Kazimierz Krajewski
Akcje uwalniania więz
niów z więzień, obozów oraz placówek UBP i NKWD
1944 1948
(wstępna próba bilansu)
Celem niniejszego szkicu jest dokonanie próby oceny działań podziemia
niepodległościowego w warunkach okupacji sowieckiej, polegających na uwalnianiu
więz
niów, zwłaszcza z więzień, obozów i siedzib UBP. Pomocniczo, dla przeprowadzenia
wstępnego rozeznania, podane zostaną te\
przykłady uwalniania więz
niów z aresztów MO,
konwojów oraz ze szpitali. Dokonane zestawienie z pewnością nie jest wyczerpujące, pozwoli
jednak na wyrobienie sobie obrazu skali i jakości tego szczególnego rodzaju akcji zbrojnych,
będących najbardziej spektakularnymi operacjami podziemia.
Po zajęciu Polski przez okupacyjne wojska sowieckie i zainstalowaniu się
kolaboranckiego re\
imu komunistycznego, zmieniły się warunki działania podziemia
niepodległościowego, a tak\
e organizacyjne formy jego funkcjonowania. Inne te\
, ni\
w
latach okupacji niemieckiej, były czynniki determinujące jego aktywność. Cała historia
podziemia poakowskiego  od Delegatury Sił Zbrojnych po Zrzeszenie  Wolność i
Niezawisłość  jest historią prób zdemobilizowania podziemia o masowym charakterze,
zminimalizowania jego działalności zbrojnej, a wreszcie jego głębokiego przeprofilowania z
form wojskowych na bardziej  cywilne : obywatelskie, uzupełniające i dopełniające
istniejącą do pewnego momentu legalną opozycję polityczną. Oczywiście zdemontowanie
działającej od pięciu lat organizacji wojskowej, liczącej ponad 450.000 ludzi, nie było sprawą
prostą, tym bardziej, i\
musiało się to odbywać w warunkach bardzo silnego terroru zarówno
okupacyjnych wojsk sowieckich, jak równie\
kolaboranckich  polskich władz
komunistycznych. Wspomniana ju\
realistyczna,  likwidatorska tendencja, zmierzająca
wpierw do rozformowania organizacji wojskowej, a potem  wobec niemo\
liwości jej
pełnego zdemontowania  do przeprofilowania w formy bardziej  cywilne , dominować
będzie do końca istnienia centralnego poakowskiego ośrodka kierowniczego.
W stopniowo  zwę\
ającym się obszarze akcji czynnej polskiego powojennego
podziemia niepodległościowego, skierowanej przeciwko sowieckim siłom okupacyjnym i
wojskowo-policyjnym słu\
bom  rodzimego komunistycznego re\
imu, mo\
na dokonać próby
określenia typologii prowadzonych działań zbrojnych. Mo\
emy wyró\
nić trzy podstawowe
formy dokonywanych wówczas akcji:
" Działania przeciw formacjom mundurowym władz komunistycznych. W tej kategorii
mieszczą się m.in. otwarte walki z grupami operacyjnymi wojskowych i policyjnych sił
komunistycznych (tak\
e Wojsk Wewnętrznych NKWD), akcje na więzienia i w ogóle
akcje uwalniania więz
niów, akcje przeciw posterunkom czy nawet garnizonom sił
komunistycznych.
" Zwalczanie agentury  polskiego resortu bezpieczeństwa i sowieckich słu\
b specjalnych
(NKWD i  Smierszu ).
" Działania mające na celu zdobywanie środków materialnych, niezbędnych dla
funkcjonowania oddziałów podziemia.
Na przestrzeni lat zmieniało się natę\
enie występowania wymienionych form
aktywności konspiracji zbrojnej. Działania przeciw agenturze występowały we wszystkich
okresach istnienia podziemia niepodległościowego  nawet jeszcze w latach pięćdziesiątych.
 2
Jednak pierwsza kategoria działań, skierowanych przeciw siłom mundurowym re\
imu
komunistycznego, charakterystyczna była zwłaszcza dla okresu do amnestii 1947 r. Póz
niej
stała się coraz rzadsza. Przewa\
ały wówczas działania skierowane na zdobywanie
zaopatrzenia i wspomniane ju\
zwalczanie agentury.
Zwraca uwagę, \
e większość wymienionych kategorii działań (dwa pierwsze punkty)
 w gruncie rzeczy mieści się w ramach pojęcia działań z zakresu samoobrony. Nawet otwarte
walki i potyczki, gdy\
zazwyczaj starcia te były wynikiem inicjatywy operacyjnej sił
komunistycznych. Tak\
e akcje przeciw posterunkom, gdy\
atakowano głównie te, które
stwarzały największe zagro\
enie dla podziemia i społeczeństwa.
W pierwszym okresie funkcjonowania konspiracji poakowskiej  w trzech pierwszych
kwartałach roku 1945  dowództwa wszystkich struktur terenowych podległych Delegaturze
Sił Zbrojnych, pomimo jej negatywnej oceny co do rozszerzania działań zbrojnych i akcji
partyzanckiej będącej w znacznej mierze pochodną poglądów płk Jana Rzepeckiego na tę
kwestię1, zalecały i w praktyce realizowały działania z zakresu samoobrony. Organizacje
lokalne, takie jak Armia Krajowa Obywateli (Armia Krajowa Obywatelska), Ruch Oporu
Armii Krajowej, Konspiracyjne Wojsko Polskie  nie tylko dopuszczały podejmowanie
działań z zakresu samoobrony, ale wręcz zalecały je podległym sobie siłom. Ju\
jeden z
pierwszych rozkazów Komendy Białostockiego Okręgu AK AKO nakazywał dowódcom
obwodów zorganizowanie sprawnie działających oddziałów zdolnych do przeciwstawiania się
komunistycznym siłom okupacyjnym: Krótkie wytyczne organizacji: [...] Zorganizować i
posiadać silne, zdecydowane i pewne kedywy partyzanckie  jako samoobrona2.
Poszczególne, zdecentralizowane struktury obwodowe ROAK powoływały swoje własne
oddziały bojowe i dywersyjne. Akcje z zakresu samoobrony były jednym z ich głównych
zadań. W Konspiracyjnym Wojsku Polskim na mocy rozkazu kpt. Stanisława Sojczyńskiego
 Warszyca z dniem 16 sierpnia 1945 r. wydzielono specjalny pion przeznaczony do działań
tego rodzaju, występujący pod nazwą  Samoobrona i Ochrona Społeczeństwa (SOS).
Formacje obozu narodowego nie podlegały rozterkom typu   bić się czy nie bić? 
tak charakterystycznym dla nurtu podziemia poakowskiego. Ich dowództwo konsekwentnie
uwa\
ało, \
e obcy najazd nadal trwa i nale\
y mu się przeciwstawiać, tak\
e metodami
zbrojnymi. Jednak stosunkowo szybkie, bo ju\
zimą 1946 r., rozbicie przez UBP Komendy
Głównej NZW sprawiło, \
e wysiłek militarny tej drugiej co do wielkości formacji powojennej
konspiracji niepodległościowej  pozostawał rozdrobniony i nabierał wymiaru lokalnego.
Rozkazodawstwo dowództwa Zrzeszenia WiN jeszcze bardziej ni\
w czasach DSZ
zawę\
ało pojęcie dopuszczalnej samoobrony, sprowadzając ją w zało\
eniu do rozpoznania i
swego rodzaju profilaktyki3. Jednak poszczególne struktury okręgowe WiN, zwłaszcza
nale\
ące do Obszaru Centralnego Zrzeszenia, nie zrezygnowały z wojskowych form pracy 
utrzymując własne oddziały partyzanckie i dyspozycyjne, których zadaniem było
prowadzenie samoobrony. Nawet w obrębie Obszaru  Południowego , m.in. w Okręgu WiN
Kraków, dopuszczano istnienie sprawnych i dyspozycyjnych grup samoobrony, których
1
W odezwach do \
ołnierzy oddziałów partyzanckich była m.in. mowa o  zwyrodnieniu \
ycia leśnego (dziwne,
\
e Rzepecki zauwa\
ył to zjawisko dopiero w czasie okupacji komunistycznej, tak jakby nie istniało ono w czasie
okupacji niemieckiej). Delegat Sił Zbrojnych nakazywał te\
przeciwstawianie się samowoli i wybrykom grup
leśnych  spod znaku istotnej reakcji społecznej (skandaliczne, ale chodziło tu właśnie o tych, którzy najmocniej
stawiali opór re\
imowi komunistycznemu  \
ołnierzy NSZ i NZW). Kierując pracą struktur skupiających
wszystko, co w społeczeństwie polskim było najlepsze, Rzepecki do końca nie był w stanie wznieść się ponad
swoje własne przekonania i fobie społeczno-polityczne, nie odpowiadające bynajmniej dą\
eniom większości
narodu.
2
Rozkaz Komendy Białostockiego Okręgu AK AKO nr 10 z 15 lutego 1945 r., ASW w Warszawie, akta WSR
w Warszawie, Sr 61/46, t. III.
3
Wskazówki postępowania wobec funkcjonariuszy UB wydane przez I ZG WiN [w:]  Zrzeszenie Wolność i
Niezawisłość w dokumentach , t. 1, Wrocław 1997, s. 138 139.
 3
zadaniem miały być m.in. ewentualne skoki na więzienia celem uwolnienia więz
niów
politycznych4.
Wspólną cechą wszystkich większych struktur niepodległościowych, zarówno
poakowskich jak i wywodzących się z obozu narodowego, przy zasygnalizowanej tendencji
do ograniczania akcji zbrojnej, było jednak zalecanie podejmowania działań z zakresu
samoobrony polegających na uwalnianiu więz
niów. Były one na tyle skuteczne i dotkliwe dla
władz komunistycznych, \
e 29 V 1946 r. Minister Bezpieczeństwa Publicznego gen. S.
