla na palenisku kotłowym.
Kruszywo niejednorodne, niskiej jakości, tanie i łatwo dostępne. Zastosowanie: bloczki,
szlachty, gładz
, przy stropodachach. Wyróżniamy dwa rodzaje żużlu paleniskowego:
żużel paleniskowy nie palony  charakterystyczny czarno-szary kolor, ziarna spieczone,
posiada duże otwarte pory;
żużel paleniskowy przypalony  barwa ceglasto czerwona, ma twarde spieki, gęstość
nasypowa 800 ÷ 900
Szkodliwe domieszki, które mogą występować w żużlu:
- śladowe ilości izotopu promieniotwórczego I14
- CaCO3 (CaO)  w wilgotnym środowisku pęcznieje
- Fe2O3  powoduje pękanie żużlu
- związki siarki  w połączeniu z cementem portlandzkim powstaje tzw. sól Candlotta
(3CaO " Al2O3 " 3CaSO4 " 31H2O) bardzo pęcznieje
- nieopalony węgiel (pęczniejący lub nie)
pumeks hutniczy  powstaje w wyniku schłodzenia wodą pod ciśnieniem płynnego żużlu
wielkopiecowego, przy gęstości pozornej do 1900 kg/m3 traktuje się go jako kruszywo do
betonu lekkiego
żużel granulowany  powstaje w wyniku schłodzenia płynnego żużlu wielkopiecowego przez
wlanie go do zbiornika z wodą. Taki nagły proces chłodzenia żużlu powoduje rozkład
chemiczny wody (nagły kontakt z bardzo wysoką temperaturą)  uwalnia się wodór, który
spulchnia roztopiony żużel. Dodawany do produkcji cementu hutniczego i portlandzkiego.
Barwy: od jasnoszarej lub żółtawej do brunatnej.
Agloporyty  wytwarza się z odpadów
przemysłowych lub odpowiednich surowców przez spiekanie ich w wysokich temperaturach:
1. glinoporyt  powstaje przez spiekanie gliny nie pęczniejącej na taśmach spiekalniczych;
barwy: od szarej do ceglasto-czerwonej; ziarna o kształcie nieregularnym, widoczne pory;
porowatość  40%, nasiąkliwość wagowa  25%:
Frakcje [mm] Gęstość nasypowa [kg/m3] Wytrzymałość na ściskanie*
0 ÷ 4 900 ÷ 1200 Brak danych
4 ÷ 8 700 ÷ 1000 1 ÷ 2,2 MPa
8 ÷16 650 ÷ 950 0,8 ÷ 1,6 MPa
* - mierzona metodą zagłębienia w tłokach, polegającą na porównywaniu różnych kruszyw
przez wtłaczanie ich w głąb na 20 mm na 2dm3 kruszywa
2. łupkoporyt  powstają przez spiekanie łupków przywęgłowych w temperaturze 1150oC, a
następnie rozkruszenie spieku i podzielenie na frakcje. Minimalnie pęcznieją, barwy: od
ciemnoszarych do brązowych, szorstkie, wiele widocznych otwartych porów, jest kruszywem
jednorodnym bez szkodliwych domieszek, odznaczna się bardzo wysoką jakością (betony z
łupkoporytem uzyskują wytrzymałość na ściskanie rzędu 40MPa)
Frakcje [mm] Gęstość nasypowa** Wytrzymałość na ściskanie*
0 ÷ 4 850 ÷ 1050 Brak danych
4 ÷ 8 700 ÷ 900 2 ÷ 4 MPa
8 ÷16 650 ÷ 700 1 ÷ 1,5 MPa
Grzegorz Mrzygłocki, WILiś, sem.III, gr.2
39
** - gęstość kruszywa w stanie nasyconym
Zastosowanie:
elementy wielkopłytowe
słupy
rygle
płyty dachowe i stropowe
w mostach.
3. popiołoporyt  (produkowane przez Pollytag) kruszywo lekkie uzyskiwane z popiołów
lotnych (w których skład wchodzą: MgO, SiO2, Fe2O3), dodaje się miał węglowy (7%) oraz
bentonit, po wymieszaniu poddaje siÄ™ granulowaniu przez wypalanie w temp. 1000÷1350oC,
a nastÄ™pnie przesiewa. GÄ™stość nasypowa 700 ÷ 900, wytrzymaÅ‚ość na Å›ciskanie 8MPa.
Zastosowanie:
betony izolacyjne
betony o strukturze zwartej
monolityczne ściany
izolacja termiczna
drogownictwo (jako podsypka)
płyty stropowe
płytki ścienne
w mostach
Beton z popiołoporytu może uzyskać wytrzymałość nawet 80MPa.
Keramzyt  kruszywo lekkie otrzymywane z iłów lub glin pęczniejących o współczynniku
pÄ™cznienia 2,5÷4 (stosunek objÄ™toÅ›ci materiaÅ‚u po wypaleniu (?), do jego objÄ™toÅ›ci
pierwotnej). Proces produkcji: z masy formuje siÄ™ grudki poprzez wypalanie masy w temp
1100÷1200oC w owalnych piecach (grudki formujÄ… siÄ™ na wskutek ruchu obrotowego pieca).
Barwa: beżowo-ceglasta, bardzo dobrze kruszywo  wytrz. met. tÅ‚oczenia dla frakcji 8 ÷ 16
2,5÷5 MPa, porowatość do 50%, jedno z najlżejszych kruszyw, gÄ™stość nasypowa do 900,
betony z tego kruszywa uzyskują wytrzymałość do 25 MPa
Zastosowanie:
do betonów izolacyjnych i izolacyjno-konstrukcyjnych
Styrobeton
Granulki styropianu pełnią rolę lekkiego kruszywa; jeżeli jako elementu wiążącego użyje się
zaczynu cementowego to g. poz. wynosi 360 kg/m3,  ~ 0,1 W/mK; gdy elementem wiążącym
jest zaprawa cementowa to g. poz. 700 kg/m3,  ~ 0,2 W/mK.
Zastosowanie:
izolacja termiczna ścian, stropów, stropo-dachu.
Grzegorz Mrzygłocki, WILiś, sem.III, gr.2
40
Wspólną cechą lekkich kruszyw jest porowatość i mniejsza wytrzymałość. Stosuje się je do
lekkich betonów, monolitycznych konstrukcji, prefabrykatów ściennych i stropowych.
Betony nazywamy jednofrakcyjnymi, gdy skÅ‚adajÄ… siÄ™ z kruszyw tylko jednej frakcji np. 4 ÷ 8
(Ø 4 ÷ 8mm kruszywa przechodzÄ… przez sito o boku 8mm a zatrzymujÄ… siÄ™ na 4mm
Klasyfikacja betonów lekkich ze względu na strukturę:
" jamisty
" Półzwarty  g. poz. 1600
" Zwarty  g. poz. 1800, wytrzymałość 60MPa
Klasyfikacja betonów lekkich ze względu na właściwości i zastosowanie:
" Izolacyjne  Rc < 3MPa,  < 0,35 W/mK,
" Izolacyjno-konstrukcyjne Rc: 3÷14 MPa,  =0,35÷0,70 W/mK
" Konstrukcyjne  Rc: >14MPa
Klasy betonów lekkich :
LB2,5 (tzn lekki beton klasy 2,5); LB5 ; LB7,5 ; LB10 ; LB15 ; LB20 ; LB25 ; LB30
AD2.) Dobiera się odpowiednią ilość zaczynu tak, aby pozostawić wolne przestrzenie między
ziarnami kruszyw  otrzymujemy beton o strukturze jamistej.
AD3.) Dodanie piany do betonu  powstaje pianobeton:
spoiwo cement portlandzki klasy 32,5 i 42,5
kruszywo piasek kwarcytowy
dodaje się także pianę i wodę
Piana pozostawia w pianobetonie charakterystyczne kuliste pory.
Jako kruszywo używa się mielonego piasku możliwie najdrobniejszego, przez co dodatkowo
obniżamy gęstość objętościową, ale także wytrzymałość na ściskanie, dlatego pożądany jest
piasek ostroziarnisty, który podwyższa wytrzymałość na ściskanie.
Pianobetony poddaje siÄ™ autoklawizacji ciÅ›nienie 0,8÷1 MPa, temp 180oC
Odporność na Å›ciskanie 1,2÷9 MPa
GÄ™stość objÄ™toÅ›ciowa 400÷1600 kg/m3
Przewodność cieplna  0,13÷0,56 W/mK
W 1m3 pianobetonu o gęstości objętościowej 600 kg/m3 jest:
330 kg cementu: 2,9 kg/l = 114 l = 11,4%
170 kg piasku 0-2mm: 2,6 kg/l = 65,5 l = 6,5%
100 kg zwiÄ…zanej wody: 1kg/l = 100 l = 10,0 %
resztę objętości masy czyli 72%, stanowi powietrze zamknięte w pęcherzykach!
Grzegorz Mrzygłocki, WILiś, sem.III, gr.2
41
Zalety:
Nie osiada, a w zwiÄ…zku z tym nie wymaga ubijania
Lekki, nie powoduje dużych obciążeń
Płynny, łatwo wypełnia wszystkie pustki
Zapewnia równomierne rozłożenie obciążenia
Podczas wylewania nie wymaga wibrowania
Dobra izolacyjność dz
więkowa i termiczna
Nie wywołuje obciążeń poprzecznych
Mała nasiąkliwość
Duża mrozoodporność
ogniotrwałość
Zastosowanie:
do ścian nośnych i działowych
materiał wypełniający do starych, nieużywanych magazynów, piwnic, kanalizacji, etc.
Wypełnienie wykopów w jezdniach (nie osiada jak materiały sypkie)
Wylewnie podłoża pod posadzki
Do stabilizacji gruntu i jako podbudowa dróg
AD4.) Dodanie środków gazotwórczych oraz poddanie autoklawizacji  powstaje
autoklawizowany beton komórkowy.
Proces produkcji wyrobów z abk (autoklawizowanego betonu komórkowego):
1. Przygotowanie surowców 2. Mieszanie składników
Skład i sposób przygotowania składników musi Przygotowane składniki, rozdrobnione odpady i
zapewniać prawidłowe  wyrośnięcie masy . wodę miesza się w tzw. mieszalniku. Dodane
Gęstość objętościowa otrzymywanych betonów detergenty (środki powierzchniowoczynne)
komórkowych zależy od stosunków ilościowych usuwają Al2O3 (tlenek glinu) z drobin pyłu
poszczególnych składników. Wszystkie składniki aluminiowego oraz zmniejszają napięcie
umieszcza się w odpowiednich pojemnikach i powierzchniowe wody, dzięki czemu
rozdrabnia w młynach. Przemiał (rozdrobnienie) wydzielający się gaz zostanie uwięziony w
może odbywać się  na sucho lub  na mokro , ale pęcherzykach betonu komórkowego i ułatwi
obecnie stosuje siÄ™ druga metodÄ™ jako formowanie.
przyjaz
niejszą dla środowiska (unika się pylenia Detergentami są: Sulfapol B, Sulfapol 50,
składników do atmosfery).
