W przypadku pytań
lub wątpliwości skontaktuj
Prace montażowe
się z najbliższym specjalistą
BHP lub wejdz
na:
11.
www.skanska.pl/bhp,
one.skanska/bhp
Standard pracy
Standard ten:
Standard ten zawiera minimum wymagań, jakie należy spełnić dla zapewnienia
bezpieczeństwa przy pracach montażowych.
" zawiera wymagania
wynikajÄ…ce z prawa
i norm polskich
Prace montażowe dotyczą realizacji konstrukcji stalowych oraz wielkowymiarowych
oraz wewnętrznych
elementów prefabrykowanych. Wiążą się one z poważnymi zagrożeniami dla osób
uregulowań Skanska S.A.
bezpośrednio w nie zaangażowanych oraz dla ich najbliższego otoczenia. Ze względu
" jest obligatoryjny dla
na gabaryty i ciężar montowanych elementów konieczne jest stosowanie specjalnych
wszystkich jednostek
Skanska S.A.
maszyn i innych urządzeń technicznych. Niewłaściwe przygotowanie procesu montażu
skutkuje poważnymi, często śmiertelnymi wypadkami na budowach. Rozległość stref
" pomaga zapewnić
bezpieczne i skuteczne niebezpiecznych przy pracach montażowych generuje niebezpieczeństwo dla grup
praktyki podczas prac.
pracowników, a nie tylko dla pojedynczych osób.
1. Prace montażowe są zaliczane do robót i oznakowanych miejscach, aby nie dopuścić
szczególnie niebezpiecznych i powinny być do uszkodzeń mechanicznych.
objęte szczególnym nadzorem. 9. Stan techniczny maszyn, urządzeń
2. Hełm ochronny, kamizelka ostrzegawcza i wyposażenia dodatkowego (zawiesi,
oraz bezpieczne obuwie są podstawowym, trawersów, haków, lin, łańcuchów) podlega
obowiązkowym wyposażeniem każdej systematycznej, codziennej ocenie oraz
osoby przebywajÄ…cej na placu budowy. okresowej kontroli.
3. Prace montażowe mogą być prowadzone 10. Dopuszcza się stosowanie maszyn
wyłącznie w oparciu o projekt montażu. i urządzeń technicznych posiadających
4. Sposoby podnoszenia, przenoszenia, wymagane certyfikaty oraz dokumenty
zabudowywania lub składowania potwierdzające wymagany stan techniczny.
wielkogabarytowych elementów 11. Wokół miejsc prowadzenia prac
stalowych czy prefabrykowanych oraz montażowych należy wyznaczać, znakować
realizację innych zadań koniecznych oraz wygradzać strefy niebezpieczne.
do przeprowadzenia w procesie prac 12. Wszystkie prace montażowe podlegają
montażowych należy szczegółowo opisać planowaniu BHP.
w Instrukcji Bezpiecznego Wykonywania 13. Każda budowa, na której prowadzone
Robót (IBWR). są prace montażowe z użyciem
5. Przy opracowywaniu IBWR należy korzystać żurawi, dz
wigów budowlanych lub
z Planu z Planu Bezpieczeństwa, Ochrony innych wysokich urządzeń, powinna
Zdrowia i Środowiska (Plan BOZiŚ), Oceny prowadzić systematyczne zapisy
Ryzyka dla Zadania oraz projektu montażu prognoz atmosferycznych uzyskiwanych
i instrukcji jego organizacji. w odpowiedniej instytucji, warunkujÄ…cych
6. Z IBWR powinni być zapoznani wszyscy możliwość realizacji tych prac.
pracownicy zaangażowani w proces 14. Osoby obsługujące maszyny, urządzenia lub
realizacji montażu. specjalistyczne narzędzia powinny posiadać
7. Do transportu wielkowymiarowych wymagane kwalifikacje, doświadczenie,
elementów prefabrykowanych można uprawnienia i przeszkolenie BHP. Powinny
używać wyłącznie atestowanych, właściwie być także przebadane w zakresie
dobranych i sprawnych technicznie zawiesi odpowiednim do zajmowanego stanowiska.
oraz sprzętu pomocniczego (np. liny, 15. Czynności zaczepiania i wyczepienia ładunku
łańcuchy, haki, trawersy). oraz kierowania jego przemieszczaniem
8. Sprzęt pomocniczy, w tym głównie mogą wykonywać osoby przeszkolone
zawiesia, liny, łańcuchy czy trawersy, w tym zakresie, odpowiednio oznakowane
należy składować w wyznaczonych oraz posiadające wiedzę w zakresie
Wersja 1.1
komunikowania się z operatorami żurawi lub 19. Pracowników wykonujących prace na
dz
wigów  tzw. ciężarowi lub hakowi. wysokości w ramach robót montażowych
16. Hakowy/ciężarowy odpowiada za podanie należy zabezpieczać przed upadkiem,
sygnału do podnoszenia lub opuszczania stosując bariery ochronne, siatki
przemieszczanego elementu, przy czym bezpieczeństwa lub ochrony indywidualne.
może to nastąpić, gdy nikogo nie ma 20. Przemieszczanie ciężarów może odbywać
w strefie niebezpiecznej. się z użyciem linek kierunkowych.
17. Wszystkich pracowników budowy, na 21. Należy zadbać o odpowiednie oświetlenie
której korzysta się z żurawi lub dz
wigów ogólne terenu montażu tak, by było
budowlanych, należy przeszkolić w zakresie ono równomierne, bez ostrych cieni lub
obowiązkowych sygnałów podczas olśnienia dla oczu.
transportu, w tym głównie z sygnału  Stop . 22. Kierownictwo budowy powinno ustanowić
18. Zakładanie stężeń montażowych, przejrzysty i zrozumiały system nadzoru BHP
odczepianie elementów prefabrykowanych nad pracami montażowymi.
z zawiesi oraz betonowanie styków 23. W Skanska S.A. obowiązują standardy
można prowadzić wyłącznie z pomostów szczegółowe dotyczące prac montażowych.
montażowych lub drabin rozstawnych.
W przypadku pytań
lub wątpliwości skontaktuj
Montaż konstrukcji
się z najbliższym specjalistą
BHP lub wejdz
na:
11.1
www.skanska.pl/bhp,
stalowych
one.skanska/bhp
Standard pracy
Standard ten:
Montaż konstrukcji stalowych to jeden z końcowych etapów procesu budowlanego mają-
cego na celu realizację stanu surowego obiektu. Zaletą robót montażowych jest wykony-
" zawiera wymagania
wynikajÄ…ce z prawa
wanie najbardziej pracochłonnych czynności przez wysoko wydajne maszyny budowlane.
i norm polskich
Praca ludzi sprowadza się do czynności przygotowawczych, pomocniczych i uzupełniają-
oraz wewnętrznych
cych. Mimo to prace montażowe wiążą się z dużymi zagrożeniami dla osób bezpośrednio
uregulowań Skanska S.A.
w nie zaangażowanych oraz przebywających w ich pobliżu.
" jest obligatoryjny dla
wszystkich jednostek
Skanska S.A.
" pomaga zapewnić
bezpieczne i skuteczne
praktyki podczas prac.
A. Działania przed rozpoczęciem montażu nie z zatwierdzoną przez Kierownika Budo-
wy IBWR wraz z OcenÄ… Ryzyka dla Zadania.
1. Wszystkie prace związane z montażem 6. W zależności od technologii montażu, ro-
konstrukcji stalowych należy prowadzić na dzajów elementów i organizacji pracy na
podstawie projektu i instrukcji prowadze- budowie brygadę montażową tworzą:
nia montażu oraz Planu Bezpieczeństwa, " operator maszyny montażowej, posia-
Ochrony Zdrowia i Środowiska (BOZiŚ). dający uprawnienia do obsługi maszyny
2. Podstawowym dokumentem w zakresie BHP, danej klasy
niezbędnym do rozpoczęcia i prowadzenia " sygnalista odpowiednio przeszkolony
prac montażowych, jest Instrukcja Bezpiecz- i specjalnie do tego celu wyznaczony,
nego Wykonywania Robót (IBWR) wraz wyróżniający się spośród pozostałych pra-
z Oceną Ryzyka dla konkretnego Zadania, cowników kolorem hełmu lub/i kamizelki,
przygotowana na bazie dokumentów wy- do którego wskazań i sygnałów zobowią-
mienionych w pkt. 1 niniejszego standardu. zany jest stosować się operator maszyny
3. W celu przeprowadzenia Oceny Ryzyka dla " zespół hakowych odpowiedzialnych za
Zadania związanego z montażem koniecz- podwieszanie i nakierowywanie elemen-
ne jest ustalenie ryzyk, jakie mogą wystąpić tów
w procesie montażu: od momentu dostar- " przynajmniej dwuosobowy zespół
czenia elementów na plac budowy, poprzez montażowy, który ustawia, rektyfikuje
ich przygotowanie i wreszcie zamonto- i zgodnie z projektem stęża montowany
wanie w zaprojektowanym położeniu, element w miejscu docelowym
z uwzględnieniem stabilizacji i podparcia " przynajmniej dwuosobowy zespół łą-
montażowego do czasu uzyskania żądanych czeniowy, składający się ze: spawacza,
parametrów wytrzymałościowych i stężenia nitera, montera.
całej konstrukcji. 7. W przypadku dostawy gotowych konstruk-
4. Prace związane z montażem konstrukcji sta- cji stalowych należy rozważyć i dobrze
lowych muszą być prowadzone pod nadzo- zaplanować drogę transportu elementów
rem doświadczonych i wykwalifikowanych z wytwórni na plac budowy. Ponadto, jeśli
osób. Powinny one posiadać odpowiednie mamy do czynienia z ładunkiem szczególnie
przygotowanie techniczne, uprawnienia do ciężkim lub o bardzo dużych wymiarach
kierowania robotami budowlanymi oraz należy wystąpić do władz administracyjnych
szkolenia BHP przeznaczone dla osób kieru- o zezwolenie na transport ponadnorma-
jących pracownikami. tywny, w którym zostanie wyznaczona trasa
5. Wszyscy pracownicy zatrudnieni przy mon- przejazdu.
tażu konstrukcji stalowych muszą posiadać 8. W przypadku dostawy konstrukcji stalowych
wymagane kwalifikacje zdrowotne  w tym w elementach należy liczyć się z konieczno-
pozwolenie na pracę na wysokości. Powinni ścią połączenia elementów w zespoły lub
Wersja 1.0 być także przeszkoleni w zakresie BHP zgod- bloki montażowe, co wiąże się z odpowied-
Standard 11.1 1
nim zaplanowaniem procesów łączenio- 21. Strefy niebezpieczne należy wyznaczać
wych jak: spawanie, skręcanie, zgrzewanie, i wygradzać poprzez rozstawienie w wi-
nitowanie. docznych miejscach stałych barier i tablic
9. Jeżeli projekt montażowy nie przewiduje ostrzegawczych.
inaczej, zaleca się łączenie elementów 22. Jeśli teren, na którym prowadzone są prace
konstrukcji w jak największe zespoły i bloki montażowe nie może być wygrodzony,
montażowe na placu składowym (poziom 0) należy zapewnić nad nim stały nadzór.
tak, aby wyeliminować ryzyko upadku z wy- 23. Jeżeli cały obiekt jest wykonywany metodą
sokości ludzi i przedmiotów. montażu, należy odnotowywać rozpoczę-
10. W miejscu wykonywania przez spawaczy cie, przebieg i zakończenie prac montażo-
połączeń elementów konstrukcji (wyma- wych w dzienniku budowy lub dzienniku
gane odpowiednie uprawnienia) powinien montażu.
znajdować się podręczny sprzęt gaśniczy:
koc gaśniczy i odpowiednia do rodzaju prac B. Działania podczas montażu
spawalniczych gaśnica.
11. Urządzenia, narzędzia oraz sprzęt pomoc- 1. Przed podniesieniem elementu konstrukcji
niczy stosowany do montażu powinien stalowej należy przewidzieć bezpieczny
być sprawny technicznie oraz posiadać sposób jego:
wymagane certyfikaty. Ponadto, osoby go " zaczepienia
obsługujące muszą posiadać odpowiednie " podniesienia  po zapewnieniu
uprawnienia i badania lekarskie. bezpiecznych dojść i pomostów
12. Stan techniczny montażowego sprzętu po- montażowych, jeżeli wykonanie
mocniczego, w szczególności: lin, zbloczy, ha- czynności nie jest możliwe bezpośrednio
ków, zawiesi, pomostów roboczych, stempli z poziomu terenu lub stropu
i stężeń montażowych, powinien być spraw- " przemieszczenia i naprowadzenia na
dzany przez obsługujące go osoby codziennie miejsce wbudowania
przed rozpoczęciem pracy. " stabilizacji.
