Stale: stopy żelaza z węglem (i innymi pierwiastkami) do zawartości 2% C podlegające przeróbce plastycznej Staliwa: odlewnicze stopy o składzie chemicznym odpowiadającym stalom Żeliwa: stop żelaza z węglem zawierający ponad 2% C Zanieczyszczenia: pierwiastki wywołujące niekorzystny wpływ na właściwości stopów żelaza: P, S, O, H, N Domieszki: pierwiastki korzystnie wpływające na właściwości; obecność ich wynika z procesu otrzymywania stopu: Mn, Si, Cr, Ni, Cu Dodatki stopowe: dodawane celowo dla polepszenia właściwości Klasyfikacja stali Wg składu chemicznego Wg zastosowania Wg stopnia czystości: Ogólnego " zwykłej jakości stosowania " wyższej jakości " najwyższej jakości " Niestopowe (węglowe) " Konstrukcyjne " Stopowe " Narzędziowe - niskostopowe: " Określonego zastosowania: o zawartości o zawartości np.:automatowe, każdego pierwiastka do nawęglania stopowego < 5% do zbrojenia betonu, itp. - wysokostopowe: " Specjalne np..: Zawartość przynajmniej - odporne na korozję jednego pierwiastka - szybkotnące stopowego ponad 5% - żaroodporne i żarowytrzymałe - na łożyska toczne Klasyfikacja znaków stali wg PN-EN 10027-1 Stale oznaczane wg ich zastosowania Stale oznaczane wg składu chemicznego i właściwości mechanicznych lub fizycznych 1. Stale niestopowe (bez automatowych) S stale konstrukcyjne (np.S185) o zawartości manganu < 1% P stale pracujące stale pod ciśnieniem (np.P265B) 2. Stale niestopowe o zawartości L stal na rury przewodowe manganu >1% i stale stopowe (bez E stale maszynowe (np. E295) stali szybkotnących) o zawartości za którymi umieszcza się liczbę będącą każdego pierwiastka stopowego < 5% minimalną granicą plastyczności w N/mm2 dla najmniejszego zakresu grubości wyrobu. 3. Stale stopowe (bez stali szybkotnących) zawierających M stale elektrotechniczne (np. M400-50A) przynajmniej jeden pierwiastek B stale do zbrojenia betonu stopowy >5% Y - stale do betonu sprężonego R stal na szyny lub w postaci szyn 4. Stale szybkotnące & po czym liczba charakteryzująca określone właściwości dla tego typu stali niskowęglowe do 0,25% C Stale węglowe (niestopowe) Wpływ zawartości węgla na właściwości stali węglowych 0,15%C średniowęglowe 0,25- 0,60% C 0,50%C wysokowęglowe ponad 0,60% C 0,9%C Oznaczenia stali niestopowych Stale węglowe (do 0,60% C) PN - 88/H - 84020: PN-EN 10027-1: 1994: Konstrukcyjne, lub St0 - St7 S185, S335 ogólnego przeznaczenia, w zależności od składu (minimalna granica zwykłej jakości: chemicznego (zawartości węgla) plastyczności na mało odpowiedzialne i wymaganych właściwości dla najmniejszego zakresu konstrukcje, nie podlegają wytrzymałościowych. grubości wyrobu) obróbce cieplnej wyższej jakości: 100 x zawartość węgla np.: C 22, C 40, C 55 - do nawęglania, 10, 25, 30, 55 (30A) - do normalizowania, ulepszania cieplnego i hartowania powierzchniowego o określonym przeznaczeniu np: automatowe A35 (PN-), na rury kotłowe: K10, K18 (PN-), na zbiorniki ciśnieniowe: P235S (PN-EN& .) Stale węglowe narzędziowe (0,55% C - 1,2% C) PN: na proste narzędzia jak PN-EN: N5 - N12 w zależności