Nekolina
3. Formowanie 4. Dojrzewanie masy
Masę zarobową wlewa się do form, wcześniej Wypełnione formy umieszcza się w specjalnych
oczyszczonych i naoliwionych. W przypadku komorach o stałej temperaturze i ciśnieniu. Z
elementów zbrojonych, przed wlaniem masy, w pyłu aluminiowego wydobywa się wodór (z 1kg
formie umieszcza siÄ™ siatki zbrojeniowe proszku aluminium, otrzymuje siÄ™ ok. 1,25m3
zabezpieczone powłoką antykorozyjną. Masa wodoru). Gdy ciśnienie wodoru wywoła
Grzegorz Mrzygłocki, WILiś, sem.III, gr.2
42
zajmuje około połowy objętości formy. naprężenia przekraczające granicę plastyczność
Wysokość ściany formy może mieć: 24, 49 lub masy, wodór uchodzi z masy powodując jej
60cm  jest to jeden z wymiarów wyrobu. wyrastanie i spulchnianie. Miejsce uchodzącego
wodoru zajmuje powietrze tworzÄ…c tysiÄ…ce
porów   komórek . Forma wypełnia się w
całości betonem komórkowym. Proces trwa ok.
2÷3 godziny. Masa po wyroÅ›niÄ™ciu nie powinna
osiadać.
5. Cięcie i obróbka 6. Autoklawizacja
W procesie dojrzewania masa staje się na tyle Przygotowane wyroby wędrują do autoklawów,
twarda, że można wydostać ją z formy, zdjąć gdzie zostają poddane hydrotermalnej obróbce w
naddatki i poddać procesowi krojenia odlewu na środowisku nasyconej pary wodnej o
elementy o rzÄ…danych wymiarach. WyjÄ™cie odlewu temperaturze 180oC i ciÅ›nieniu ok. 1,2÷1,3 MPa.
z formy umożliwia również ewentualną obróbkę ze W tym procesie kształtują się cechy techniczne
wszystkich stron wyrobów (pióra i wpusty, wyrobów z betonu komórkowego, który
uchwyty, itp.) uzyskuje odpowiednią twardość, wytrzymałość i
mrozoodporność.
Autoklawizacja eliminuje również tzw. skurcz
chemiczny i zapewnia trwałość wyrobów w
czasie. Proces trwa 10÷12 godzin.
tak wyglÄ…da autoklaw.
Ø 2÷3m
długość od kilkunastu do kilkudziesięciu metrów.
WYROBY Z ABK:
YTONG:
Spoiwo wapno palone
Kruszywo piasek kwarcowy
Dodatki pył aluminiowy (środek gazotwórczy) i woda
W Polsce w latach 60-tych opracowano pierwszÄ… polskÄ… technologiÄ™ wyrobu gazobetonu:
Grzegorz Mrzygłocki, WILiś, sem.III, gr.2
43
UNIPOL:
Spoiwo wapno palone i cement portlandzki klasy 32,5 i 42,5
Kruszywo piasek kwarcowy lub popioły lotne (drobne popioły lotne mogą być spoiwem!)
Dodatki pył aluminiowy, woda i detergenty
Ogólny podział betonów komórkowych:
izolacyjne: g. poz. <550 kg/m3 / kl. < 4 MPa
konstrukcyjne: g. poz. >550 kg/m3 / kl. > 4 MPa
Właściwości:
MaÅ‚a gÄ™stość objÄ™toÅ›ciowa: 400÷750 kg/m3
MaÅ‚a (korzystna) przewodność cieplna:  0,1÷0,2 W/mK
Korzystny mikroklimat (latem chłodno, zimą ciepło)
Dobra izolacja termiczna
Dobra izolacja akustyczna
Lekki, daje małe obciążenie na elementy nośne budynku
Ognioodporność
Mrozoodporność
A
atwe w obróbce
Wytrzymałe i trwałe
× MaÅ‚a wytrzymaÅ‚ość na Å›ciskanie
× Znacznie wchÅ‚anianie wilgotnoÅ›ci
× Duży skurcz
× SÅ‚aba mrozoodporność w warunkach wilgotnoÅ›ciowych (trzeba chronić przed
przewilgoceniem np. od gruntu)
Zastosowanie:
Do ścian konstrukcyjnych (do 3 kondygnacji)
ściany samonośne (do 5 kondygnacji)
ściany osłonowe, działowe i wypełniające (bez ograniczeń)
izolacja termiczna
ocieplenie wieńców żelbetowych
Najbardziej powszechnymi materiałami z betonów komórkowych są bloczki i płytki:
Bloczki  drobnowymiarowy element konstrukcyjny z autoklawizowanego betonu
komórkowego, o kształcie prostopadłościennym:
długości 49 lub 59cm; szerokości 24cm; grubości: 18, 24, 30, 36, 42 cm
(49v59)x(24)x(18v24v30v36v42)
Podział bloczków:
º% typy: w zależnoÅ›ci od wymiarów
º% rodzaje
º% marki: w zależnoÅ›ci od wytrzymaÅ‚oÅ›ci na Å›ciskanie
Podstawą klasyfikacji wyrobów z abk. jest odmiana (charakteryzująca gęstość objętościową w
stanie suchym) oraz marka (która charakteryzuje wytrzymałość gwarantowaną wyrobu).
ODMIANY º% 400 500 600 700
Åšr. g. poz. w stanie suchym [kg/m3] 351÷450 451÷550 551÷650 651÷750
Marki 1,5 ; 2,0 ; 3,0 2 ; 3 ; 4 3 ; 4 ; 5 ; 6 5 ; 6 ; 7
1,5 ; 2,0 ; 3,0 2 ; 3 ; 4 3 ; 4 ; 5 ; 6 5 ; 6 ; 7
R [MPa]
G
1,1 ; 1,5 ; 2,3 3,0 3,8 ; 4,6 5,3
Rb
 [w/mK] w stanie suchym 0,10 0,14 0,17 0,20
 [w/mK] w stanie wilgotnym 8%* 0,15 0,21 0,25 0,29
* - wilgotność materiału 8% wynika ze średniej wilgotności powietrza równej 54%.
Grzegorz Mrzygłocki, WILiś, sem.III, gr.2
44
PÅ‚ytki różniÄ… siÄ™ od bloczków gruboÅ›ciÄ… (może być 6 lub 12cm) (½ i ź bloczka)
Z betonu komórkowego wykonuje się również kształtki  U i  L .
Wykonuje się także dyle ścienne z betonu komórkowego, które mają wymiary:
DÅ‚ugość: 90÷600 cm
Szerokość: 30÷60 cm
Zbroi siÄ™ je siatka stalowÄ… (ze stali St0S) i powleka warstwÄ… lakieru asfaltowego.
Dyle ścienne stosuje się do ścian zewnętrznych i wewnętrznych oraz ścian osłonowych
Dyle można scalać powstają płyty scalone:
Dyle ścienne mogą być wykonywane z otworami okiennymi.
Dyle dachowe i stromodachowe o wymiarach: 150x250x300 (60x250x300 / 24x250x300) cm
Wszystkie materiały z betonu komórkowego powinny być możliwie najszybciej otynkowane,
aby zabezpieczyć je przed wilgocią.
Kontrola jakości wyrobów z abk:
Kontrola jakości wyrobów z abk. polega na ocenie jednorodności gęstości objętościowej. W
stanie suchym nie może przekraczać 750 kg/m3 .
Gęstość objętościowa  gęstość jaką zajmuje masa betonu komórkowego łącznie z porami.
łs  gęstość objętościowa w stanie suchym
łw  gęstość objętościowa w stanie naturalnym (wilgotnym)
Współczynnik zmiennoÅ›ci gÄ™stoÅ›ci objÄ™toÅ›ciowej ½Å‚ - charakteryzuje jednorodność gÄ™stoÅ›ci
objętościowej w stanie suchym i powinien być nie większy niż 4% dla form o wysokości
24cm lub nie większy niż 4,5% dla form o wysokości 49 i 60cm.
s
½Å‚ = " 100%
Å‚
s
1
s = "(Ri - R)2
1- n
1
R = " Ri
n
n e" 30  ilość próbek
s  odchylenie standardowe
R - średnia wytrzymałość na ściskanie (marka liczbowo równa jest R )
Średnia wytrzymałość na ściskanie R - wytrzymałość określona na próbkach sześciennych o
wymiarach 10x10x10 wysuszonych do stałej masy (w temp. 105ą2oC) przy czym kierunek
działania siły powinien być prostopadły do kierunku wyrastania masy (patrz rysunek poniżej):
Poprzez taki kierunek badania wytrzymałości na ściskanie
otrzymamy wynik zaniżony. Jest to bardzo ważne ze względu na
określenie wytrzymałości gwarantowanej.
G
Gwarantowana wytrzymałość na ściskanie Rb z prawdopodobieństwem 95%. Aby zwiększyć
G
Rb należy zwiększyć ilość badanych próbek n, ponieważ wówczas zmaleje s:
G
Rb d" R -1,64s
Grzegorz Mrzygłocki, WILiś, sem.III, gr.2
45
G
Uwaga: R - występuje tylko w laboratorium. Wartością istotną dla projektanta jest Rb !
Gatunek wyrobu świadczy o dopuszczalnych odchyleniach wymiarów.
Abk. ma charakteryzuje się zdolnością sorpcji i desorpcji  przyjmuje i oddaje wilgoć.
WYROBY NA SPOIWIE WAPIENNYM:
Wyroby wapienno-piaskowe = silikatowe
Spoiwo: wapno palone (CaO) ok. 5÷8% masy + woda
Kruszywo: piasek kwarcowy o b. dużej zawartoÅ›ci kwarcu (SiO2): zajmuje ok. 90÷92% masy
Aktywne dodatki:
1. zagęszczające masę  wypełniają przestrzenie między ziarnami piasku np. popioły lotne,
dolomit, rozdrobniony piasek krzemowy
2. powierzchniowo-czynne  uplastyczniają masę hydrofilowo i hydrofobowo  należą do
nich zwiÄ…zki organiczne
3. regulujące (przyspieszające lub opóz
niające) czas gaszenia wapna: HCl, NaCl, węglan
potasu
Barwa: śnieżno-biała
Autoklawizacja przez 20 godzin w temperaturze 174÷204oC i ciÅ›nieniu 0,8÷1,6 MPa
tworzą się hydrokrzemiany, co powoduje zbliżenie się ziaren piasku i wzrost wytrzymałości
na Å›ciskanie (z 0,5÷1,5 na 5÷60 MPa).
Klasy 5÷20 MPa
Sortymenty 1,0÷2,2 kg/dm3
Wymiary cegieł Tradycyjne, wielokrotne i modularne
Nasiąkliwość wodą Do 16%
Mrozoodporność 25 cykli
Zastosowanie:
mury konstrukcyjne (nosne) zewnętrzne i wewnętrzne
kanały wentylacyjne i dymowe
ścianki działowe
ogrodzenia
WYROBY NA SPOIWIE CEMENTOWYM:
Cegła cementowa o wymiarach tradycyjnych:
Wykonuje siÄ™ z zaprawy cementowej cementu portlandzkiego i piasku w stosunku
objętościowym 1:2, 1:4 lub 1:5, z dodatkiem wody.