13. Pracowników zatrudnionych w warunkach 2. Należy zadbać o bezpieczny sposób uwol-
zagrożeń wynikających z Oceny Ryzyka dla nienia elementu konstrukcji stalowej z ha-
Zadania, należy wyposażyć w dobrze dopa- ków zawiesia.
Rys. 1 Naprowadzanie
sowaną i niekrępującą ruchów odzież, obu- 3. Haki i zawiesia powinny spełniać wymaga-
konstrukcji linami
wie i sprzęt ochronny, z którego zasadami nia przepisów dotyczących systemu oceny
kierunkowymi
stosowania powinni być zapoznani. zgodności i mieć wyraz
nie zaznaczonÄ… no-
14. Wszystkie prace montażowe na wysokości śność maksymalną.
należy prowadzić w oparciu o IBWR oraz 4. Haki zawiesi należy zakładać na uchwyt
z wykorzystaniem zalecanego, sprawnego w taki sposób, aby nogi haków były skiero-
technicznie sprzętu i wyposażenia, w tym wane na zewnątrz, a nie do środka.
głównie: rusztowań, pomostów roboczych, 5. Dopuszczalne obciążenie robocze zawiesi
podnośników lub drabin (Rys. 1). dwu  i wielocięgnowych powinno być uza-
15. Wymagania dotyczące rusztowań, po- leżnione od kąta wierzchołkowego pomiędzy
mostów roboczych, podnoÅ›ników i dra- ciÄ™gnami: 45°  90%, 90°  70%, 120°  50%.
bin zawierają standardy szczegółowe: 6. Jeżeli podczas przemieszczania ładunków
 2.2 Rusztowania ,  2.3 Pomosty robocze , istnieje możliwość wysunięcia się zawie-
 2.4 Drabiny ,  2.5 Podnośniki . sia z gardzieli haka, należy stosować haki
16. Elementy konstrukcji stalowej można prze- z urządzeniem zamykającym.
mieszczać za pomocą sprawnych, dopusz- 7. Wymagania dotyczące haków, zawiesi,
czonych do eksploatacji urządzeń, w tym trawersów zawiera standard szczegółowy
głównie: żurawi budowlanych i przejezd-  11.4 Montażowy sprzęt pomocniczy: haki,
nych, dz
wigów oraz suwnic. zawiesia, trawersy, stężenia montażowe .
Rys. 2 Składowanie
17. Wymagania dotyczące urządzeń wymienio- 8. Przed podniesieniem elementu konstrukcji
konstrukcji stalowych
nych w pkt. 16 zawiera standard szczegóło- stalowej konieczne jest jego próbne unie-
wy:  11.3 Żurawie, żurawiki, dz
wigi, windy, sienie na wysokość 0,5 m w celu sprawdze-
suwnice . nia prawidłowości pracy żurawia, zawiesi i
18. Wszystkie prace montażowe, należące do zaczepów (Rys. 3).
grupy robót szczególnie niebezpiecznych 9. W czasie podnoszenia konstrukcji stalowych
należy prowadzić: należy:
" w minimum dwuosobowej obsadzie " stosować zawiesia dostosowane do
" z wykorzystaniem środków techniczno- rodzaju elementu
organizacyjnych zapewniających " podnosić na zawiesiu elementy o masie
bezpieczeństwo na stanowiskach pracy nieprzekraczającej dopuszczalny,
" z odpowiedniÄ… asekuracjÄ… nominalny udz
wig
" po uprzednim zaplanowaniu " dokonać zewnętrznych oględzin
ewentualnej skutecznej ewakuacji. elementu
19. Składowisko konstrukcji stalowych powinno " stosować liny kierunkowe (Rys. 3)
być zlokalizowane w zasięgu maszyn mon- " skontrolować prawidłowość zawieszenia
tażowych, z dala od linii elektroenergetycz- elementu na haku po jego podniesieniu
nych i ciągów komunikacyjnych (Rys. 2). na wysokość 0,5 m.
Rys. 3 Strefa niebezpieczna
przy montażu konstrukcji
20. Teren przeznaczony pod składowisko należy 10. Podnoszenie elementu konstrukcji stalowej
stalowych
wyrównać i utwardzić oraz zadbać o szybki może odbywać się jedynie przy pionowym
odpływ wód opadowych. położeniu lin  maksymalny kąt rozwarcia
zawiesi wynosi 120°.
2
11. Podczas pobierania konstrukcji stalowych częciem pracy sprawdzić prawidłowość jego
bezpośrednio z pojazdów transportowych funkcjonowania, wykonując wszystkie ruchy
w celu składowania lub bezpośredniego robocze bez obciążenia. Fakt ten musi być
montażu należy zapewnić: odnotowany w książce dyżurów żurawia.
" stateczność ładunku
" bezpieczne poruszanie siÄ™ ludzi Zabrania siÄ™:
na pojez
dzie w czasie zaczepiania 1. Prowadzenia prac zespołu montażowego
elementów konstrukcji ponad miejscami robót innych brygad lub
" dogodne i prawidłowe zaczepianie zespołów pracujących na obiekcie.
elementów konstrukcji na zawiesiach 2. Przebywania osób na górnych płaszczyznach
" dogodnie wchodzenie i schodzenie ścian, belek, słupów, ram lub kratownic oraz
z pomostów pojazdów, z eliminacją na dwóch niższych kondygnacjach, znajdują-
wdrapywania się i skoków cych się bezpośrednio pod kondygnacją, na
" wyeliminowanie możliwości zaczepienia której prowadzone są roboty montażowe.
się elementu konstrukcji w czasie jego 3. Składowania i przeładowywania elemen-
przemieszczania. tów oraz ich montażu bezpośrednio pod
12. Sygnał do podnoszenia elementu może po- napowietrznymi liniami elektroenergetycz-
dać jedynie sygnalista po upewnieniu się, że nymi (Rys. 4).
nikt nie przebywa w strefie niebezpiecznej. 4. Wykonywania robót montażowych w ob-
13. W czasie montażu słupów, belek i wiązarów rębie czynnych napowietrznych linii elek-
należy stosować podkładki pod liny zawiesi. troenergetycznych, w odległości mniejszej
Zapobiegają one przetarciu i załamaniu lin. niż określają to przepisy szczegółowe.
14. Montażyści nie mogą zbliżać się do elemen- 5. Prowadzenia montażu elementów wiel-
tu konstrukcji, dopóki nie zawiśnie on nad kowymiarowych przy prędkości wiatru
miejscem wbudowania na wysokości nie powyżej 10 m/s.
większej niż 0,5 m. 6. Prowadzenia montażu elementów wielkowy-
15. Materiały i sprzęt pomocniczy powinny miarowych przy złej widoczności: o zmroku,
być składowane w takich miejscach stropu we mgle czy w porze nocnej, bez zapewnie-
montowanego obiektu, w których nie będą nia wymaganego oświetlenia określonego
utrudniać pracownikom poruszania się. w standardzie szczegółowym  9.5 Oświetle-
Powinny być także zabezpieczone przed nie placu budowy i stanowisk pracy .
możliwością upadku z wysokości. 7. Podnoszenia i przemieszczania na elemen-
16. Do rektyfikacji i zabezpieczenia montażo- tach konstrukcyjnych osób, przedmiotów,
wego różnych typów prefabrykatów należy materiałów lub wyrobów.
stosować wyłącznie stężenia montażowe. 8. Przebywania osób pod wysięgnikiem
17. Wymagania dotyczące stężeń montażo- w czasie podnoszenia i przemieszczania
wych zawiera standard szczegółowy konstrukcji zawieszonej na haku.
 11.4 Montażowy sprzęt pomocniczy: haki, 9. Podnoszenia ciężarów nieswobodnych,
zawiesia, trawersy, stężenia montażowe . np. przymarzniętych do podkładów lub
18. W czasie zakładania stężeń montażowych, ziemi, zasypanych ziemią albo śniegiem,
wykonywania robót spawalniczych, od- względnie zakleszczonych.
czepiania elementów z zawiesi i łączenia 10. Przenoszenia elementów konstrukcji sta-
styków należy stosować wyłącznie pomosty lowych bezpośrednio nad ludz
mi lub nad
montażowe lub drabiny rozstawne. kabiną kierowcy.
19. Elementy konstrukcji stalowych można 11. Opierania drabinek montażowych lub in-
zwolnić z podwieszenia dopiero po gwa- nych przedmiotów o ustawione, ale nieza-
rantującym stateczność ich zamocowaniu montowane na stałe konstrukcje.
lub po wykonaniu stabilizacji montażowej 12. Chodzenia bez zabezpieczenia po ustawio-
uwzględniającej stateczność elementu i ca- nych elementach ściennych, nadprożach,
Å‚ej montowanej konstrukcji. gzymsach, itp.
20. W czasie montażu konstrukcji stalowych re- 13. Montowania kolejnych elementów kon-
alizowanych na wysokości należy stosować strukcyjnych, zanim dz
wigajÄ…ce je, wbudo-
następujące zasady: wane konstrukcje nie zostaną zamocowa-
" w pierwszej kolejności zabezpieczamy ne zgodnie z projektem montażu.
pracowników ochronami zbiorowymi 14. Dopuszczania do prac montażowych na wyso-
(bariery, siatki), a jeżeli nie ma kości ludzi z jakimikolwiek obrażeniami ciała.
takiej możliwości, wyposażamy ich 15. Przebywania osób w kabinie pojazdu do-
w indywidualny sprzęt chroniący przed starczającego konstrukcje stalowe, w trak-
upadkiem z wysokości cie ich wyładunku.
" jednocześnie zabezpieczamy narzędzia 16. Pozostawiania zawieszonego elementu
ochronami zbiorowymi (bortnice przy konstrukcyjnego w czasie przerwy lub po
barierkach i siatki ochronne) lub poprzez zakończeniu prac
stosowanie przez pracowników toreb 17. A
ączenia odcinków zawiesi i lin za pomocą
i pasów monterskich. wiązań, splotów itp. oraz wykonywania
21. MontujÄ…c elementy konstrukcji stalowych jakichkolwiek innych napraw.
w godzinach wieczornych lub nocnych, 18. Przebywania pracowników w pobliżu lub
należy stosować równomierne oświetle- pod nowo zamontowanym elementem,
Rys. 4 Strefa niebezpieczna
nie zapewniające pełną widoczność  bez w przypadku przerwania robót z powodu
napowietrznych linii
ostrych cieni i olśnień. nadmiernej prędkości wiatru.
energetycznych
22. Operator żurawia wykorzystywanego do
Wersja 1.0
prac montażowych powinien przed rozpo-
Standard 11.1 3
W przypadku pytań
lub wątpliwości skontaktuj
Montaż konstrukcji
się z najbliższym specjalistą
BHP lub wejdz
na:
11.2
www.skanska.pl/bhp,
prefabrykowanych
one.skanska/bhp
Standard pracy
Standard ten:
Montaż konstrukcji prefabrykowanych to jeden z końcowych etapów procesu budowla-
nego mającego na celu realizację stanu surowego obiektu. Zaletą robót montażowych
" zawiera wymagania
wynikajÄ…ce z prawa
jest wykonywanie najbardziej pracochłonnych czynności przez dużymi wydajne maszyny
i norm polskich
budowlane. Praca ludzi sprowadza się do czynności przygotowawczych, pomocniczych
oraz wewnętrznych
i uzupełniających. Mimo to prace montażowe wiążą się z dużymi zagrożeniami dla osób
uregulowań Skanska S.A.
bezpośrednio w nie zaangażowanych oraz przebywających w ich pobliżu.
" jest obligatoryjny dla
wszystkich jednostek
Skanska S.A.
" pomaga zapewnić
bezpieczne i skuteczne
praktyki podczas prac.
A. Działania przed rozpoczęciem montażu z zatwierdzoną przez Kierownika Budowy
IBWR wraz z OcenÄ… Ryzyka dla Zadania.
