Biotechnologia diagnostyki genetycznej predyspozycji do:
" Raka piersi i jajników
" Czerniaka i raka trzustki
" Raka jelita grubego
Dane epidemiologiczne
Dane epidemiologiczne wskazują, że co czwarty Polak, co czwarta
Polka zachorują w ciągu swego życia na nowotwór złośliwy.
Można więc oszacować, że spośród obecnie żyjących niemal 40-stu
milionów Polaków, około 10 milionów zachoruje na tę chorobę, jeśli
nic znacząco nie zmieni się w profilaktyce.
Dane epidemiologiczne
W Polsce
umieralność na nowotwory jest bardzo wysoka,
proporcjonalnie znacznie wyższa niż w krajach wysoko rozwiniętych.
W 2003 roku zarejestrowano 121154 nowych zachorowań na nowotwory
złośliwe:
- 62267 u mężczyzn
- 58877 u kobiet
Najczęstsze nowotwory złośliwe w Polsce
Żródło: wikipedia.org
Rak piersi i jajników
1. Rak piersi
- najczęstszy nowotwór u kobiet w krajach rozwiniętych
- w Polsce stanowi ponad 20% wszystkich nowotworów
złośliwych u kobiet, a w wieku 40-55 lat jest pierwszą
przyczyną zgonów
- w Polsce co roku notuje się 12.000 nowych
przypadków raka piersi z czego niemal 5000 kończy
się śmiercią
Rak piersi i jajników
2. Rak jajników
- stanowi ponad 5% wszystkich zachorowań na
nowotwór u kobiet (około 6000 przypadków rocznie)
- jest przyczyną 5% zgonów w przebiegu chorób
nowotworowych
Rak piersi i jajników - czynniki ryzyka
" wiek wzrost zachorowalności >35 rż., szczyt w grupie wiekowej
50 70lat
" czynniki genetyczne:
występowanie raka piersi w rodzinie ( dotyczy ok. 10%
chorych), szczególnie u krewnych 1. stopnia (u 1 krewnej
wzrost ryzyka 1,8 razy, u 2 krewnych ok. 2,9 razy). Ryzyko
wzrasta jeszcze bardziej, jeśli zachorowania u krewnych
wystąpiły przed 35 rż.
rak piersi uwarunkowany genetycznie może
współwystępować także inny nowotwór: rak jajnika, trzonu
macicy, gruczołu krokowego lub jelita grubego.
Za przyczynę uznaje się mutację genów BRCA1, BRCA2 i
p53. U nosicielek tych mutacji ryzyko zachorowania na raka
piersi w ciągu całego życia sięga 50-85%.
( zródło Choroby Wewnętrzne pod redakcją prof. Dr hab. Andrzeja Szczeklika )
Rak piersi i jajników - czynniki ryzyka
" czynniki hormonalne
endogenne wczesna pierwsza miesiączka lub pózna
menopauza (>55 rż), brak potomstwa lub pózne
macierzyństwo (>30 rż.)
egzogenne doustne środki antykoncepcyjne zawierające
estrogeny ( indukcja nowotworu lub promocja
nowotworowa wcześniejszych zmian przedrakowych),
hormonalna terapia zastępcza (ryzyko związane z
czynnikami egzogennymi wzrasta od kilku do ok. 30%, w
zależności od długości czasu ekspozycji na estrogeny
" otyłość , zwłaszcza u kobiet po menopauzie
( zródło Choroby Wewnętrzne pod redakcją prof. Dr hab. Andrzeja Szczeklika )
Rak piersi i jajników - czynniki ryzyka
" choroby proliferacyjne stwierdzenie zmian rozrostowych typu
hiperplazji. Wcześniejszy rak jednej piersi zwiększa istotnie ryzyko
zachorowania na raka drugiego sutka, również na raka jajnika.
" Dieta w niektórych badaniach prospektywnych wykazano
zwiększenie ryzyka raka piersi u kobiet spożywających
najwięcej tłuszczów zwierzęcych oraz pijących alkohol,
natomiast działanie ochronne może mieć spożywanie
ubogotłuszczowych produktów mlecznych oraz pokarmów
zawierających wapń i witaminę D. Nie ma pewnych dowodów
na ochronne działanie diety roślinnej.
( zródło Choroby Wewnętrzne pod redakcją prof. Dr hab. Andrzeja Szczeklika )
Rak piersi i jajników genetyczne predyspozycje
Mutacje w obrębie genów BRCA1 oraz BRCA2
" silnie predysponuje do zachorowania na nowotwory piersi i jajnika
" kobiety z mutacjami w tych genach obciążone są ryzykiem zachorowania na raka
piersi do siedemdziesiątego roku życia wynoszącym ponad 80%, a na raka jajnika
równym 40%.