Barwa: szara
Klasy 5÷10 MPa
GÄ™stość objÄ™toÅ›ciowa 1900÷2100 kg/m3
Wymiary cegieł Tradycyjne, wielokrotne i modularne
NasiÄ…kliwość wodÄ… 10÷15 %
Przewodność cieplna  1,16÷1,20 W/mK
Wyroby na spoiwie cementowym mają duży współczynnik rozszerzalności liniowej, zatem
jeżeli budujemy z nich długie mury to musimy je dylatować.
Dylatacja - przerwa, szczelina o szerokości od kilku milimetrów do kilku centymetrów
między dwoma przylegającymi do siebie budowlami lub elementami konstrukcyjnymi
budowli. Dylatacja ma za zadanie umożliwiać swobodną pracę statyczną oraz swobodne
odkształcanie się (pod wpływem temperatury, obciążenia, pęcznienia i kruszenia się
materiałów) poszczególnych "zdylatowanych" elementów budowli.
Grzegorz Mrzygłocki, WILiś, sem.III, gr.2
46
Wykonuje się cegły pełne i cegły z zagłębieniami ( w celu zmniejszenia gęstości pozornej)
Zastosowanie:
W nieogrzewanych budynkach np. hale, magazyny, warsztaty a także w ogrodzeniach.
Dachówki cementowe:
Z zaprawy cementowej cement portlandzki klasy 32,5 lub 42,5 i drobny piasek (Ø do
4mm) np. w stosunku 1:3.
Mogą być barwione w masie lub powierzchniowo powłokami malarskimi (np farba akrylową)
Obecnie produkowane są metodami przemysłowymi (dawniej  ręcznie) i są prasowane pod
ciśnieniem.
Typy dachówek: karpiówka podwójna, rzymska podwójna (42x33cm), zakładkowa i inne.
Pustaki betonowe ścienne:
Spoiwo: cement portlandzki klasy 32,5 lub 42,5 + H2O (może być także cem. hutniczy)
Kruszywa: żużel paleniskowy, żużel granulowany, pumeks hutniczy, keramzyt i inne
g.poz. < 1800 kg/m3
WytrzymaÅ‚ość na Å›ciskanie: 1,5÷10 MPa
Są produkowane w wytwórniach (formowanie mechaniczne) ale mogą być również
formowane ręcznie.
Typy pustaków ściennych:
ALFA:
A. 3 r.s.  49x24x24
B. 1 r.s.  49x12x24
KONTRA:
C. 4 r.s.  49x24x24
D. 1 r.s.  49x10x24
MURANÓW:
E. 3 r.s.  25x25x14
F. 3 r.s.  17/12x25x14
SM-185:
G. 3 r.s.  39x19x18
H. 1 r.s.  39x9x18
XX:
I. podstawowy - 60x30x20
J. uzupełniający - 30x30x20
K. uzup. środkowy - 45x30x20
L. uzup. narożny - 60x30x20
Grzegorz Mrzygłocki, WILiś, sem.III, gr.2
47
Zastosowanie:
Budownictwo ogólne i przemysłowe
ściany nośne i działowe
BELKI NADPROŻOWE TYPU  L :
Nadproże  element konstrukcyjny przekrywający otwory w murze  okienne i drzwiowe.
Najczęściej stosowane są nadproża żelbetowe typu L-15 i L-22 (zwane  elkami ):
LASTRIKO:
Lastriko jest pewnÄ… odmianÄ… betonu na spoiwie z cementu portlandzkiego klasy 32,5 lub 42,5
i kruszywie z grysu (marmur, dolomit, bazalt, porfir) oraz z dodatkiem wody. Musi być
ubijany, zagęszczany, szlifowany i polerowany. Płytki lastriko trzeba dylatować np. przy
pomocy szkła lub listwy mosiężnej.
Zalety:
odporne na długotrwałe działanie wody (wilgotności)
mało ścieralne
odporne na uderzenia
odporne na obciążenia
mało nasiąkliwe
wysoka mrozoodporność
trwałe
wygodne w użytkowaniu i utrzymaniu w czystości
walory estetyczne
Zastosowanie:
budynki mieszkalne
budynki użyteczności publicznej
budynki przemysłowe
magazyny
laboratoria
Å‚az
nie i wc
okładziny stopni schodowych
prefabrykaty
Istnieje też odmiana lastriko płukanego wypłukuje się część zaczynu przed związaniem 
wówczas jest mniej gładki i ma bardziej urozmaiconą fakturę.
Przykładowe wzory płytek lastriko:
Grzegorz Mrzygłocki, WILiś, sem.III, gr.2
48
WYROBY AZBESTOWO-CEMENTOWE
Skład: azbest amfibolowy i chryzostolowy + cement portlandzki + woda + barwidła miner.
Zawartość procentowa: 84% cement / 16% włókna azbestowe
Barwidła mineralne powinny być odporne na czynniki atmosferyczne
Zalety:
duża wytrzymałość mechaniczna dzięki równomiernie rozprzestrzenionym włóknom
azbestowym
mała masa
duża trwałość
ognioodporność
mrozoodporność
łatwość formowania
łatwość obróbki
Wady:
× kruchość  przy uderzeniach pÄ™kajÄ…
× pÄ™kajÄ… w warunkach pożarowych
× SZKODLIWOŚĆ dla zdrowia czÅ‚owieka!  może powodować pulicÄ™ i choroby
nowotworowe
W 1999r. zamknięto ostatnie wytwórnie produkujące wyroby z azbestu. Obecnie usuwa się
azbest z wszelkich budowli. Nie można do wywozić na wysypisko  należy go utylizować.
Przykładowe wyroby:
 płyty płaskie prasowane o gr. 4mm  do pokryć dachowych:
gęstość pozorna  1800 kg/m3
wyt. na zginanie -
- płyty faliste nieprasowane (prasowane pod niższym ciśnieniem):
- gÄ…siory
- elementy okładzinowe, rynny, rury i spustowe, rury do prowadzenia wody pitnej (ble& ),
wyroby kanalizacyjne, itp&
PA
YTY WA
ÓKNO-CEMENTOWE
Azbest zastąpiono włóknami syntetycznymi, przy udziale cementu 95% i włókien
syntetycznych 5%.
GIPS
Gips  jest minerałem: CaSO4 " 2H2O (siarczan wapniowy uwodniony)
Polska jest bogata w złoża gipsu (zwłaszcza w dolinie Nidy).
Spoiwo gipsowe  kamieÅ„ gipsowy poddaje siÄ™ prażeniu w temperaturze 150÷190oC 
otrzymuje siÄ™ gips półwodny CaSO4 " ½H2O gips budowlany  jest spoiwem powietrznym
tzn. wiąże i twardnieje wyłącznie na powietrzu; występuje w postaci sproszkowanej.
Grzegorz Mrzygłocki, WILiś, sem.III, gr.2
49
WiÄ…zanie:
WiÄ…zanie gipsu polega na ponownym uwodnieniu  gips wsypuje siÄ™ do wody (nie odwrotnie)
Gips + woda = zaczyn
Wiązanie rozpoczyna się, gdy zaczyn gęstnieje. Szybkość wiązania zależy od:
- miałkości
- ilości i temperatury wody.
- jakości wypalania kamienia
W czasie wiązania zwiększa się jego objętość o 1% i wydziela się ciepło.
Wiązanie uznaje się za zakończone, gdy gips stawia opór drapaniu paznokciem.
Twardnienie:
Po związaniu następuje twardnienie  woda paruje i pozostawia pory  porowatość dochodzi
do 50% (im mniej wody tym mniej porowaty).
Maksymalną wytrzymałość wyrobu gipsowego uzyskuje się po jego całkowitym wyschnięciu,
dlatego dla zwiększenia wytrzymałości można suszyć wyroby w temp 50oC (nie większej,
gdyż zaczyn oddawałby wówczas wodę krystalizacyjną i straciłby na wytrzymałości).
Wytrzymałość na ściskanie zależy od stosunku W/G (woda : gips):
W
= 0,5 w 1m3 1100kg gipsu Rc=12MPa
G
W
= 0,8 w 1m3 880kg gipsu Rc=4,5MPa
G
ESTRICHGIPS (GIPS JASTRYCHOWY)
Z kamienia gipsowego prażonego w temperaturze 800÷1000oC. Zawiera czyste CaO, który
pełni rolę katalizatora. Występuje w postaci drobnego proszku (po zalaniu wodą otrzymamy
zaczyn)
3÷6 h poczÄ…tek wiÄ…zania
8÷36 h peÅ‚ne wiÄ…zanie
Proces wiązania można przyspieszyć przez dodanie wapna lub gipsu półwodnego.
W porównaniu z wyrobami ze  zwykłego gipsu, estichgips wolniej twardnieje, ale za to ma
większą wytrzymałość (Rc=30MPa), jest twardszy i bardziej ścisły, mniej nasiąkliwy oraz
odporny na działanie wody i czynników atmosferycznych. Stosowany m.in. do produkcji
płytek podłogowych.
W związkach gipsu po dostaniu się wody spada wytrzymałość:
RCn
współczynnik rozmiÄ™kczenia: 0,25÷0,50 (najkorzystniej, gdy jest równy 1)
RCs
Nawet wilgotna atmosfera ma niekorzystny wpływ na wytrzymałość gipsu.
Występuje zjawisko pełzania.
Ochrona przed niekorzystnym działaniem wody poprzez:
- dodanie zamiast wody 1,5% siarczanu cynku
- dodanie wapna suchogaszonego lub ciasta wapiennego (ok. 5%)
- nasycenie (& ?) potasowym gotowego wyrobu
- powlekanie substancjami hydrofobowymi (np. Ahydrosil 20, żywica silikonowa)
Gęstość pozorna zależy od stosunku wagowego woda:gips.
Nie wolno łączyć z cementem portlandzkim! następuje pęcznienie i pękanie.
Przyczepność zaczynu gipsowego do stali jest słaba, ponadto stal jest narażona na korozję.