1. Wszystkie prace związane z montażem kon- 6. W zależności od technologii montażu, ro-
strukcji prefabrykowanych należy prowadzić dzajów elementów i organizacji pracy na
na podstawie projektu i instrukcji prowadze- budowie brygadę montażową tworzą:
nia montażu oraz Planu Bezpieczeństwa, " operator maszyny montażowej, posia-
Ochrony Zdrowia i Środowiska (BOZiŚ). dający uprawnienia do obsługi maszyny
2. Podstawowym dokumentem w zakresie BHP, danej klasy
niezbędnym do rozpoczęcia i prowadzenia " sygnalista odpowiednio przeszkolony
prac montażowych, jest Instrukcja Bezpiecz- i specjalnie do tego celu wyznaczony,
nego Wykonywania Robót (IBWR) wraz wyróżniający się spośród pozostałych pra-
z Oceną Ryzyka dla konkretnego Zadania, cowników kolorem hełmu lub/i kamizelki,
przygotowana na bazie dokumentów wy- do którego wskazań i sygnałów zobowią-
mienionych w pkt. 1 niniejszego standardu. zany jest stosować się operator maszyny
3. W celu przeprowadzenia Oceny Ryzyka dla " zespół hakowych odpowiedzialnych za
Zadania związanego z montażem koniecz- podwieszanie i nakierowywanie elemen-
ne jest ustalenie ryzyk, jakie mogą wystąpić tów
w procesie montażu: od momentu dostar- " przynajmniej dwuosobowy zespół
czenia elementów na plac budowy, po- montażowy, który ustawia, rektyfikuje
przez ich przygotowanie i wreszcie zamon- i zgodnie z projektem stęża montowany
towanie w zaprojektowanym położeniu, element w miejscu docelowym
z uwzględnieniem stabilizacji i podparcia " przynajmniej dwuosobowy zespół łą-
montażowego do czasu uzyskania żądanych czeniowy, składający się ze spawacza,
parametrów wytrzymałościowych i stężenia betoniarza, montera.
całej konstrukcji. 7. W przypadku dostawy prefabrykowanych,
4. Prace związane z montażem konstrukcji wielkogabarytowych elementów konstrukcji
prefabrykowanych muszą być prowadzone należy rozważyć i dobrze zaplanować drogę
pod nadzorem doświadczonych i wykwa- ich transportu z wytwórni na plac budowy.
lifikowanych osób. Powinny one posiadać Ponadto, jeśli mamy do czynienia z ładun-
odpowiednie przygotowanie techniczne, kiem szczególnie ciężkim lub o bardzo du-
uprawnienia do kierowania robotami bu- żych wymiarach należy wystąpić do władz
dowlanymi oraz szkolenia BHP przeznaczo- administracyjnych o zezwolenie na trans-
ne dla osób kierujących pracownikami. port ponadnormatywny, w którym zostanie
5. Wszyscy pracownicy zatrudnieni przy montażu wyznaczona trasa przejazdu.
konstrukcji prefabrykowanych muszą posiadać 8. W przypadku prowadzenia prac montażo-
wymagane kwalifikacje zdrowotne  w tym wych wymagających zajęcia lub zabloko-
pozwolenie na pracę na wysokości. Powinni wania pasa drogi, należy stosować się do
Wersja 1.0 być także przeszkoleni w zakresie BHP zgodnie standardów szczegółowych:  5.4 Zasady
Standard 11.2 1
oznakowywania robót pod ruchem 22. Jeżeli cały obiekt jest wykonywany metodą
i  5.5 Kierowanie ruchem . montażu, należy odnotowywać rozpoczę-
9. W miejscu wykonywania przez spawaczy cie, przebieg i zakończenie prac montażo-
połączeń elementów konstrukcji (wyma- wych w dzienniku budowy lub dzienniku
gane odpowiednie uprawnienia) powinien montażu.
znajdować się podręczny sprzęt gaśniczy:
koc gaśniczy i odpowiednia do rodzaju prac
spawalniczych gaśnica. B. Działania podczas prowadzenia montażu
10. Urządzenia, narzędzia oraz sprzęt pomoc-
niczy stosowany do montażu powinien 1. Podniesienie elementu konstrukcji prefa-
być sprawny technicznie oraz posiadać brykowanej należy wykonać zgodnie z wy-
wymagane certyfikaty. Ponadto, osoby go tycznymi jego producenta, a w przypadku
obsługujące muszą posiadać odpowiednie braku takich wytycznych należy przewidzieć
uprawnienia i badania lekarskie. bezpieczny sposób jego:
11. Stan techniczny montażowego sprzętu " zaczepienia
pomocniczego, w szczególności: lin, zblo- " podniesienia  po zapewnieniu bezpiecz-
czy, haków, zawiesi, pomostów roboczych, nych dojść i pomostów montażowych,
stempli i stężeń montażowych, powinien jeżeli wykonanie czynności nie jest możliwe
być sprawdzany przez obsługujące go osoby bezpośrednio z poziomu terenu lub stropu
codziennie przed rozpoczęciem pracy. " przemieszczenia i naprowadzenia na
12. Pracowników zatrudnionych w warunkach miejsce wbudowania
zagrożeń wynikających z Oceny Ryzyka dla " stabilizacji.
Zadania należy wyposażyć w dobrze dopa- 2. Należy zadbać o bezpieczny sposób uwol-
sowaną i niekrępującą ruchów odzież, obu- nienia elementu konstrukcji prefabrykowa-
wie i sprzęt ochronny, z którego zasadami nej z haków zawiesia.
stosowania powinni być zapoznani. 3. Haki i zawiesia powinny spełniać wymaga-
13. Wszystkie prace montażowe na wysokości nia przepisów dotyczących systemu oceny
należy prowadzić w oparciu o IBWR oraz zgodności i mieć wyraz
nie zaznaczonÄ… no-
z wykorzystaniem zalecanego, sprawnego śność maksymalną.
technicznie sprzętu i wyposażenia, w tym 4. Haki zawiesi należy zakładać na uchwyt
głównie: rusztowań, pomostów roboczych, w taki sposób, aby nogi haków były skiero-
podnośników lub drabin. wane na zewnątrz, a nie do środka (Rys. 2).
14. Wymagania dotyczące rusztowań, pomo- 5. Dopuszczalne obciążenie robocze zawiesi
Rys. 1 Strefa niebezpieczna
stów roboczych, podnośników i drabin za- dwu  i wielocięgnowych powinno być uza-
wierają standardy szczegółowe: leżnione od kąta wierzchołkowego pomiędzy
 2.2 Rusztowania ;  2.3 Pomosty robocze , ciÄ™gnami: 45°  90%, 90°  70%, 120°  50%.
 2.4 Drabiny ,  2.5 Podnośniki . 6. Jeżeli podczas przemieszczania ładunków
15. Elementy prefabrykowane można prze- istnieje możliwość wysunięcia się zawie-
mieszczać za pomocą sprawnych, dopusz- sia z gardzieli haka, należy stosować haki
czonych do eksploatacji urządzeń, w tym z urządzeniem zamykającym.
głównie: żurawi budowlanych i przejezd- 7. Wymagania dotyczące haków, zawiesi,
nych, dz
wigów oraz suwnic. trawersów zawiera standard szczegółowy
16. Wymagania dotyczące urządzeń wymienio-  11.4 Montażowy sprzęt pomocniczy: haki,
nych w pkt. 15 zawiera standard szczegóło- zawiesia, trawersy, stężenia montażowe .
wy:  11.3 Żurawie, żurawiki, dz
wigi, windy, 8. Przed podniesieniem elementu konstrukcji
suwnice . prefabrykowanej konieczne jest jego próbne
17. Wszystkie prace montażowe, należące do uniesienie na wysokość 0,5 m, w celu spraw-
grupy robót szczególnie niebezpiecznych dzenia prawidłowości pracy żurawia, zawie-
należy prowadzić: si i zaczepów.
" w minimum dwuosobowej obsadzie 9. Do podnoszenia prefabrykatów żelbeto-
" z wykorzystaniem środków techniczno- wych należy używać zamka sprężynowe-
organizacyjnych zapewniających go, który eliminuje haki do zaczepiania
bezpieczeństwo na stanowiskach pracy w uchwytach przemieszczanych elementów.
" z odpowiedniÄ… asekuracjÄ… 10. W czasie podnoszenia konstrukcji stalowych
" po uprzednim zaplanowaniu należy:
ewentualnej skutecznej ewakuacji. " stosować zawiesia dostosowane do
Rys. 2 Podwieszanie
18. Składowisko prefabrykatów powinno być rodzaju elementu
elementu na hakach zawiesia
zlokalizowane w zasięgu maszyn montażo- " podnosić na zawiesiu elementy o masie
wych, z dala od linii elektroenergetycznych nieprzekraczajÄ…cej dopuszczalny,
i ciągów komunikacyjnych. nominalny udz
wig
19. Teren przeznaczony pod składowisko należy " dokonać zewnętrznych oględzin
wyrównać i utwardzić oraz zadbać o szybki elementu
odpływ wód opadowych. " stosować liny kierunkowe
20. Strefy niebezpieczne należy wyznaczać i " skontrolować prawidłowość zawieszenia
wygradzać poprzez rozstawienie w widocz- elementu na haku po jego podniesieniu
nych miejscach stałych barier i tablic ostrze- na wysokość 0,5 m.
gawczych (Rys. 1). 11. Podnoszenie elementu konstrukcji stalowej
21. Jeśli teren, na którym prowadzone są prace może odbywać się jedynie przy pionowym
montażowe nie może być wygrodzony, położeniu lin  maksymalny kąt rozwarcia
Rys. 3 Maksymalny kÄ…t
należy zapewnić nad nim staÅ‚y nadzór. zawiesi wynosi 120° (Rys. 3).
rozwarcia zawiesi
2
12. Podczas pobierania elementów prefabryko- 22. Operator żurawia wykorzystywanego do
wanych z pojazdów transportowych w celu prac montażowych powinien przed rozpo-
składowania lub bezpośredniego montażu, częciem pracy sprawdzić prawidłowość jego
należy zapewnić: funkcjonowania, wykonując wszystkie ruchy
" stateczność ładunku robocze bez obciążenia. Fakt ten musi być
" bezpieczne poruszanie się ludzi odnotowany w książce dyżurów żurawia.
na pojez
dzie w czasie zaczepiania
elementów konstrukcji Zabrania się:
" dogodne i prawidłowe zaczepianie 1. Prowadzenia prac zespołu montażowego
elementów konstrukcji na zawiesiach ponad miejscami robót innych brygad lub
" dogodnie wchodzenie i schodzenie zespołów pracujących na obiekcie.
z pomostów pojazdów, z eliminacją 2. Przebywania osób na górnych płaszczy-
wdrapywania się i skoków znach ścian, belek, słupów, ram lub kra-
" wyeliminowanie możliwości zaczepienia townic oraz na dwóch niższych kondygna-
się prefabrykatu w czasie jego cjach, znajdujących się bezpośrednio pod
przemieszczania. kondygnacją, na której prowadzone są
13. Sygnał do podnoszenia elementu prefabry- roboty montażowe.
kowanego może podać jedynie sygnalista 3. Składowania i przeładowywania elementów
po upewnieniu się, że nikt nie przebywa oraz ich montażu bezpośrednio pod napo-
w strefie niebezpiecznej. wietrznymi liniami elektroenergetycznymi.
14. W czasie montażu słupów, belek i wiązarów 4. Wykonywania robót montażowych w ob-
należy stosować podkładki pod liny zawiesi. rębie czynnych napowietrznych linii elek-
Zapobiegają one przetarciu i załamaniu lin. troenergetycznych, w odległości mniejszej
15. Montażyście nie wolno zbliżać się do pre- niż określają to przepisy szczegółowe.
fabrykatu, dopóki nie zawiśnie on na wyso- 5. Prowadzenia montażu elementów wiel-
kości nie większej niż 0,5 m nad miejscem kowymiarowych przy prędkości wiatru
wbudowania. powyżej 10 m/s.
16. Materiały i sprzęt pomocniczy powinny 6. Prowadzenia montażu elementów prefabry-
być składowane w takich miejscach stropu kowanych przy złej widoczności: o zmroku,
montowanego obiektu, w których nie będą we mgle czy w porze nocnej, bez zapew-
utrudniać pracownikom poruszania się. nienia należytego oświetlenia określonego
Powinny być także zabezpieczone przed w standardzie szczegółowym  9.5. Oświetle-
możliwością upadku z wysokości (Rys. 4). nie placu budowy i stanowisk pracy .
17. Do rektyfikacji i zabezpieczenia montażo- 7. Podnoszenia i przemieszczania na elemen-
wego różnych typów prefabrykatów należy tach prefabrykowanych osób, przedmio-
stosować wyłącznie stężenia montażowe. tów, materiałów lub wyrobów.
