Uchwalony przez Walne Zgromadzenie Delegatów Polskiego Towarzystwa Socjologicznego
dnia 25 marca 2012 r.
KODEKS ETYKI SOCJOLOGA
Preambuła
Kodeks etyki socjologa jest zbiorem zasad pomocnych w prowadzeniu uczciwej i rzetelnej działalności
zawodowej, w tym, w rozstrzyganiu kwestii etycznych wynikających ze sprzecznych wartości, zobowiązań
i interesów, z jakimi boryka się socjolog. Służy także do oceny jego działalności.
Kodeks etyki socjologa wskazuje zagadnienia i zasady etyczne oraz problemy i konflikty interesów, które mogą
pojawiać się w praktyce zawodowej. Uwrażliwiając socjologów na etyczny wymiar działalności zawodowej
Kodeks pomoże im także podejmować decyzje i rozstrzygać wątpliwości w innych sytuacjach. Ewentualne
odstępstwo od zasad Kodeksu powinno być wynikiem przemyślanej decyzji socjologa, a nie jego braku wiedzy.
Polskie Towarzystwo Socjologiczne zobowiązuje swoich członków i zachęca niezrzeszonych socjologów
do korzystania z niniejszego Kodeksu, do wzięcia odpowiedzialności za własne, zgodne z etyką postępowanie
oraz do upowszechniania standardów etycznego zachowania wśród współpracowników, studentów i w innych
kręgach społecznych.
Uczciwość zawodowa
1) W swojej działalności, w prowadzeniu badań, nauczaniu i działalności praktycznej, dążąc do prawdy
i dobra wspólnego, socjologowie powinni kierować się zasadami uczciwości i odpowiedzialności,
zmierzać do osiągnięcia najwyższego poziomu profesjonalizmu i najwyższych standardów uprawiania
zawodu.
2) Socjolog bierze świadomy udział w rozwoju dyscypliny. Powinien odnieść się do wyników i ustaleń
dokonanych przez innych, w szczególności nie wolno mu przejść do porządku nad rozbieżnościami
w wynikach, jeśli wyniki jego badań są w niezgodzie z wynikami innych badaczy.
3) Uznając, że prowadzenie badań socjologicznych wymaga stosownego wykształcenia i umiejętności,
socjologowie powinni sami określać granice własnej kompetencji zawodowej. Nie powinni przyjmować
zadań, do których realizacji nie posiadają odpowiednich kwalifikacji. Powinni upewnić się
co do przydatności oraz poprawności metodologicznej badań przyjmowanych do realizacji. Powinni
jasno określać stopień własnej neutralności i zaangażowania w dziedzinach będących przedmiotem
dociekań naukowych.
4) Socjologowie mają obowiązek ochrony interesów osób, które są włączone w ich pracę lub których
ta praca dotyczy, a także obowiązek przedstawiania wyników swoich badań w sposób dokładny
i zgodny z prawdą. Powinni przy tym uwzględniać konsekwencje, jakie ich praca lub jej niewłaściwe
wykorzystanie niesie dla badanych lub dla innych zainteresowanych stron. Socjologowie powinni
bezwzględnie znać i respektować obowiązujące przepisy prawa w szczególności te, które regulują
ich działalność profesjonalną (takie, jak: przepisy ustawy o ochronie danych osobowych, ochronie
praw człowieka, praw autorskich, ochronie czci itp.), które mogą mieć wpływ na przebieg badań,
rozpowszechnianie i przechowywanie danych, publikowanie wyników, prawa badanych, sponsorów,
pracodawców i innych osób.
Relacje z uczestnikami badań
5) Socjologowie powinni być świadomi, że w toku badania wchodzą w relacje z różnymi osobami
i grupami społecznymi oraz że stosunki te mają wymiar etyczny.