Zastosowanie:
w miejscach zabezpieczonych przed działaniem wody, o wilgotności max 60%
tynki wewnętrzne
Grzegorz Mrzygłocki, WILiś, sem.III, gr.2
50
 detale architektoniczne
sztukateria
rzez
by
płyty gipsowokartonowe (GK)
płyty ścienne
pustaki
bloczki
dyle ścienne i stropowe
zaprawy murarskie
do wznoszenia ścian monolitycznych metodą deskowania
naprawa rys w tynkach
Zalety:
łatwość wykonania odlewów
możliwość szybkiego użycia
małe zużycie paliwa do prażenia
Wady:
× zbyt szybkie wiÄ…zanie
× brak odpornoÅ›ci na wodÄ™
× sÅ‚abe Å‚Ä…czenie
× niebezpieczeÅ„stwo pÄ™kania i rozsypywania elementów w poÅ‚Ä…czeniu z cementem
portlandzkim
Płyty gipsowo-kartonowe (GK) składają się z rdzenia gipsowego (zaczynu) oklejonego
obustronnie kartonem (nadającym płycie gładkość powierzchni i zwiększający wytrzymałość)
Grubości: 9,5 ; 12,5 ; 15 ; 18 i więcej cm
Szerokości: 60 ; 90 ; 120 ; 125 cm
DÅ‚ugoÅ›ci: 2÷4 m
 : 0,20 W/mK
Rodzaje płyt GK:
GKB  zwykła
GKF  ogniochronna ( z włóknem szklanym)
GKBI  zwykła, impregnowana (z środkiem hydrofobowym)
GKFI  ogniochronna, impregnowana
Płyty GK mogą mieć różne kształty krawędzi:
a) krawędz
prosta KP
b) krawędz
okrągła KO
c) krawędz
spłaszczona KS
d) krawędz
półokrągła KPO
e) krawędz
półokrągła spłaszczona KPOS
Płyty warstwowe gipsowo-kartonowe typu plaster pszczeli  składają się z kartonowego
rdzenia komórkowego, oklejonego obustronnie płytami GKB o krawędzi spłaszczonej (KS).
Długość: 2,5m
Grzegorz Mrzygłocki, WILiś, sem.III, gr.2
51
Szerokość: 1,2m
grubość: w zależności od odmiany: 50, 60 lub 80 mm
Występują w trzech odmianach:
Grubość całej Grubość płyt Grubość rdzenia
Odmiana
płyty GKB-KS komórkowego
PGW-50 50 mm 9,5 mm 31 mm
PGW-60 60 mm 12,5 mm 35 mm
PGW-80 80 mm 12,5 mm 55 mm
Płyty Pro-Monta  do ścian działowych. Mogą mieć pióro trapezowe (T) lub owalne (O).
Długość: 66,7 cm
Szerokość: 50 cm
Grubość: 8 lub 10 cm
Zastosowanie:
do ścian działowych
Dyle Å›cienne drążone  do Å›cian dziaÅ‚owych. Grubość 7cm, dÅ‚ugość 250÷260cm.
Bloki gipsowe BSW  z gipsobetonu trocinowego lub żużlowego do budowy ścian
osłonowych, nośnych 1- lub 2-kondygnacyjnych. Wymiary 300x400x190 mm.
Pustaki BSP  produkowane z czystego zaczynu gipsowego gipsowego stosunku W:G ok.
0,60÷0,65. Wymiary: 600x300x300.
Zastosowanie:
budownictwo ogólne
budownictwo przemysłowe
ściany osłonowe
ściany nośne do 2 kondygnacji
Dyle ścienne MG
300x300x260 lub 300x300x250
Dyle ścienne MB  do ścian nośnych do 1 kondygnacji:
600x250
Dyle stropowe MK-1, MK-2  stosowane jako wypełnienie międzyżebrowe stropów
żelbetowych  zmniejszają koszty i masę stropu oraz poprawiają dz
więkochłonność stropu.
Wymiary MK-1: 180x300x220
Pustaki stropowe KMK-1  jedno lub dwukanałowe do stropów żelbetowych
Wymiary: 54(84)x30x22(25) cm
Pustaki stropowe DZ-3  grubsze niż betonowe
Płyty gipsowo-włóknowe  80% gipsu, 20% papieru makulaturowego. Prasuje się pod
wysokim ciśnieniem.
Ognioodporne
Odporne na działanie wilgoci
Dz
więkochłonne
Zastosowanie:
Grzegorz Mrzygłocki, WILiś, sem.III, gr.2
52
 Sufity podwieszane
Podkłady pod wykładziny
Fornirowe płyty gipsowe  wytwarzane przez obustronne oklejenie płyty tynkowej gipsowej
fornirem i wykończenie okleiny przez szlifowanie i lakierowanie na mat, półpołysk lub
połysk.
Dekoracyjne płyty gipsowe  zbrojone włóknem szklanym
PÅ‚yty gipsowe dz
więkochłonne -
Ksylolit (skałodrzew)  na spoiwie cementowym Sorrela (tlenek magnezu i chlorek),
kruszywo  trociny lub mÄ…czka drzewna + talk + woda.
Wykonuje się ksylolitowe płytki 25x25x3 do podłóg (tzw.  ciepłe podłogi ).
Obecnie się nie produkuje (przewodziły prąd elektryczny)
SZKA
O
Surowce: piasek (z SiO2), woda kalcynowana Na2CO3, wapień, dolomit + dodatki
Wypalanie: 1300÷1500oC
W dwuczłonowych nazwach szkła przymiotnik wskazuje na II co do ważności składnik np.
szkło: potasowe, ołowiowe, kwarcowe (99,9% SiO2), sodowo-wapniowe.
Skład szkła zwykłego:
SiO2 72%
Na2O 15÷17%
CaO 5÷8%
MgO 3,5%
Al2O3 1%
Fe2O3
dodatkowe barwniki (np. związki kobaltu róż ; żelaza i chromu zieleń)
Właściwości szkła:
GÄ™stość objÄ™toÅ›ciowa 2600÷2800 kg/m3
Twardość w skali Mohsa 5÷7
Wytrzymałość na ściskanie 390 MPa (może być nawet do 1200)
WytrzymaÅ‚ość na rozciÄ…ganie 29÷59 MPa
WytrzymaÅ‚ość na zginanie 29÷49 MPa
Moduł sprężystości Younga 72000 MPa
Przewodność cieplna  0,93÷1,04 W/mK
szkło jest wybitnie kruche
szkło jest dobrym izolatorem prądu
szkło jest odporne na działanie wody, kwasu, zasad
Wyroby ze szkła:
" szkÅ‚o pÅ‚askie ciÄ…gnione maszynowo szkÅ‚o okienne dÅ‚ 1,8÷3,5m, bezbarwne,
przepuszczalność światła e" 88%, przepuszczalność promieniowania podczerwonego
ok.80%. W zależności od wad wyróżnia się gatunek I (lepszy) i gatunek II (gorszy), a
wady te stwierdza się przez badanie: nierównoległość płaszczyzn, pęcherze, falistość,
grubość. Szkło należy magazynować w pozycji pionowej, nie powinno się dopuszczać do
dłuższego nawilgacania ponieważ może wystąpić czarny nalot, którego nie da się usunąć.
Grzegorz Mrzygłocki, WILiś, sem.III, gr.2
53
" Szkło płaskie antisol dzięki zawartym barwnikom tlenków metali (żelaza, niklu,
kobaltu, miedzi) posiada dużą zdolność pochłaniania promieni podczerwonych  szkło
gruboÅ›ci 5mm przepuszcza 70÷75% promieni widzialnych oraz pochÅ‚ania 50÷65%
promieni podczerwonych, na wskutek pochłaniania promieni podczerwonych szkło
rozszerza się, dlatego trzeba mu zapewnić swobodę ruchu  stosuje się przekłady z gumy,
kitu plastycznego) produkuje się tafle 180x103x4, stosuje się do pomieszczeń gdzie
zależy nam na nie przegrzewaniu ich.
" Szkło refleksyjne (Vitroflex)  posiada na jednej powierzchni przezroczystą powłokę
metaliczną, która odbija 99% promieniowania podczerwonego. Powłokę tą uzyskuje się w
procesie rozpylania jonowego warstwy złota, niklu lub chromu. Chemiczne wytrącanie
np. warstwy niklu zapobiega przegrzewaniu się wnętrz. Znajduje zastosowanie w
hutnictwie, hotelach, bankach, budownictwie mieszkaniowym  elewacje południowe.
" Szkło płaskie walcowane  produkowane pod postacią szkła ornamentowego
(wzorzystego):
o Szkło surowe  ma niewielkie zagłębienia
o Szkło ornamentowe  1 powierzchnia gładka, a druga wzorzysta, grubość
2÷13mm, zastosowanie: dostÄ™p naturalnego Å›wiatÅ‚a rozproszonego
" Szkło hartowane (tzw. bezpieczne)  jeżeli szkło ogrzejemy a następnie nagle ochłodzimy
to w warstwach powierzchniowych powstaną naprężenia ściskające, a wewnątrz
rozciągające, dzięki temu uzyskamy szkło hartowane o znacznie większej wytrzymałości
na Å›ciskanie, uderzenia (4÷8-krotnie), na nagÅ‚e zmiany temperatur. Bardzo ważnÄ… cechÄ…
szkła hartowanego jest stosunkowo niewielkie niebezpieczeństwo wywoływane przez
stłuczenie takiej szyby - odłamki szkła nie mają takich ostrych krawędzi jak odłamki szkła
zwykłego. Znajduje zastosowanie w miejscach narażonych na tłuczenie, np. drzwi
wejściowe, wiaty przystankowe, środki transportu (samochody, pociągi, itp.  wyłącznie
szkło hartowane!)
Zbite szkło hartowane w postaci granulek
" Szkło płaskie szlifowane, polerowane (lustrzane, kryształowe)  bezbarwne, nie może
mieć wad, droga technologia produkcji, bardzo Å‚adne, grubość 5÷35mm, zastosowanie:
wystawy w budynkach reprezentacyjnych, w przemyśle meblowym
" Szkło Float - jakościowo odpowiada szkłu lustrzanemu, ale produkcja polegająca na
wylewaniu masy szklanej na idealnie gładką powierzchnię cyny, jest dużo tańsza
" Szkło płaskie walcowane zbrojone  wewnątrz szkła wtapia się stalową siatkę w kształcie
kwadracików lub sześciokątów foremnych o bokach ok. 5mm; siatka zabezpiecza przed
rozpryskiwaniem się szkła po zbiciu a także wzmacnia wytrzymałość na uderzenia oraz
zwiÄ™ksza bezpieczeÅ„stwo w razie pożaru. Produkuje siÄ™ tafle wielkoÅ›ci 1,5÷3m oraz
gruboÅ›ci 5÷8mm. Zastosowanie: w budynkach: fabrycznych, magazynowych,
użyteczności publicznej, przemysłowych, w blokach, halach targowych i sportowych, jako
świetliki dachowe.
" Szkło barwione w masie (Marglit  nazwa handlowa)  z dodatkami pigmentów
nieorganicznych, gr. 3÷5mm. KiedyÅ› zastÄ™powaÅ‚y pÅ‚ytki fajansowe jako okÅ‚adziny
ścienne (kuchnie, laboratoria)
Grzegorz Mrzygłocki, WILiś, sem.III, gr.2
54
" Szkło ołowiowe (kryształowe)  z tlenkiem ołowiu, który zapewnia dużą zdolność
pochłaniania promieniowania jonizującego. Zastosowanie: naczynia kryształowe,
kieliszki, lampki, w zakładach służby zdrowia (rentgen), laboratoria badawcze.
" Szyby zespolone  zestaw dwóch tafli szkła trwale i hermetycznie złączonych ze sobą
uszczelniaczem: na bazie asfaltu, kauczukowym lub kitem poliuretanowym , przedzielone
ramką aluminiową. Mają dobre właściwości dz
więkochłonne, oraz termoizolacyjne.