Rys. 4 Stężenia montażowe
18. Wymagania dotyczące stężeń montażo- 8. Przebywania osób pod wysięgnikiem w cza-
wych zawiera standard szczegółowy sie podnoszenia i przemieszczania elementu
 11.4 Montażowy sprzęt pomocniczy: haki, prefabrykowanego zawieszonego na haku.
zawiesia, trawersy, stężenia montażowe . 9. Podnoszenia ciężarów nieswobodnych,
19. W czasie zakładania stężeń montażowych, np. przymarzniętych do podkładów lub
wykonywania robót spawalniczych, od- ziemi, zasypanych ziemią albo śniegiem,
czepiania elementów z zawiesi i łączenia względnie zakleszczonych.
styków należy stosować wyłącznie pomosty 10. Przenoszenia elementów prefabrykowa-
montażowe lub drabiny rozstawne. nych bezpośrednio nad ludz
mi lub nad
20. Elementy konstrukcji prefabrykowanych kabinÄ… kierowcy.
można zwolnić z podwieszenia dopiero po 11. Opierania drabinek montażowych lub in-
gwarantującym stateczność ich zamocowa- nych przedmiotów o ustawione, ale nieza-
niu lub po wykonaniu stabilizacji montażo- montowane na stałe prefabrykaty.
wej uwzględniającej stateczność elementu 12. Chodzenia bez zabezpieczenia po ustawio-
i całej montowanej konstrukcji. nych elementach ściennych, nadprożach,
21. W czasie prac montażowych realizowanych gzymsach, itp.
na wysokości należy stosować się do nastę- 13. Montowania kolejnych elementów prefa-
pujÄ…cych zasad: brykowanych, zanim dz
wigajÄ…ce je, wbu-
" w pierwszej kolejności zabezpieczamy dowane elementy nie zostaną zamocowa-
pracowników ochronami zbiorowymi ne zgodnie z projektem montażu.
(bariery, siatki), a jeżeli nie ma 14. Dopuszczania do prac montażowych na wyso-
takiej możliwości, wyposażamy ich kości ludzi z jakimikolwiek obrażeniami ciała.
w indywidualny sprzęt chroniący przed 15. Przebywania osób w kabinie pojazdu do-
upadkiem z wysokości starczającego elementy prefabrykowane
" jednocześnie zabezpieczamy narzędzia w trakcie ich wyładunku.
ochronami zbiorowymi (bortnice przy 16. Pozostawiania zawieszonego elementu
barierkach i siatki ochronne) lub poprzez prefabrykowanego w czasie przerwy lub
stosowanie przez pracowników toreb po zakończeniu prac.
i pasów monterskich. 17. A
ączenia odcinków zawiesi i lin za pomocą
22. Montując elementy prefabrykowane w go- wiązań, splotów itp. oraz wykonywania
dzinach wieczornych lub nocnych, należy jakichkolwiek innych napraw.
stosować równomierne oświetlenie zapew- 18. Przebywania pracowników w pobliżu lub
niające pełną widoczność  bez ostrych cieni pod nowo zamontowanym elementem pre-
i olśnień. fabrykowanym, w przypadku przerwania ro-
Wersja 1.0
bót z powodu nadmiernej prędkości wiatru.
Standard 11.2 3
W przypadku pytań
lub wątpliwości skontaktuj
Żurawie, żurawiki, dz
wigi,
się z najbliższym specjalistą
BHP lub wejdz
na:
11.3
www.skanska.pl/bhp,
windy, suwnice
one.skanska/bhp
Standard pracy
Standard ten:
Standard ten zawiera minimum wymagań, jakie należy spełnić dla zapewnienia
bezpieczeństwa podczas eksploatacji urządzeń mechanicznych do transportu pionowego
" zawiera wymagania
wynikajÄ…ce z prawa
materiałów i ludzi.
i norm polskich
oraz wewnętrznych
Każdy proces produkcji budowlanej wymaga podnoszenia oraz przenoszenia ładunków
uregulowań Skanska S.A.
i pracowników w ograniczonym zasięgu. Operacje te możliwe są dzięki zastosowaniu
" jest obligatoryjny dla
różnego rodzaju urządzeń transportu bliskiego, takich jak: żurawie, żurawiki, dz
wigi,
wszystkich jednostek
Skanska S.A.
windy i suwnice. Żurawiki oraz windy to nazwy potoczne. W literaturze fachowej
żurawiki są zaliczane do grupy żurawi, a windy do dz
wigów osobowych lub osobowo
" pomaga zapewnić
bezpieczne i skuteczne  towarowych. Urządzenia te są uznawane za maszyny mogące stwarzać szczególne
praktyki podczas prac.
zagrożenia ze względu na prawdopodobieństwo upadku z wysokości lub przygniecenia
transportowanych materiałów i ludzi, dlatego większość z nich podlega dodatkowym
kontrolom i odbiorom wykonywanym przez inspektorów Urzędu Dozoru Technicznego.
Aby prace na budowie realizowane z wykorzystaniem urządzeń transportu bliskiego
przebiegały bezpiecznie, niezbędne jest zastosowanie minimalnych wymagań określonych
w niniejszym standardzie.
A. Wymagania ogólne dla urządzeń wymagane przy określonych położeniach
transportu bliskiego wysięgnika lub wózka na wysięgniku.
6. W przypadku innego niż określone
1. Urządzenia transportu bliskiego powinny przez wytwórcę zastosowania urządzeń
być utrzymywane w stanie zapewniającym transportu bliskiego należy uzyskać zgodę
ich sprawność techniczną, stosowane jednostki dozoru technicznego.
zgodnie z instrukcją i przeznaczeniem 7. Każde urządzenie transportu bliskiego
oraz obsługiwane i konserwowane przez powinno posiadać  Dziennik konserwacji
przeszkolone osoby. prowadzony przez konserwujÄ…cego,
2. Urządzenia transportu bliskiego w którym odnotowywane są wszystkie
podlegające dozorowi technicznemu wykonywane czynności.
mogą być wykorzystywane na budowie 8. Bardzo popularne na budowach
tylko wówczas, gdy posiadają dokumenty samochody samowyładowcze, potocznie
upoważniające do ich eksploatacji, nazywane HDS-ami, to również urządzenia
wystawione przez UrzÄ…d Dozoru transportu bliskiego, podlegajÄ…ce dozorowi
Technicznego. technicznemu oraz wymagające od osób je
3. Każde urządzenie podlegające dozorowi obsługujących posiadania specjalistycznych
technicznemu powinno posiadać uprawnień.
sześciokątną, zieloną naklejkę Urzędu 9. W tabeli określono formy dozoru
Dozoru Technicznego, informującą technicznego, terminy badań
o terminie kolejnego badania. okresowych i doraz
nych kontroli oraz
4. Dokumentacja techniczno-ruchowa przeglądów konserwacyjnych urządzeń
lub instrukcja obsługi oraz dokument transportu bliskiego wykorzystywanych
dopuszczenia danego sprzętu do eksploatacji, w budownictwie (Rys. 1).
a także dokument upoważniający operatora 10. Urządzenia transportu bliskiego
do obsługi sprzętu powinny być zawsze wyposażone w aparaty elektryczne powinny
dostępne w miejscu pracy urządzenia. być dodatkowo poddawane pomiarom
5. Urządzenia transportu bliskiego powinny rezystancji nie rzadziej niż raz na dwa
być wyposażone w tablice informujące lata, gdy są eksploatowane w warunkach
o dopuszczalnych udz
wigach  również normalnych oraz nie rzadziej niż raz na
w przypadku udz
wigów zmiennych, dla rok, gdy są eksploatowane w warunkach
których powinny być podane udz
wigi szczególnych.
Wersja 1.0
Standard 11.3 1
B. Żurawie roboczą, określającą zależności pomiędzy
parametrami określonymi w pkt. B3.
1. W zależności od głównych cech 5. Charakterystyka robocza może być
konstrukcyjno  użytkowych rozróżniamy podana w formie wykresów lub w formie
następujące rodzaje żurawi: tabelarycznej.
" stacjonarne  ustawione na stałe 6. Charakterystyka robocza powinna
w jednym miejscu znajdować się w kabinie żurawia, aby być
" przenośne  przystosowane w każdej chwili do dyspozycji operatora.
konstrukcyjnie do przenoszenia na 7. Pracę żurawia charakteryzują następujące
różne miejsca pracy i ustawiane na stałej właściwości:
podstawie lub na przystosowanych do " cykliczność tj. praca przerywana,
tego specjalnych podwoziach polegajÄ…ca na kolejnym powtarzaniu
" przewoz
ne  mające podwozia, dzięki cykli roboczych
którym mogą być przemieszczane na " zmienność obciążeń i prędkości
krótkie odległości " przestrzenny układ ruchów roboczych
" pokładowe  zainstalowane na " zmienność parametrów roboczych
pokładach statków " udział w układzie technologicznym
" samojezdne  z własnym napędem ciągu transportowego.
jazdy i niezależnym z
ródłem zasilania, 8. Najpoważniejszymi w skutkach są awarie
dzięki czemu mogą swobodnie zmieniać i wypadki żurawi spowodowane:
miejsca i stanowiska pracy " utratą stateczności, czyli przewróceniem
" szynowe  poruszające się po własnych się żurawia
torach szynowych " przekroczeniem wytrzymałości żurawia
" pływające  zainstalowane na " porażeniem prądem elektrycznym.
specjalnych jednostkach pływających 9. Wszystkie awarie i wypadki związane
(pontonach). z pracą żurawi mają przyczyny występujące
2. Praca żurawi polegająca na przemieszczaniu oddzielnie lub łącznie:
ładunków w pionie i poziomie jest " błędy operatora w sterowaniu
wykorzystywana w następujących rodzajach " niewłaściwe wykorzystywanie żurawia,
robót: niezgodne z jego przeznaczeniem
" przeładunek i możliwościami
" montaż " oddziaływanie otoczenia m.in. ludzi,
" transport w ramach procesów innych urządzeń, żywiołów.
wytwórczych 10. Żurawie wieżowe powinny być montowane,
" transport pomocniczy. eksploatowane i obsługiwane zgodnie
3. Podstawowymi parametrami roboczymi z instrukcjÄ… producenta przez osoby
żurawia są: posiadające odpowiednie uprawnienia
" udz
wig i kwalifikacje.
" wysięg 11. W przypadku pracy na dwie lub więcej
" wysokość podnoszenia zmiany, na każdą z nich powinien być
" kÄ…t obrotu wyznaczony inny dz
wigowy.
" prędkości robocze: podnoszenia, zmiany 12. Dla każdego żurawia powinna zostać
wysięgu, obrotu, jazdy. założona  Książka dyżurów , do której
4. Dokumentacja techniczno-ruchowa dz
wignicowy każdej zmiany wpisuje uwagi
żurawia zawiera jego charakterystykę o stanie żurawia i jego urządzeniach.
Termin i rodzaj
Forma dozoru
badania
Terminy przeglądów
UrzÄ…dzenia Transportu Bliskiego technicznego
konserwacyjnych
doraz
ne
 okresowe
kontrolne
o udz
wigu do 2000 kg uproszczony - -
żurawie z napędem
co 90 dni
o udz
wigu powyżej co 3
ręcznym
ograniczony -
2000 kg lata
żurawie samojezdne, żurawie wieżowe,
szybkomontujące żurawie przewoz
ne, żurawie
pełny co rok - co 30 dni
szynowe, żurawie przenośne o udz
wigu
powyżej 3200 kg
żurawie przenośne pozostałe, żurawie
co 2
przewoz
ne inne niż szybkomontujące i żurawie ograniczony - co 60 dni
lata
stacjonarne
dz
wigi budowlane towarowo-osobowe pełny co rok - co 30 dni
co 2
dz
wigi budowlane towarowe ograniczony - co 30 dni
lata
suwnice ogólnego przeznaczenia z napędem co 2
ograniczony - co 90 dni
ręcznym lata
suwnice ogólnego przeznaczenia z napędem
pełny co 2 lata - co 30 dni
innym niż ręczny
suwnice specjalnego przeznaczenia pełny co rok - co 30 dni
Rys. 1 Formy dozoru technicznego, terminy badań kontrolnych oraz przeglądów konserwacyjnych urządzeń transportu bliskiego
2
13. Dla każdego żurawia powinna być C. Działania przed rozpoczęciem robót
założona  Książka kontroli , do której
należy wpisywać wyniki wszystkich badań 1. Podstawą do rozpoczęcia prac
konstrukcji i urządzeń żurawia. z wykorzystaniem urządzeń transportu
14. Jeżeli drzwi kabiny żurawia znajdują się na bliskiego jest dokonanie Oceny Ryzyka
wysokości powyżej 0,3 m  nad pomostem, dla Zadania oraz opracowanie Instrukcji
przy kabinie powinny być zainstalowane Bezpiecznego Wykonywania Robót (IBWR)
schodki lub stałe drabinki z poręczami dla konkretnego zadania, w którego
ułatwiającymi wejście. realizacji mają uczestniczyć urządzenia.