Radkiewicz wydał specjalny rozkaz nr 54 w sprawie zabezpieczenia obronności więzień i
konwoju transportu więz
niów przed napadami. Stwierdzał w nim m.in., \
e Szefowie WUBP
wzmagając swoje wysiłki w kierunku aktywnej walki z bandytyzmem, zaniedbują sprawę
więziennictwa i środków zabezpieczających utrzymanie zdobytych osiągnięć w walce z
bandytyzmem [sic]. Jedno rozbite przez bandytów więzienie lub transport, niszczy rezultat
długotrwałych trudów, walk i ofiar setek pracowników aparatu B[bezpieczeństwa]
P[ublicznego] [podkreślenie KK]. Departament W[ięzień] i O[bozów] w niewystarczającym
stopniu lustruje więzienia i sprawdza system ubezpieczająco alarmowy oraz przestrzeganie i
sposób wykonania wydanych dotychczas i obowiązujących zarządzeń na wypadek napadu lub
buntu [...]. W związku z tym rozkazuję szefom WUBP do dnia 15 czerwca 1946 r.:
a. Przejrzeć plany obrony więzień,
b. Skontrolować zaopatrzenie w broń i amunicję,
c. Wydać potrzebne zarządzenia w sprawie uzupełnienia planów obrony i zaopatrzenia w
broń,
d. Wyznaczyć imiennie i funkcyjnie w Wojewódzkich i Powiatowych U[rzędach]
B[ezpieczeństwa] pracowników odpowiedzialnych za nadzorowanie bezpieczeństwa
więzień oraz ich zastępców,
e. Wyznaczyć w Wojewódzkim Wydziale W[ięzień] i O[bozów] pracowników, mających
pełnić funkcję zastępców dowódców konwojów (zgodnie z rozkazem nr 60 z dn. 27
września 1945 r. i Okólnikiem Departamentu W[ięzień] i O[bozów] nr 91 z dn. 11
paz
dziernika 1945 r.) przy transporcie więz
niów5.
Naczelnikom Wydziałów Personalnych WUBP polecono skontrolować stan kadry
więziennictwa, element nie nadający się do słu\
by stopniowo usuwać, wzmocnić kadry przez
przydzielenie zdyscyplinowanych, wypróbowanych i politycznie pewnych \
ołnierzy [sic] z
aparatu bezpieczeństwa oraz zwerbować nowych stra\
ników6. Dowództwu KBW polecono
zaś przydzielić stałą ochronę dla 34 więzień i obozów wyszczególnionych w odrębnym
rozkazie.
Udane akcje uwalniania więz
niów nale\
ały do najdotkliwszych działań przeciwko
re\
imowi komunistycznemu. Działania te, w których poświęcając własne \
ycie niesiono
wolność konspiracyjnym towarzyszom broni i rodakom, nale\
ą do najchlubniejszych kart
podziemia niepodległościowego.
1944
akcje na więzienia i siedziby UBP
4
Opracowanie szefa wywiadu Okręgu WiN Kraków Józefa Zabrzeskiego  Przygodzkiego z czerwca 1946 r.
dotyczące koncepcji połączenia grup  Jędrusiów i  Lisa celem utworzenia jednostki samoobrony [w:] S.
Wałach, Świadectwo tamtym dniom ..., t. 1, Kraków 1974, s. 464 465.
5
Rozkaz nr 54 Ministra Bezpieczństwa Publicznego gen. S. Radkiewicza w sprawie zabezpieczenia obronności
więzień przed napadami i konwoju transportu więz
niów, d. CAW 1582/75/89, k. 40 41, obecnie AIPN BU.
6
Ibidem.
 4
19 sierpnia 1944 r., Hrubieszów. Liczący 100 \
ołnierzy oddział AK pod
dowództwem komendanta Obwodu  kpt. Mariana Gołębiewskiego  Stera  wszedł w nocy
do miasta, opanował więzienie i uwolnił 12 \
ołnierzy AK (odebrano te\
broń skonfiskowaną
przez Armię Sowiecką rozbrajanym oddziałom AK, zmagazynowaną w mieście)7.
Sierpień 1944 r. (brak dokładnej daty), Zamość. Sześcioosobowa grupa por. Józefa
Śmiecha  Ciąga zaatakowała więzienie i odbiła 18 więz
niów politycznych8.
7 paz
dziernika 1944 r., Zamość. Czteroosobowy patrol AK dowodzony przez pchor.
Edwarda Błaszczaka  Groma uwolnił z więzienia 34 osoby, w większości \
ołnierzy AK.
Akcję poprzedziło rozpoznanie przygotowane przez dwie dziewczyny nale\
ące do AK, które
obserwowały więzienie z sąsiedniego budynku usytuowanego na wprost bramy więziennej9.
7/8 paz
dziernika 1944 r., Rzeszów. Nieudane uderzenie grupy AK na więzienie.
Przedwczesne starcie przyczyniło się do niepowodzenia akcji10.
Paz
dziernik 1944 r. (pierwsza dekada  brak dokładnej daty), Sokołów Podlaski.
Nieudana próba rozbicia siedziby PUBP przez Obwodowy Patrol śandarmerii dowodzony
przez pchor. Adama Tutaka  Znicza , wzmocniony zmobilizowanymi \
ołnierzami sieci
terenowej (łącznie około 40 ludzi), w celu uwolnienia komendanta Obwodu AK mjr Jerzego
Sasina  Rosę . Akcja nie powiodła się, bowiem po wejściu partyzantów do miasta doszło do
walki ze stacjonującą w pobli\
u PUBP jednostka WW NKWD. Oddział wycofał się ze stratą
kilku rannych (mjr  Rosa został skazany przez wojskowy sąd sowiecki na karę śmierci i
rozstrzelany w lutym 1945 r.)11.
Paz
dziernik 1944 r. (brak dokładnej daty). Z więzienia w Krasnymstawie miejscowa
grupa AK odbiła 5 osób12.
2 listopada 1944 r., Tarnobrzeg. Brawurowa akcja por. Kazimierza Bogacza
 Bławata , szefa Kedywu Obwodu Tarnobrzeg, na więzienie w tym\
e mieście. Tylko przy
pomocy jednej łączniczki  Władysławy śarów  Małej  przedostał się on przez mur,
rozbroił stra\
nika i wypuścił 15 więz
niów politycznych13.
Listopad 1944 r. (brak dokładnej daty), Biała Podlaska. Akcja na więzienie
przeprowadzona przez dziewięcioosobowy patrol \
ołnierzy byłego OP-34 pp AK, dowodzony
przez kpr. Roberta Domańskiego  Jaracha . Dzięki dobremu rozpoznaniu wywiadowczemu
przeprowadzonemu przez dwie  wtyczki wewnątrz stra\
y więziennej i zaskoczeniu akcję
wykonano bez rozlewu krwi. Uwolniono kilku akowców, w tym por. Aleksandra Wereszkę
 Rocha , który był głównym obiektem akcji14.
7 grudnia 1944 r., Zamość. Kilkuosobowa grupa AK pod dowództwem ppor.
Tadeusza Kuncewicza  Podkowy opanowała więzienie i wypuściła z niego 19
aresztowanych15.
13 grudnia 1944 r., Brzozów. Akcja na areszt PUBP wykonana przez grupę
wydzieloną ze zgrupowania oddziałów mjr Dra\
y Sotirovicia (kryptonim  Warta ). Oddział
pozorujący grupę resortu prowadzącą złapanych dezerterów opanował areszt. Uwolniono 11
7
A. K. Kunert, Ilustrowany przewodnik po Polsce Podziemnej 1939 1945, Warszawa 1966, s. 348.
8
R. Wnuk, Lubelski Okręg AK DSZ WiN 1944 1947, Warszawa 2000, s. 269.
9
R. Wnuk, op. cit., s. 271.
10
J. A
opuski, Losy Armii Krajowej na Rzeszowszczyz
nie (sierpień grudzień 1944). Wspomnienia i dokumenty,
Warszawa 1990, s. 283 295; B. Satalecki, Akcja na więzienie w Rzeszowie 7 8 paz
dziernika 1944 (dokumenty),
 Krakowski Rocznik Archiwalny , t. 1, Kraków 1995, s. 118 125.
11
W. Piekarski, Obwód Armii Krajowej Sokołów Podlaski  Sęp ,  Proso . Obwodowy Patrol śandarmerii
1944 1945, Warszawa 1994, s. 115 117.
12
R. Wnuk, op. cit., s. 270.
13
Z. K. Wójcik, A. Zagórski, Na kator\
niczym szlaku, Warszawa 1994, s. 41.
14
A. Wereszko, W szregach walczącego Podlasia. Zapiski oficera Armii Krajowej i Zrzeszenia Wolność i
Niezawislość 1939 1947, Biala Podlaska 2006, s. 185.
15
R. Wnuk, op. cit., s. 275.
 5
akowców. 27 volksdeutschów i Niemców pozostawiono w celach. Bezpośrednim powodem
akcji stała się  wsypa w obwodzie Brzozów, w wyniku której  Śmiersz aresztował około
150 osób16.
1945
akcje na obozy NKWD i MBP
26 marca 1945 r., Błudek (pow. Tomaszów Lubelski). Oddziały ppor. Konrada
Bartoszewskiego  Wira (30 \
ołnierzy) i ppor. Mariana Wardy  Polakowskiego (40
\
ołnierzy) rozbiły obóz NKWD, będący filią więzienia w Zamościu. Rozbrojono kompanię
wartowniczą w sile 120 ludzi, rozstrzelano komendanta mjr Włodzimierza Konowałowa,
prokuratora i dwóch oficerów. Jeden oficer i \
ołnierz polegli podczas krótkiej próby oporu
podczas opanowywania obozu przez partyzantów. Więz
niowie zostali niestety wcześniej
wywiezieni przez Rosjan17.
27 marca 1945 r., Skrobów (pow. Lubartów). Z obozu dla internowanych oficerów
AK w wyniku zorganizowanej ucieczki wydostało się 48 akowców. Grupa spiskowców
rozbroiła wartowników (zabrano 2 rkm, 12 PPSZ i 17 kb). Dowódcą buntu i zbiorowej
ucieczki był Piotr Mierzwiński  Wierny . Zbiegowie dołączyli do poakowskiego oddziału
partyzanckiego  Orlika , gdzie utworzyli odrębny pluton18.
29/30 kwietnia 1945 r., Zimne Wody. Komendant obozu  dla internowanych
renegatów i zdrajców , por. Alojzy Bruski (b. dowódca zgrupownia partyzanckiego AK w
Borach Tucholskich) zbiegl do lasu wraz z podległą sobie zalogą wartowniczą, umo\
liwiając
więz
niom ucieczkę19.