Między szybami znajduje się powietrze lub inny gaz o małym współczynniku  np. argon,
krypton lub ksenon (mają  mniejsze niż powietrze). Produkowane są ze szkła
hartowanego, float, antisol, refleksowego (1 szt.) lub ciągnionego. Największy odstęp
między szybami zależy od gazu wypełniającego przestrzeń między nimi np. dla powietrza
20mm, dla argonu 17mm, większy odstęp powodowałby wymianę ciepła między
szybami przez konwekcjÄ™. Åšrednio odstÄ™p miÄ™dzy szybami wynosi 12mm. Gr. SzkÅ‚a 3÷8
mm. StÄ…d caÅ‚kowita grubość szyby zespolonej: 18÷28mm. U < 3,49 W/m2K; izolacyjność
akustyczna 27÷36 dB; temperatura wystÄ™powania rosy  poniżej -35oC.
mogą być również zespoły np. z trzema taflami (dwiema komorami)
" Szkło płaskie hartowane emaliowane (& )
" Vitromozaika  mozaika z płytek 20x20x4 z barwionego szkła; są fabrycznie naklejane na
duże arkusze papieru, który po montażu się zrywa. Nadaje się jako element dekoracyjny
na wykładziny ścienne
" Kształtki szklane (Vitroblok)  w postaci pustaków szklanych i luksferów:
o Pustaki szklane  z dwóch identycznych wyprasek połączonych trwale w procesie
termicznego spawania szkła (w środku próżnia) o licu kwadratowym np. 190x190,
200x200, 240x240, 250x250; grubość 80mm. Mogą być bezbarwne lub barwione.
Zastosowanie: szklenie klatek schodowych w blokach mieszkaniowych,
wieżowcach (w tych trzeba zapewnić swobodę przemieszczania przy pomocy
kitów plastycznych)
o Luksfery  kształtki szklane o kwadratowej powierzchni licowej 150x150,
200x200, 250x250, grubości 50mm. Mają w bruz
dzie wgłębienia na płaskowniki
lub pręty. Nie mają w środku próżni . Zastosowanie: jak pustaki szklane oraz do:
naświetla, trafostacje, warsztaty.
" Kształtki szklane cylindryczne  stosowane przy budowie stropów szklanych,
żelbetowych, które przepuszczają do wnętrza rozproszone światło, np. w podziemnych
magazynach, tarasach.
ROTALIT KWADRALIT
Grzegorz Mrzygłocki, WILiś, sem.III, gr.2
55
Ø 100mm h=60mm
Ø 144mm h=100mm
" Szkło profilowe (Vitrolit)  płyty szklane ze szkła walcowanego (na gorąco); bezbarwne
lub barwione na złotawo-żółtą barwę. Mogą być nie zbrojone lub zbrojone 6 drutami
stalowymi  typ 250, lub 8 drutami stalowymi  typ 500. DÅ‚ugość pÅ‚yty: 1÷4m.
Zastosowanie: ściany osłonowe w halach sportowych, łącznikach, lekkie zadaszenie.
Różne sposoby składowania:
" Kopułki szklane  ze szkła hartowanego, antisol lub ciągnionego; mają na celu
zapewnienie w obiektach naturalnego światła.
przykrycia w łupinach żelbetowych
zastosowanie: w budynkach użyteczności publicznej, przemysłowych, przejścia
podziemne
" Szkło piankowe  z rozdrobnionej tłuczki szklanej z udziałem spieniacza (węglowego lub
węglanowego); stapia się i spienia wydzielając CO2 przy stygnięciu powoduje uzyskanie
struktury porowatej (w większości pory zamknięte). Zalety: niepalny, odporny na korozje
biologiczną i wodę, stosunkowo wysoka wytrzymałość na ściskanie jak na materiał o tak
wysokiej porowatości, mało nasiąkliwy, łatwy w obróbce. Zastosowanie: tam gdzie zależy
nam na wysokiej odporności ogniowej, przy budowaniu chłodni (chroni się fundamenty
pod posadzkami), izolacja zimnochronna ścian chłodni, w izolacji termicznej budynków
różnego rodzaju, do izolacji przewodów kablowych, urządzenia klimatyzacyjne. Jest
materiałem drogim!
o Szkło piankowe czarne  ze spieniacza węglowego (wydziela się sadza aktywna?)
GÄ™stość objÄ™toÅ›ciowa 160÷180 kg/m3
Przewodność cieplna  0,052÷0,076 W/mK
Nasiąkliwość objętościowa 4%
WytrzymaÅ‚ość na Å›ciskanie 1÷2 MPa
Odporność termiczna -200oC÷450oC
o Szkło piankowe białe  ze spieniacza węglanowego, posiada więcej porów
otwartych niż szkło piankowe czarne. Ze s.p.b. produkuje się płytki
termoizolacyjne
Gęstość objętościowa 350 kg/m3
Przewodność cieplna  0,128 W/mK
Grzegorz Mrzygłocki, WILiś, sem.III, gr.2
56
" Wyroby z włókien szklanych  przy wydłużeniu szkła we włókna, zmieniają się jego
wÅ‚aÅ›ciwoÅ›ci  szkÅ‚o staje siÄ™ giÄ™tkÄ… przÄ™dzÄ…, wytrzymaÅ‚ość na rozciÄ…ganie jest 2÷3-krotnie
wiÄ™ksza od stali (nawet do 4000MPa). Grubość tych włókien wynosi 3÷5 mikrometrów.
PodziaÅ‚ włókien ze wzglÄ™du na Ø:
o ultracienkie < 1 nm
o niskomikronowe 1÷3 nm
o normalne 4÷7 nm
o standard 5÷9 nm
o roving 9÷16 nm
roving nazywamy również pasemka z 204 włókien szklanych grubości 10nm.
Wyroby z włókien szklanych:
" wata szklana  luz
ne włókna szklane, materiał drogi; do izolacji ciepłociągów,
pracownicy muszą mieć ochronę oczu i dróg oddechowych; wytwarza się z niej mosty na
tekturze falistej dÅ‚. 3÷5m, szer. 0,5÷1m, gr. kilka cm. Zastosowanie: do izolacji Å›cian,
stropodachów
Gęstość objętościowa 100 kg/m3
Przewodność cieplna  0,046 W/mK
Odporność termiczna 450oC
W zależności od zastosowanych nici może mieć g.o. 150 kg/m3 i =0,052
" Mata z włókien szklanych  z włókien typu roving; do wytwarzania laminatów (tworzywa
uwarstwione) np. laminat poliestrowy. Ma znaczną wytrzymałość mechaniczną i na
działanie czynników atmosferycznych. Zastosowanie: w technice okrętowej, lotnictwie.
" Welony z włókien szklanych  taśma z włókien szklanych nieciągłych, ułożonych
niesymetrycznie, sklejonych lepiszczem. Podział ze względu na użyte lepiszcza:
o melaninowe  jasnej, biaÅ‚ej barwy, dÅ‚ugość 800÷1200m, szerokość 1m, masa 1m2: 64,
70, 95, 100, 120 g.
o fenolowe-formaldehydowe  lekko żółtawe; długość do 1km, szerokość 1m, masa
1m2: 60, 65, 70, 150, 180, & ., 700.
Welony mogą być wzmocnione pasemkami z nici szklanych (roving). Zastosowanie: jako
podkład do pap, izolacje termiczne, antykorozyjne, materiały okładzinowe, do różnych
wyrobów termoizolacyjnych, do renowacji pokryć dachowych.
Odporność termiczna włókien szklanych do 700oC, ale użyte lepiszcza organiczne
ograniczajÄ… do 180oC.
Gullfiker  produkuje całą gamę wyrobów z włókien szklanych, np:
Unipłyta  g.o. 15 kg/m3, =0,039 W/mK, odporność termiczna do 200oC.; niepalny, nie
gnije; stosowany do izolacji ścian ze szczeliną.
Grzegorz Mrzygłocki, WILiś, sem.III, gr.2
57
Unimata  g.o. 12 kg/m3, =0,039 W/mK, do izolacji akustycznej i termicznej ścian, dachów i
poddaszy.
(???)
Otuliny cylindryczne  g.o. 40÷75 kg/m3, =0,035 W/mK; do izolacji termicznej rurociÄ…gów
PÅ‚yty fasadowe - ???
MATERIAA
Y DO IZOLACJI TERMICZNEJ
U~0,36 W/m2K  wymagane!
Materiały do izolacji termicznej mają na celu chronienie konstrukcji, urządzeń i obiektów
przed stratami ciepła (zimna).
Wymagania:
a) niski współczynnik  d" 0,175 W/mK
b) gęstość objętościowa d" 500 kg/m3 (czasem nawet do 1000)
c) duża ilość maÅ‚ych i zamkniÄ™tych porów  porowatość 60÷99% (ważne co znajduje siÄ™ w
porach  nie powinno być wody)
d) mała nasiąkliwość wodą
e) powinny być niepalne
f) mieć niezmienną strukturę
g) nie powinny ulegać korozji biologicznej (gniciu)
h) odporne na działanie gryzoni
Większość materiałów do izolacji termicznej nie spełnia wszystkich wymagań, dlatego często
zabezpiecza się je przed czynnikami, na które nie są odporne.
Podziały:
a) ze względu na pochodzenie surowca, z którego zostały wyprodukowane:
pochodzenia organicznego
pochodzenia nieorganicznego
b) ze względu na przeznaczenie:
ciepłochronne
zimnochronne
do izolacji gorących powierzchni (kotłów, rur)
c) ze względu na postać, kształt:
ziarniste
włókniste
płyty
maty
otuliny
MATERIAA
Y POCHODZENIA ORGANICZNEGO
płyty pilśniowe  otrzymywane z drewna:
małowymiarowego (małe drzewka, które z jakiś względów nie mogą rosnąć; gałęzie,
drewno odpadowe)  pierwsza w Polsce płyta w 1949r. w Czarnej Woli.
mechanicznie rozdrobnionego: Najpierw drewno rozdrabnia się na zręb, a następnie na
włókna. Do rozwółknionego drewna (w postaci zawiesiny wodnej w dużym zbiorniku) dodaje
się środki hydrofobowe. Zawiesina układana jest na taśmie i kierowana pod gumowe wałki,
które wyciskają z niej wodę. Następnie otrzymany produkt tnie się i suszy. Tak otrzymane
płyty są miękkie (porowate):
gr.: 9,5 ; 12,5 ; 16 ; 22,5 mm
sz.: 122÷152,5cm
dł.: 200, 250, 300, 350 cm
g. obj.: 300÷350 kg/m3
Grzegorz Mrzygłocki, WILiś, sem.III, gr.2
58
: 0,058÷0,081 W/mK
duża nasiąkliwość wodą (do 70%)
Stosuje siÄ™ je jako izolacjÄ™ termicznÄ… i akustycznÄ….