15. Operator żurawia powinien mieć możliwość 2. Wszyscy pracownicy uczestniczący
sterowania urzÄ…dzeniem i obserwacji w realizacji prac z wykorzystaniem
miejsca realizacji prac z pozycji siedzącej. urządzeń transportu bliskiego powinni być
16. Operator żurawia powinien mieć możliwość za pisemnym potwierdzeniem, zapoznani
Rys. 2 Warunki kolizyjne
żurawi
opuszczania kabiny w każdym roboczym w zakresie BHP z zatwierdzoną przez
położeniu żurawia. kierownika budowy IBWR oraz Oceną
17. W okresie zimowym w kabinie żurawia Ryzyka dla Zadania.
powinna być zapewniona temperatura 3. Operatorzy urządzeń transportu
nie niższa niż 15ÚC, a w okresie letnim bliskiego powinni posiadać odpowiednie
temperatura w kabinie nie powinna predyspozycje zdrowotne, potwierdzone
przekraczać temperatury zewnętrznej. orzeczeniem lekarza medycyny pracy.
18. W przypadku pracy żurawi w warunkach 4. Przed rozpoczęciem prac należy sprawdzić
kolizyjnych (zachodzące na siebie promienie zgodność uprawnień operatora z klasą i typem
żurawi, występujące budynki) konieczne urządzenia, na którym będzie pracował.
jest przygotowanie dodatkowej instrukcji 5. Operatorzy urządzeń transportu bliskiego
Rys. 3 Warunki kolizyjne
określającej zasady bezpiecznej pracy powinni przed przystąpieniem do pracy
żurawi
(Rys. 2, 3). dokładnie zapoznać się z ich dokumentacją
19. W przypadku użycia żurawi do podnoszenia techniczno-ruchową lub instrukcją obsługi.
ludzi, należy uzyskać zgodę dozoru 6. Wszystkie urządzenia transportu bliskiego,
technicznego na takie wykorzystanie każdorazowo przed rozpoczęciem
urządzenia oraz opracować dodatkową pracy oraz w przypadku zmiany osoby
instrukcję określającą techniczne obsługującej powinny być sprawdzone
i organizacyjne środki zapewniające pod względem sprawności technicznej
bezpieczeństwo (Rys. 4). i bezpieczeństwa użytkowania.
20. W przypadku pracy żurawia z pojemnikiem 7. Operator urządzenia dz
wigowego
do betonu, wyposażonym w podest dla i sygnalista powinni ustalić znaki
operatora pojemnika, należy spełnić sygnalizacyjne, którymi będą się
wymagania określone w punkcie B17, komunikować i sposób prowadzenia prac.
a dodatkowo ciężar podnoszonego ładunku 8. Należy wyznaczyć strefę niebezpieczną,
nie może przekraczać 85% dopuszczalnego do której wstęp będą miały wyłącznie
Rys. 4 Kosz do transportu
udz
wigu żurawia w całym zakresie jego przeszkolone i upoważnione osoby.
ludzi
zasięgu. 9. W przypadku stwierdzenia usterek, które
21. Jeżeli ładunek ma być równocześnie mogłyby uniemożliwić właściwą obsługę
podnoszony przez dwa lub więcej żurawi, urządzenia transportu bliskiego, operator
należy przygotować dodatkową instrukcję ma obowiązek odmówić jego uruchomienia
określającą zasady prac tych urządzeń i zgłosić ten fakt bezpośredniemu
(Rys. 5). przełożonemu.
Wersja 1.0 Rys. 5 Podnoszenie ładunku dwoma żurawiami
Standard 11.3 3
D. Działania w trakcie i po zakończeniu robót 16. Po zakończeniu pracy należy ustawić
urzÄ…dzenie w miejscu przeznaczonym na
1. Prace z wykorzystaniem urządzeń postój. Miejsce to powinno posiadać twardą
transportu bliskiego muszą być i poziomą powierzchnię  bez przeszkód
wykonywane przy udziale minimum dwóch i być ulokowane z dala od ruchu pieszych
pracowników: dz
wigowego i hakowego. i pojazdów.
2. Poziome przemieszczanie ładunków 17. Po zakończeniu prac operator powinien
urządzeniami transportu bliskiego powinno podnieść hak do położenia górnego,
odbywać się na wysokości nie mniejszej niż złożyć wysięgnik, ustawić dz
wignie i koła
1 m nad przedmiotami znajdującymi się na sterowe w położeniu zerowym, wyłączyć
drodze przenoszonego ładunku. główny wyłącznik w kabinie, zabezpieczyć
3. Operator urzÄ…dzenia transportu bliskiego, urzÄ…dzenie przed samoczynnÄ… jazdÄ…
który nie jest w stanie obserwować całej i dostępem osób postronnych.
drogi, jakÄ… pokonuje Å‚adunek, powinien
Rys. 6 Podnoszenie Å‚adunku
pozostać w stałym kontakcie z hakowym E. Zabrania się:
w strefie niewidocznej dla
kierujÄ…cym Å‚adunkiem (Rys. 6).
operatora
4. Komunikacja pomiędzy operatorem 1. Operowania urządzeniami transportu
a hakowym powinna odbywać się przy bliskiego przez osoby nieposiadające
wykorzystaniu łączności radiowej (walkie- stosownych kwalifikacji.
talkie) lub poprzez ustalone sygnały 2. Zatrudnienie dz
wigowych ponad 8 godzin
dz
więkowe, świetlne lub ręczne. na dobę.
5. W przypadku stwierdzenia w trakcie pracy 3. Eksploatacji urządzeń bez ważnego
uszkodzenia obsługiwanego urządzenia dopuszczenia Urzędu Dozoru
należy je bez zwłoki unieruchomić i odłączyć Technicznego.
dopływ energii  jeżeli urządzenie go posiada. 4. Eksploatacji urządzeń transportu bliskiego
6. Haki i zawiesia przeznaczone do na niestabilnym podłożu.
przemieszczania ładunków powinny mieć 5. Eksploatacji urządzeń transportu bliskiego
wyraz
nie zaznaczoną nośność maksymalną na zewnątrz pomieszczeń w czasie burzy
oraz spełniać wymagania określone i przy wietrze przekraczającym 10 m/s.
w przepisach dotyczÄ…cych systemu oceny 6. Eksploatacji maszyn niesprawnych
zgodności. technicznie.
7. Haki zawiesi należy zakładać na uchwyt 7. Wyłączania lub blokowania wyłączników
w taki sposób, aby nogi haków były krańcowych.
skierowane na zewnątrz, a nie do środka. 8. Przeciążania wysięgnika ponad
8. Dopuszczalne obciążenie robocze zawiesi dopuszczalne, maksymalne obciążenia.
dwu  i wielo cięgnowych powinno być 9. Podnoszenia przedmiotów o nieznanej masie.
uzależnione od kąta wierzchołkowego 10. Przebywania osób pod wysięgnikiem
pomiÄ™dzy ciÄ™gnami (45°  90%, 90°  70%, w czasie podnoszenia i przemieszczania
Rys. 7 Dopuszczalne
120°  50%) (Rys. 7). konstrukcji zawieszonej na haku.
obciążenie robocze
9. Jeżeli przy przemieszczaniu ładunków 11. Przenoszenia materiałów i wyrobów
zachodzi możliwość wysunięcia się zawiesia bezpośrednio nad ludz
mi lub nad kabinÄ…
z gardzieli haka, należy stosować haki z kierowcy.
urządzeniem zamykającym. 12. Przebywania osób w trakcie pracy
10. Szczegółowe wymagania dotyczące haków urządzeń transportu bliskiego pomiędzy
i zawiesi zawiera standard szczegółowy obiektem budowlanym a urządzeniem.
 11.4 Montażowy sprzęt pomocniczy: haki, 13. Podnoszenia zakleszczonych lub
zawiesia, trawersy, stężenia montażowe . przymarzniętych przedmiotów.
11. Szczegółowe wymagania dotyczące 14. Wykorzystywania urządzeń do wyrywania
porozumiewania się operatora z hakowym słupów.
zawiera standard szczegółowy  11.5 Znaki 15. Wykorzystywania urządzeń do
i sygnały bezpieczeństwa. Hakowi przeciągania pojazdów i wagonów
i sygnaliści . kolejowych.
12. Operator jest zobowiązany przenosić ciężary 16. Przenoszenia ludzi na haku, chwytaku lub
jedynie przy pionowym zawieszeniu haka. transportowanym ciężarze.
13. Operator nie powinien wykonywać 17. Przebywania osób w kabinie pojazdu
gwałtownych zmian kierunku obrotu dostarczającego rozładowywane materiały
wysięgnika żurawia z równoczesnym w trakcie ich wyładunku.
opuszczaniem lub podnoszeniem ciężarów. 18. Pozostawiania zawieszonego elementu
14. Operator nie powinien oddalać się od w czasie przerwy lub po zakończeniu prac.
włączonego urządzenia. Może to zrobić 19. Podnoszenia ładunku przy ukośnym
dopiero po wcześniejszym wyłączeniu położeniu liny.
głównego wyłącznika i zamknięciu kabiny 20. A
ączenia odcinków zawiesi i lin za pomocą
na klucz. wiązań, splotów itp. oraz wykonywania
15. W przypadku zidentyfikowania w miejscu jakichkolwiek innych napraw.
prowadzonych prac napowietrznych 21. Instalowania dodatkowych lamp
linii elektroenergetycznych należy oświetleniowych na konstrukcjach
zachować minimalne odległości oraz urządzeń.
postępować zgodnie ze standardem 22. Dokonywania napraw i konserwacji
szczegółowym  4.4 Prace w sąsiedztwie urządzeń podczas ich pracy.
linii elektroenergetycznych .
4
W przypadku pytań
lub wątpliwości skontaktuj
Montażowy sprzęt
się z najbliższym specjalistą
BHP lub wejdz
na:
11.4
www.skanska.pl/bhp,
pomocniczy: haki, zawiesia,
one.skanska/bhp
Standard pracy
trawersy, stężenia montażowe
Standard ten:
Standard ten zawiera minimum wymagań, jakie należy spełnić dla zapewnienia
bezpieczeństwa w trakcie stosowania montażowego sprzętu pomocniczego, w tym
" zawiera wymagania
wynikajÄ…ce z prawa
głównie: haków, zawiesi, trawersów i stężeń budowlanych.
i norm polskich
oraz wewnętrznych
Stosowanie na budowie materiałów, urządzeń i maszyn wiąże się często z koniecznością
uregulowań Skanska S.A.
ich wielokrotnego przemieszczania. W zależności od ich rodzaju, ciężaru i rozmiarów
" jest obligatoryjny dla
wymagane jest zastosowanie odpowiedniego transportu, w tym mechanicznego: żurawie,
wszystkich jednostek
Skanska S.A.
suwnice, dz
wigi oraz dodatkowego sprzętu pomocniczego jak: zawiesia, haki, trawersy.
Dobór odpowiedniego rodzaju zawiesi do transportowanego materiału oraz odpowiedni
" pomaga zapewnić
bezpieczne i skuteczne sposób jego zamocowania jest kluczowy, jeżeli chodzi o ryzyko związane z pracami
praktyki podczas prac.
transportowymi. StosujÄ…c siÄ™ do podstawowych zasad zwiÄ…zanych z przemieszczaniem
ładunków można uniknąć poważnych wypadków na budowach.
A. Zawiesia 9. Zawiesia muszą być czytelnie oznakowane.
10. Oznakowanie zawiesia powinno zawierać
1. Klasyfikację i podział zawiesi określają następujące dane:
polskie normy. " nazwa producenta
2. Ze względu na materiał, z jakiego są wykonane " dopuszczalne obciążenie robocze
zawiesia wyróżniamy różne ich rodzaje: (DOR)  liczone jako maksymalne,
" łańcuchowe  regulowane lub stałe dopuszczalne obciążenie robocze
" z lin stalowych dla jednego cięgna w podnoszeniu
" z pasów włókiennych lub syntetycznych pionowym i przy kÄ…cie 45º dla zawiesi
" z lin włókiennych lub syntetycznych. wielocięgnowych
3. Ze względu na budowę zawiesia dzielimy na: " znak CE
" jednocięgnowe " rodzaj materiału, z jakiego zostało
" dwucięgnowe wykonane, co jest konieczne ze względu
" trzycięgnowe na dobór dodatkowego osprzętu.
" czterocięgnowe 11. Stan techniczny zawiesi należy kontrolować
" jednopętlowe w zakresie i terminach określonych
" dwupętlowe w dokumentacji techniczno-ruchowej.
