0003

Juliusz Słowacki - Beniowski 3 PIEŚŃ TRZECIA O! jakże smutno w jasnej życia wiośnie Być tak samotnym jako pan Kazimierz; Gdy świat przed tobą w nieskończoność rośnie, Gdy wszystko tęczą, lecz czego się imiesz - Błotem. Dopóki serce wre miłośnie Nie żyjesz na tym świecie, ale drzymiesz Gdy zgaśnie, wtenczas zaczynasz dopi�ro Pojmować, że ten cały świat - satyrą. Dopókiś młody, bawią cię ballady, Poezja gminna nadzwyczaj zachwyca, Lubisz w wierszykach chmury, księżyc, gady, Znajdujesz, że jest jakaś tajemnica W mgle, w której wiersze brzęczą jak owady I brylantują myśl blaskiem księżyca; I myślisz, że to sam poeta roi, Skrzy się i błyska, i leci?... On stoi. Ty sam te wiersze niesiesz w kraj marzenia, W tej mgle twych własnych myśli tęcza świta, W tych dumkach twoje latają westchnienia; Potem z tych wszystkich wierszy, dumań - kwita; Potem trzy wiersze Danta, pełne cienia, Ale rozumu, serce twoje chwyta, Waży, rozbiera. A prawdziwa lekcja, Która poezji uczy: jest dyssekcja. Szkoda, że z takiej dyssekcji wynika Jakaś szkodliwa materialność, sucha. "Eureka!" - nasz pan Grabowski wykrzyka, A Tygodnik go Petersburski słucha - "Oryginalny wieszcz do Tygodnika Napisał nowy wierszyk, pełny ducha, Który zapewnia mu wieniec osobny, Wiersz, do niczego przedtem niepodobny!" Widać, że po tym deszczu w Polsce krwawym Nowi poeci rodzą się jak grzyby. Szkoda, że każdy jest nadzwyczaj łzawym! I w oknie duszy ma zielone szyby!... Każdy ma język swój, co jest kulawym. Szkoda, że wszyscy są okuci w dyby, A kiedy straszną opisują burzę, To chmura piorun zostawia w cenzurze. Z czego korzystam ja i dwie już dramy Piorunem bardzo skończyłem wygodnie; Dlatego w raju mam zamknięte bramy I żadnej duszy myślą nie zapłodnię... Cóżkolwiek ma być - wszyscy umieramy! A czy nad grobem gwiazdy, czy pochodnie, Czy laur, czy chwasty, czy łza.? Dobre i to! - Wlazłem jak w błoto w tę myśl pospolitą. Był czas, żem lękał się pospolitości, Jako święconej duch się lęka wody; Lecz teraz często schodzę z wysokości Dla własnej sławy, pokoju, wygody; Krytykom jak psom rzucam kilka kości, Gryzą, lecz przyjdzie czas, że te Herody, Przez których teraz moje dzieci giną, Będę gdzieś w piekle gryzł jak Ugolino. Tymczasem wracam do powieści. - Ranek Błękitnie w polach podolskich zaświtał, W niebiosach oczy utopił kochanek I marzeniami swoją przyszłość czytał, I widział ją tak uwitą jak wianek Z dni szafirowych, złotych; już się witał Ze sławą przyszłą i z tysiącem głośnych Awantur, pragnąc nadzwyczaj - miłośnych. Już widział dziesięć przynajmniej Andromed Do skał przykutych srogimi żelazy, Z warkoczem, który wisi jak u komet - Miłe nadzwyczaj w młodości obrazy! Młodość albowiem świeża - jak Mahomet Panteistyczną jest i wszystkie głazy Zmienia w kobiety, w ogień topi kruszce, Huryski widzi zamiast ziarnek w gruszce. A tu odsyłam mego czytelnika Do Alkoranu, gdzie stoi przypisek, Że w raju każda się gruszka odmyka I cztery z siebie wydaje hurysek - Chciałabym tam na czas być za ogrodnika I z tych owoców co dnia mieć półmisek; Zwłaszcza że w każdej gruszce - do wyboru Masz cztery panny różnego koloru. Słowem, ideał nasz kochanek białych Tęczowym jest na wschodzie dogmatycznie. U nas liczono by do rzeczy śmiałych, Gdyby kto nawet tworząc poetycznie, W rymach malując jednę z tych przestałych Owoców, starą pannę, seraficznie Rozeskrzydloną w Bogu, bez rozwagi Rzekł: "Płeć zieloną miała jak szparagi". A jednak wielki poeta i prorok Powiedział to w Koranie i krytyka Milczy - krytyka owa, która co rok Tyle wad w moich utworach wytyka Jako ostrowidz lub jako