" wykazano, że dziedziczenie mutacji w genie BRCA1 zwiększa ryzyko zachorowania
na raka piersi do 59% przed 50 rokiem życia i do 82% przed 70 rokiem życia oraz
odpowiednio do 16% i 40% w przypadku raka jajników.
" mutacje w genie BRCA1 odpowiadają za około 45% dziedzicznych form raka piersi
w rodzinach, w których wystąpiły tylko przypadki nowotworów piersi i za 75%
nowotworów piersi w rodzinach, w których występowały także nowotwory jajników.
" Mutacje w genie BRCA2 zwiększają ryzyko zachorowania na raka piersi do 85% zaś
na raka jajnika do 15-20%.
Rak piersi i jajników genetyczne predyspozycje
Ocenia się, iż w Polsce występuje około 200 tysięcy Polek
obciążonych mutacjami w obrębie genów BRCA1 i BRCA2 silnie
predysponujących do raka piersi i jajników.
Rak piersi i jajników - grupy podwyższonego ryzyka
" osoby, które już zachorowały na raka piersi i/lub jajnika
" osoby, które miały co najmniej dwóch krewnych poniżej 60 roku
życia ze strony jednego z rodziców, u których występowały takie
same nowotwory
" bliscy krewni osób u których wystąpiły nowotwory, zwłaszcza rak
piersi i jajnika
" członkowie rodzin, w których wystąpiło kilka różnych nowotworów
(u krewnych)
" kobiety planujące hormonalne leczenie zastępcze po menopauzie
lub stosujące takie leczenie
" kobiety stosujące hormony(np. przy antykoncepcji)
Rak piersi i jajników - grupy podwyższonego ryzyka
Wystąpieniem mutacji w genach BRCA1 i BRCA2 są zagrożone
również osoby spoza wymienionych grup szczególnego ryzyka.
Każdy z nas powinien zostać poddany profilaktycznym testom
genetycznym.
Rak piersi i jajników (wykryte mutacje) styl życia
" właściwe odżywianie z dużą ilością warzyw i owoców i małą
zawartością tłuszczów zwierzęcych
" rzucenie palenia tytoniu
" zaprzestanienie picia alkoholu
" zachowanie lub zwiększenie aktywności fizycznej
" zrezygnowanie z antykoncepcji hormonalnej lub ograniczenie
stosowania hormonów
" rozważenie wspólnie z lekarzem zrezygnowania z hormonalnej
terapii zastępczej
Rak piersi i jajników (wykryte mutacje) zalecane badania profilaktyczne
" samokontrola piersi od 20 roku życia co miesiąc
" badanie piersi przez lekarza (co 6-12 miesięcy)od 25 roku życia
" badanie USG piersi od 25 roku życia, nie rzadziej niż raz w roku
" badanie piersi z zastosowaniem rezonansu magnetycznego
jądrowego (MR) od 25 roku życia co roku (jeśli będzie dostępne)
" mammografia w wieku 25-29 lat przynajmniej jedna, od 30 do 40
roku życia co 1-2 lata, pózniej co roku
" badania ginekologiczne i cytologiczne od 25 roku życia co roku
" badanie USG narządu płciowego od 25 roku życia co roku
" badanie markera CA 125 w surowicy, od 30 roku życia co roku
Rak piersi i jajników zalecane badania profilaktyczne
Ważne:
Po konsultacji, lekarz może zalecić podawanie
leku: tamoxifen lub raloxifen, mogą one znacząco
obniżyć zachorowanie na określone nowotwory (w
tym raka piersi/jajników) nawet o 50%.
Czerniak i rak trzustki
Czerniak
" rocznie obserwuje się około 59,000 przypadków zachorowań w
USA a ilość ta cały czas wzrasta
" w Polsce liczba ta sięga około 1500 co stawia czerniaka na 16
miejscu wśród wszystkich nowotworów złośliwych w naszym kraju
" około 10% wszystkich przypadków czerniaka jest dziedzicznych
" jest nowotworem złośliwym powstającym z melanocytów skóry
Czerniak i rak trzustki
Rak trzustki :
w Polsce
" około 3% wszystkich przypadków nowotworów złośliwych (około
4100 przypadków rocznie)
" bardzo wysoka śmiertelność około 98%
" odpowiedzialny za około 4000 zgonów rocznie
Czerniak czynniki ryzyka
Czerniak
" zachorowania w przeszłości:
na czerniaka (8-krotny wzrost ryzyka)
inny nowotwór złośliwy skóry (3-krotny wzrost ryzyka).