" opasujące  o obwodzie zamkniętym 12. Jeśli w dokumentacji techniczno-ruchowej
" z hakiem lub ogniwem. nie określono terminów kontroli, należy je
4. Na budowach zawiesia są stosowane przeprowadzać:
głównie w transporcie zmechanizowanym, " na bieżąco  przed każdym użyciem
robotach budowlano-montażowych, zawiesia, w celu stwierdzenia, czy nie
rozbiórkach i wyburzeniach. występują zauważalne uszkodzenia lub
5. Wszelkie prace z użyciem zawiesi zalicza się nadmierne zużycie
do prac szczególnie niebezpiecznych. " okresowo  co najmniej raz na
6. Podstawowym dokumentem warunkującym 12 miesięcy.
rozpoczęcie i prowadzenie prac z użyciem
zawiesi jest Instrukcja Bezpiecznego
Wykonywania Robót (IBWR) opracowana
w oparciu o OcenÄ™ Ryzyka dla Zadania.
7. Do obsługi i stosowania zawiesi
dopuszczone są wyłącznie osoby
posiadajÄ…ce wymagane w tym zakresie
kwalifikacje, doświadczenie oraz odbyte
szkolenie dla sygnalisty  hakowego.
8. Do użytkowania dopuszczone są wyłącznie
zawiesia atestowane, sprawne technicznie
Rys. 1 Przechowywanie zawiesi
Wersja 1.0 i posiadające instrukcję obsługi producenta.
Standard 11.4 1
13. Zawiesia należy składować lub " ciężar i rozmiary ładunku
przechowywać w wyznaczonych miejscach " środek ciężkości ładunku
na stelażach, stojakach lub w skrzyniach " warunki zewnętrzne jak: temperatura,
dla uniknięcia ich uszkodzenia w wyniku siła wiatru
działania wilgoci, ognia, wysokiej " ostre krawędzie.
temperatury, czynników chemicznych lub 24. Zabroniony jest transport np. wiązki prętów
niepożądanych obciążeń (Rys. 1). zbrojeniowych poprzez zaczepianie zawiesi
14. Jeżeli przewidywany okres przechowywania o drut, którym ściągnięta jest wiązka,
zawiesi będzie długi, należy je oczyścić, chyba że są to punkty zaczepowe z drutu
wysuszyć oraz ewentualnie zabezpieczyć stalowego, certyfikowane, oznaczone
przed korozją np. olejem, smarem itp. i ustalone jako właściwe dla tej operacji
15. Zawiesia nieużywane, pozostawiane na przez dostawcę zbrojenia.
haku żurawia należy zaczepić jedno do 25. Podczas podnoszenia transportowanych
drugiego lub do ogniwa zbiorczego w celu elementów za pomocą zawiesia z dwóch
ograniczenia ryzyka uderzeń w otaczające pasów w układzie  U , należy zachować
przedmioty lub ludzi. szczególną ostrożność, gdyż istnieje ryzyko
16. Przy użyciu zawiesia wielocięgnowego upadku luz
nych materiałów (Rys. 3).
w celu określenia DOR należy przyjmować 26. Dla lepszego zabezpieczenia wymienionego
stan pracy dwóch cięgien. wyżej ładunku, należy dodatkowo obwiązać
17. DOR zawiesi dwu- i wielocięgnowych cięgna na transportowanym materiale na
jest uzależnione od wielkości kąta tzw.  zaciąg .
wierzchołkowego, mierzonego po 27. W przypadku transportu materiału  na
przekątnej między cięgnami, i wynosi: zaciąg , poprzez obwiązanie podwójne
" przy kÄ…cie 0,783 rad (45º)  90% można dodatkowo zmniejszyć ryzyko
" przy kÄ…cie 1,566 rad (90º)  70% wysuniÄ™cia siÄ™ transportowanego materiaÅ‚u
Rys. 3 Uchwycenie siodłowe
" przy kÄ…cie 2,092 rad (120°)  50%. z zawiesi.
Å‚adunku
28. Jeżeli istnieje ryzyko wysunięcia się
dopuszczalnego obciążenia zawiesia
transportowanych elementów z cięgien
w układzie pionowym (Rys. 2).
zawiesi lub otwartego kosza/palety
transportowej, należy je dodatkowo
zabezpieczyć np. poprzez ściągnięcie za
pomocą specjalnych pasów lub taśm.
29. Podczas pracy z zawiesiami należy unikać
gwałtownych obciążeń lub zwolnień.
30. Podczas transportu nie należy
stawiać materiału bezpośrednio na
zawiesiu. Zawsze należy stosować
odpowiednie podkłady, które pozwolą
na swobodne wyciągnięcie zawiesia spod
transportowanego materiału.
31. Butle z gazami technicznymi należy
transportować w specjalnych koszach
z uchwytami do transportu, służącymi do
mocowania w nich haków zawiesi (Rys. 4).
Rys. 2 Dopuszczalne obciążenie robocze (DOR)
32. Zabronione jest podnoszenie butli
za kołnierz ochronny lub poprzez
18. Kąt rozwarcia cięgien zawiesia nie może być obwiązywanie.
wiÄ™kszy niż 2,092 rad (120°). 33. Do transportu pÅ‚yt szalunkowych
19. Należy pamiętać, że wraz ze wzrostem i prefabrykatów należy stosować zawiesia
kąta rozwarcia cięgien zawiesia transportowe, zalecane przez producenta,
wielocięgnowego zwiększa się zagrożenie np. kłonice, trzpienie, uchwyty itp. (Rys. 5, 6).
zsunięcia się cięgien zawiesia w kierunku 34. Podczas montażu materiałów budowlanych
środka ciężkości ładunku. zawiesia należy dobierać zgodnie
Rys. 4 Transport butli
z gazami technicznymi
20. Przy użyciu dwóch zawiesi o obwodzie z zaleceniami producenta i mocować je
zamkniętym, ich łączne obciążenie do wykonanych przez niego punktów
nie powinno być większe niż wielkość zaczepowych.
obciążenia roboczego przewidzianego dla 35. Kontenery na odpady zawsze należy
jednego zawiesia. podczepiać hakami zawiesia do uchwytów
21. W zawiesiach wielocięgnowych należy określonych przez producenta.
obciążać równomiernie cięgna. 36. Przy podczepianiu do haka kosza do betonu
22. Nigdy nie należy pozostawiać bez nadzoru z pomostem roboczym należy postępować
zawiesi obciążonych ładunkiem. zgodnie z wytycznymi Urzędu Dozoru
23. Przy doborze odpowiedniego zawiesia Technicznego określającymi wymagania
do transportowanego materiału należy szczegółowe w tym zakresie.
zwrócić szczególną uwagę, czy dla danego 37. Zasady pracy z zawiesiami łańcuchowymi:
ładunku nie przewidziano innego sposobu " jako zawiesia należy używać łańcucha
transportu oraz uwzględnić: krótkoogniwowego. A
ańcuch taki
" intensywność wykorzystania zawiesia składa się z ogniw, których średnica
" rodzaj ładunku wewnętrzna wynosi 3 x średnica całego
" punkty zaczepienia ogniwa
2
przed załamaniem lub uszkodzeniem ich
splotu
" aby transportować ładunki zawiesiami
linowymi w kształcie  U , należy
zapewnić minimalny odstęp pomiędzy
tulejami wynoszący 20 x średnica liny,
jeżeli odległość ta jest mniejsza, zawiesia
nadajÄ… siÄ™ tylko do przenoszenia
w pozycji prostej
" dopuszczalne udz
wigi zawiesi linowych
należy odczytać z tabliczki znamionowej
zawiesia lub z tabeli.
39. Zasady pracy z zawiesiami pasowymi:
" przy zawieszaniu Å‚adunku o ostrych
krawędziach dodatkowo należy użyć
zabezpieczeń pomiędzy zawiesiami
a ładunkiem, aby zapobiec przecięciu
cięgien
" jako dodatkowego zabezpieczenia
zawiesi pasowych przed uszkodzeniem
używa się rękawów ochronnych z taśmy
poliestrowej lub ewentualnie rękawic
roboczych, węża przeciwpożarowego,
materiałów drewnianych itp.
" przy Å‚Ä…czeniu lub skracaniu zawiesi
pasowych o obwodzie zamkniętym za
pomocą szakli lub sworzni ich nośność
należy zredukować o 20%
" dobierajÄ…c zawiesia pasowe do prac
transportowych musimy brać pod
uwagę również środowisko pracy,
w tym: temperaturÄ™ i czynniki chemiczne
" dopuszczalne udz
wigi zawiesi pasowych
należy odczytać z tabliczki znamionowej
zawiesia lub z tabeli.
40. Przy doborze zawiesia, niezależnie od
nośności i długości cięgien, należy zwrócić
uwagę na prawidłowość i jakość wykonania
połączeń poszczególnych elementów
Rys. 5, 6 KÅ‚onice transportowe
z hakami, ogniwami końcowymi oraz
" DOR dla zawiesi wykonanych tzw.  sercówkami ( kauszami) chroniącymi
z łańcuchów użytkowanych druty liny przed przetarciem w punkcie
w temperaturach poniżej 253 K (-20°C) zamocowania.
należy obniżyć o 50% 41. Naprawy zawiesi zastrzeżone są tylko
" wykonywanie węzłów na łańcuchach dla producenta lub osób przez niego
jest zabronione upoważnionych.
" podczas zahaczania należy zadbać o to, 42. W razie wątpliwości co do stanu
aby łańcuchy cięgien nie były skręcone danego zawiesia powinniśmy wycofać
lub splątane zawiesie z użytkowania i skontaktować
" niedopuszczalne jest skracanie cięgna się z jednostką upoważnioną do
poprzez wiÄ…zanie przeprowadzania kontroli okresowych
" dopuszczalny udz
wig zawiesia zawiesi (informacja w dokumentacji
łańcuchowego należy odczytać zawiesia).
z tabliczki znamionowej zawiesia lub 43. Zawiesia należy niezwłocznie wycofać
z tabeli. z użycia w celu dokonania napraw, jeżeli
38. Zasady pracy z zawiesiami linowymi: wystąpią następujące wady:
" wykonywanie węzłów na linach " brak lub nieczytelne ocechowanie
i łączenie lin stalowych na długości jest (numery identyfikacyjne, DOR)
zabronione " uszkodzenia cieplne
" cięgna zawiesi z lin stalowych nie mogą " deformacja, pęknięcia ogniw, haków,
być malowane kausz
" przy obwiązywaniu ładunków " wygięcie lub skręcenie ogniw czy haków
 na zaciąg za pomocą lin stalowych " nadmierne wydłużenie łańcucha
DOR należy zredukować o 20% " skupisko pękniętych drutów
" średnica ładunku musi wynosić " poważne, trwałe odkształcenia liny
minimalnie 6 x średnica liny stalowej, " zużycie liny  średnica pow. 10% od
aby móc wykorzystać zawiesie wartości nominalnej
maksymalnie " silna korozja, wżery
" liny stalowe, opasane wokół ostrej " dostrzegalna utrata elastyczności liny
krawędzi muszą zostać zabezpieczone " zablokowanie łączników mechanicznych
Wersja 1.0
Standard 11.4 3
" niesprawne zabezpieczenia gardzieli C. Haki
haków
" zerwanie lub przecięcie w tkaninie 1. Pod względem konstrukcyjnym haki
w ilości ponad 10% szerokości zawiesia dzielimy na:
" przetarcia gurtu chroniącego taśmę na " kute jednorożne
ogniwach i pętlach " kute dwurożne
" uszkodzenia szwów " płytowe składane
" rozwarcie gardzieli haka o co najmniej " pałąki (uszaki).
10%. 2. Haki podlegają kontroli bieżącej i okresowej.
3. Kontrola bieżąca haków polega na
B. Trawersy (belki nośne) i palety dokładnym obejrzeniu haka i sprawdzeniu,
czy nie jest uszkodzony lub niebezpiecznie
1. Trawersy mają zastosowanie do zniekształcony.
przenoszenia: 4. Kontrole bieżące haków ma obowiązek
" niewygodnych ze względu na kształt prowadzić hakowy oraz operator dz
wignicy.
i wymiary ładunków, przy zawieszeniu 5. Kontrola okresowa wymaga sprawdzenia
których kąt rozwarcia lin zawiesinowych czy:
byłby za duży np. profile walcowane, " hak nie ma widocznych pęknięć 
rury, prefabrykaty żelbetowe i stalowe za pomocą szkła powiększającego
" cienkich, długich prętów lub blach, " nakrętka jest dobrze zabezpieczona i czy
których nadmierne ugięcie można hak obraca się swobodnie
zmniejszyć przez podwieszenie ich do " gardziel haka nie ma nadmiernego
kilku punktów trawersy rozwarcia.