Aby otrzymać płyty twarde i bardzo twarde, w procesie produkcji, obok środków
hydrofobowych dodaje się klej a na koniec trafiają do prasy, gdzie działa na nie ciśnienie
7MPa, i temperatura 250oC. Służą jako materiał podłogowy, do budowy ścian działowych,
stolarki, jako elementy konstrukcyjne, dz
wigary w budynkach i zapleczach budowlanych,
jako deskowanie do betonu, a kiedyś także do wykładzin boazeryjnych. Gęstość objętościowa
płyt twardych = 800 kg/m3, bardzo twardych = 900 kg/m3,  ~ 0,174 W/mK.
Płyty pilśniowe laminowane 1- lub 2-stronnie w procesie prasowania na gorąco papieru
nasączonego żywicą  nie nasiąkają, nie pęcznieją, nie brudzą się, mają gładka powierzchnię.
Zastosowanie: w przemyśle meblarskim oraz jako wykładziny.
Płyty pilśniowe często zastępują drewno.
płyty wiórowe  produkowane z odpadów drzewnych: wióry, drzazgi, skrawki, płatki 
formowane, klejone, prasowane. Dodaje siÄ™ kleje np. fenolowo-mocznikowe.
Podział:
prasowane  siła działa prostopadle do powierzchni płyty
wytłaczane  siła prasująca działa równolegle do powierzchni płyty  wióry układają się
prostopadle.
Produkuje siÄ™ z nich fornir (pÅ‚at drewna o gruboÅ›ci 0,6÷5 mm), okleiny, obÅ‚ogi oraz pÅ‚yty
obustronnie oklejone obÅ‚ogami (wyglÄ…da jak z litego drewna) g.obj. 600÷900 kg/m3,
=0,08÷0,11 W/mK. Zastosowanie: Å›ciany dziaÅ‚owe, wypeÅ‚nienie konstrukcji szkieletowej,
stolarka, przemysł meblarski.
płyty i maty ze słomy i trzciny  układa się w warstwach i przyszywa drutem. Wady:
łatwopalne, pochłaniają wilgoć, narażone na gnicie, nieodporne na działanie gryzoni,
nasiąkliwość nawet do 300%. Są natomiast bardzo tanimi materiałami. Właściwości: g.obj.
250÷350 kg/m3, =0,07÷0,13 W/mK. MateriaÅ‚y z trzciny sÄ… nieco lepsze od sÅ‚omianych 
bardziej odporne na ogień i gnicie. Stosowane do izolacji termicznej w budownictwie
rolniczym (chlewy, obory), w robotach betoniarskich  gdy nie ma dodatków pozwalających
na betonowanie w obniżonych temperaturach, a także osłania się beton matami, w warunkach
letnich aby nie dopuścić do przesychania betonu.
płyty z paz
dzierzy lnianych lub konopnych:
płyty paz
dzierzowe  g. obj. 300÷700 kg/m3, =0,07÷0,12 W/mK, wytrzymaÅ‚ość
na zginanie do 19 MPa, wrażliwe na działanie wody i wilgoci. Zastosowanie:
przemysł meblarski, lekkie ściany działowe, budynki tymczasowe, pomocnicze.
płyty wiórowo-cementowe Suprema  z wełny drzewnej, którą poddaje się mineralizacji,
miesza z cementem portlandzkim klasy 32,5, a następnie całość formuje i prasuje. Mogą być:
- izolacyjne: g.obj. 400÷450 kg/m3, =0,09÷0,11 W/mK  zastosowanie: izolacja termiczna
ścian, dachów, stropodachów, wieńców żelbetowych
- konstrukcyjne: g.obj. 600 kg/m3, =0,15  zastosowanie: ściany działowe, lekkie płyty
dachowe
długość: 1 lub 2m, szerokość 0,5m, grubość 3, 5 lub 7 cm.
materiały torfowe  torf suszy się, z przesuszonych włókien torfowych dodaje się klej i
prasuje; lub z torfu ekspandowego (torfu poddanego działaniu temperatury 200oC i
Grzegorz Mrzygłocki, WILiś, sem.III, gr.2
59
wysokiemu ciÅ›nieniu  wydobywa siÄ™ z niego żywica peÅ‚niÄ…ca rolÄ™ lepiszcza) g.obj. 250÷300.
Pochłaniają wilgoć, są palne, mogą mieć otoczki asfaltowe, gniją, narażone na szkodliwą
działalność robactwa i gryzoni. Są natomiast tanie i łatwo dostępne do izolacji
zimnochronnej i izolacji ścian.
wyroby korkowe  z kory dębu korkowego (Portugalia, Włochy) są drogie! Zbudowany jest
z bardzo drobnych komórek 20÷30 nm. Åšciany z celulozy, a w komórkach znajduje siÄ™
powietrze. Zalety: brak właściwości włoskowatych, nie wchłania wilgoci, odporne na agresję
biologiczną, nie pali się (tli się), mały i stały współczynnik =0,046 W/mK, odporne na temp.
nawet powyżej 100oC. Produkcja wyrobów z korka:
1. działanie wysokiej temperatury i ciśnienia (ekspandowanie) bez dostępu powietrza
 korek wydziela własne żywice:
g. obj. 130÷160 kg/m3, =0,046 W/mK, odp. na temp. do 130 oC
2. użycie obcego lepiszcza  klej białkowy
g.obj. 200 kg/m3, =0,058 W/mK, odp. na temp. do 120 oC
3. użycie lepiszcza asfaltowego
g.obj. 280 kg/m3, =0,07 W/mK, odp. na temp. do 50 oC
płyty i otuliny  do izolacji termicznej wagonów kolejowych, hangarów, rurociągów,
zbiorników wodnych, zamrażalki, chłodnie, otuliny przewodów chłodniczych, posadzki,
podłogi w salach gimnastycznych, teatrach, izolacja przeciwstrząsowa. Mają dużą ścieralność.
MATERIAA
Y Z TWORZYW SZTUCZNYCH
styropian  z granulek polistyrenu, spieniany w formach stalowych, działa się parą wodną o
podwyższonej temperaturze i ciśnieniu  następuje spienienie, styropian ma budowę
drobnokomórkową. Mała wodochłonność i nasiąkliwość, jak na materiał o takiej porowatości
jest bardzo wytrzymaÅ‚y. G.obj. 15÷40 kg/m3, =0,028÷0,04 W/mK. W latach 50÷60-tych
zaczęto produkować w Polsce, wówczas był materiałem palnym. Obecnie produkuje się
styropian samogasnący. Zastosowanie: chłodnie, zamrażalki, ściany, dachy, stropodachy,
wieńce żelbetowe. Styropian jest wrażliwy na działanie wilgoci z jednoczesnym działaniem
podwyższonej temperatury oraz na rozpuszczalniki nieorganiczne.
Nowoczesnym materiałem na bazie styropianu jest Styrofan  polistyren eksturodowany  ma
wiÄ™kszÄ… wytrzymaÅ‚ość mechanicznÄ…. G. obj. 40÷45 kg/m3, =0,028÷0,032 W/mK. 4÷5-
krotnie droższy od zwykłego styropianu. Można stosować również do posadzek.
painizol  spieniona żywica mocznikowa z formalochydem (przypomina Å›nieg). G.obj. 15÷25
kg/m3, =0,028÷0,03 W/mK. Zalety: mala g.obj. i , niepalne, Å‚atwa produkcja. Wady:
pochłanianie wilgoci z powietrza, osiadanie, znikoma wytrzymałość mechaniczna, kruchość.
Zastosowanie: w chłodnictwie, technologia lotnicza i kosmiczna.
Wyroby z PCV  zawierajÄ… 56% chloru  sÄ… mniej palne od styropianu. Produkcja polega na
spienieniu sproszkowanego PCV wraz z dodatkami  ów spienienie odbywa się w warunkach
wysokiego ciśnienia (30 MPa) oraz wysokiej temperatury (160oC). Posiadają jednolitą
strukturę  zamknięte komórki. Odznaczają się małą nasiąkliwością i dużym skurczem ( w
temp. 40oC). Twarde płyty mają zastosowanie w chłodniach, rdzeniach płyt ściennych
warstwowych. Płyty miękkie stosuje się do warstwowej izolacji akustycznej, w rulonach
wykładzinowych, uszczelkach.
GÄ™stość objÄ™toÅ›ciowa 50÷130 kg/m3 (nawet do 200)
Przewodnictwo cieplne  = 0,035÷0,050 W/mK
Wyroby poliuretanowe  powstają ze zmieszania żywic poliestrowych z (& )  następuje
spienienie.
GÄ™stość objÄ™toÅ›ciowa 40÷70 kg/m3
Grzegorz Mrzygłocki, WILiś, sem.III, gr.2
60
Przewodnictwo cieplne  = 0,033÷0,043 W/mK
Odporność na zagrzybienie, mała nasiąkliwość i higroskopijność oraz duża przyczepność tych
materiałów znajduje zastosowanie: w halach magazynowych, pawilonach handlowych, do
izolacji termicznej rur stalowych ciepłowniczych. Są również trudnopalne (samogasnące),
łatwe w obróbce i odporne na temperatury do 100oC. Produkuje się także pianki elastyczne
MATERIAA
Y POCHODZENIE NIEORGANICZNEGO
Wyroby z włókien szklanych  omówione wczesniej
wełna żużlowa  z żużlu wielkopiecowego; max długość 1 włókna to 6cm. Produkuje się
maty zbrojone siatką. Mogą być obłożone kartonem lub nićmi z włókien szklanych
g. obj. do 300 kg/m3
 = 0,058÷0,07 W/mK
porowatość 95%
przeciÄ™tna Ø włókien  10nm
wytrzymałość termiczna 600oC
Zastosowanie:
izolacja ociepleń ścian osłonowych, dachów i stropodachów
izolacja termiczna urządzeń o podwyższonej temperaturze
budownictwo przemysłowe
wełna bazaltowa, mineralna  Bazalt stapia się w piecach szybowych poprzez spalanie
koksu w atmosferze gorącego powietrza (uzyskuje się temp. 1600oC, bazalt topi się już w
1450oC, obecnie używa się również pieców elektrycznych). Następnie lawę bazaltową
przekształca się we włókna. W tym celu trzeba pokonać siły lepkości i napięcia
powierzchniowego przy pomocy odpowiednich energii:
1) metoda dyszowa  czynnikiem włóknotwórczym jest energia kinetyczna sprężonej pary
(powietrza, gazów, gazów zjonizowanych)
2) metoda wirowa  czynnik włóknotwórczy  działanie siły odśrodkowej
3) metoda wirowo-dyszowa  połączenie obu powyższych metod
Ø włókien- 10nm
 = 0,038÷0,044 W/mK
odp. term. do 600oC
Wełna mineralna luzem:
g.obj. 100÷120 kg/m3
 = 0,040÷0,044 W/mK
Maty z włókien mineralnych do izolacji powierzchni płaskich i cylindrycznych mogą być
obłożone welonem z włókien szklanych. Mogą zawierać lepiszcze lub nie. Różne odmiany:
g.obj. 60÷120 kg/m3
 = 0,036÷0,044 W/mK
Występując w postaci rulonów o długości 1, 2 lub 5m.