6) Socjologowie powinni być świadomi, że  w granicach swej wiedzy i możliwości wpływu -
odpowiadają za sposób ewentualnego wykorzystania zebranych przez nich danych oraz za skutki
rozpowszechniania wyników swoich badań. Od odpowiedzialności tej nie uwalnia socjologów fakt,
że wywiązanie się z tego obowiązku może być w niektórych przypadkach trudne, szczególnie
w sytuacji konfliktu społecznego, konkurencyjnych interesów społecznych lub nieprzewidzianego
niewłaściwego wykorzystania badań i ich wyników przez strony trzecie.
7) Socjologowie mają obowiązek zapewnić, by prowadzone badania nie miały negatywnego wpływu
na stan fizyczny, społeczny i psychiczny ich uczestników. Powinni dążyć do ochrony praw badanych,
ich interesów, wrażliwości i prywatności, nawet, jeśli wyważenie sprzecznych interesów może okazać
się trudne.
8) W relacjach z badanymi socjologowie powinni postępować uczciwie, w sposób bezstronny,
odpowiedzialny i wzbudzający zaufanie.
9) Udział w badaniach socjologicznych powinien opierać się na dobrowolnej i świadomej zgodzie
badanych. Socjolog ma obowiązek wyjaśnienia, w słowach zrozumiałych dla badanych, czego dotyczy
badanie, kto je prowadzi oraz w jaki sposób zostaną upowszechnione oraz wykorzystane jego wyniki.
Badani powinni zostać poinformowani o przysługującym im prawie do odmowy udziału w badaniu oraz
prawie do odstąpienia od udziału w badaniu na każdym jego etapie, bez podania przyczyny. Odrębną
i wyraz
ną zgodę należy uzyskać na wykorzystanie urządzeń rejestrujących dz
więk i obraz. Ankieter
powinien poinformować badanego o jego prawach wynikających z przepisów o ochronie danych
osobowych oraz, w razie potrzeby, z przepisów prawa autorskiego.
10) Badanym należy zagwarantować najwyższy możliwy stopień anonimowości i poufności. Socjologowie
powinni dbać o to, by nie udzielać gwarancji poufności, których nie mogą dotrzymać.
11) W przypadku, gdy prawdopodobne jest, że z danych badawczych będą korzystać również inni badacze,
należy poinformować o tym badanych oraz uzyskać ich zgodę na to. Przy sporządzaniu notatek,
filmowaniu lub nagrywaniu dla celów badawczych, socjologowie powinni wyjaśnić badanym cel
sporządzania notatek, filmowania lub nagrywania oraz, w możliwie jak najdokładniejszy sposób
określić, do czyjej wiadomości takie materiały trafią.
12) Ankieterzy powinni wyjaśnić czy, a jeżeli tak, to w jakim zakresie badani mogą mieć wgląd w wywiady
oraz notatki z obserwacji, a także zmieniać ich treść, wycofać stwierdzenia, wprowadzić dodatkowe
informacje oraz dodawać komentarze lub interpretacje.
13) Na socjologach ciąży obowiązek ustalenia, jakie skutki może nieść ze sobą wykonywana przez nich
praca. O ile jest to możliwe, powinni starać się przewidzieć i zabezpieczyć uczestników badania przed
konsekwencjami dla nich szkodliwymi. Z powyższego obowiązku nie zwalnia socjologów zgoda
udzielona przez uczestników badania.
14) Socjologowie powinni sprawdzić, czy badanie nie będzie dolegliwe dla badanych i postarać się, jeżeli
jest to konieczne, znalez
ć sposoby na zminimalizowanie lub złagodzenie dolegliwości, jakich mogą
w związku z tym doznawać badani. Należy pamiętać, że podjęte w ramach badań decyzje mogą mieć
wpływ na funkcjonowanie jednostek w grupie, nawet jeżeli poszczególnych badanych chronią zasady
poufności i anonimowości.