od pilniki, dłuta, piły, kosy, C70U- C120U zawartości węgla, młotki itp., w zależności od ilości węgla N7E -N12E dla stali płytko hartujących się Oznaczenia wg PN-EN dla stali konstrukcyjnych, niestopowych oznaczanych wg zastosowania i właściwości Oznaczenia wg PN-EN dla stali niestopowych oznaczanych wg ich składu chemicznego Żeliwa węglowe Żeliwo stop odlewniczy żelaza zawierający 2-4% węgla Często stosowane w budowie maszyn ze względu na: " niski koszt wyrobów " niską temperaturę topnienia (łatwa technologia odlewania) " dobre własności wytrzymałościowe Wadą żeliw są niskie właściwości plastyczne Żeliwo szare: węgiel występuje w nim w postaci grafitu (w postaci Fe3C występuje tylko w perlicie) Składniki strukturalne: grafit miękki, Rm E" 0, stanowi nieciągłość w metalu, polepsza skrawalność, zwiększa własności ślizgowe, sprzyja tłumieniu drgań osnowa metaliczna: ferrytyczna, ferrytyczno perlityczna, perlityczna wpływa na właściwości wytrzymałościowe eutektyka fosforowa składnik niskotopliwy Żeliwo modyfikowane: Żeliwo szare o lepszych właściwościach wytrzymałościowych dzięki rozdrobnieniu struktury za pomocą zabiegu modyfikacji. Modyfikacja: wprowadzenie 0,1- 0,5% modyfikatora, który odtlenia ciekły metal i ułatwia zarodkowanie na powstałych cząstkach tlenków. Węgiel w postaci licznych, drobnych płatków grafitu równomiernie rozmieszczonych w osnowie metalicznej. Właściwości plastyczne -niskie Żeliwo sferoidalne Grafit występuje w postaci kulistej na skutek odpowiedniej modyfikacji (cerem lub magnezem) Posiada dobre własności plastyczne i wytrzymałościowe Grafit sferoidalny Żeliwo białe Węgiel występuje wyłącznie w postaci cementytu Fe3C Nie znajduje zastosowania ze względu na dużą kruchość. Jest półproduktem do wytwarzania żeliwa ciągliwego Żeliwo połowiczne (pstre) Węgiel występuje zarówno w postaci grafitu jak cementytu Zastosowanie jedynie jako utwardzona warstwa wierzchnia Żeliwo ciągliwe Otrzymywane z żeliwa białego poprzez wyżarzanie grafityzujące. Węgiel występuje w postaci kłaczkowatych skupień (tzw. węgiel żarzenia). Posiada dobre właściwości wytrzymałościowe i plastyczne Oznaczenia żeliw PN-EN: Oznaczenie powinno obejmować najwyżej sześć pozycji, przy czym niektóre z nich mogą zostać w ogóle nie wykorzystane: 1: EN 2: Symbol dla żeliwa GJ (G- oznacza materiał odlewany, J oznacza żeliwo), 3: Symbol dla postaci grafitu (np. L-grafit płatkowy, S kulkowy, M żarzenia), 4: Symbol dla mikrostruktury lub makrostruktury (np.: F ferryt, P perlit, T stan po hartowaniu i odpuszczaniu, B przełom czarny, W przełom biały), 5: Symbol dla klasyfikacji według właściwości mechanicznych (np. EN-GJL- HB155) lub składu chemicznego (np. EN-GJL-XNiMn13-7), 6: Symbol dla wymagań dodatkowych (np. D odlew surowy ) PN: żeliwa węglowe liczba trzycyfrowa odpowiadająca minimalnej wytrzymałości na rozciąganie w MPa np.: 100, 200, 300 żeliwa sferoidalne: liczba trzycyfrowa odpowiadająca minimalnej wytrzymałości na rozciąganie w MPa dwie cyfry odpowiadające minimalnemu wydłużeniu A5 w % np. 400-15, 600-3