Filce i płyty z wełny mineralnej do izolacji termicznej i akustycznej (filce są elastyczne i
płyty  sztywne) mogą być zaimpregnowane olejem:
 = 0,036÷0,045 W/mK
odp. term. do 250 oC
Filce: g.obj. 60÷80 kg/m3
dÅ‚. 1÷5m / sz. 1m
PÅ‚yty: g.obj. 60÷180 kg/m3
dÅ‚. 1m / sz. 0,5m / gr. 4÷10cm
Grzegorz Mrzygłocki, WILiś, sem.III, gr.2
61
Użycie lepiszczy do płyt zwiększa ich gęstość objetościową.
Zakłady Rockwool produkują całą gamę produktów z wełny mineralnej:
Rockmin: g.obj. 35 kg/m3,  = 0,038 W/mK. Do izolacji termicznej i akustycznej
poddaszy, stropodachów wentylowanych, ścian osłonowych i działowych
Rockmur - g.obj. 50 kg/m3,  = 0,036 W/mK. Do izolacji termicznej i akustycznej
murów wielowarstwowych, np. ścian szczelinowych
Dachrock - g.obj. 145 kg/m3,  = 0,042 W/mK. Do izolacji stropodachów
niewentylowanych
Spodrock - ????
Fasrock  płyta fasadowa; g.obj. 145 kg/m3,  = 0,042 W/mK.
W Polsce istnieją również zakłady w Trzemesznie (PAROL) i w Gliwicach (Polterm)
produkujÄ…ce pÅ‚yty 1x0,5m, gr. 4÷12cm, z weÅ‚ny mineralnej i z lepiszczem mineralnym: g.obj.
40÷120 kg/m3,  = 0,038 W/mK. Stosowane do Å›cian osÅ‚onowych, murów warstwowych,
izolacji podłóg, stropów, stropodachów. Produkują także otuliny di izolacji rurociągów
ciepłowniczych.
Wyroby z ziemi okrzemkowej
TWORZYWA SZTUCZNE:
Tworzywami  nazywamy substancje chemiczne obdarzone wytrzymałością mechaniczną
wystarczającą do sporządzenia z nich przedmiotów użytkowych
Tworzywa organiczne: kauczuk, drewno, skóra wielkocząsteczkowe  można je
modyfikować przez obróbkę chemiczną, np. z kauczuku guma. Związki
wielkocząsteczkowe można stworzyć sztucznie  powstają tworzywa sztuczne (syntetyczne).
Większość z nich można formować - w odpowiednich warunkach nadawać im pożądany
kształt. Tworzywa sztuczne zostały wynalezione w 1907r. przez Johnego Backland a, który
przeprowadził syntezę żywicy (???) powstał bakelit. Produkcja tworzyw sztucznych
rozwinęła się głównie w czasie II Wojny Światowej. Niektóre tworzywa syntetyczne
wykazują dużą palność, a niektóre w czasie palenia wytwarzają fosgen  gaz bojowy.
Polimery  łańcuchy polimerowe. Ich najważniejszą cechą jest masa cząsteczkowa  z jej
wzrostem podwyższa się temperatura topnienia i podwyższa odporność chemiczna.
(???)  otrzymywane w procesie polimeryzacji, poliaddycji lub polikondensacji.
Czyste polimery cechuje palność i pełzanie; są wieloskładnikowymi kompozycjami, na które
składają się: stabilizatory, barwniki, środki smarne i obniżające palność, wypełniacze i
nośniki.
Depolimeryzacja  rozkład polimerów
Dielektryk  odporny na prÄ…d elektryczny. Zalety:
Estetyczny wyglÄ…d
Możliwość barwienia
A
atwość formowania
Higieniczne
NienasiÄ…kliwe wodÄ…
A
atwo zmywalne
A
atwość obróbki
Lekkie (mała gęstość objętościowa)
Wiele z nich daje się spieniać (do izolacji termicznej)
Grzegorz Mrzygłocki, WILiś, sem.III, gr.2
62
 Na ogół odporne na agresję chemiczną i biologiczną
Produkuje się je z gazu ziemnego, węgla kamiennego, ropy naftowej.
Właściwości tworzyw sztucznych zależą od stopnia polimeryzacji i (???).
Klasyfikacja chemiczna:
tworzywa naturalne, modyfikowane
tworzywa polimeryzacyjne
tworzywa polikondensacyjne
tworzywa poliaddycyjne
Klasyfikacja wg modułu sprężystości:
elastomery  tworzywa pod obciążeniem ulegają odkształceniom, a po zdjęciu obciążenia
wracają kształtu pierwotnego
klastomery  w normalnej temp. pod obc. tylko nieznaczne odkształceniom a pod
zwiększonym obciążeniem ulegają zniszczeniu
" Termoplastyczne  miękną pod wpływem podwyższonej temperatury, zaś twardnieją przy
ochładzaniu (zjawisko odwracalne)
" Termoutwardzalne  raz ogrzane przy formowaniu twardniejÄ… nieodwracalnie, np.
termoplasty, silikanowe
Klasyfikacja wg zastosowania:
" Konstrukcyjne  tworzywa do wyrobu przedmiotów użytkowych:
o TÅ‚oczywa - proszki do produkcji przez prasowanie
o Laminaty  tworzywa uwarstwione
o Żywice lane
o Arkusze
o Folie
o Pręty
o Tworzywa komórkowe
" Impregnacyjne  obleka się i uszlachetnia materiały tradycyjne jak: drewno, papier,
tkaninę, watę z wełny szklanej
" Tworzywa adhezyjne  wykazują dużą przyczepność do produkcji klejów i kitów
" Tworzywa powłokowe  właściwości błonotwórcze: do farb, emali  pokrywa się
metalne, drewno, w celach estetycznych i ochronnych np. przed korozjÄ….
Tworzywa polimeryzacyjne:
polimeryzacja jest to synteza związków małocząsteczkowych tzw. monomerów w substancję
wielkocząsteczkową bez wydzielania produktów ubocznych, przy czym synteza musi być
doprowadzona do końca.
Nazwa
WA
AÅšCIWOÅšCI WYROBY I ZASTOSOWANIE
handlowa
Grzegorz Mrzygłocki, WILiś, sem.III, gr.2
63
TWORYZWO
Politen º% Tworzywo wysoko- º%Folia  izolacja przeciwwodna, antykorozyjna,
Polan i niskociśnieniowe, materiał dekarski, stosowana do osłony budynków;
Hypolan º%chemoodporne, może być zbrojona, przepuszcza promienie UV
º%odporne na dziaÅ‚anie º%Węże i rury  doprowadzenie wody pitnej, daje siÄ™
wody, spieniać
º%zgrzewa siÄ™ º%Cylindryczne ksztaÅ‚tki, stożki  folia z
wytłoczonymi stożkami izolacja przeciwwodna,
lepsze właściwości termiczne
º%Otuliny  ze spienionego polietylenu (izolacja
termiczna rur)
PCV º%Bardzo odporny º%TWARDY:
PCW chemicznie º%pÅ‚ytka podÅ‚ogowa PCV  z wypeÅ‚niaczami 30x30,
Winydur º%materiaÅ‚ podÅ‚ogowy,
gr. 2÷3mm  budynki użytecznoÅ›ci publicznej
Polocel º%dielektryk
º%wyroby elastyczne  jako wykÅ‚adziny z warstwÄ…
Owidur
izolacyjnÄ… lub bez
igielit
º%Lenteks  wykÅ‚adzina podÅ‚ogowa
wielowarstwowa, pod warstwÄ… izolacyjnÄ… filc
(gnijący pod wpływem wilgoci), obecnie produkuje
siÄ™ polichlorek bez warstwy izolacyjnej
º%Winigon Special  1-warstowa wykÅ‚adzina (bez
warstwy izolacyjnej)
º%Twarde PCW:
º%Rury  przewody wentylacyjne, sieci kanalizacyjne
ciśnieniowe  zwiększona wytrzymałość (o cienkich
ścianach)
º%Rynny, rury spustowe  w przemyÅ›le chemicznym
º%Folie  cele budowlane przeciwwodne, izolacyjne
przepony przeciw ściekom, wodoodporne, o różnych
grubościach
º%ZMI
KCZONY:
º%Mata dylatacyjna  dÅ‚ugoÅ›ci kilkadziesiÄ™ciu
metrów, dzielone dylatacjami, dobra przyczepność
do betonu, wytrzymałe na rozciąganie i ściskanie;
stosowana np. w zaporach wodnych, tunelach,
przejściach podziemnych
º%Tkaniny techniczne  do powÅ‚ok pneumatycznych
wiszących np. Opera Leśna
º%WYSOKOUDAROWY:
º%Ramy okienne i drzwiowe  bardzo odporne na
uderzenia
º%Siding  pÅ‚yta okÅ‚adzinowa do elewacji budynków,
dÅ‚ 6m, szer. 20÷25cm
Grzegorz Mrzygłocki, WILiś, sem.III, gr.2
64
Polietylen
Polichlorek winylu
Oppanol º%Tworzywo Stosowany w przypadku narażenia budowli na
elastyczne działanie wody pod wysokim ciśnieniem, do robót
º%wytrzymaÅ‚e na temp. antykorozyjnych i hydroizolacyjnych
º%Folie  duża wydÅ‚użalność, izolacje
-70÷60oC
przeciwowodne w miejscach dylatacji
º%chemoodporny,
º%Węże, uszczelki, kleje, Å‚aty
º%wodoodporny
º%nie odporny na
działanie olejów,
º%wrażliwy na
działanie tlenu i
promieni UV
wprowadza siÄ™
minerały talku i grafitu.