15) Ze szczególną uwagą należy odnieść się do sytuacji badania osób starszych, niepełnosprawnych,
chorych fizycznie i psychicznie. Badacze powinni uwzględniać złożone uwarunkowania prawne
i etyczne sytuacji, w których uzyskanie w pełni świadomej zgody jest trudne. W niektórych
przypadkach, niezbędny może okazać się udział pośrednika. W takich sytuacjach należy szczególnie
uważać, by nie naruszać przestrzeni osobistej osoby, której dane dotyczą, ani nie zakłócać relacji
między taką osobą a pośrednikiem. Jeżeli można domniemywać, że osoba, na temat której zbierane
są dane sprzeciwi się podaniu niektórych rodzajów informacji, nie należy starać się ich pozyskać
od pośrednika.
16) Szczególnej staranności wymagają badania z udziałem dzieci. Oprócz zgody rodziców lub opiekunów
prawnych należy również starać się uzyskać zgodę dziecka. Badacze powinni wykorzystać swoje
umiejętności tak, by podawane informacje pozostawały dla dziecka zrozumiałe, oraz samemu osądzić,
czy dziecko jest w stanie zrozumieć zadawane mu pytania. Jeżeli jest to wskazane, należy zasięgnąć
porady specjalisty.
 Badania niejawne
17) Badania niejawne stwarzają istotne problemy natury etycznej i prawnej, niemniej, w niektórych
przypadkach, zastosowanie tej formy badań może być uzasadnione. Na przykład wówczas, gdy można
przypuszczać, iż uczestnicy, wiedząc, że są badani, zmienią swoje zachowanie. Badacze mogą również
napotykać trudności w dostępie do określonych sfer życia społecznego, które, ze względu na silne
lub utajnione interesy, pozostają dla socjologów zamknięte. Metody badań niejawnych pozostają
w sprzeczności z zasadami świadomej zgody i mogą naruszać prywatność badanych. Do obserwacji
uczestniczącej i nieuczestniczącej w sferze niepublicznej bez wiedzy badanych, oraz do podejmowania
badań eksperymentalnych z ukryciem przed badanymi ich prawdziwego celu naukowego, należy
uciekać się wyłącznie wtedy, gdy inne metody nie wystarczają do pozyskania podstawowych danych.
18) W tego typu badaniach należy chronić anonimowość uczestników. Jeżeli świadoma zgoda nie została
uzyskana przed badaniem, należy starać się o jej uzyskanie po jego przeprowadzeniu, starając się przy
tym zminimalizować ewentualne koszty, jakie ponieśli badani w związku z tym, że byli przedmiotem
badania.
Anonimowość, prywatność, poufność
19) Należy bezwzględnie przestrzegać zasady anonimowości, szanować prywatność uczestników procesu
badawczego oraz zachować poufność ich danych osobowych. Może się okazać, że w niektórych
przypadkach trzeba będzie rozważyć zasadność i stosowność gromadzenia określonych danych
wrażliwych.
20) O ile jest to możliwe, badacze powinni przewidzieć ryzyko naruszenia poufności i anonimowości
danych badawczych. Tożsamość badanych oraz nagrania z badań powinny być objęte obowiązkiem
poufności, bez względu na to, czy gwarancja jej dochowania została wyrażona w sposób wyraz
ny.
21) Należy podjąć stosowne kroki gwarantujące bezpieczne przechowywanie danych badawczych. O ile jest
to możliwe, należy zastosować techniki ochrony anonimowości, takie jak: usuwanie identyfikatorów,
użycie pseudonimów oraz inne środki techniczne zacierające związek między danymi
a identyfikowalnymi na ich podstawie osobami. Socjologowie powinni dopilnować, by dane nie zostały
opublikowane lub ujawnione w formie umożliwiającej faktyczną lub potencjalną identyfikację
badanych bez uzyskania ich uprzedniej pisemnej zgody.
22) W przypadku organizacji publicznych, organów administracji, urzędników lub agencji, wzmacnianie
gwarancji prywatności lub poufności jest mniej istotne niż w przypadku jednostek lub małych grup.