nosoróg, Bo widzi ostro i rogiem przenika; Szczęśliwa - gdybym dbał i był gorący, I włożył imię jej w poemat drwiący. Imię krytyki? - nie, krytyków. - A! bah! Któż z nich ma imię? Z. K., S. K., E. K... Mówią, że Młodą Polskę pisze - baba, Ale ja widząc, jak kąsa i szczeka, Sądzę, że jezuita - a ma draba, Który tłumaczy na język człowieka Hymny, przestrogi, pacierze i lekcje W diabelskim napisane dyjalekcie; I stąd się mocno cieszę jak filolog, Widząc, że u nas to się da wyszczekać, Do czego Cerber w piekle czyni prolog Ze swego wycia. Ale nie czas zwlekać Pieśni, dlatego że jakiś teolog Krytyką mię chciał w kawałki posiekać, Jakby (w balladach porównania szukaj) On był przyjaciel wierny, a ja Tukaj. Ale ważniejsze rzeczy radzi muza. Oto już słyszę z daleka pukanie Z dział, z dubeltówek, z flinty, z arkebuza I czuję w sercu, że nadspodziewanie Prędko mój rycerz może dostać guza. Niechaj się wola Pana Boga stanie, Ja go prowadzę w ogień: jeśli zginie, Poemat się mój wcale nie rozwinie. Szkoda! czterdzieści cztery pieśni całych! - Czterdzieści bowiem cztery w planie stoi, Bowiem do rzeczy dążąc zawsze śmiałych, Zacząłem epos tak, jak śpiewak Troi: Większą - bo naród mój nie lubi białych Rymów i nagiej się poezji boi - Więc rzecz, co działa się tam gdzieś za Sasa, Muszę opiewać całą wierszem Tassa. Wierszem więc Tassa o czterdziestu czterech Pieśniach zacząłem epos i, niestety, Może nie skończę!... i w gwiaździstych sferach Nie będę mięszkał pomiędzy poety, Jeśli pan Zbigniew na ruskich giwerach, Jak piorun, co gór prześladuje grzbiety, Nie zaprobuje miecza i to zaraz... Zjadłszy przynajmniej trzy p1utony na raz. Trzeba albowiem, aby się pokazał Świetnie i zyskał czytelników względy. Właśnie w ten sam dzień Kreczetników kazał Bar atakować, gdy po wioskach wszędy Lud się krwią swoich dawnych panów mazał, A ekonomów bez żadnej kwerendy Wieszał - i przyszłą respublikę kształcił, Bo Żydów palił, a niewiasty gwałcił. Dwie drogi: jedna jest w naturze rzeczy I płodzi równość niebieską na ziemi, Druga, choć trochę Ma1tusa kaleczy Systema i to, co za ziomki swemi Pisze pan Cz...[...], z wolna Polskę leczy, Katolikami zaludnia rzymskiemi, A Żydom nic nie szkodzi, bo Żyd w mig się Odradza - patrz Tacyta o Feniksie. Atakowano więc Bar, gdy nad Barem Beniowski się zatrzymał na wyżyni. Na koniu stał jak posąg nad wiszarem I patrzał, i rozmyślał, co uczyni. Bar jak na dłoni widział, lecz oparem Wpół przesłonięty, blady, wojska w linii Jak małe nitki mrówek, a na murze Rozwijał się dym z harmat w białe róże. I w tej girlandzie niby z róż śmiertelnych Stało miasteczko w powietrznych błękitach, Wyrzucające błysk, do żądeł pszczelnych Podobny... Kule szumiały po żytach, Gwizdały, do jędz podobne piekielnych, Lub po moskiewskich trącając jelitach, Przebiegłszy całe plutony po szarfie, Na ludziach grały jękiem - jak na harfie. I wystaw sobie, mości czytelniku, Że na swój ganek wychodzisz spokojny I widzisz pszczoły w słonecznym promyku Lecące do łąk... dalej - grodek zbrojny O milę, na równinie działa w szyku, Ataki, słowem, krotochwilę wojny: Wszystko się zwija, wre, kole i sieka, A ty z krużganku patrzysz i z daleka... Tam jakiś starzec stanął na okopach, Wzniósł rękę, czapkę przekręcił na ucho - I działa jak psy legły mu przy stopach; On je pogładził i szczeknęły głucho. Kule gruchnęły po moskiewskich chłopach; Szczęsny, któremu to uszło na sucho, Że pan Puławski jurysta ma ferie, I zamiast pisać akt - stawia baterie. Tam widać laski brzozowe i klony Blade, z gałązek kulami owiane, Jednym girlandy czarne robią wrony, Z drugich