20/21 maja 1945 r., Rembertów. Atak oddziałów poakowskiego Obwodu Mińsk
Mazowiecki na obóz dla akowców, strze\
ony przez jednostkę NKWD w sile około 150
funkcjonariuszy. W operacji uczestniczyły: oddział partyzancki dowodzony przez Edwarda
Wasilewskiego  Wichurę i oddział dywersyjny dowodzony przez Edwarda Świderskiego
 Wichra  łącznie 44 \
ołnierzy (całością dowodził  Wichura ) na obóz NKWD. Uwolniono
około 700 spośród 2.000 więz
niów. Około 200 zbiegów zostało ujętych przez pościg. Podczas
walki, jaka wywiązała się przy zdobywaniu obozu, sowieci ponieśli znaczne straty w
ludziach, oceniane na od 15 do kilkudziesięciu zabitych i rannych. Ze strony oddziałów
 Wichury było 3 rannych20.
2 czerwca 1945 r., Piotrków. Akcja poakowskiej grupy partyzanckiej dowodzonej
przez ppor. Stanisława Karlińskiego  Burzę na obóz, w którym więzieni byli akowcy,
Niemcy i Volksdeutsche. Uwolniono du\
ą grupę więz
niów, w tym rodzinę  Burzy 21.
Paz
dziernik 1945 r. (brak dokładnej daty), Jaworzno. Nieudana próba ataku na obóz
przez nieustaloną grupę, odparta przez KBW i Stra\
Obozową22.
16
D.M. Sotirović, Europa na licytacji. Od czetników Michajlovicia do lwowskiej AK. Wspomnienia oficera
serbskiego  Dra\
y , Warszawa 2000, s. 273 275; Z. Nawrocki, Akcja na areszt UB w Brzozowie (13 grudnia
1944),  Studia Rzeszowskie , t. 8:2002 nr 2, s. 29 40.
17
R. Wnuk, op. cit., s. 290 292.
18
J. Ślaski, Skrobów. Dzieje obozu NKWD dla \
ołnierzy AK 1944 1945, Warszawa 2003, s. 107 118.
19
K. Komorowski, Konspiracja pomorska 1939-1947. Leksykon, Gdańsk 1993, s. 38.
20
IPN BU 0148/8, t. 1, Charakterystyka nr 81 dotycząca bandy o zabarwieniu sanacyjnym pod nazwą Armia
Krajowa działającej w 1945 r. na terenie b. pow. Mińsk Mazowiecki zorganizowanej i dowodzonej przez
Edwarda Wasilewskiego ps.  Wichura ; S. Madrak, Akcja Rembertów,  Karta , nr 2: 1991, s. 89 105.
21
E. Soliński, Działalność samodzielnej grupy KWP  Lasy pod dowóztwem  Warszyca i jej likwidacja
(styczeń 1945  czerwiec 1946) [w:] W walce ze zbrojnym podziemiem, red. M. Turlejska, Warszawa 1972.
22
M. Korkuć, Zostańcie wierni tylko Polsce& Niepodległościowe oddziały partyzanckie w Krakowskiem (1944
1947), Kraków 2002, s. 421.
 6
1945
akcje na więzienia i siedziby UBP
28 stycznia 1945 r., Biłgoraj. Poakowski oddział dowodzony przez ppor. Konrada
Bartoszewskiego  Wira , liczący 24 \
ołnierzy, korzystając z osłabienia wart spowodowanego
wysokim mrozem i nieobecności części stra\
ników, rozbił więzienie, uwalniając 65 osób.
Akcję wykonano bez rozlewu krwi, por.  Wir zabronił zabijania nawet znanych z brutalności
stra\
ników i naczelnika więzienia23.
17/18 lutego 1945 r., Zamość. Udana, zorganizowana od wewnątrz akcja uwolnienia
11 więz
niów. Została wykonana przy współdziałaniu \
ołnierzy oddziału wartowniczego z
Batalionu Ochrony Jeńców LWP, którzy byli akowcami wcielonymi do armii Berlinga.
Stra\
nicy zlikwidowali dowódcę warty, zabrali klucze i uwolnili pozostających w kontakcie z
nimi więz
niów, w większości \
ołnierzy AK. Wśród uwolnionych byli kpt. Stefan Dębicki
 Kmicic , mjr Konstanty Witkowski  Muller i ppor. Kazimierz Burski  Konrad II . 12
wartowników zbiegło wraz z więz
niami24.
8 marca 1945 r., A
owicz. Rozbicie więzienia i uwolnienie 83 więz
niów przez
doraz
nie zorganizowany jedenastoosobowy zespół bojowy zło\
ony z miejscowych \
ołnierzy
AK, harcerzy  Szarych Szeregów . Operacją dowodził Marian Szymański  Wędzidło . Akcję
wykonano stosując podstęp, pozorując konwój milicyjny (cywile z milicyjnymi opaskami)
udający się do więzienia. Po otwarciu bramy więzienie zostało opanowane przez zespół
szturmowy. Szesnastu spośród uwolnionych bezpieka ujęła ponownie. Trzej uczestnicy akcji
zostali skazani na karę śmierci25.
9 marca 1945 r., Biała Podlaska. Oddział  Jaracha ponownie rozbił więzienie i
uwolnił 103 aresztowanych. Akcję wykonano bez walki i bez strat26.
10 marca 1945 r., Sandomierz. Akcja samouwolnienia się od wewnątrz więz
niów z
więzienia w Sandomierzu. Stra\
nikom  za pośrednictwem organizacji z miasta  dostarczono
wódkę, która w naturalny sposób ich  wyeliminowała . Grupa spiskowców poprzez
rozebrany piec wydostała się na korytarz, rozbroiła pijanych wartowników i zabrała klucze.
Otworzono cele i w biały dzień wypuszczono około 100 więz
niów27.
17/18 kwietnia 1945 r., Limanowa. Oddział  Samoobrony AK Jana Wąchały
 A
azika zaatakował siedzibę PUBP i areszt UB. Dzięki współpracy części funkcjonariuszy
ochrony, wywodzących się z oddziału LSB, areszt zdobyto, uwalniając 13 więz
niów
politycznych. Część uwolnionych i 11 byłych wartowników PUBP utworzyło samodzielny
oddział partyzancki28.
17/18 kwietnia 1945 r., Nowy Targ. Grupa funkcjonariuszy PUBP  byłych
partyzantów z oddziału Józefa Kurasia  Ognia dowodzona przez byłego \
ołnierza AK Józefa
Ksią\
ka  Jastrzębia zajęła siedzibę PUBP i rozbiła tamtejszy areszt, likwidując
równocześnie funkcjonariuszy wywodzących się z grupy operacyjnej przysłanej z Rzeszowa
do organizacji UB29.
24 kwietnia 1945 r., Puławy. Oddział por. Mariana Bernaciaka  Orlika (44
\
ołnierzy) wjechał na dwóch zdobycznych Studebackerach do Puław, w których kwaterował
w tym czasie kilkutysięczny sowiecki garnizon  i zaatakował siedzibę PUBP. Mimo, \
e
23
R. Wnuk, op. cit., s. 279.
24
K. A. Tochman, Adan Boryczka. Z dziejów WiN-u, t. 2, Zwierzyniec Rzeszów 2001, s. 86 87.
25
Uwolnić  Cyfrę . Uwolnienie więz
niów z więzienia w A
owiczu, praca zbiorowa, A
ódz
, b.d. wydania; Piotr A.
Kukuła, A oni ginęli dalej ..., A
ódz
1973, s. 56.
26
J. Kopiński, Konspiracja akowska i poakowska na terenie inspektoratu rejonowego  Radzyń Podlaski w
latach 1944 1956, Biała Podlaska 1998; R. Wnuk, op. cit., s. 287.
27
K, A. Tochman, op. cit., s. 87.
28
M. Korkuć, op. cit., s. 239 240.
29
Ibidem, s. 240 241.
 7
partyzanci podali się za grupę operacyjną z Warszawy, która przywiozła aresztowanych,
wartownicy nie dali się zaskoczyć i doszło do walki. Budynek został zdobyty, uwolniono 107
aresztowanych (w tym 6 kobiet). Podczas ostrego starcia zabito 5 lub 6 funkcjonariuszy UB i
NKWD oraz 2 milicjantów, a 5 raniono. Ze strony partyzantów było 2 poległych30.
24/25 kwietnia 1945 r., Miechów. Poakowski oddział partyzancki dowodzony przez
por. Juliana Sochę  Dz
wiga i ppor. Juliana Nowaka  Babinicza (w sile 60 \
ołnierzy),
zaatakował siedzibę PUBP i uwolnił wszystkich więz
niów31.
25/26 kwietnia 1945 r., Jędrzejów. Udana akcja samouwolnienia się więz
niów z
aresztu śledczego w siedzibie miejscowego PUBP, przeprowadzona od wewnątrz.
Organizatorem był Sergiusz Janoff, \
ołnierz AK. Po upiciu stra\
ników, którym wódkę
dostarczono z zewnątrz, więz
niowie zabrali klucze i otworzyli cele. Wolność odzyskało 22
więz
niów32.
27 kwietnia 1945 r., Janów Lubelski. Połączone oddziały por. c.c. Hieronima
Dekutowskiego  Zapory , ppor. Tadeusza Kuncewicza  Podkowy i ppor. Tadeusza
Borkowskiego  Mata opanowały miasto i rozbiły więzienie. Bramę wiezienia wysadzono
ładunkiem wybuchowym. Stra\
została rozbrojona po krótkiej walce. Uwolniono 15
więz
niów politycznych. Zlikwidowano jednego więz
nia, wysługującego się UB. Jednocześnie
rozbrojono posterunek MO i dokonano rekwizycji w instytucjach gospodarczych (w
spółdzielni i Urzędzie Skarbowym)33.
Kwiecień 1945 r. (brak dokładnej daty), Lubaczów. Patrol z kompanii terenowej
ppor. Karola Kosteckiego  Kostka (1 + 3) przy pomocy współpracujących z podziemiem
funkcjonariuszy MO uwolnił z aresztu PUBP dwóch akowców. Milicjanci sporządzili
dokładny plan budynku i przekazali go wraz z obowiązującym hasłem  Kostkowi , który na
czele patrolu rozbroił wartownika i wtargnął do budynku34.