Niemniej, jeżeli takich gwarancji udzielono, należy je uszanować, chyba, że za odstąpieniem od nich
przemawia oczywisty i istotny interes publiczny.
23) Prowadzenie badań przez Internet wymaga od socjologów szczególnej staranności. Wśród problemów
pojawiających się przy badaniach internetowych można wymienić: uzyskiwanie świadomej zgody,
negocjowanie umów dostępu, ocena granic między tym co publiczne a tym co prywatne czy też
zapewnienie bezpieczeństwa transmisji danych. Prowadzący badania w sieci powinni zapoznać się
z treścią bieżących dyskusji na temat etyki w badaniach internetowych i wykazać szczególną ostrożność
w formułowaniu sądów mogących wpływać na dobrostan osób badanych w sieci.
Relacje ze sponsorami i podmiotami finansującymi badania
24) Sponsora, podmiot finansujący oraz socjologa łączy wspólny interes tak długo, jak długo celem
dociekań socjologicznych pozostaje rozwój wiedzy. Relacje między wszystkimi trzema stronami
najlepiej ułożą się wówczas, gdy będzie im przyświecać dążenie do osiągnięcia najwyższych
standardów zawodowych. Socjologowie powinni starać się o to, aby sponsorzy i podmioty finansujące
zaakceptowały, że socjologów, oprócz zobowiązań wobec nich, wiążą również obowiązki wobec ogółu
społeczeństwa, badanych, współpracowników oraz społeczności socjologicznej.
25) Socjologowie powinni z wyprzedzeniem ustalić wzajemne zobowiązania podmiotów finansujących
oraz badaczy, najlepiej w formie umowy na piśmie. W miarę potrzeby, powinni odesłać sponsorów
lub podmioty finansujące do Kodeksu. Socjologowie nie powinni składać obietnic oraz akceptować
warunków naruszających ich etykę zawodową lub zobowiązania badawcze.
26) Jeżeli część lub wszystkie osoby włączone w badanie występują również w roli sponsora lub podmiotu
finansującego, należy przedstawić im konflikt ról i interesów, jaki się może pojawić.
27) Socjologowie powinni pamiętać o swoich zobowiązaniach wobec sponsorów, bez względu na to,
czy wynikają z umowy czy z nieformalnych ustaleń. Powinni podać prawdziwe i szczere informacje
na temat swoich kwalifikacji i ekspertyzy, ograniczeń, mocnych i słabych stron poszczególnych metod
analizy oraz z
ródeł danych, a także uwzględnić konieczność zachowania dyskrecji w stosunku
do informacji poufnych uzyskanych od sponsorów.
28) Socjologowie często otrzymują od podmiotu finansującego informacje, które, zgodnie z uzasadnionym
życzeniem tego ostatniego, powinny być objęte obowiązkiem poufności. Takim obowiązkiem
nie powinny być objęte metody i procedury użyte do wytworzenia danych opublikowanych.
29) Przy negocjowaniu warunków umowy sponsorskiej, socjologowie powinni pamiętać o wymogach
prawnych dotyczących własności i prawa dostępu do danych.
30) Socjologowie nie powinni przyjmować warunków umownych, które uzależnione są od określonego
wyniku lub rezultatów proponowanych badań. Konflikt zobowiązań może pojawić się również
wówczas, gdy podmiot finansujący domaga się użycia określonej metody badawczej.
31) Przed podpisaniem umowy socjolog powinien uściślić, w jakim zakresie będzie mógł ujawniać
informacje o z
ródłach finansowania, personelu, założeniach i celach projektu. Powinien również
uściślić swoje prawo do publikowania i rozpowszechniania wyników przeprowadzonych badań.
Socjologowie mają obowiązek pełnego wyjaśnienia sponsorom skutków wyboru między
alternatywnymi metodami badawczymi.