unoszą się z wrzaskiem, wygnane. Dalekie miejskie słychać gwary, dzwony, Wszystko wkoło wre; tylko zadumane Na szarym polu dwie Maćkowe grusze Jak wróżki pod swój liść chowają dusze. Tak długim, czarnym, mrówczanym łańcuchem Zbliża się Moskal pieszy ku mieścinie, Tu kawaleria się wężowym ruchem Z jaru wywija, zbiera, szczęka, płynie, Kłania się, kiedy kula ponad uchem Gwiźnie - i znów się prostuje, gdy minie, Tu garść Kozaków jakby oczeretów Kępa, tu błyski szabel, tam - bagnetów. Na to pan Zbigniew patrzał sponad wzgórza. Wzdryga się pod nim koń i uchem strzyże. Beniowski spłonął na twarzy jak róża, Chciałby iść w ogień - ale mówiąc szcz�rze, Trochę go piękna ta dziwiła burza, Nad którą barskie się łyskały krzyże. I tak, co miałby wystąpić jak aktor, Stał jak tchórz albo gazety redaktor. Lecz już nareszcie zbierał się do lotu, Chciał biec, gdzie burza błyskała czerwona, Gdy oto nagle, prawie bez łoskotu, Jakby mu jaka nimfa na ramiona Złożyła ręce... Wrzasnął głośno: "Kto tu?" I mocniej w nim pierś zadrżała wzburzona. Spojrzał - na ramion mu siedziało brzegu Dwoje gołębi jaśniejszych od śniegu: "Czy jastrząb je tu jaki" - myślał - "goni? Czy się wydaję w stepach gołębnikiem?" Tak myśląc zdjął je i trzymając w dłoni Rzucił w powietrze. Lecz jak z baletnikiem Związana duszą Elsler lub Taglioni, Gdy udaruje ją car naszyjnikiem, Taniec w gołębia lot przemienia dziwnie: Tak owe białe gołębie, przeciwnie, Z lotu zrobiły taniec - i nad głową Pana Zbigniewa na skrzydłach trzymane, Jakby miłośne dając sobie słowo, Miłośnie dzióbki złączyły różane; I rozleciały się w błękit na nowo, Ważąc się długo, smętne, zadumane, Jakby straciły i szukały siebie, Podobne zmarłym duszom ludzkim w niebie. I obaczywszy się nagle, jak strzały Znów szły ku sobie lotem błyskawicy; I znów złączone jako płatek biały Śniegu, gołąbek przy swej gołębicy Kręcił się, skrzydłem ją trącał nieśmiały; Aż zmordowani obaj tanecznicy Najmilsze z siebie dali malowidło: Senną kochankę gołąb wziął na skrzydło, Przyniósł na ziemię, położył na trawie I wkoło chodząc budził garłowaniem. Na szyję wyszły mu kolory pawie: Miłość go takim darzy malowaniem! Miłość ubrała mu piersi jaskrawie W ogień tęczowy. Z takim się kochaniem Zapatrzył gołąb w swoją senną panią, Że tęcza blasków z niego - przeszła na nią. I obudziła się. I znów oboje Leciały prosto na Zbigniewa barki, On je pogłaskał i wnet wszystko dwoje, Tęczowe piersi zgasiwszy i karki, Z ramion mu poszły i w kręgi, i w słoje Tnące powietrze. Zrazu był nieszparki Lot: póki rycerz nie ruszył wędzidłem, Póki nie gonił - wabiły go skrzydłem. Lecz gdy bezmowne owe dwie istoty Przelały swoję myśl w serce człowieka, Coraz prędszymi udały się loty; I wnet zrozumiał rycerz, że go czeka Awantur nowych, dziwnych, łańcuch złoty, Zaczarowany zamek albo rzeka Pełna rusałek. - O! domysły trafne - Może w pokrzywy przemieniona Dafne, Może Minotaur i zaklęte skarby, Z których jak z dobrej wioski będzie przychód - Tak młodość wszystko stroi w lśniące farby, Nigdy się małych nie spodziewa lichot. O, gdyby nie to! to nigdy Ikar by Nie latał, nigdy by nie żył Don Kichot, Nigdy by w Trzecim Maju nie urosły Iluzje - na co dziś tak wrzeszczą posły. Beniowski, goniąc gołębie i mary, Obaczył, że na dąb samotny siadły - Był to ów sławny dąb, gaduła stary, Jak czarownica krzywy i wybladły. Ogniste zeschła kora miała szpary. Z konarów liście na poły opadły, Liść, co pozostał - zwiędły i zwalany, Szumiał po drzewie jak krwawe łachmany. Bez kształtu, spiekły, podarty, nieżywy, Zimę i lato wisiał na konarze; Kruk się go lękał, a