1 maja 1945 r., Krasnosielc (pow. Maków Mazowiecki). Oddział NSZ dowodzony
przez por. Romana Dziemieszkiewicza  Pogodę , uderzył na siedzibę PUBP Maków
Mazowiecki, ulokowaną w tym miasteczku. Doszło do walki, w wyniku której zabito 7
funkcjonariuszy UB. Uwolniono 42 więz
niów. Ze strony NSZ padł 1 zabity35.
1-2 maja 1945 r., Biłgoraj. Bunt i dezercja batalionu KBW, połączona z nieudanym
uderzeniem na siedzibę PUBP. Atak został odparty  zabito jedynie funkcjonariusza PUBP i
cię\
ko raniono sowietnika NKWD. Wycofujący się dezerterzy zostali zlokalizowani nad
Sanem przez pościg i w wyniku niezbyt pomyślnej walki ponieśli straty i zostali rozproszeni.
Około 30 wcielono do miejscowych terenowych oddziałów WiN36.
8 maja 1945 r., Kozienice. Poakowska grupa zbrojna odbiła więz
niów z siedziby
miejscowego PUBP37.
8/9 maja 1945 r., Dąbrowa Tarnowska. Skoncentrowany doraz
nie ok. 40-osobowy
oddział dowodzony przez byłego dowódcę plutonu AK Tadeusza Musiała  Zarysa zdobył po
krótkiej walce więzienie UB, z którego wypuścił 76 więz
niów. Impulsem do przeprowadzenia
30
AIPN BU 0180/81, t. 14, Charakterystyka nr 65 bandy terrorystyczno-rabunkowej o zabarwieniu sanacyjnym
pod nazwą AK i WiN, działającej w latach 1944 1947 [...] pod dowództwem Mariana Bernaciaka ps.  Orlik ;
R. Wnuk, op. cit., s. 302 303.
31
J. Molęda  Trzaska , Rozbicie więzienia w Miechowie w 1945 r.,  Zeszyty Historyczne WiN-u nr 24: 2005,
s. 137 152.
32
K. A. Tochman, op. cit., s. 95 96.
33
K. Tochman, op. cit., s. 97; R. Wnuk, op. cit., s. 303 304.
34
R. Wnuk, op. cit., s. 392 393.
35
Cz. Czaplicki, Poszukiwany listem gończym, Wrocław 2004, s. 54 66.
36
R. Wnuk, op. cit., s. 307.
37
M. Turlejska (A
ukasz Socha), Te pokolenia \
ałobami czarne, wyd. 2 poprawione i rozszerzone, Londyn 1989,
s. 45.
 8
akcji była informacja o mającej nastąpić wywózce na wschód przetrzymywanych w więzieniu
akowców38.
8/9 maja 1945 r., Grajewo. Oddziały AKO z obwodów A
om\
a i Grajewo w sile
około 100 \
ołnierzy, dowodzone przez inspektora łom\
yńskiego mjr Jana Tabortowskiego
 Bruzdę opanowały miasto. Zdobyto siedzibę PUBP i KP MO, uwalniając według ró\
nych
z
ródeł od 100 do 214 więz
niów. Zablokowano ogniem broni maszynowej sowiecką
komendanturę (w wyniku wymiany ognia zginał lejtnant Lebiediew i 1 \
ołnierz sowiecki). W
starostwie dokonano rekwizycji. Rozstrzelano jednego funkcjonariusza UBP oraz 5 lub 6
agentów bezpieki, uprowadzonych przez partyzantów39.
8/9 maja 1945 r., Tarnobrzeg. Ucieczka więz
niów zorganizowana od wewnątrz.
Więz
niowie obezwładnili stra\
nika, odebrali mu klucze i otworzyli cele. Zbiegło 28
aresztantów, 6 z własnej woli pozostało w celach40.
9 maja 1945 r., Białystok. Zorganizowana od wewnątrz ucieczka więz
niów, przy
pomocy dwóch stra\
ników, byłych akowców z Nowogródzkiego Okręgu AK  NN
 Wykonawczego i  Olka  wcielonych do LWP. Spośród 1.723 więz
niów wolność
odzyskało według ró\
nych ocen od 103 do około 300 (w tym wielu skazanych na karę
śmierci)41.
9 maja 1945 r., Przemyśl. Zorganizowane od wewnątrz samouwolnienie więz
niów.
Akcję przygotował ppor. Stanisław Kostka  Dąbrowa (drugi wariant przewidywał uderzenie
na więzienie ściągniętego pod miasto oddziału partyzanckiego). Uwolniono kilkudziesięciu
więz
niów42.
12 maja 1945 r., Biała Krakowska. UB zapobiegł organizowanej akcji uwolnienia
więz
niów z tamtejszego więzienia, aresztując 14 jej uczestników43.
15/16 maja 1945 r., Wadowice. Wykorzystując remont części budynku więzienia, 16
więz
niów (w tym przynajmniej część to akowcy) zbiegło z aresztu UB44.
Pierwsza połowa maja 1945 r., Brzesko. Doszło do nieznanej w szczegółach
nieudanej próby uwolnienia więz
niów z aresztu UB45.
17/18 V 1945 r., Węgrów. Częściowo tylko udana akcja doraz
nie sformowanej grupy
NSZ dowodzonej przez Karola Czapskiego  Zbyszka , w sile około 20 \
olnierzy, na siedzibę
PUBP. śołnierze NSZ rozbroili stra\
ników na wartowni i uwolnili kilku aresztowanych
członków organizacji46.
21 maja 1945 r., A
om\
a. Grupa funkcjonariuszy, będących  wtyczkami AK AKO
w słu\
bach komunistycznych, rozbroiła stra\
ników w więzieniu w A
om\
y i wypuściła
aresztowanych. Dwóch stra\
ników znanych ze złego stosunku do więz
niów zastrzelono.
Wykonawcy akcji i więz
niowie dołączyli do oddziałów AK47.
21 maja 1945 r., Biała Podlaska. Oddział ppor. Stanisława Bogdanowicza  Toma ,
liczący 24 ludzi, wykonał akcję na więzienie PUBP. Partyzanci przy pomocy sznurowej
drabinki pokonali mur ogrodzenia i rozbroiwszy wartowników przystąpili do otwierania cel.
38
M. Korkuć, op. cit., s. 245 246.
39
S. Poleszak, Podziemie antykomunistyczne w A
om\
yńskiem i Grajewskiem (1944 1957), Warszawa 2004, s.
126 129.
40
Z. Nawrocki, Zamiast wolności. UB na Rzeszowszczyz
nie 1944 1949, Rzeszów 1998, s. 69.
41
K. Krajewski, T. A
abuszewski, Białostocki Okręg AK AKO, VII 1944  VIII 1945, s. 561 562; K. Tochman,
op. cit., s. 99 100.
42
K. Tochman, op. cit., s. 100.
43
M. Korkuć, op. cit., s. 247.
44
Ibidem, s. 248.
45
Ibidem, s. 247.
46
Materialy z Czapskiego.
47
K. Krajewski, T. A
abuszewski, op. cit., s. 400.
 9
Akcja została jednak zauwa\
ona przez funkcjonariuszy UB, którzy zaatakowali zespół
wykonawczy. Zdołano uwolnić tylko 5 więz
niów48.
27/28 maja 1945 r., Biłgoraj. Zmobilizowane oddziały poakowskiego Obwodu
Biłgoraj uderzyły na siedzibę PUBP. Po pięciogodzinnej walce partyzanci musieli wycofać
się, unosząc jednego rannego. Zabito funkcjonariusza UB i kilku raniono. Rozbrojono tak\
e
milicjantów i 10 \
ołnierzy z oddziału ochraniającego PUBP49.
Maj 1945 r., Rembertów. Z aresztu PUBP Warszawa-powiat zbiegło dóch \
ołnierzy
AK. W dniu 6 czerwca postrzelili oni szefa gminnej placówki UB w Falenicy, który usiłował
ich zatrzymać. Gdy ich śladem ruszył patrol milicjantów z miejscowego posterunku, podjęli
walkę i zabili dwóch funkcjonariuszy, uchodząc w kierunku Wiązowny50.
3 czerwca 1945 r., Mława. Doraz
nie sformowane oddziały ROAK Zacheusza
Nowowiejskiego  Je\
a i Jana Nowakowskiego  Arymana zdobyły siedzibę PUBP. Odbito
40 aresztowanych, w większości \
ołnierzy AK (niektórzy byli tak skatowani, \
e nie mogli
poruszać się o własnych siłach). Zabito 3 funkcjonariuszy UBP i 1 funkcjonariusza NKWD.
Ze strony podziemia padł 1 poległy51.
10 czerwca 1945 r., Pabianice. Poakowski oddział partyzancki dowodzony przez
ppor. Aleksandra Arkuszyńskiego  Maja , wsparty grupą dywersyjną Władysława Szustera
 Gajdy , opanował siedzibę PUBP. Uwolniono 10 więz
niów politycznych, z których połowę
stanowili akowcy. Akcja wykonana została bez walki i bez strat przez zespół udający
funkcjonariuszy resortu. Oddziały  Maja przybyły do miasta i opuściły go przy pomocy
zdobycznych samochodów52.
Czerwiec 1945 r. (brak dokładnej daty), Piotrków. Nieudana akcja poakowskiej
grupy partyzanckiej dowodzonej przez ppor. Stanisława Karlińskiego  Burzę na więzienie.
Stra\
nie dała się zaskoczyć i odparła zespół wykonawczy53.
Czerwiec 1945 r., Węgrów. Ponowna akcja grupy NSZ na siedzibę PUBP w tym
miasteczku. Doszło do starcia, uwolniono kilku więz
niów.
Czerwiec 1945 r., Wyrzysk. Lokalna grupa partyzancka  Jędrusia podstępem
opanowała więzienie i wypuściła około 50 więz
niów.
5/6 lipca 1945 r., Węgrów. Ponowna akcja oddzialu NSZ na siedzibę PUBP, budynek
ostrzelano i obrzucono granatami, uwolniono 1 aresztowanego.
1/2 lipca 1945 r., Tarnów. Przeprowadzona siłami więz
niów, ale zorganizowana od
zewnątrz przez bli\
ej niezidentyfikowane struktury poakowskie akcja samouwolnienia, w
której kluczową rolę odegrała pozyskana do współpracy stra\
niczka Antonina
Niemczurówna, która dostarczyła broń i otwarła pierwsze cele. Po sterroryzowaniu
stra\
ników zbiegło 35 więz
niów. W razie oporu ze strony stra\
ników, akcję miało
prawdopodobnie wesprzeć uderzenie z zewnątrz. Część zbiegów wykonując polecenie
organizatorów ucieczki utworzyła oddział dyspozycyjny  Huragan pod dowództwem
Bolesława Pronobisa  Ikara 54.