" ciężkich ładunków, gdy konieczna jest 6. Terminy kontroli haków:
współpraca drugiej dz
wignicy, przy czym " co 6 miesięcy  przy małym natężeniu
w takim przypadku należy dopilnować, pracy
aby żadna z dz
wignic nie była obciążona " co 3 miesiące  przy średnim natężeniu
ponad dopuszczalny udz
wig pracy
" kilku mniejszych ładunków o łącznej " co miesiąc  przy dużym natężeniu pracy.
masie nieprzekraczajÄ…cej udz
wigu 7. Kontroli okresowej haków oraz oceny ich
dz
wignicy, zawieszanych jednocześnie stopnia zużycia mogą dokonywać osoby
na trawersie. posiadajÄ…ce odpowiednie kwalifikacje
2. Rozróżniamy trawersy: oraz uprawnienia konserwatora
" cięgnowe dz
wignic nadawane przez UrzÄ…d Dozoru
" chwytno  zaczepowe z zaczepami Technicznego.
kleszczowymi do skrzyń, kręgów 8. Na każdym haku jedno  i dwurożnym,
betonowych, blach w rolkach lub zgodnie z polską normą, powinny być przez
chwytakami elektromagnetycznymi, wytwórcę wykonane punkty do pomiaru
pneumatycznymi lub łupinowymi gardzieli haka, pozwalające ocenić jego
" wyrównawcze  stosowane przy parametry:
podnoszeniu ładunków za pomocą " y  rozwarcie gardzieli haka
dwóch żurawi. " H  przekrój części chwytnej.
3. Trawersy całkowicie eliminują siły poziome, 9. Wartości początkowe rozstawu powyższych
dzięki czemu ładunek nie jest ściskany. punktów, po zmierzeniu ich z dokładnością
4. Stosując trawers zapewniamy dobrą do 0,5 mm, powinny być podane przez
równowagę ładunku poprzez jego szerokie wytwórcę w ateście haka.
uchwycenie. 10. Hak należy wymienić w przypadku:
5. Podczas prac z użyciem trawersów zawsze " powiększenia rozwarcia gardzieli y > 5%
należy postępować zgodnie z instrukcją " zmniejszenia przekroju części chwytnej
producenta. H o więcej niż 10%.
6. Bardzo ważne jest dobranie odpowiedniej 11. W przypadku haków dwurożnych ładunki
długości trawersu do transportowanego należy zawieszać równomiernie na obu
materiału. Producent dokładnie określa rogach, co powinno zapewnić symetryczny
punkty zaczepienia klamer trawersu do rozkład obciążeń.
transportowanego materiału. 12. Haki o udz
wigu ponad 3,2 t, dla których
7. Jako zabezpieczenie dodatkowe (jeżeli jest wymagany jest ruch obrotowy, muszą być
na wyposażeniu) należy stosować łańcuchy, osadzone w łożyskach.
które w przypadku niekontrolowanego 13. Hak żurawia powinien posiadać
wysunięcia z klamer trawersu dodatkowo zabezpieczenie przed wypadnięciem
zabezpieczają transportowany materiał. zawiesia z gardzieli haka. Skuteczność
8. Palety umożliwiają zabranie jednorazowo zabezpieczenia powinna być kontrolowana
wielu ładunków drobnicowych np. bele, po każdorazowym zamocowaniu zawiesia
worki, skrzynie. na haku.
9. Stosowanie palet umożliwia całkowite 14. Haki z zabezpieczeniem sprężynowym
wykorzystanie wydajności dz
wignicy. powinny być stosowane tam, gdzie ładunki
10. Haki zawiesinowe należy mocować muszą być prowadzone bezpośrednio przez
w uchwytach palet rogiem na zewnątrz. człowieka oraz tam, gdzie ze względu
na warunki lokalne istnieje możliwość
zaczepienia hakiem lub Å‚adunkiem
o przeszkody.
4
15. Haki zawiesi należy zakładać na uchwyt przylegać do płaszczyzn dociskowych
w taki sposób, aby gardziele haków i powinny być właściwie dokręcone
były skierowane na zewnątrz, a nie do " do rektyfikacji i zabezpieczenia
środka ciężkości transportowanego montażowego prefabrykatów
materiału. Zapobiega to uszkodzeniu ściennych, elementów szybów
zamknięcia gardzieli haka i wysunięciu się windowych i technologicznych należy
transportowanego materiału. stosować stężenia sztywne, z regulacją
16. Zabronione jest stosowanie elementów długości
służących do zawieszania ładunku na haku, " do rektyfikacji i zabezpieczenia
w szczególności pierścieni, ogniw, pętli, montażowego prefabrykowanych
których wymiary uniemożliwiają swobodne słupów, można stosować stężenia
włożenie elementów na dno gardzieli haka. sztywne, z regulacją długości lub
odciągowe, pracujące wyłącznie
D. Åšruby z uchem i szakle na rozciÄ…ganie
" prefabrykaty ścienne o długości
1. Śruby należy mocować w podłożu mniejszej niż 1,2 m i wysokości
metalowym jako punkty zaczepowe do nie większej niż 3 m mogą być
podnoszenia lub transportu elementów zabezpieczone jednym stężeniem
maszyn i urządzeń np. silników, pomp, sztywnym, jeśli dokumentacja
skrzyń biegów, wentylatorów. techniczna montażu budynku nie
2. Śruby należy wkręcać na pełną głębokość stanowi inaczej
gniazda wykonanego w transportowanym " prefabrykaty ścienne o powierzchni
materiale lub maszynie. większej niż 4 m2 należy zabezpieczać
3. Podczas podnoszenia ładunku należy dwoma stężeniami sztywnymi,
upewnić się, że gwinty w podłożu oraz a o powierzchni większej niż 7,5 m2
w śrubie są takiego samego rozmiaru, trzema stężeniami, o ile w dokumentacji
a materiał, w który wkręcamy śrubę ma technicznej montażu nie podano inaczej
odpowiednią wytrzymałość. " do rektyfikacji i usztywnienia
4. Szakle są stosowane jako element prefabrykowanych słupów należy
dodatkowy w zawiesiach lub jako stosować co najmniej po dwa stężenia
połączenie pomiędzy ładunkiem sztywne  pracujące na ściskanie
a zawiesiem. i rozciąganie lub cztery stężenia
5. Dla szakli przygotowanej do pracy po odciÄ…gowe  pracujÄ…ce na rozciÄ…ganie
wkręceniu sworznia widoczne może być " stężenia powinny uniemożliwiać
tylko 1,5 zwoju gwintu sworznia. samoczynne odczepienie prefabrykatu
6. Szakla ze sworzniem obrotowym musi być oraz dawać całkowitą pewność jego
zabezpieczona zawleczkÄ…. zamocowania
7. Zawsze należy przestrzegać maksymalnych " niedopuszczalne jest zwalnianie
nośności uzależnionych od kąta rozwarcia z zawiesi prefabrykatów ściennych
cięgien zawiesi i kierunku/kąta obciążenia przed ich zamocowaniem stężeniami
śruby lub szakli. z uprzednio zmontowanym stropem
budynku
E. Stężenia montażowe " stężenia należy zakładać w miejscach
dokładnie określonych w dokumentacji
1. Podczas stosowania stężeń montażowych technicznej montażu budynku
należy przestrzegać następujących zasad: " stężenia niesprawne należy usuwać
" powinny być dobierane według z placu budowy
wytycznych dokumentacji technicznej " kierownik budowy ma obowiÄ…zek
montażu budynku kontroli stanu technicznego stężeń nie
" można użytkować wyłącznie stężenia rzadziej niż co 10 dni
atestowane, posiadajÄ…ce tabliczki " wyniki takich kontroli kierownik budowy
znamionowe ma obowiązek wpisywać do Dziennika
" przed zamocowaniem stężenia należy budowy lub Dziennika montażu.
sprawdzić jego stan techniczny 2. Stosowanie kotew gruntowych do
" zamocowane do prefabrykatów zaczepiania stężeń dopuszczalne jest
uchwyty stężeń powinny dobrze wyłącznie w gruntach spoistych.
Wersja 1.0
Standard 11.4 5
W przypadku pytań
lub wątpliwości skontaktuj
Znaki i sygnały
się z najbliższym specjalistą
BHP lub wejdz
na:
11.5
www.skanska.pl/bhp,
bezpieczeństwa. Hakowi
one.skanska/bhp
Standard pracy
i sygnaliści
Standard ten:
Standard ten zawiera minimum wymagań, jakie należy spełnić dla zapewnienia
bezpieczeństwa podczas prac montażowych i transportowych.
" zawiera wymagania
wynikajÄ…ce z prawa
i norm polskich
Prace na stanowisku hakowego i sygnalisty związane są z transportem ładunków za
oraz wewnętrznych
pomocą żurawi i innych urządzeń dz
wignicowych. Są one zaliczane do prac szczególnie
uregulowań Skanska S.A.
niebezpiecznych, gdyż upadek transportowanych przedmiotów z wysokości może
" jest obligatoryjny dla
doprowadzić do ciężkich obrażeń, a nawet śmierci pracowników. W związku z dużym
wszystkich jednostek
Skanska S.A.
ryzykiem bardzo ważny jest wybór na to stanowisko osób kompetentnych, znających
zasady bezpiecznej pracy.
" pomaga zapewnić
bezpieczne i skuteczne
praktyki podczas prac.
A. Wstęp 4. Brygada zajmująca się transportem
ładunków powinna składać się z co
1. Podstawowe zasady pracy z zawiesiami, najmniej:
osprzętem transportowym opisane " dwóch hakowych  do podwieszania
zostały w standardzie szczegółowym i zwalniania ładunku z haka oraz
 11.4 Montażowy sprzęt pomocniczy: haki, asekuracji ładunku np. za pomocą lin
zawiesia, trawersy, stężenia montażowe . kierunkowych
2. Bezpieczeństwo prac związanych " jednego sygnalisty  do stałego
z montażem konstrukcji opisane obserwowania miejsca prac
zostało w standardach szczegółowych: transportowych i przylegającego terenu
 11.1 Montaż konstrukcji stalowych oraz podawaniu na bieżąco sygnałów
i  11.2 Montaż konstrukcji operatorowi żurawia.
prefabrykowanych . 5. Sygnalista, z wyjÄ…tkiem sytuacji awaryjnych,
3. Nadzór budowy Skanska zapewnia, aby nie powinien brać udziału w bezpośrednim
osoby wykonujÄ…ce pracÄ™ na stanowisku manipulowaniu Å‚adunkiem.
sygnalista-hakowy:
" odbyły instruktaż stanowiskowy B. Czynności przygotowawcze
" zostały zapoznane z Oceną Ryzyka
dla Zadania i InstrukcjÄ… Bezpiecznego 1. ObowiÄ…zki hakowego:
Wykonywania Robót (IBWR) " odpowiada za dobór właściwych lin,
" zostały zapoznane z dokumentacją łańcuchów, zawiesi oraz przygotowanie
techniczno-ruchową zawiesi, które wyposażenia pomocniczego do
wykorzystujÄ… transportu, takiego jak: uchwyty
" posiadały orzeczenia lekarskie i podkłady
potwierdzajÄ…ce wymagany przepisami " sprawdza, czy zawiesia posiadajÄ…
stan zdrowia, określony dla tego atesty i czy są w wymaganym stanie
stanowiska technicznym
" były wyposażone w środki techniczne " planuje sposób podwieszenia ładunku
zapewniające skuteczną łączność oraz trasę jego przemieszczania
z operatorem żurawia, np. radiotelefon " upewnia się, czy droga przemieszczania
" posiadały jeden lub więcej elementów ładunku nie jest zatarasowana
rozpoznawczych, takich jak: " upewnia się, czy obciążenie
kurtka, kamizelka ostrzegawcza, transportowanego Å‚adunku nie
hełm ochronny, opaska w kolorach przekracza dopuszczalnego obciążenia
przewidzianych dla sygnalisty  roboczego dla zastosowanych zawiesi
hakowego wynikających z tabeli " upewnia się, czy nie został przekroczony
odzieżowej Układu Zbiorowego Pracy dopuszczalny kąt rozwarcia zawiesia
Wersja 1.0 Skanska. wielocięgnowego
Standard 11.5 1
" sprawdza, czy zawiesia zostały je natychmiast usunąć i fakt ten zgłosić
prawidłowo nałożone na przełożonemu.
transportowany ładunek, 13. Operator ma prawo reagować tylko na
z uwzględnieniem położenia jego sygnały hakowego, z wyjątkiem sygnału
środka ciężkości  Alarm , który może wydać każdy
" upewnia się, czy ładunek został pewnie pracownik.
zawieszony
" melduje sygnaliście gotowość do D. Czynności zakazane
wykonania manewrów transportowych.