jeleń pierżchliwy Nigdy nie zasnął w tym krzemiennym jarze, Bo z wiatrem ów liść łopotał straszliwy Jako szatańskie skrzydło, całe w żarze... Nocą spod owych skrwawionych warkoczy Próchno świeciło się w dębie - jak oczy. Na drzewo spadły dwa ptaszki Wenery. Beniowski w galop szedł za lotem ptaków, Albowiem ujrzał dwa ruskie giwery I sześć pod dębem kozackich kołpaków... Którzy tam pewnie jako marodery Szukali w drzewie skarbów lub Polaków... I nie znalazłszy w nim nic - dla igraszki Chcieli zapalić dąb i upiec ptaszki. Znieśli już bowiem wkoło suchych liści I oczeretów, jałowców i cierni; Już jeden krzesał ognia, który czyści W czyśćcu, a na tym świecie wszystko czerni, I byliby dąb pewnie ci ogniści Spalili - wiatr dął taki jak w hamerni - Szczęściem, bohater mój napadł na wrogi I jął ich rąbać tak, że poszli w nogi Oprócz Kozaków dwóch. - Z tych jeden stary, Zrąbany z konia, Bogu oddał duszę I poszedł, mówi Homer, między mary. Co się z nim stało? - nie chcę i nie muszę Mówić; bo ta rzecz należy do wiary Greckorosyjskiej; lecz co do mnie, tuszę I powiem, strofy nie chcąc robić wściekłą, Że w tej religii, gdzie car - jest i piekło. Pocieszająca myśl! - lecz nie dla cara, Który wolałby może z tego względu Większą bezpieczność. Jedna więc ofiara Polskiego miecza, młodego zapędu, Poszła ad umbra[s] i tam niech się stara Szczęśliwszą być niż tu - gdzie tyle błędu, Zawodów, głupstwa, nieszczęścia, przesytów, Bankructw, poezyj głupich, jezuitów, Heglów poznańskich, krakowskich purystów, Paryskich kronikarzy, historyków, Prezydentów gmin, franko-romansistów, Kozako-powieściarzy i krytyków, Którzy poklaski im zamiast poświstów Dają - od czego ja aż do równików Biegłem unosząc zadziwione słuchy: I byłbym został tam - gdyby nie muchy, Nie krokodyle, nie hipopotamy, Nie muł tworzący na Nilu oftalmie, Nie dżuma, nie tęsknota, nie te bramy, Na które patrząc, że zamknięte, żal mię Brał, że tak naszych żon nie zamykamy W jednym haremie jak w Armidy palmie - Ta strofa poszła krzywo, bo ze Wschodu Wygonił mię brak awantur i lodu; Za to w ojczyźnie Danta to oboje Znalazłem. Lecz to rzecz jest tajemnicza. O to bynajmniej nie dbam i nie stoję, Aby wiedziano, czy moja dziewicza Muza kochała się realnie. Roję, Snię, tworzę; harfy używam lub bicza - I to jest moja poetyczna droga; Lecz z mego życia poemat - dla Boga. On wie, On widział, nad jakimi chmury Stawałem bez łez i pieśni, z myślami Aniołów w przepaść lecących - te chóry On słyszał, gdyśmy byli z Bogiem sami. Nie zwiodły Go te królewskie purpury, W które ja się tu, jak przed sztyletami Cezar, obwijam, gdy mię w serce rażą, Ażeby umrzeć z niewidzianą twarzą. Bóg sam wie tylko, jak mi było trudno Do tego życia, co mi dał, przywyknąć; Iść co dnia drogą rozpaczy odludną; Co dnia uczucia rozrzucać, czuć, niknąć; Co dnia krainę mar rzuciwszy cudną Powracać między gady i nie syknąć; Co dnia myśl jedną rozpaczy zaczynać; Tą myślą modlić się - i nie przeklinać; On! i pustyni gwiazdy lazurowe, I zachodzące nad morzami słońce, I jedno serce ludzkie. - Lecz to nowe Głosy dla mojej lutni - te cierpiące: Milcz, serce! Albo się strzaskaj, echowe Narzędzie pieśni, bolu, wiecznie drżące I obłąkane, niezaspokojone! Uderzam ciebie w złości. - Milcz, szalone! - O czymże ja mówiłem?... Ha... w tym jarze Dwóch zarąbanych leżało Moskali, Którym pan Zbigniew patrzał w blade twarze; Wtem ujrzał, że się cierń zajęty pali, Że się już ogień wiesza na konarze Suchego dębu; a więc cięciem stali Odrąbał gałąź, ta zaś, odrąbana, Jak płomień zdjęty przez burzę z wulkana, Leciała hucząc głucho i