4/5 sierpnia 1945 r., Kielce. Połączone poakowskie oddziały kpt. Antoniego Hedy
 Szarego (około 100 ludzi), por. Stefana Bembińskiego  Harnasia (80) i Henryka
48
R. Wnuk, op. cit., s. 315.
49
R. Wnuk, op. cit., s. 318.
50
AIPN BU 0255/350, Raport specjalny kierownika WUBP w Warszawie mjr Dominika z 9 VI 1945 r., k. 269.
51
AIPN BU 0180/78 t. 1, Charakterystyka nr 62 reakcyjnej bandy terrorystycznej o zabarwieniu sanacyjno-
endeckim ROAK NZW zorganizowanej na bazie akowskiego podziemia okupacyjnego i dowodzonej przez
Grabowskiego Wacława ps.  Puszczyk ; R. Juchniewicz, Ziemia mławska w latach 1945 1953. Walka o
wolność i suwerenność, Mława 2002, s. 64 66.
52
A. Arkuszński  Maj , Przeciw dwóm wrogom, A
ódz
1995, s. 252 259.
53
E. Soliński, Działalność samodzielnej grupy KWP  Lasy pod dowództwem  Warszyca i jej likwidacja
(styczeń 1945  czerwiec 1946) [w:] W walce ze zbrojnym podziemiem, red. M. Turlejska, Warszawa 1972.
54
B. A. Satalecki, Ucieczka z więzienia w Tarnowie 1/2 VII 1945,  ZHW , nr 11: 1998, s. 49 69.
 10
Podkowińskiego  Ostrolota (30) wjechały zdobycznymi samochodami do miasta.
Zablokowano miejscowy garnizon i zaatakowano więzienie. Bramę wysadzono ładunkiem
wybuchowym. Uwolniono około 650  700 osób, w tym wielu \
ołnierzy i oficerów podziemia
niepodległościowego. Straty własne: jeden zabity i kilku rannych55.
9 września 1945 r., Radom. Poakowskie oddziały por.  Harnasia , por.  Ostrolota i
por.  Beja (w łącznej sile około 150 ludzi) wjechały zdobycznymi samochodami do miasta,
zablokowały posterunkami z bronią maszynową miejscowy garnizon komunistyczny liczący
blisko 3 tysiące \
ołnierzy i funkcjonariuszy, po czym zaatakowały więzienie, rozbijając je.
Wolność odzyskało ponad 300 osób, w tym wielu oficerów AK (m.in. rtm Marian Wrzosek i
kpt. Władysław Komorek  Lucjan ). Poległo 2 partyzantów, a kilku odniosło rany56.
13/14 listopad 1945 r., Tomaszów Lubelski. Kompania partyzancka WiN
dowodzona przez ppor.  Kostka rozbiła więzienie PUBP, uwalniając 50 70 osób.
Zaskoczenie nie udało się. Doszło do walki, opór został przełamany dopiero po ostrzelaniu
budynku z piata57.
21 listopad 1945 r., Grójec. Nieudany atak na siedzibę PUBP w celu odbicia
więz
niów, wykonany przez oddział ROAK dowodzony przez komendanta obwodu por.
Józefa Malinowskiego vel Stefana Głogowskiego  Józefa . Partyzanci wycofali się ze stratą
jednego poległego. Zabito 3 funkcjonariuszy UBP58.
1945
odbicia du\
ych transportów
27/28 lipca 1945. Na linii kolejowej Dęblin  Radom koło Bakowca oddział  Orlika
zaatakował pociąg przewo\
ący więz
niów. Rozbrojono konwój liczący 60 \
ołnierzy LWP.
Uwolniono 120 więz
niów politycznych, w tym wielu skazanych na wysokie wyroki oficerów
AK59.
12 listopada 1945 r., Dęblin. Oddziały WiN  Zagończyka i  Spokojnego (ten
ostatni ze zgrupowania  Orlika ) zaatakowały stację kolejową w miasteczku, usiłując odbić
więz
niów przewo\
onych do Wronek. Atak został po cię\
kiej walce odparty, uwolniono tylko
kilku aresztantów, poległ 1 partyzant, zginęło 11 \
ołnierzy WP i NKWD60.
1946
akcje na wiezienia i siedziby UBP
26 stycznia 1946 A
uków. Oddział WiN Juliana Wocha  Białego opanował siedzibę
PUBP (było to mo\
liwe dzięki współpracy 5 funkcjonariuszy   wtyczek podziemia ).
Doszło do walki, gdy\
grupa UBP, którą miano wywabić w teren, wyjechała z opóz
nieniem.
Zabito kilku funkcjonariuszy, uwolniono z aresztu 27 osób61.
55
A. Heda, Wspomnienia  Szarego , Warszawa 1991, s. 219 221; S. Bembiński  Harnaś , Te pokolenia z
bohaterstwa znane, Radom 1996, s. 125 129; D. Suchorowska, Rozbić więzienie UB. Akcje zbrojne AK i WiN
1945 1946, Warszawa 1991, s. 7 62.
56
S. Bembiński  Harnaś , op. cit., s. 132 139; D. Suchorowska, op. cit. s. 63 90.
57
R. Wnuk, op. cit., s. 344 345.
58
Zeznania J. Malinowskiego  Józefa , kopia w zbiorach autora.
59
J. Ślaski, śołnierze wyklęci, Warszawa 1996, s. 153 135; A. śurowski, W walce z dwoma wrogami, Warszawa
1991, s. 233 243.
60
AIPN BU 0180/81, t. 14, Charakterystyka nr 65 bandy terrorystyczno-rabunkowej o zabarwieniu sanacyjnym
pod nazwą AK i WiN, działającej w latach 1944 1947 [...] pod dowództwem Mariana Bernaciaka ps.  Orlik ;
Z. Gnat-Wieteska, Puławski Inspektorat ZWZ AK WiN 1939 1949, Pruszków 2005, s. 197.
61
J. Kopiński, op. cit.; R. Wnuk, op. cit., s. 354 355.
 11
17 marca 1946. Według z
ródeł MBP:  miał miejsce napad na więzienie w Tarnowie
połączony z buntem więz
niów, który dzięki czujności stra\
y więziennej został całkowicie
odparty, a bunt został opanowany 62.
31 marca 1946. Według danych MBP: miał miejsce bunt w więzieniu w Ostrowie
Wielkopolskim63.
17 kwietnia 1946. Według danych MBP: Miał miejsce  [& ] bunt w więzieniu we
Włocławku. Oba te bunty [w Ostrowie i Włocławku  KK] wynikły wskutek nieprzestrzegania
obowiązujących przepisów przez poszczególnych stra\
ników, zostały jednak opanowane
dzięki czujności i nale\
ytej postawie pozostałego personelu stra\
y więziennej 64.
19/20 kwietnia 1946 r., Radomsko. Akcja oddziałów SOS KWP  Klingi ,
 Longinusa i  Tygrysa , dowodzonych przez por. Jana Rogulkę  Grota na miasto i
więzienie, z którego uwolniono 57 więz
niów. Rozbito pościg KBW, wzięto około 200
jeńców, zlikwidowano grupę \
ołnierzy i oficerów sowieckich65.
25 kwietnia 1946 r., Kraśnik. Z więzienia PUBP uciekło 42 więz
niów. Ucieczka była
zorganizowana od wewnątrz (aresztanci uzyskali klucz, wydostali się z cel, wykonali podkop
pod murem więziennym i uciekli)66.
8 maja 1946 r., Zamość. Oddział WiN Romana Szczura  Urszuli w sile 20 ludzi
opanował więzienie. Akcję przygotowali od wewnątrz dwaj stra\
nicy współpracujący z
podziemiem. Podczas akcji doszło do próby oporu stra\
ników  zginął 1 partyzant i 5
funkcjonariuszy. Akcja wyglądała według z
ródeł MBP następująco:  [& ] miał miejsce napad
zorganizowanej bandy na więzienie w Zamościu, która uprowadziła 301 więz
niów karnych i
śledczych. W obronie zginęło 5 pracowników więzienia. Dochodzenie wykazało, \
e winę
ponoszą: naczelnik więzienia i kierownik działu specjalnego, którzy nie wykonali rozkazu i
sprawności [sic] planu obrony na wypadek napadu z zewnątrz lub buntu wewnątrz
więzienia 67.
28 maja 1946 r., Hrubieszów. Wspólna akcja oddziałów WiN (150  200 ludzi) i
UPA (300 ludzi) na miasto. Operacja miała zło\
one cele, ze strony polskiej jednym z nich
było uwolnienie więz
niów z siedziby PUBP, co udało się wykonać (wolność odzyskało blisko
20 osób)68.
25 maja 1946 r., Konin. Z więzienia w Koninie  miała miejsce zbiorowa ucieczka 69
więz
niów pozostających w dyspozycji sądów wojskowych. Ucieczka nastąpiła wskutek
karygodnego niedbalstwa kierownictwa więzienia, zaśnięcia dy\
urnego stra\
nika podczas
słu\
by i zlekcewa\
enia informacji o przygotowywanej ucieczce 69.
22 czerwca 1946 r., Mława. Nieudana akcja oddziału partyzanckiego ROAK z
Obwodu Przasnysz dowodzonego przez Izydora Bukowskiego  Burzę na więzienie w
Mławie. Przedwczesne starcie spowodowało konieczność  zwinięcia akcji70.
18 sierpnia 1946 r., Kraków. Grupa bojowa Jana Janusza  Siekiery (podlegająca
 Ogniowi ), współdziałając od wewnątrz z więz
niami i jedną ze stra\
niczek, rozbiła
62
Rozkaz nr 54 Ministra Bezpieczństwa Publicznego gen. S. Radkiewicza w sprawie zabezpieczenia obronności
więzień przed napadami i konwoju transportu więz
niów, d. CAW 1582/75/89, k. 40 41, obecnie AIPN BU.
63
Ibidem.
64
Ibidem.