32) Chociaż w niektórych kontekstach z
ródła finansowania lub umowy sponsorskie mogą budzić
kontrowersje a ujawnianie z
ródeł finansowania może stwarzać badaczowi problemy z dostępem
do badanych lub ze współpracą przy badaniu, należy kierować się przede wszystkim zasadą
maksymalnej otwartości.
33) Jeżeli sponsorzy i podmioty finansujące występują również, bezpośrednio lub pośrednio, w roli
pośredników kontrolujących dostęp do osób badanych, badacze nie powinni zrzekać się na ich rzecz
obowiązku ochrony badanych. Socjologowie powinni dbać o to, by nie zakłócić relacji między
badanymi a pośrednikami, gdyż te relacje będą trwały po zakończeniu badania.
Socjolog jako nauczyciel
34) W pracy nauczycielskiej socjolog powinien przestrzegać zasad otwartości, krytycyzmu i szacunku
wobec wszystkich perspektyw naukowych, a treść jego zajęć dydaktycznych powinna być zgodna
z aktualnym stanem nauki. Jeśli treść ta byłaby niezgodna z jego wewnętrznym przeświadczeniem,
to jest on obowiązany dodać własny, odrębny komentarz. W wykładach należy uwzględniać
rywalizujące teorie i interpretacje faktów.
35) Socjolog powinien respektować i chronić prawa swoich studentów. Powinien rozwijać samodzielność
myślenia studentów, ich krytycyzm oraz szanować prawo studentów do swobodnego wyrażania opinii,
także w kwestiach naukowych. Powinien być życzliwym i wymagającym opiekunem młodych
pracowników naukowych i dbać o ich rozwój.
36) Przygotowując studentów do praktycznego wykonywania zawodu, socjolog powinien kłaść nacisk
na jego aspekty etyczne, akcentując naczelne wartości etyczne zawodu. Powinien wykorzystywać
konkretne przykłady dla rozwijania wrażliwości etycznej przyszłych socjologów i ich umiejętności
rozstrzygania kwestii etycznych towarzyszących wykonywaniu czynności zawodowych oraz
pokazywać i przybliżać studentom wzorce etycznego postępowania w sprawach zawodowych.
37) Socjolog-nauczyciel nie powinien nadużywać wobec studentów ani stosunku zależności ani przewagi
erudycyjnej. Socjolog powinien oceniać każdego studenta sprawiedliwie na podstawie jego osiągnięć
oraz stosować jednakowe kryteria ocen wobec wszystkich studentów.
 Zobowiązania wobec nauki i społeczeństwa
38) Socjologowie powinni jak najszerzej upowszechniać wyniki swoich badań, a jeśli istnieje taka potrzeba,
bezpośrednio po ukończeniu własnych analiz udostępniać zebrane przez siebie dane innym badaczom,
za pośrednictwem stosownych archiwów i baz danych. Socjologowie mają obowiązek przestrzegania
zasady jawności warsztatu naukowego i udostępniania społeczności badaczy opisu procedur
i materiałów, na których oparli swoje ustalenia.
39) Socjologowie powinni zabierać głos w sprawach publicznych związanych z ich kompetencją
merytoryczną. W swoich wypowiedziach powinni kierować się zasadą odpowiedzialności za słowo.
W szczególności, powinni dopasowywać stanowczość wygłaszanych sądów do stopnia ich uzasadnienia
i rzetelnie ujawniać wszelkie wątpliwości. Nie powinni wypowiadać przypuszczeń i osobistych opinii
w sposób, który sugeruje, że mają one uzasadnienie w wiedzy socjologicznej i wynikach badań
społecznych.
40) W swoich wypowiedziach wykraczających poza obszar ich kompetencji merytorycznej socjologowie
powinni unikać używania tytułów i stopni naukowych oraz oddzielać swe opinie naukowe od innych
sądów, a zwłaszcza od ocen politycznych. Socjologowie powinni zachować szczególną ostrożność
w wyrażaniu poglądów w bieżących sprawach politycznych, gdyż wpływ własnych preferencji
społecznych na wygłaszane opinie może być silny.