czerwona Kołysała się nad trupami dwoma, Jak szatan, co chce duszę brać w ramiona, Albo orlica z płomieni, łakoma Ciała ludzkiego; więc - o! myśl szalona! - Beniowski, święcie wychowany doma, Przeżegnał pełną robaczliwych strupów Gałąź - i wiatr ją pochwycił znad trupów, Roziskrzył, stargał, skręcił i zwinąwszy W jeden kłąb, rzucił w ciemną jaru szyję. Tu nawet zimny rozsądek najzdrowszy Słysząc, jak gałąź ta jęczy i wyje, Zrobiłby utwór i poemat nowszy, W którym gadają puchacze i żmije - Co do mnie, prawda mię epiczna więzi, Więc nic nie tworząc z ognistej gałęzi, Prosto ją gaszę w jarze jak rzecz suchą, A sam do mego wracam wojownika, Który z dwóch ludzi rzecz uczynił głuchą, A z dębu nie chciał uczynić świecznika Owej dolinie strasznej, gdzie z ropuchą Wąż między głazy kredowymi syka I pachnie gorzki piołun. - Więc mój rycerz Stał - jakby z głazu go wyrąbał snycerz; I patrzał; owych zaś gołębi para, Która go tańcem cudownym przywiodła, Skoro dąb zagasł i ognista mara Przed znakiem krzyża uleciała podła, Owe gołębie, których ja z Antara Pieśni pożyczam i biorę za godła Miłości - nigdy za małżeński związek! - Skoro dąb zagasł, zleciały z gałązek I okrążywszy go potrójnym lotem, Skryły się w jego wnętrze wypróchniałe. Tak był szeroki, że mógł być namiotem I zmieścić (nie wiem, czy mógł wojsko całe), Lecz mógł pomieścić haftowany złotem Ów sztab, co dzieli naszych wodzów chwałę I dzieli się tak cudownie i sztucznie Jak ową siedmią ryb Chrystusa ucznie - Tak że zostanie i zbiorą z ostatka Siedem dla wojska koszów napełnionych Okruszynami sławy. Rzecz to rzadka Tak zły apetyt! w ludziach tak czerwonych! Ale że to jest cudowna zagadka O sławie onej i o rybach onych, Nie mówię więcej... Na gryzącym zębie Wolałbym niż tę sławę - te gołębie, Które dąb cały okrążywszy pilnie, Do spróchniałego wleciały ośrodka, Skrzydłami siekąc w powietrzu tak silnie, Jak piskorz kraje wodę albo płotka. Pomyślał wtenczas rycerz, że niemylnie Awantura go jakaś w dębie spotka, I nie czekając, skoczywszy z rumaka, Szedł ku dębowi temu z czasów Kraka. Dochodząc wejścia nasz młokosik rzeski Usłyszał w drzewie szmer i pocałunki... Ciemny był wewnątrz dąb, ciemnoniebieski, Bo próchno, niby brabanckie korunki, Rozbłękitniło chropowate deski Jak dla rusałki kościół lub Bogunki. Było tam światło takie jak w zawiei, Gdy księżyc świeci w mgle - światło nadziei! - Ktokolwiek deptał ziemię starożytną I popiołami nakryte pokoje, Gdzie laury rosną, pomarańcze kwitną; Ktokolwiek był tam z kochanką we dwoje; Ktokolwiek grotę odwiedzał błękitną Kaprei - i tam ujrzał bóstwo swoje Nagle, błękitnym powietrzem kościoła Zmienione w blade widmo i w anioła; Ktokolwiek zważał te podmorskie świty Oblewające ją od stóp do głowy, I widział, jak się z różanej kobi�ty Czynił duch jasny, lecz bezkolorowy, Błyszczący, żywy posąg Amfitryty, W błękitnym ogniu mórz zniknąć gotowy, Tak piękny! w skały ukryty i w morze, Żywy - lecz w niebios pośmiertnym kolorze; Ktokolwiek w grocie tej, na kruchej łodzi Zamknąwszy oczy, znowu je otwierał Myśląc, że księżyc nowy z fal wychodzi W kształcie kochanki; ktokolwiek nie sterał Imaginacji i ta jemu płodzi Kształty; ktokolwiek je w księżyc ubierał: Niech popracuje albo puści żagle Myślom - a ujrzy ,tu znienacka, nagle... Ujrzy, co pan Kazimierz. W owym drzewie Od lat szesnastu zaledwie dziewczątko W błękitne próchien rzucona zarzewie W grocie z promieni... Nazwałbym ją prządką Arachną. - Muza moja sama nie wie, Jaką od innych odznaczyć pieczątką Ów utwór nowy. - W błyskotnej sukience Stała, na piersiach swych trzymając ręce. Na