65
K. Tochman, op. cit., s. 132.
66
R. Wnuk, op. cit., s. 374.
67
Rozkaz nr 54 Ministra Bezpieczństwa Publicznego gen. S. Radkiewicza w sprawie zabezpieczenia obronności
więzień przed napadami i konwoju transportu więz
niów, d. CAW 1582/75/89, k. 40 41, obecnie AIPN BU.
68
G. Motyka, R. Wnuk,  Pany i  rezuny . Współpraca AK WiN-UPA w latach 1945 1947, Warszawa 1997.
69
Rozkaz nr 54 Ministra Bezpieczństwa Publicznego gen. S. Radkiewicza w sprawie zabezpieczenia obronności
więzień przed napadami i konwoju transportu więz
niów, d. CAW 1582/75/89, k. 40 41, obecnie AIPN BU.
70
AIPN 0148/7, t. 2, Charakterystyka nr 80 nielegalnej organizacji pod nazwą  Ruch Oporu Armii Krajowej
(ROAK).
 12
więzienie Św. Michała. Uwolniono 64 więz
niów, w tym wielu \
ołnierzy podziemia. Grupę
osób zorganizowanych ewakuowano podstawioną pod więzienie cię\
arówką, reszta więz
niów
rozeszła się indywidualnie71.
22 paz
dziernika 1946. Włodawa. Akcja oddziału WiN  Jastrzębia (w sile 65 ludzi)
na PUBP i KP MO. Oba obiekty zostały zdobyte przez \
ołnierzy WiN. Partyzanci weszli do
PUBP jako grupa operacyjna resortu z Chełma. W gmachu PUBP doszło do walki,
przełamano opór funkcjonariuszy, przy czym zabito 3 spośród nich. Z piwnic PUBP
uwolniono około 100 więz
niów. Podczas odwrotu partyzanci zostali zaatakowani przez
pododdział 49 pp LWP  poległo 2 \
ołnierzy WiN72.
25 listopada 1946 r., Pułtusk. Oddział Obwodu WiN Ostrów Mazowiecka
dowodzony przez ppor. Stanisława A
aneckiego  Przelotnego , wsparty dwoma patrolami
 Wisa i  Skowronka (łącznie około 40 \
ołnierzy WiN) wkroczył do miasta, zablokował
bronią maszynową dwa mosty i pojmawszy kierownika opanował więzienie. Z cel
wypuszczono około 70 więz
niów politycznych. Zarówno w więzieniu, jak i na terenie miasta
doszło do walki z siłami komunistycznymi. Poległo 7 funkcjonariuszy UB, MO i bojówkarzy
PPR. Ze strony WiN padło dwóch poległych, w tym śmiertelnie ranny  Przelotny 73.
30 listopada / 1 grudnia 1946 r., Golonka (pow. Gostynin). Oddział ROAK
 Myśliwego z Obwodu  Rybitwa podczas próby uwolnienia więz
niów z PUBP w
Gostyninie, stoczył walkę z GO UB i MO. Akcja nie powiodła się, obie strony straciły po 1
zabitym74.
31 grudnia 1946 r., Radzyń Podlaski. Nieudana akcja oddziałów WiN Obwodu
Radzyń Podlaski i oddziału partyzanckiego  Jastrzębia (łącznie około 350 \
ołnierzy) na
miasto, w którym zaatakowano siedzibę PUBP i garnizon KBW. Załoga stawiła opór,
pomimo podło\
enia ładunku wybuchowego pod bramę więzienia nie zło\
yła broni i oddziały
WiN musiały wycofać się, nie wykonując zadania75.
1946
akcje na transporty więz
niów 1946
26 maja 1946. Według rozkazu Ministra BP:  [& ] w trakcie transportowania
niebezpiecznych przestępców karnych z Olsztyna do Centralnego więzienia w Płocku, zbiegło
33 więz
niów. Ucieczka przestępców nastąpiła wskutek nieprzestrzegania przez dowódcę
konwoju KBW przepisów o konwojowaniu więz
niów podczas transportu koleją [& ] 76.
17 XI 1946 Chotyłów, (pow. Biała Podlaska). Oddziały zmobilizowane w trzech
rejonach Obwodu WiN Biała Podlaska przeprowadziły akcję na pociąg, którym mieli być
przewo\
eni więz
niowie z Rawicza i Wronek do łagrów sowieckich. W wyniku postawy
obsługi parowozu pociągu nie udało się zatrzymać77.
Akcje na więzienia, areszty i obozy UBP i NKWD oraz kolejowe transporty więz
niów
w latach 1944  1946
71
D. Suchorowska, op. cit., s. 111 145.
72
H. Pająk,  Jastrząb kontra UB, Lublin 1993, s. 145 159.
73
K. Krajewski, T. A
abuszewski, Ostatnia akcja por.  Przelotnego . Rozbicie więzienia w Pułtusku w świetle
dokumentów WiN, KBW, UB,  Zeszyty Historyczne WiN-u nr 19 20: 2005.
74
IPN BU 0180/106, t. 1, Charakterystyka nielegalnej organizacji ROAK działającej na terenie pow. Gostynin
pod dowództwem Dubielaka Władysława ps.  Myśliwy , k. 1 7.
75
H. Pająk,  Jastrząb kontra UB, Lublin 1993, s. 187 195.
76
Rozkaz nr 54 Ministra Bezpieczństwa Publicznego gen. S. Radkiewicza w sprawie zabezpieczenia obronności
więzień przed napadami i konwoju transportu więz
niów, d. CAW 1582/75/89, k. 40 41, obecnie AIPN BU.
77
R. Wnuk, op. cit. 430; J. Kopiński, op. cit.
 13
Poni\
sze zestawienie ujmuje akcje na więzienia, obozy, siedziby i areszty UBP w
miastach nie mniejszych ni\
powiatowe. Pomija uderzenia na gminne areszty milicyjne oraz
odbijanie więz
niów z transportów oraz szpitali. Uwzględnia natomiast akcje na du\
e
transporty więz
niów (kolejowe), porównywalne ze względu na swój cię\
ar gatunkowy z
operacjami zbrojnymi, których celem były więzienia i siedziby UBP.
Rodzaj akcji 1944 1945 1946 razem
udane nieudane udane nieudane udane nieudane udane nieudane
Na obozy NKWD i   4 2 4 2
MBP
Na więzienia 7 1 19 2 6 4 32 7
Na siedziby UBP 1 1 13 4 3 2 17 7
Na transporty 1 1 1 1 2 2
kolejowe
Razem 8 2 37 9 10 7 55 18
Razem akcje udane
i nieudane 10 46 17 73
Spośród akcji na więzienia, obozy i placówki UB w latach 1944 1946, a\
14 stanowią
uwolnienia od wewnątrz lub w drodze buntu więz
niów.
Uwolniono łącznie, według niepełnych danych, następujące ilości więz
niów:
1944 około 120
1945 ponad 3.000
1946 około 630 (prawdopodobnie około 1000).
A
ącznie: około 3.750 (po uwzględnieniu akcji z których brak dokładnych danych 
prawdopodobnie blisko 4.000 osób).
Po 1946 r. akcje odbijania aresztowanych z więzień i siedzib UBP w zasadzie ustają.
Coraz rzadsze stają się te\
odbicia z konwojów (ostatnia du\
a akcja tego rodzaju, to odbicie
więz
niów z konwoju PUBP w Węgrowie, dokonane przez oddział NSZ w kwietniu 1948 r.
pod Trzebuczą). Jeszcze w 1950 r. oddział NZW  Roja przygotował operację porwania gen.
Jaroszewicza w celu wymienienia go na więz
niów z terenu powiatu ciechanowskiego.
Niestety operacja ta nie powiodła się.
Następna akcja uwolnienia więz
nia politycznego miała miejsce na terenie Polski
dopiero w stanie wojennym  mam na myśli uwolnienie ze szpitala postrzelonego przez
funkcjonariusza SB Jana Naro\
niaka, dokonane przez grupę jego kolegów z MRKS. Ale to
jest ju\
zupełnie inna historia.
W naszych wyliczeniach nale\
ałoby jednak uwzględnić równie\
liczbę więz
niów
odbitych z mniejszych aresztów MO i UB (gminnych, przy posterunkach i placówkach
terenowych agend resortu) oraz w licznych akcjach polegających na zaatakowaniu
transportów oraz odbijaniu więz
niów ze szpitali. Poni\
ej podajemy przykłady takich działań 
łącznie 30 akcji (7 na areszty gminne przy posterunkach MO, cztery odbicia ze szpitali oraz
16 ataków na konwoje i grupy operacyjne przewo\
ące więz
niów, trzy uwolnienia przez
 wtyczki podziemia w UB i MO). Podczas tych działań uwolniono około 150 więz
niów.
Nale\
ałoby te\
wziąć pod uwagę akcje przeprowadzone przez polskie podziemie
niepodległościowe na terenach anektowanych przez ZSRS. Udało się ustalić 17 akcji tego
rodzaju, w tym jedno udane uderzenie na więzienie w mieście rejonowym. W ich wyniku
wolność odzyskało co najmniej około 300 osób.
Po dokonaniu tego wstępnego przeglądu mo\
na podsumować, \
e łącznie w 120
akcjach mających na celu uwalnianie więz
niów, zostało odbitych blisko 4.500 osób. Jest
jednak wielce prawdopodobne, \
e liczba ta powiększy się jeszcze po uwzględnieniu
 14
pominiętych akcji na posterunki, konwoje, grupy operacyjne i szpitale, a tak\
e akcje
wykonane na terenach anektowanych przez ZSRS. Przykłady, o których była mowa przed
chwilą, podajemy w dwóch zestawieniach poni\
ej.
Przykłady akcji uwalniania więz
niów
z aresztów MO, z rąk grup operacyjnych resortu i konwojów oraz ze szpitali
24 września 1944 r., Rybaczewice (pow. Krasnystaw). Miejscowy oddział AK odbił
z milicyjnego aresztu gminnego dwóch oficerów AK  NN  Orlika (oficera gospodarczego
Obwodu) i NN  Stalowego (szefa wywiadu jednego z rejonów)78.
20 paz
dziernika 1944 r. (brak dokładnej daty), Sokołów Podlaski. Patrol OPś odbił
z miejskiego szpitala \
ołnierza AK Henryka Piećka, rozbrajając przy tym resortowego
wartownika pilnującego więz
nia79.