41) Socjologowie powinni przeciwstawiać się wszelkim ograniczeniom swobody publikacji
lub upowszechniania wyników badań społecznych. Badacze powinni mieć świadomość
niebezpieczeństw wynikających ze zniekształceń, uproszczeń i manipulacji, jakim wyniki badań mogą
podlegać w procesie upowszechniania przez osoby trzecie lub media. W takiej sytuacji badacze
powinni podejmować działania mające na celu sprostowanie nieporozumień i zniekształceń
wynikających z niewłaściwego użycia wyników ich pracy.
42) Socjologowie powinni publicznie uznawać wkład pracy wszystkich osób, które współuczestniczyły
w ich badaniach i w przygotowaniu ich publikacji. Uznanie autorstwa, kolejność autorów, a także
uznanie mniejszego lub większego wkładu pracy bez przypisywania autorstwa muszą rzetelnie
odzwierciedlać udział wszystkich głównych uczestników badania i procesu powstawania publikacji.
43) Dane i materiały wzięte z publikowanej lub niepublikowanej pracy napisanej przez inną osobę, w tym
także wzięte z Internetu, muszą być wyraz
nie zaznaczone i przypisane jej autorowi, przy czym dane
i materiały pochodzące z pracy niepublikowanej mogą być wykorzystane tylko po uzyskaniu zgody
autora.
44) Socjologowie uczestnicząc w życiu publicznym nie powinni czynić niewłaściwego użytku ze swej
wiedzy i umiejętności. Powinni ponadto powstrzymać się od udziału w takich inicjatywach
publicznych, które mogą zostać uznane za tendencyjne lub niezgodne z zasadami rzetelności naukowej.
45) Socjologowie powinni przeciwdziałać antyspołecznemu wykorzystywaniu osiągnięć naukowych
i używaniu ich przeciw człowiekowi. Gdy stwierdzą takie próby powinni ostrzegać decydentów
o możliwych następstwach takich prób, odmawiać współpracy, informować i mobilizować przeciwko
takim próbom opinię publiczną, w szczególności - opinię środowisk naukowych.
46) Socjologowie powinni dbać o dobro i wizerunek społeczny swej dyscypliny. Powinni unikać wszelkich
działań, które mogłyby nieść ze sobą negatywne skutki dla kolejnych pokoleń socjologów bądz
obniżać
renomę socjologii jako dyscypliny naukowej.
Niniejszy Kodeks jest oparty na Statement of Ethical Practice for the British Sociological Association; Code
of Ethics and Policies and Procedures of the American Sociological Association Committee on Professional
Ethics; Code of Ethics ISA, Kodeksie Europejskiego Stowarzyszenia Badaczy Opinii i Rynku (ESOMAR);
na opracowanym przez Komitet Etyki w Nauce PAN kodeksie etycznym uczonego zatytułowanym  Dobre
obyczaje w nauce. Zbiór zasad i wytycznych , na postulatach etycznych Stanisława Ossowskiego
oraz na Kodeksie Deontologicznym Associazione Italiana di Sociologia.


Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Refleksje na temat Kodeksu Etyki Zawodowej
Kodeks Etyki Zawodowej Notariusza
KODEKS ETYKI DZIENNIKARSKIEJ
Kodeks Etyki Dziennikarskiej
Kodeks Etyki Zawodowej Brokera
kodeks etyki dziennikarskiej
kodeks etyki zawodowej
kodeks etyki psychologa
kodeks etyki i karta audytu wewnnotrznego
Kodeks Etyki Hotelarza(1)
kodeks etyki dziennikarskiej sdp
kodeks etyki lekarskiej
Kodeksu Etyki Zawodowej
Kodeks Etyki Reklamy
kodeks etyki reklamy

więcej podobnych podstron