skrzyżowanych rękach białe ptaszki Sięgały jej ust dziobki różanymi; W oczach błękitnych przestrach wziął na ważki I dwie perłowych łez zrobił równymi; Spadały obie. Szkła czeskie i blaszki Wydawały się gwiazdami złotymi I z włosów dziwne rzucały promienie; Bielutką miała twarz - z tęczy odzienie. Gdy wszedł do dębu rycerz, cała trwożna Spłonęła, twarz jej spłonęła i szyja: Wstyd pokazała w sobie nieostrożna I ten rumieniec, co w skażonych mija. - Widzę, że dalej już pisać nie można, Bo opisowość poetę zabija; I Pegaz się mój homeryczny zdębi. Stwórzcie więc myślą panią dwóch gołębi; I niechaj się wam roją rzeczy cudne O czarodziejskim rusałek kościele; Gdy wkoło jary dzikie i odludne, I ogryzione przez wilków piszczele, I trupy, czarną krwią zastygłą brudne, I innych czarnych okropności wiele - A w głębi dębu gwar innego świata, Szum liści, próchno się w gwiazdy rozlata; Beniowski z ładną panienką. - Dziewico! Która te wiersze czytasz, czytaj dal�j. Miłoście moje jako próchna świ�cą, Lecz nigdy się krew w marach nie zapali; Ledwo ustami płomienia zachwycą, Wnet je strach księdza albo los oddali, Rozerwie ręce, strwoży niewymownie, I dalszą miłość prowadzą - listownie. W listach dopiero (a wszystkie umieszczę W przypiskach)... mój bohater będzie czuły; Już to nie będą moje rytmy wieszcze, Ale esencja serc, prosto z szkatuły Wyjęta: serca nią wszystkie rozpieszczę, A może nawet młodość będą psuły - Nie emigracją, bo tej diabeł nie chce I żadną serca żądzą już nie łechce. Ambicja serce spod żeber wykradła, Sejm się nie kocha już ani też gminy; Zbiorowa ta osoba będzie jadła, Piła, wydawać dziennik, biuletyny, Gwiazdy się każdej spyta, co upadła, Jakie pryncypia ma, a księżyc z miny Arystokratą nazwie i dlatego, Że w smutnej twarzy swej ma coś - srebrnego. Pryncypia! o pryncypia! jak bym chętnie Powiedział prosto dziś, co o was myślę! Gdyby mi teraz w serca mego tętnie Nie brzmiała inna struna. - Więc przekryślę Te strofy. - Dusza mi zagrała smętnie, Śmiechu na ustach nie mam ni w umyśle. Wszystko prowadzi dziwnie boża ręka, Tak dziwnie! - że mi serce wre i pęka. Więc, polityczne moje falanstery, Bądźcie mi zdrowe! - I wy, co bez głowy Upadli z pańskiej jak z niebieskiej sfery, W arystokratów gracie, smętne sowy! Co w grze myślicie bić jako kozery Asa, choć będzie z sercem i laurowy: Was także żegnam, bez miecza rycerze, A choć mi serce pęka - śmiech mię bierze. Żeby też jedna pierś była zrobiona Nie podług miary krawca, lecz Fidiasza! Żeby też jedna pierś jak pierś Memnona! Żeby też jedna! - Ha... to mię przestrasza. Kościuszko przeczuł was krzycząc: "Skończona!" Z krzyża swojego krzyknął tak - a wasza Pierś to pojęła, z tą myślą umiera. Chociaż mi serce pęka - śmiech mię zbiera. Co będzie z wami - prosto wam nie powiem, Nie jestem jako wieszcz wszystko wiedzący. Krwią do was piłem, moim duchem, zdrowiem; A teraz ciskam serce, puchar lśniący; Słyszycie? Pękło. - Teraz mi węzgłowiem Jedno kobiece serce; jestem śpiący, Omdlały jestem, ogniem owionięty, Piekielne rzeczy rzucający, święty. Niech się komedia gra. - Może mi przyjdzie Grać inną: wtenczas was wszystkich przerażę. Ległem jak czarny Sfinks przy piramidzie Z grobów ojczystych; patrzą blade twarze: Może, wieszcz, zechcę jeszcze w jasnowidzie Rzec co ciemnego? Może wam pokażę Pełne piorunów usta, piersi, trzewa? Może zamilknę jak lew, co poziewa Patrząc na małość zielonego węża, I zasnę - zasnę - ha! - lecz przebudzenie? Niech los i serca szaleństwo zwycięża! Z mózgu mojego mieliście jedzenie, Lecz serce moje się jak łuk wypręża, Zrzuca was, głodne