º%Pod obciążeniem
wydłuża się nawet do
450% długości
Plexiglan, º%92% º%Å›wietliki dachowe
Metaplex, przepuszczalnoÅ›ci º%Å›ciany i pÅ‚yty osÅ‚onowe
SzkÅ‚o promieniowania º%kabiny natryskowe
organiczne, widzialnego º%pokrÄ™tÅ‚a
szkÅ‚o º%daje siÄ™ barwić, º%elementy ozdobne w sanitarce
akrylowe º%przepuszcza º%kopuÅ‚ki dachowe
promieniowanie UV
º%lżejszy, bardziej
elastyczny i
odporniejszy na
uderzenia od szkła, ale
podatny na
zarysowanie i drogi
Styropian, º%Tworzywo º%do szklenia otworów wewnÄ™trznych
Styrofoam bezbarwne, dajÄ…ce siÄ™ º%PÅ‚ytki Å›cienne okÅ‚adzinowe  poliestyren + dodatki
barwić + barwniki  okładanie ścian w laboratoriach
º%kruche º%PÅ‚yty do szklenia wewnÄ™trznego  szkÅ‚o
º%twarde ornamentowe
º%nienasiÄ…kliwe wodÄ… º%Styropian  spieniony polistyren; twardy o dużej
wytrzymałości jak na materiał wybitnie porowaty
º%Polkit  lepiszcze do wypeÅ‚nienia szczelin
dylatacyjnych, do szklenia w meblarstwie
POW º%Bardzo dobra º%Lateks  dodawany do betonu w celu uszczelniania
przyczepność (adhezja) i zwiększenia przyczepności
do wiÄ™kszoÅ›ci º%lepiszcze do mas podÅ‚ogowych
materiałów º%lepiszcze w masach tynkowych
budowlanych
Grzegorz Mrzygłocki, WILiś, sem.III, gr.2
65
Polizobutylen
Polimetakrylan metylu
Polistyren
Polioctan winylu
Buna º%znaczna odporność º%Tworzywo zastÄ™pujÄ…ce kauczuk naturalny
chemiczna wykładziny, uszczelki, ogumienie (opony
samochodowe), wykładziny podłogowe z
modyfikowanego (kopolimeryzacja) kauczuku,
lepiszcze do farb, lakierów, powlekanie tkanin
technicznych, uszczelki do złączy rur, wykładziny
antykorozyjne, można spieniać izolacja termiczna,
akustyczna, antywibracyjna, duża adhezja klej
(budapren); osłona kabli elektrycznych, farby
hydrofobowe
Neopren º%Zawiera 40% chloru, º%uszczelki
º%niepalny
º%duża odporność
chemiczna
º%wÅ‚aÅ›ciwoÅ›ci
hydrofobowe
º%odporny na dziaÅ‚anie
czynników
atmosferycznych
PP º%WytrzymaÅ‚ość º%produkacja rur (Å‚Ä…czone temicznie), odporne na
gorÄ…ce ciecze, instalacje wodociÄ…gowe
termiczna  35÷130oC
º%włókna polipropylenowe  produkcja tkanin
º%duża odporność
technicznych, wykładziny typu dywanowego
chemiczna i
(połączone z włóknami materiałowymi)
mechaniczna
º%folie propylenowe  papy
º%węże, zbiorniki, rury na agresywne ciecze,
urzÄ…dzenia sanitarne, kubki, wiadra, miski,
pojemniki, zderzaki, obudowy akumulatorów
º%Przypomina º%rury, przewody na ciecze zimne i gorÄ…ce
właściwościami
polipropylen, ale jest
od niego nieco lepszy
º%duża udarność,
twardość i wyt. mech.,
º%izolator elektryczny
chemiczny i termiczny
(do 175oC)
º%odporny na czynniki
atmosferyczne
Tworzywa kopolimeryzacyjne:
Kopolimeryzacja  synteza dwóch lub więcej monomerów, pozwala na ulepszenie tworzyw
sztucznych.
TWORZYWO WA
AÅšCIWOÅšCI, WYROBY, ZASTOSOWANIE
Kauczuk butadienostyrenowy Większa odporność chemiczna, można go spieniać, dobra
izolacja akustyczna
ABS (akrylonitrylbutanostyren) Duża odporność na uderzenia (udarność), przewody
chemiczne, rury dla cieczy agresywnych
Grzegorz Mrzygłocki, WILiś, sem.III, gr.2
66
Kauczuk butadienowy
Kauczuk
chloroprenowy
Polipropylen
Poliformaldehyd
SBS (sturen  butadien  styren) Dla poprawienia elastyczności asfaltów, produkcja mas
powłokowych (pap)
Tworzywa polikondensacyjne
Polikondensacja - Synteza dwóch lub więcej monomerów z wydzelaniem produktów
ubocznych (H2O, HCl, NaCl). Synteza może być przerwana w dowolnym momencie, gdy
zostaną już uzyskane pożądane właściwości.
Nazwa
WA
AÅšCIWOÅšCI, WYROBY, ZASTOSOWANIE
handlowa
Bakelit Żywice fenolowo-formaldehydowe:
fenolit Kleje, kity, spoiwa, tłoczywa, żywice lane, laminaty (żywice impregnacyjne)
polofen tworzywa piankowe, tworzywa modyfikowane
Unilam Kleje przy produkcji płyt pilśniowych, wiórowych, sklejek, do klejenia drewna,
welonów z włókien szklanych
Kity KDB-110  kwasoodporny, roboty antykorozyjne
Laminaty zbrojone włóknem szklanym
Tekstolit  Unilam  wiele warstw papieru technicznego przesyconego różnymi
żywicami
Tłoczywa z różnymi wypełnieniami
Żywice mogą być spienione  tworzywa piankowe
Lakiery, farby  może być wydzielany fenol (toksyczny)
Pianizol Żywice mocznikowe (i karbonitowe)  duża przezroczystość, przyczepność do
Meladur drewna  kleje do drewna, odporne na zimnÄ… wodÄ™, nieodporne na gorÄ…cÄ… wodÄ™
Melacor Spieniona postać  pianizol niepalny, nie gnije, znikoma gęstość pozorna i
wytrzymałość mechaniczna, wsiąka wilgoć z powietrza, osiada, do izolacji
termicznej
Żywice melaninowe  większa odporność termiczna, odporne na czynniki
atmosferyczne
Kleje i lakiery wysokiej jakości, tłoczywa, klamki, uchwyty, instalacje sanitarne,
podłoga szwedzka
Polimal NASYCONE:
Plastdur P żywice alkaidowe  lakiery
Poliestrit żywice tereftalowe  właściwości włóknotwórcze
folie  do izolacji poroszczelnych
materiały antykorozyjne, powłoki pneumatyczne, włókna, tkaniny (odzież)
NIENASYCONE:
Utwardzenie może być na zimno i na gorąco, duża przyczepność do nośników,
duża odporność chemiczna i termiczna ( 55÷150oC), duży skurcz podczas
twardnienia, zdolność do przepuszczania promieniowania radarowego
Laminaty zbrojone włóknem szklanym
Płyty faliste  przykrycia dachowe, elementy osłonowe
Kadłuby jednostek pływających, plastozaprawy
Grzegorz Mrzygłocki, WILiś, sem.III, gr.2
67
TWORZYWO
Fenoplasty
Aminoplasty
Poliestry
Silicone Polimery krzemo-organiczne, duża izolacyjność elektryczna, duża
silastic
hydrofobowość, odporność na temperatury -50÷200oC, odporne na dziaÅ‚anie
tlenu, wody, kwasów i soli, właściwości antyadhezyjne
oleje (hydrauliczne), emaile, środki do hydrofobizacji budynków, kauczuk, pasty,
samry, uszczelki kauczukowe, lepiszcze do płynnych ?????
Nylon Faza krystaliczna i amorficzna, bardzo duża wytrzymałość mechaniczna,
Stilon odporność na uderzenia, zarysowania i scieranie, tłumią drgania, dobre
Talon właściwości włóknotwórcze,
Rilson koła zębate, łożyska, rury, pręty
Kapron Mogą być poliamidy wytłaczane folie i włókna  tworzywa termoplastyczne
Ultramid WykÅ‚adziny typu dywanowego  zdolność wchÅ‚aniania wody 2,5÷11% - im
większa wilgotność tym większa plastyczność
Elementy konstrukcyjne:
Siedzenia trybun, elementy armatury sanitarnej, dobra udarność
Włókna aramidowe  Kevlarowe  zwiększona wytrzymałość mechaniczna i
odporność termiczna, duża zdolność tłumienia drgań, przemysł lotniczy,
zbrojeniowy, stoczniowy, konstrukcje dachowe, zbrojenia laminatów
Tiokol Kauczuki polisiarczkowe
Mała wytrzymałość na rozciąganie i duża ścieralność, odporne na oleje i czynniki
atmosferyczne; do produkcji powłok antykorozyjnych, kleje, izolacje urządzeń
Kity  mieszanina żywic tiokolwych i utwardzaczy materiał trwale elastyczny,
odporny na ozon i światło, mała przepuszczalność gazów
Uszczelnienie szyb zespolonych
Wysoka przepuszczalność światła widzialnego (90%), ogromna odporność na
uderzenia (materiał nietłukący), duża wytrzymałość mechaniczna, odporność
termiczna do 120oC, dobry izolator, mała wodochłonność, samogasnące,
nietoksyczne, odporność na alkohol i czynniki atmosferyczne;
Elektronika, przemysł maszynowy, produkcja nietłukących szyb (tafli), drzwi
rozsuwające, szyby kuloodporne, osłony w bankach
Tworzywa poliaddycyjne
Poliaddycja  łączenie monomerów bez wydzielania produktów ubocznych, lecz z
przegrupowaniem się atomów (najczęściej wodoru)  mają mniejszy skórcz niż materiały
polikondensacyjne.
Nazwa
WA
AÅšCIWOÅšCI, WYROBY, ZASTOSOWANIE
handlowa
Grzegorz Mrzygłocki, WILiś, sem.III, gr.2
68
Sylikony
Poliamidy
Tioplasty
Poliw
Ä™
glany
TWORZYWO
Epidian 5 º%Dobre, rzadkie kleje i kity używane do naprawy betonu
(klej), 61, º%Kity chemoodporne, roboty antykorozyjne
65, 430 º%o maÅ‚ym Å‚aÅ„cuchu ciecze / powyżej 500u ciaÅ‚a staÅ‚e
º%tworzywa chemoutwardzalne
º%maÅ‚y skórcz, duża wytrzymaÅ‚ość, odporność chemiczna, wodoodporność,
trudnopalne, duża adhezja (metale, szkło, beton)
º%masy tynkowe, posadzki, lakiery malarskie, materiaÅ‚y  laminaty zbrojone
włóknami szklanymi, rury do prowadzenia agresywnych cieczy, płytki
podłogowe, utwardzacze nietoksyczne  farby do malowania zbiorników na H2O
º%tworzywa twarde lub elastyczne
º%tworzywa piankowe, używane do izolacji termicznych i akustycznych
º%odporne na dziaÅ‚anie wody i kwasów
º%tworzywa samogasnÄ…ce
º%tworzywa dajÄ…ce zÅ‚Ä…cza o różnym stopniu twardoÅ›ci
º%duża wytrzymaÅ‚ość na rozciÄ…ganie
º% maÅ‚a Å›cieralność
º%lakiery, masy podÅ‚ogowe, kauczuki
Notatki z roku akademickiego 2005/2006
Grzegorz Mrzygłocki, WILiś, sem.III, gr.2
69
Å»
ywice epoksydowe
Å»
ywice
poliuretanowe


Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
egzamin materiały budowlane
Od października przysługuje wyższy zwrot VAT za materiały budowlane
Materialy budowlane wyklad
logoń,materiały budowlane L, określenie średniego modułu sprężystości betonu
Konkretne przykłady materiałów budowlanych zwrot VAT VZM
Materiały budowlane Ściany warstwowe
04 Klasyfikowanie materiałów budowlanych i gruntów
polski rynek materialow budowlanych zalewaja buble
371 Reklamacja zużytych materiałów budowlanych uznana przez producenta
Materiały budowlane Szkło w budownictwie 2
Materiały budowlane wykład3 10
Materiały budowlane PK kamien
Materiały budowlane Normy i aprobaty

więcej podobnych podstron