2. ObowiÄ…zki sygnalisty: 1. Stosowanie zawiesi nieatestowanych,
" upewnia siÄ™, czy ma kontakt wykonanych z przypadkowo dobranych
z operatorem materiałów lub elementów.
" sprawdza, czy droga przemieszczania 2. Używanie zużytych lub uszkodzonych
ładunku oraz jego miejsce składowania zawiesi, pozbawionych czytelnych oznaczeń.
nie są zatarasowane 3. Nieprawidłowe łączenie lub sztukowanie
" daje sygnał do podnoszenia ładunku. zawiesi.
4. Przeciążanie zawiesi ponad dopuszczalne
C. Transport ładunku obciążenie robocze (DOR).
5. Używanie zawiesi niedostosowanych do
1. Podczas przemieszczania ładunków należy kształtu i rozmiaru ładunku.
zawsze uprzedzać współpracowników 6. Przekraczanie dopuszczalnego kąta
o niebezpieczeństwie i zagrożeniu. rozwarcia cięgien zawiesi.
2. Podczas zawieszania, przemieszczania 7. Przebywanie pod zawieszonym Å‚adunkiem
lub składowania ładunku należy stosować lub na drodze jego przemieszczania.
rękawice ochronne. 8. Niewłaściwe podwieszanie ładunku.
3. Podczas zawieszania, przemieszczania lub 9. Podnoszenie żurawiem przedmiotów
składowania ładunku należy dokładnie o nieznanej masie.
i wyraz
nie wskazywać operatorowi żurawia 10. Podnoszenie ładunku przy ukośnym
drogi przemieszczania i składowania położeniu lin dz
wignicy lub gdy hak nie
ładunku oraz uważnie obserwować proces znajduje się nad środkiem ciężkości ładunku
transportu. (efekt wahadła).
4. Przed rozpoczęciem transportu należy 11. Podnoszenie żurawiem zamrożonych lub
wstępnie sprawdzić prawidłowość zakleszczonych przedmiotów.
zawieszenia ładunku poprzez uniesienie 12. Wiązanie węzłów na cięgnach zawiesi.
go za pomocÄ… dz
wignicy na wysokość 13. Przemieszczanie ładunków o ostrych
około 0,5 m. krawędziach bez zastosowania podkładek
5. Podczas podnoszeniu ładunku należy unikać zabezpieczających.
gwałtownych szarpnięć. 14. Niewłaściwe zawieszanie zawiesi na haku
6. Poziome przemieszczanie Å‚adunku za dz
wignicy.
pomocą żurawia powinno odbywać się 15. Przemieszczanie ładunków
na wysokości nie mniejszej niż 1 m ponad nieustabilizowanych np. za pomocą lin
przedmiotami znajdujÄ…cymi siÄ™ na drodze kierunkowych.
przenoszonego ładunku. 16. Używanie zawiesi z uszkodzonymi hakami
7. W czasie mechanicznego załadunku lub zawiesi nierównomiernie obciążonych.
i rozładunku materiałów i wyrobów 17. Przewożenie ludzi na transportowanym
zabronione jest ich przemieszczanie Å‚adunku.
bezpośrednio ponad ludz
mi lub kabiną 18. Wyciąganie  na siłę zawiesi przyciśniętych
kierowcy. innym elementem.
8. Roboczy zasięg haka żurawia powinien być 19. Składowanie ładunków niezgodnie
większy o co najmniej 0,5 m od położenia z obowiązującymi przepisami: nierówno,
środka masy montowanego elementu lub za wysoko, niebezpiecznie.
miejsca układanego ładunku. 20. Dopuszczanie do obsługi haka
9. Podnoszenie długiego przedmiotu nieupoważnionych osób trzecich.
Rys. 1 Liny kierunkowe
powinno być połączone z prowadzeniem 21. Opuszczanie stanowiska pracy bez ważnej
przedmiotu za pomocą lin kierunkowych, przyczyny i wiedzy przełożonego.
zamocowanych na jego końcach. Linę 22. Pozostawianie zawieszonego elementu lub
prowadzącą wolno zdjąć dopiero po innego ładunku na haku żurawia w czasie
złożeniu przedmiotu na miejscu jego przerwy w pracy lub po jej zakończeniu.
składowania (Rys. 1).
10. Naprowadzanie ładunku na miejsce E. Obowiązki po zakończeniu pracy
przeznaczenia w ostatniej fazie transportu
musi być wykonywane przy zastosowaniu 1. Należy sprawdzić, czy używane zawiesia
maksymalnie bezpiecznych metod. i osprzęt pomocniczy nie są uszkodzone.
11. W czasie zakładania stężeń montażowych, 2. Należy uporządkować stanowisko pracy,
wykonywania robót spawalniczych, w tym podkłady i inne.
odczepiania elementów prefabrykowanych 3. Zawiesia należy składować w miejscach,
z zawiesi i betonowania styków należy w których nie będą one narażone na
stosować wyłącznie pomosty montażowe uszkodzenia.
lub drabiny rozstawne. 4. Jeżeli przewidywany okres przechowywania
12. W przypadku uszkodzenia zawiesi, należy zawiesi będzie długi, należy je oczyścić,
2
wysuszyć i ewentualnie zabezpieczyć przed " do dołu
korozjÄ… np. za pomocÄ… oleju lub smaru " w prawo
oraz każdorazowo sprawdzić zalecenia " w lewo
producenta. " stop  konieczność zatrzymania
5. Zawiesia nieużywane, pozostawiane na w nagłym przypadku.
haku żurawia należy zaczepić jedno do 5. Sygnał ręczny powinien być precyzyjny,
drugiego lub do ogniwa zbiorczego, aby prosty, Å‚atwy do wykonania i zrozumienia,
ograniczyć ryzyko uderzeń w otaczające a także odróżniający się od innych
przedmioty lub ludzi. sygnałów.
6. Jeśli podczas sygnału ręcznego konieczne
F. Zasady stosowania znaków i sygnałów jest używanie obu rąk naraz, ich
bezpieczeństwa użycie powinno odbywać się w sposób
symetryczny i zwiÄ…zany tylko z jednym
1. Komunikaty słowne powinny być możliwie sygnałem.
jak najkrótsze, najprostsze i najbardziej 7. Osoba przekazująca sygnały ręczne
przejrzyste  przystosowane do zdolności  sygnalista lub hakowy wykonuje za
werbalnej nadawcy i zdolności słyszenia pomocą dłoni określone w tabeli gesty.
odbiorcy lub odbiorców. Przekazuje w ten sposób osobie odbierającej
2. Komunikat słowny może być przekazywany sygnał instrukcje dotyczące określonych
bezpośrednio  wypowiadany przez manewrów.
człowieka lub pośrednio  emitowany za 8. Wszystkie zakodowane gesty,
pomocÄ… np. radiotelefonu. przedstawione w tabeli, nie wykluczajÄ…
3. Osoby będące nadawcami i odbiorcami użycia dodatkowych gestów, stosowanych
komunikatu powinny dobrze znać język, na podstawie ustaleń szczegółowych.
w którym jest on formułowany, aby mogły 9. Sygnalista kieruje manewrami w taki
go poprawnie wymówić oraz zrozumieć, sposób, aby ich wykonywanie zapewniało
a w efekcie postępować zgodnie z zasadami bezpieczeństwo pracownikom znajdującym
bezpieczeństwa i higieny pracy. się w pobliżu miejsca transportu ładunku.
4. Jeżeli komunikat słowny jest używany 10. Sygnalista powinien mieć możliwość
zamiast lub razem z sygnałami ręcznymi, kontrolowania wszystkich manewrów
a nie stosuje się specjalnych kodów, należy bez ryzyka narażenia się na zagrożenia
użyć takich słów jak: związane z wykonywaniem tych
" start  rozpoczęcie kierowania manewrów. Jeżeli wymóg ten nie może być
" zatrzymać  przerwa lub zakończenie w pełni spełniony przez jednego sygnalistę,
jakiegoś ruchu nadzór budowy zobowiązany jest
" koniec  wstrzymanie działania zatrudnić jednego lub więcej dodatkowych
" szybko  konieczność przyspieszenia sygnalistów.
ruchu ze względów bezpieczeństwa 11. Jeżeli operator nie może wykonać
" wolno  konieczność powolnego otrzymanych od sygnalisty poleceń
wykonywania ruchu z zachowaniem wymagań bezpieczeństwa,
" do góry  w znaczeniu  podnieść może wstrzymać wykonywanie
ładunek do góry rozpoczętego manewru i zażądać nowych
" do dołu  w znaczeniu  opuścić ładunek instrukcji.
w dół 12. Operator obowiązany jest wykonywać
" do przodu  kierunek ruchu, polecania sygnalisty wyłącznie wtedy, gdy
który jednocześnie powinien być nie są one sprzeczne z obowiązującymi go
skoordynowany z odpowiednimi instrukcjami. Jedynie sygnał  stop może być
sygnałami ręcznym podany przez każdego pracownika (Rys. 2).
Wersja 1.0
Standard 11.5 3
Znaczenie sygnału Opis sygnału Ilustracja
A. Sygnały ogólne
Obie ręce wyciągnięte
Start
poziomo, dłonie zwrócone
Uwaga!
wewnętrzną stroną do
PoczÄ…tek kierowania
przodu.
Zatrzymać Prawa ręka skierowana do
Przerwa  góry, z wewnętrzną stroną
koniec ruchu dłoni skierowaną do przodu.
Koniec Obie ręce połączone na
Zatrzymanie działania wysokości klatki piersiowej.
Zakodowane gesty sterujÄ…ce
ruchem, przedstawione
Ruch szybki w tabeli, wykonywane sÄ…
w szybkim tempie.
Zakodowane gesty sterujÄ…ce
ruchem, przedstawione
Ruch powolny w tabeli, wykonywane sÄ…
bardzo powoli.
B. Ruchy pionowe
Prawa ręka skierowana do
góry z dłonią skierowaną
wewnętrzną stroną do
Podnieść do góry
przodu - wykonuje wolno ruch
okrężny.
Prawa ręka skierowana do
dołu z dłonią skierowaną
wewnętrzną stroną do
Opuścić do dołu
przodu - wykonuje wolno ruch
okrężny.
DÅ‚onie pokazujÄ… odpowiedniÄ…
Odległość prawidłowa
odległość.
4
C. Ruchy poziome
Obie ręce zgięte, dłonie
skierowane wewnętrzną
stroną do góry, przedramiona
Ruch do przodu
wykonujÄ… powolne ruchy
w kierunku ciała.
Obie ręce zgięte, dłonie
skierowane wewnętrzną
Ruch do tyłu stroną na zewnątrz,
przedramiona wykonujÄ…
powolne ruchy od siebie.
Prawa ręka wyciągnięta
poziomo z dłonią zwróconą
Ruch w prawo od wewnętrzną stroną do dołu,
sygnalisty wykonuje małe powolne ruchy
w prawo.
Lewa ręka wyciągnięta
poziomo z dłonią zwróconą
Ruch w lewo od wewnętrzną stroną do dołu,
sygnalisty wykonuje małe powolne ruchy
w lewo.
DÅ‚onie pokazujÄ… odpowiedniÄ…
Odległość pozioma
odległość.
D. Niebezpieczeństwo
Stop Obie ręce wyciągnięte do góry,
Zatrzymanie w nagłym dłonie zwrócone wewnętrzną
przypadku stronÄ… do przodu.
Rys. 2 Sygnały ręczne
Wersja 1.0
Standard 11.5 5


Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
11 Prace montazowe v1 1
11 Prace montazowe
13 Prace specjalistyczne całość
C5 (X7) B1KG0118P0 1 10
11 Demontaż montaż Czujnik ciśnienia spalin
11 04 Montazowy sprzet pomocniczy haki zawiesia trawersy stezenia montazowe
C5 (X7) B1HG01G6P0 1 16 11 Demontaż Montaż Czujnik spalania stukowego
11 02 Montaz konstrukcji prefabrykowanych
Prace szczegolnie niebezpieczne (11)
11 Montaż podgrzewania foteli
11 ul umowy o prace
11 Montaż instalacji z rur miedzianych
Izolacyjnosc ogniowa lekkich przegrod warstwowych calosc 16[1] 11 2007
Prace z mysli politycznej i prawnej oraz prawa publicznego (11)

więcej podobnych podstron