sępów pokolenie! Ugolin odbył piekło... Ognia fale! Wyrwijcie resztę sępom. - Precz, szakale! Kto inny teraz jest nade mną, nie wy, Na których patrzał ja, Akteon blady. Między ciemnymi położę się drzewy, Słowiki będą moimi sąsiady, Księżyc jako mój srebrny anioł lewy, Ona jak złoty mój duch dobrej rady Odgoni czarne cherubinów stada Mówiąc do nieszczęść tak - jak anioł gada. Przez litość tylko nade mną siostrzaną, Przez błękit tylko swojej własnej duszy, Przez gwiazdę swego losu obłąkaną, Przez moc, co serca wskrzesza albo kruszy, Przez to, że hymny we mnie zmartwychwstaną, Jeżeli ona mnie jak harfę ruszy: Będę zbawiony! dumny, bezpokutny. - Ale to wszystko sen - i może smutny! Na Boga! Muzo! Trochę śmiechu! Tyle, Ile potrzeba dla zabawy gminu. Gdy serce moje spod zasłon odchylę, Widzę, że nie jest jak słońce z bursztynu; A jednak miało kiedyś światła chwile, Dawnej miłości winne, temu winu, Które upaja na śmierć, potem wskrzesza. - O! chcę miłości uczyć! Gdzie jest rzesza? - Odbiegła. - Skarży się na moją ciemność. "Poeto, fiat lux!" - zacięcie krzyczą. I we mnie dziwną znaleźli wzajemność; Życzę, aby to było, czego życzą; Tygodnik jakąś wynalazł odjemność We mnie; lecz niech się dobrze wtajemniczą, A ujrzą, żem jest coś - jak grecki antyk, Lecz panteista trochę i romantyk. A teraz prosto i bez epizodów Śpiewam, jak prawy wieszcz, nie jak amator; Bo mój bohater ma jechać do lodów Sybirskich i do Chin, i pod Ekwator, Do innych nagich i dzikich narodów, Aż mu na grobie wyrżną: "Sta, viator!" Wtenczas ratunku już ze śmiercią nie ma; Zatrzyma się czytelnik i poema. Lecz nim nastąpi to - cudne mam rzeczy W tece! cudowna awantur girlanda! Rycerz mój rąbie, zabija, kaleczy Na kształt Hektora, Ajaksa, Orlanda; Przybywa zamkom w porę do odsieczy; Pisze kronikę wierszem jak Wiganda, O awanturach własnych - geografią, Po której ludzie do Kamczatki trafią. Na starość także napisał: Pomysły Do dziejów, które się dziać kiedyś mogą. Z czego korzystał dzisiaj jeden ścisły Krakowczyk, książkę wydawszy niedrogą. Książka ma polską duszę, a na zmysły Działa jak Niemiec; mnie zaś szarpie srogo, Bije po ręku jak rektorska linia - Jeśliś ciekawy, patrz rozdział: Opinia. O! autorowie z nudy! o Feniksy! Powstali z trupów, z prochów własnych, z łóżek! O! polityczne moje nowe Iksy!... Upadam wszystkim pokornie do nóżek; Lecz życzę, aby nas dzieliły Styksy; A teraz z waszych korzystam przestróżek I już nie ody piszę ani hymny, Ale poemat ten - nadzwyczaj zimny. Bohater w dębie zamknięty z młodziutką Panną, a jednak stoi o pięć kroków, Jeśli co mówi, mówi bardzo krótko. - Nie spuszczam żadnych na scenę obłoków... Bo ani z wód kokietką, z nezabudką, Rozmawia czyściej lilia, pani stoków, Gdy je wiatr zdrajca ku sobie pokłoni, Jako tych dwoje - których ja mam w dłoni I mógłbym... Mógłbym, lecz nie chcę... A może Nie mogę, nie mam dosyć serca, żaru. Próchno świecące księżycowo w korze Zda mi się pełne widm, pokus i gwaru... Pełne... Zatrzymaj mię, potężny Boże! Bo gotów jestem dla lepszego czaru Rzucić na serce mego czytelnika Trochę awantur własnych spod równika. Lecz nie... Sybirski będę... lodowaty, Dlatego wchodzę w styl nowych poetów. Słyszycie, jak się krzą odludne kwiaty? Słyszycie głuchy łomot oczeretów? Ktoś jedzie - spiesznie mu pewno za katy! Odtętnia głucho echo jarych grzbietów... Wiele być musi jadących rycerzy, Kiedy przed nimi takie echo bieży. Na pozłoconym kurzawy tumanie, Która do dębu ze słońcem się wkradła, Naprzód ksiądz jakiś wleciał niespodzianie, Za księdzem jakaś złota mara wpadła. Ksiądz był w habicie, a mara