4 lutego 1945 r., Siennica Ró\
ana (pow. Krasnystaw). Niezidentyfikowany oddział
partyzancki w sile 25 ludzi rozbił posterunek MO i uwolnił więz
niów z miejscowego aresztu.
Podczas akcji zabito 3 milicjantów80.
5/6 lutego 1945 r., Grabowiec (pow. Hrubieszów). Zmobilizowany poakowski
oddział terenowy dowodzony przez ppor. Józefa Śmiecha  Ciąga (33 ludzi) rozbił
posterunek MO, uwalniając z aresztu gminnego 6 \
ołnierzy podziemia, m.in. powiatowego
Delegata Rządu. Rozstrzelano konfidenta bezpieki. Zdobyto rkm, 6 PPSz i broń krótką81.
18 marca 1945 r., Mę\
enin (pow. Siedlce). Połączone patrole W. A
ukasiuka  Młota
i T. Chomko  Gerwazego (łącznie około 25 partyzantów) uderzyły z zasadzki koło kolonii
Figały na grupę operacyjną NKWD i UBP przewo\
ącą aresztowanych. Straty konwoju
wyniosły 12 zabitych i 8 rannych funkcjonariuszy. Poległo 2 partyzantów. Odbito 14
aresztowanych82.
26 marca 1944 r., Józki (pow. Bielsk Podlaski). Patrol samoobrony AKO Obwodu
Wysokie Mazowieckie odbił 3 schwytanych poborowych, rozbrajając przy tym 2
konwojujących ich milicjantów83.
28 marca 1945 r., Ostrołęka. NN  Pęd , będący  wtyczką AKO w KP MO,
umo\
liwił ucieczkę aresztowanemu \
ołnierzowi podizemia NN  Komarowi , przy czym sam
zbiegł ze słu\
by zabierając pistolet maszynowy84.
Marzec 1945 r. (brak dokładnej daty), Karczewie  Grębków (pow. Węgrów).
Oddział AS NSZ dowodzony przez Tadeusza Korzeniewskiego  Bończę odbił z rąk UBP 3
aresztowanych \
ołnierzy NSZ85.
16 kwietnia 1945 r., Mołomotki (pow. Sokołów Podlaski). Poakowski oddział
partyzancki dowodzony przez Edwarda Mazurczaka rozbił konwój przewo\
ący
aresztowanych cywilnych mieszkańców oskar\
onych o sprzyjanie podziemiu. Zabito 3
funkcjonariuszy UBP i 14 \
ołnierzy KBW, uwolniono kilkunastu więz
niów, w tym Józefa
78
R. Wnuk, op. cit., s. 270.
79
K. Krajewski, Akcje podziemia niepodległościowego na terenie powiatu Sokołów Podlaski w latach 1944
1952 [w:] Mazowsze i Podlasie w ogniu 1944 1956. Powiat Sokołów Podlaski, Warszawa 2006, s. 257.
80
R. Wnuk, op. cit., s. 280.
81
R. Wnuk, op. cit., s. 281.
82
K. Krajewski, T. A
abuszewski,  A
upaszka ,  Młot ,  Huzar . Dzialalność 5 i 6 Brygady Wileńskiej AK
(1944 1952), Warszawa 2002, s. 79.
83
K. Krajewski, T. A
abuszewski, Białostocki Okręg AK AKO (VII 1944  VIII 11945), Warszawa 1997, s. 241.
84
K. Krajewski, T. A
abuszewski, op. cit., s. 341.
85
T. Tomaszkiewicz, Narodowe Siły Zbrojne w powiecie węgrowskim w latach 1942 1944 [w:] Narodowe Siły
Zbrojne na Podlasiu, t. 2, red. M. Bechta, L. śebrowski, Siedlce 1997, s. 104.
 15
Małczuka  Brzaska , póz
niejszego ostatniego komendanta Obwodu  Jezioro  Sokołów
Podlaski86.
20 kwiecień 1945 r., Białystok. Patrol samoobrony Inspektoratu A
om\
yńskiego
AKO, dowodzony przez por. Stanisława Marchewkę  Rybę i inspektora mjr Jana
Tabortowskiego  Bruzdę odbił ze szpitala łączniczkę inspektora  ppor. c.w. Franciszkę
Ramotowską  Iskrę . Partyzanci przyjechali do miasta zdobycznym samochodem (w
zasadzce rozbroili 5 \
ołnierzy), na terenie szpitala rozbrojono 2 oficerów LWP87.
29 kwietnia 1945 r., Dąbrowa-Moczydły (pow. Wysokie Mazowieckie). Atak
oddziału samoobrony i zmobilizowanych \
ołnierzy sieci terenowej AKO na jednostkę
NKWD przewo\
ącą aresztowanych cywilnych mieszkańców wsi Dąbrowa-A
azy. Akcja nie
powiodła się, po zaciętej walce partyzanci zostali odparci ze stratą 3 zabitych, zaś bolszewicy
rozstrzelali 5 spośród aresztowanych88.
Kwiecień 1945 r. (brak dokładnej daty), Wyrozęby (pow. Sokołów Podlaski).
Oddział ośrodka Korczew-Repki z poakowskiego Obwodu Sokołów Podlaski dowodzony
przez  Dziadka   śubra rozbił posterunek MO i uwolnił więz
niów (kilkunastu?)89.
11 maja 1945 r., Siemiatycze (pow. Bielsk Podlaski). Oddział partyzancki ppor.
Teodora Śmiałowskiego  Szumnego rozbroił kompanię 11 pułku KBW kwaterującą w
miasteczku, w odwet za stosowanie represji wobec ludności cywilnej. Zdobyto ponad 100
sztuk broni. Uwolniono kilku mieszkańców okolicznych wiosek, aresztowanych przez
\
ołnierzy KBW90.
11 maja 1945 r., Wyrzyki (pow. A
om\
a). Oddział samoobrony AKO Inspektoratu
A
om\
yńskiego dowodzony przez ppor. Stanisława Marchewkę  Rybę , urządził zasadzkę na
grupę operacyjną WUBP wiozącą aresztowanego dowódcę plutonu terenowego AKO NN
 Jałowca . Zniszczono samochód, 16 funkcjonariuszy zginęło lub odniosło rany, zdobyto 2
lkm, 11 pm, 2 kb, 4 pistolety.  Jałowiec został uwolniony91.
15 maja 1945 r., Kamionka (pow. Zambrów). Oddział AKO z Obwodu Zambrów,
dowodzony przez ppor. c.w. Jana Grądzkiego  Lisa rozbił grupę operacyjną NKWD i UB,
która straciła 20 ludzi. Odbito 18 aresztowanych  mieszkańców wsi Krajewo-Jabłoń. Poległo
3 partyzantów92.
Pomiędzy 15 i 30 maja 1945. Nieudana zasadzka oddziału podziemia na samochód przewo-
\
ący aresztowanych z Wyszkowa do Ostrowi Mazowieckiej. Wg raportu kierownika WUBP
w Warszawie miała ona wyglądać następująco:  Na trasie pomiędzy Wyszkowem i Ostrowią
samochód nasz wiozący powa\
nych aresztowanych został napadnięty przez AK i ostrzeliwany.
Aresztowani skorzystali z chwilowego wzajemnego ostrzeliwania i usiłowali zbiec. Ochrona
nasza oddala szereg ostrzegawczych strzałów chcąc ich powstrzymać w ucieczce, a widząc, \
e
strzały ostrzegawcze są bezskuteczne, skierowali w uciekających broń, kładąc ich trupem na
miejscu. Strat z naszej strony \
adnych nie było, tylko samochód został kilkakrotnie przestrze-
lony. Jeden z naszych konwojujących ochronników przybiegł do naszego urzędu i powiadomił
o wypadku mającym miejsce na trasie Ostrów-Wyszków. Grupa nasza operatywna wyjechała
na miejsce wypadku i okazało się, \
e aresztowani zostali zabici w pewnej odległości od samo-
chodu, a bandyci zbiegli w niewiadomym kierunku 93.
86
K. Krajewski, op. cit., s. 246.
87
S. Poleszak, op. cit., s. 100.
88
K. Krajewski, T. A
abuszewski, op. cit., s. 240.
89
IPN BU 0148/4, t. 2, Charakterystyka nr 66 organizacji  bandy występującej pod nazwą VI partyzanckiej
Brygady Wileńskiej Armii Krajowej.
90
K. Krajewski, T. A
abuszewski, op. cit., s. 204.
91
Ibidem, s. 400.
92
K. Krajewski, T. A
abuszewski, op. cit., s. 316.
93
AIPN BU 0255/346, Raport p.o. kierownika WUBP w Warszawie o działalności urzędów powiatowych w
okresie od 15 do 30 V 1945 r., k. 35.
 16
24 sierpnia 1945 r., Nadwory  Gniazdowo (pow. Ostrołęka). Oddział terenowy
NZW dowodzony przez K. Filochowskiego  Downara w zasadzce na grupę operacyjną
NKWD i UBP odbił kilkunastu aresztowanych. Podczas walki przeciwnik stracił 12 ludzi.
Sierpień 1945 r. (brak dokładnej daty), Leman (pow. Ostrołęka). Oddział AKO
Heinricha Beleke  Pratty rozbił oddział NKWD i uwolnił kilkunastu aresztowanych.
30 listopada 1945 r., Pułtusk. Zygmunt Dąbkowski  Krym , będący  wtyczką RO-
AK w PUBP, działając na rozkaz inspektora  Przeboja pomógł w ucieczce aresztowanemu
członkowi organizacji  Bilińskiemu  Trzynastce 94.
Listopad 1945 r. (brak dokładnej daty), Chorzele (pow. Przasnysz),. Oddział ROAK
dowodzony przez  Jarzębinę (z Obwodu ROAK Przasnysz krypt.  Las ) rozbił posterunek
MO i placówkę UB, uwalniając z aresztu gminnego 14 więz
niów95.
Grudzień 1945 r., A
apy. trzyosobowy patrol oddziału WiN por.  Huzara wykonał
akcję na posterunek MO. Po sterroryzowaniu i rozbrojeniu 3 funkcjonariuszy partyzanci
uwolnili z aresztu milicyjnego Józefa A
apińskiego, aresztowanego pod zarzutem
przynale\
ności do AK-WiN96.