w żupanie, W szerokich bardzo szarawarach z radła, Na których złota leżała kurzawa - Słowem: ksiądz Marek to był i pan Sawa. Ku nim więc moja nimfa srebrnej cery Pobiegła skocznie i całując w ręce, Oddała księdzu Markowi papiery, Schowane bardzo tajemnie w sukience; Potem zaczęła śpiew o sobie szczery - Słów jej nie kładnę wszystkich, bo przekręcę Albobym musiał kłaść po kropkach kropki, Bowiem ta nimfa mówiła jak chłopki. Z płaczem mówiła: jak w dębową szafę Wlazła przed wrogów okrutnych pogonią, Jakie tam miało być z niej auto-da-fe, Jak nie pamiętał nikt i nie dbał o nią. - (O! hor[r]or! trzeci rym jest na żyrafę! Muzy żałośne łzy nade mną ronią, Bo muzy wiedzą, jakie do łez prawo Ma wieszcz piszący poemat o k t a w ą). Mówiła, jak dwa gołębie siostrzane Przyprowadziły ze stepów obrońcę... Mówiąc płakała - na usta różane Kapiąc padało kropelkami słońce... Pan Zbigniew patrzał zaś w stronę, na ścianę, Ksiądz w ziemię, Sawa łamał ostróg końce. Widząc, że sądzić są gotowi krzywo, Rycerz do księdza rzekł dumnie i żywo: "Jestem Beniowski, jechałem do Baru, Abym ojczyźnie mojej służył szablą I całą duszą. Z bliskiego mię jaru Te dwa gołębie sztuką prawie diablą Przywiodły tutaj. Znajdziesz śród czaharu Dwa trupy, które Pluton swoją grablą Weźmie i w ogień piekielny zagrabi. Więcej mu takich dam, na honor hrabi! "Z Węgier albowiem moje rodowody Prowadzę i mam hrabiowskie tytuły, Ale że jestem bez grosza i młody, Niewiele sobie ważę te bibuły I pergaminy; lecz chcę iść w zawody Z przodkami, jako człek na sławę czuły I mocno hańbę ojczyzny czujący, Niedoświadczony jeszcze - lecz gorący". - Gdy tak przemówił, ksiądz Marek otworzył Ramiona i jął ściskać postać giętką: "Ja znałem twego ojca; gdyby dożył, Pewnie by twoją chęć pochwalił prędką. Bogdajbyś późno się w grobie położył Jasnym jak człowiek wielki - ani wędką Sprośnych rozkoszy tu był ułowiony. Zlituj się, Matko niebieskiej korony! "Oto dziecko te oddaję w opiekę Tobie, Dziewico czysta, Matko Boża! Broń rzuconego w tę nieszczęścia rzekę, Która z nas płynie do wieczności morza. Pozwól! że z niego tę cielesność zwlekę, Która tu krwawi ducha jak obroża, A zaś mu w duszę ognistą przeleję Rozpacz, co wszystko łamie, i nadzieję. "Biada, kto daje ojczyźnie pół duszy, A drugie tu pół dla szczęścia zachowa; Oboje w nim Bóg swym piorunem skruszy I padnie kiedyś w popiół taka głowa! Żadną łzą taki Boga nie poruszy, W modlitwie nigdy już nie znajdzie słowa, Które by kiedyś jego Bóg rozumiał, I będzie jak ten dąb umarły szumiał. "Będzie miał w sercu władzę odpychania Ludzi - a węże się doń zbiegać będą. Utyje kiedyś na chlebie wygnania I nieszczęśliwe dzieci go obsiędą Krzycząc: ale nie posiędą Grobu ni sławy. - I to jest przekleństwo, Które ja rzucam na nich! - ich rodzeństwo! "I niechaj będzie jakoby stoletnie... Lecz nie... O Boże! nie słuchaj, Jehowa". Tu zamilkł; oczy mu błyszczały świetnie I pięknym srebrem uwieńczona głowa Pośród głów młodych błyszczała szlachetnie Jak księżyc, kiedy się nad rankiem chowa Za morze albo za egejskie skały, Nadzwyczaj wtenczas smutny, wielki, biały... I mój rym także, po tej parafrazie Kazania, także za skały zachodzi. Porozciągawszy tęcze na obrazie, Pokołysawszy na kształt dobrej łodzi, Idzie spać. - Wyraz został przy wyrazie, Nie wiem, czego chce i czego dowodzi. Jako fajerwerk z gwiazd kilku tysięcy, Chciałem, aby się spalił - i nic więc�j. POPRZEDNIA PIEŚŃ SPIS PIEŚNI NASTĘPNA PIEŚŃ

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
0003 1
I KZP 0003
obraz 0003
r05 0003
!0003 HTML lock
0003 (2)

więcej podobnych podstron