24 grudnia 1945 r., Ostrów Mazowiecka. Patrol WiN dowodozony przez Dariusza
Kieliszka  Ponurego odbił ze szpitala rannego komendanta ośrodka Wąsewo, Aleksandra
Kuleszę  Krysię 97.
17 stycznia 1946 r., A
apy. Ponowna akcja patrolu oddziału  Huzara na posterunek
MO w A
apach. Rozbrojono milicjantów i uwolniono z aresztu więz
niów98.
28 kwietnia 1946 r., Brzozowo-Antonie (pow. Wysokie Mazowieckie). Oddział PAS
 XV Okręgu NZW dowodzony przez kpt. R. Rajsa  Burego i oddział 6 Brygady Wileńskiej
AK dowodzony przez ppor. L. Mickiewicza  Wiktora rozbiły grupę operacyjna KBW, MO i
UB. Zastrzelono 16 funkcjonariuszy resortu, natomiast 17 jeńców z KBW zwolniono. Odbito
kilku aresztowanych mieszkańców okolicznych wiosek99.
Marzec 1946 r. (brak dokładnej daty), Przasnysz. Patrol ROAK odbił ze szpitala
Edmunda Morawskiego  Jarzębinę ,  Lipę , umieszczonego tam po torturach w miejscowym
PUBP100.
Kwiecień 1946 r. (brak dokładnej daty), Jarzynny Kierz (pow. Przasnysz). Oddział
dowodzony przez komendanta Obwodu ROAK Przasnysz  Zacheusza Nowowiejskiego
 Je\
a  odbił z konwoju UBP kilku aresztowanych101.
17 maja 1946 r., Krasawice (pow. Bielsk Podlaski). Patrol 6 Brygady Wileńskiej AK
odbił z rąk resortu aresztowanego \
ołnierza NSZ102.
3 czerwca 1946 r., Lipniki (pow. Świecie). Zasadzka oddziału  Małego (10
\
ołnierzy) na grupę operacyjną UB i MO (50 ludzi) , która dokonała aresztowań we wsi
Lipniki. Atak został odparty  mimo, \
e poległ oficer LWP i 4 milicjantów, a kilku odniosło
rany. Funkcjonariusze zastrzelili najwa\
niejszego więz
nia  Jana Sikorskiego  Orlicza
(zasłu\
onego konspiratora i partyzanta z czasów okupacji niemieckiej)103.
94
AIPN BU 0763/230, protokół przesłuchania Mieczysława Kamińskiego z 6 IV 1951 r., k. 42.
95
Ks. M. Grzybowski, Ta ziemia o nim pamięta. Zacheusz Nowowiejski  Je\
 (1915 1946), Płock 1993, s. 34;
IPN BU 0148/7, t. 1, Charakterystyka nielegalnej organizacji pod nazwą Ruch Oporu Armii Krajowej (ROAK).
96
Wyrok WSR w Białymstoku w sprawie Edwarda Dziemianowicza  Czarnego z 9 II 1950 r., sygn. Sr 35/50;
AIPN BU, sygn. 0177/1, Charakterystyka oddziału  Huzara , karty na czyny, k. 17.
97
K. Krajewski, T. A
abuszewski, op. cit., s. 365.
98
AIPN BU, sygn. 0177/1, charakterystyka oddziału  Huzara , karty na czyny, k. 23.
99
J. Kułak, Walki zgrupowania NZW-WiN na Białostocczyz
nie wiosną 1946 r.,  Zeszyty Historyczne WiN-u , nr
16: 2001, s. 35 56; K. Krajewski, T. A
abuszewski,  A
upaszka ,  Młot ,  Huzar . Działalność 5 i 6 Brygady
Wileńskiej ASK (1944 1952), Warszawa 2002, s. 599 604.
100
Ks. M. Grzybowski, op. cit., s. 35 36.
101
Ibidem.
102
K. Krajewski, T. A
abuszewski, op. cit., s. 604.
103
K. Krajewski, T. A
abuszewski, op. cit., s. 505-506.
 17
Lipiec 1946 r., Wołomin. Funkcjonariusz PUBP umo\
liwił ucieczkę 6 więz
niom i
sam razem z nimi zbiegł ze słu\
by.
1 kwietnia 1948, Trzebucza (pow. Węgrów). Oddział Zygmunta Jezierskiego  Orła
z Rejonu NSZ Mrozy wykonał zasadzkę na konwój PUBP z Węgrowa, przewo\
ący więz
niów
do Warszawy. Zastrzelono 2 funkcjonariuszy UBP i rozbrojono 10 \
ołnierzy KBW.
Uwolniono kilku więz
niów104.
Akcje odbijania więz
niów na Ziemiach Utraconych
3 sierpnia 1944 r., śyrmuny (woj. nowogródzkie). Patrol oddziału nr 311
dowodzonego przez sier\
. W. Pawłowskiego  Zawieję zaatakował konwój prowadzący
aresztowanych, zlikwidował milicjanta i uwolnił 2 członków organizacji.
21 sierpnia 1944 r., Hermany (woj. nowogródzkie). Oddział dowodzony przez por.
Jana Borysewicza  Krysię rozbił grupę operacyjną NKWD przeprowadzającą aresztowania i
uwolnił zatrzymanych.
poł. sierpnia 1944 r., Wojdagi (woj. nowogródzkie). Oddział por. Jana Borysewicza
 Krysi rozbił grupę operacyjną milicji i NKWD, uwalniając aresztowanych.
Sierpień 1944 r. (woj. nowogródzkie). Patrol Tadeusza Orwida  Kuby ze
zgrupowania  Ragnera rozbił posterunek sowiecki, uwalniając 25 aresztowanych.
Sierpień 1944 r., Podkościółek (woj. wileńskie). Nieudana zasadzka oddziału
 Szczerby na samochód wiozący aresztowanych uchylających się od poboru do Armii
Sowieckiej.
2 września 1944 r., Wilno. Na ul. Beliny nieustalona polska grupa zbrojna odbiła z
konwoju 7 aresztowanych, przy czym doszło do starcia z interweniującymi funkcjonariuszami
NKWD (zginął 1 wykonawca i 1 z aresztowanych).
28 paz
dziernika 1944 r., Niewoniańce (woj. nowogródzkie). Zasadzka oddziałów
 Krysi i  Myśliwego na grupę operacyjną NKWD przewo\
ącą aresztowanych. Akcja nie
udała się, choć sowieci ponieśli straty w ludziach.
18 listopada 1944 r., Raściuny (woj. nowogródzkie). Oddział Franciszka
Wojciechowicza  Bociana zaatakował grupę operacyjną NKWD konwojującą
aresztowanych. Do walki włączyła się 4 komp. 34 zmotoryzowanego pułku NKWD, która
rozbiła partyzantów. Oddział AK uległ całkowitemu zniszczeniu. Poległo 24 \
ołnierzy AK, a
2 dostało się do niewoli.
2 grudnia Juszkiewicze rej. Horodyszcze (woj. nowogródzkie). Nierozpoznany
oddział AK ostrzelał grupę milicji przeprowadzającą łapankę młodzie\
y do wojska
sowieckiego. Uwolniono zatrzymanych.
6/7 grudnia 1944 r., Ejszyszki (woj. nowogródzkie). Połączone oddziały AK
 Krysi ,  Hajduka ,  Groma i  Zemsty (około 150 ludzi) rozbiły po walce rejonowy areszt
NKWD i uwolniły 34 więz
niów. Poległo 2 \
ołnierzy AK, straty sowieckie nieznane.
Grudzień 1944 r. (brak dokładnej daty), Lipniszki (woj. nowogródzkie).
Nierozpoznany oddziale AK w odwet za aresztowania i zamordowanie kilku akowców rozbił
posterunek milicji w Lipniszkach, likwidując większość załogi i uwalniając więz
niów z
miejscowego aresztu.
Grudzień 1944 r. (brak dokładnej daty), Popiszki (woj. wileńskie). Oddział  Edka
uwolnił około 200 osób zatrzymanych przez milicję i przeznaczonych do wywózki w głąb
ZSRS.
104
J. A. Kochański, Uwolnienie więz
niów pod Trzebuczą (1948) [w:] Narodowe Siły Zbrojne na Podlasiu, t. 3,
red. M. Bechta i L. śebrowski, Biała Podlaska 2003, s. 173 180.
 18
21 stycznia 1945 r. (rejon Grodna). Patrol Kedywu 2 kompanii terenowej Obwodu
AKO Grodno Lewy Niemen odbił grupę aresztowanych, przy czym zabito współpracownika
NKWD.
25 stycznia 1945 r. (rejon Grodna). Patrol Kedywu 2 kompanii terenowej Obwodu
AKO Grodno Lewy Niemen odbił kolejną grupę aresztowanych (zabity został 1 milicjant i 1
partyzant).
Połowa sierpnia 1945 r., Toboła (woj. nowogródzkie). Oddział ppor. Anatola
Radziwonika  Olecha rozbił areszt gminny i uwolnił kilku akowców, staczając przy tym
walkę z interweniującą jednostką NKWD (sowieci stracili kilkunastu zabitych i rannych).
Jesień 1947 r. (brak dokładnej daty), Postoliszki (woj. nowogródzkie). Oddział
samoobrony Bolesława Usa  Śmigła odbił 2 aresztowanych konwojowanych przez NKWD.
Zabito jednego funkcjonariusza.
Jesień 1947 r. (brak dokładnej daty), Kisłe (woj. nowogródzkie). Oddział samoobrony
Bolesława Usa  Śmigła odbił grupę aresztowanych konwojowanych przez NKWD. Zabito
trzech funkcjonariuszy.


Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Sandemo Margit Saga O Ludziach Lodu 40 Więżniowie Czasu
PRZEMÓWIENIE DO WIĘŹNIÓW WYGŁOSZONE W ZK przez JP II
Skórzewski P Wszyscy jesteśmy więźniami
Więźniowie dostaną podwyżkę
05 JTPAdnotacje Odbijaniee JVM
Administracja USA będzie odwoływać się ws więźniów z Bagram (14 04 2009)
Nowe szanse dla byłych wiezniów
Amerykanie zwalniają irackich więźniów (03 02 2009)
Wzorcowe reguły minimum postępowania z więźniami
Amerykanie zaczną przekazywać więźniów (11 12 2008)
60 Szoa Więźniowie i ofiary KL Auschwitz
Do towarzysza więźnia

więcej podobnych podstron