" znamiona melanocytowe: liczne (>50; przy >100 znamionach
11-krotne zwiększenie ryzyka), zmieniające wygląd, znamiona
atypowe (11-krotne zwiększenie ryzyka)
" jasna skóra, jasne lub rude włosy, niebieskie oczy, obecność
piegów (2-3-krotne zwiększenie ryzyka)
( zródło Choroby Wewnętrzne pod redakcją prof. Dr hab. Andrzeja Szczeklika )
Czerniak czynniki ryzyka
" okresowa intensywna ekspozycja na promieniowanie UV
(słońce, solaria?)
" skłonność do oparzeń słonecznych
" ciężkie oparzenia słoneczne w dzieciństwie lub młodości
(2-3-krotne zwiększenie ryzyka po e"5 epizodach oparzeń)
" immunosupresja (np. u osób po przeszczepieniu narządu
ryzyko zwiększone 3-krotnie)
( zródło Choroby Wewnętrzne pod redakcją prof. Dr hab. Andrzeja Szczeklika )
Czerniak czynniki ryzyka
Do zmian, na podłożu których może się rozwinąć czerniak, należą:
1) znamiona melanocytowe powstają na skutek
nieprawidłowości rozwojowych skóry w życiu płodowym,
które ujawniają się w różnym okresie życia
znamię dysplastyczne (atypowe)
znamię melanocytowe wrodzone
znamię łączące (brzeżne)
znamię błękitne
( zródło Choroby Wewnętrzne pod redakcją prof. Dr hab. Andrzeja Szczeklika )
Czerniak czynniki ryzyka
" plamy barwnikowe (bardzo rzadko)
" około 60% czerniaków rozwija się w skórze niezmienionej
" czerniak jest najczęstszym pierwotnym nowotworem złośliwym
gałki ocznej u dorosłych
" czerniak gałki ocznej:
może występować w skórze powiek, spojówce oraz przedniej
(tęczówka) lub tylnej części błony naczyniowej oka (ciało
rzęskowe, naczyniówka)
( zródło Choroby Wewnętrzne pod redakcją prof. Dr hab. Andrzeja Szczeklika )
Czerniak złośliwy skóry - trudności diagnostyczne
Rak trzustki czynniki ryzyka
" alkohol spożywanie alkoholu jest najważniejszym czynnikiem
powodującym rozwój raka trzustki
" palenie tytoniu jest udowodnionym niezależnym czynnikiem
ryzyka; wiąże się z 25-29% przypadków raka trzustki; ryzyko
zwiększa się wraz z liczbą wypalanych papierosów,
a zmniejsza 15 lat po zaprzestaniu palenia
" przewlekłe zapalenie trzustki zwiększa ryzyko 15-25-krotnie, a
dziedziczne zapalenie trzustki nawet 50-70-krotnie (rak trzustki
związany z dziedzicznym zapaleniem trzustki stanowi jednak
<1% wszystkich zachorowań na ten nowotwór)
Czerniak i rak trzustki czynniki genetyczne
Mutacje w obrębie CDKN2A (p16):
" predysponują do czerniaka oraz raka trzustki
Czerniak
" obciążenie rodzinne zwiększenie ryzyka do 3 razy
(1 chory krewny 1 stopnia) do 70 razy (e"3 krewnych)
" gen ten jest odpowiedzialny za nawet 40% przypadków
czerniaka dziedzicznego
Czerniak i rak trzustki czynniki genetyczne
Rak Trzustki
" powstaje na skutek akumulacji mutacji wielu genów, które
przypuszczalnie pojawiają się w określonej kolejności. Kolejnym
etapem zmian genetycznych może towarzyszyć pojawienie się
prekursorowych zmian morfologicznych prowadzących do powstania
raka.
" predyspozycja genetyczna odpowiedzialna za 5-10% przypadków;
dziedziczny rak trzustki jest pojęciem obejmującym dwie kategorie:
dobrze poznane genetyczne zespoły nowotworowe, w których
członkowie rodzin mają predyspozycję do raka trzustki; należą do
nich : dziedziczny rak piersi lub jajnika, rodzinny nietypowy wielo-
znamionowy zespół czerniaka (FAMMM), zespół Peutza i
Jeghersa, dziedziczny rak jelita grubego i odbytnicy
niezwiązanego z polipowatością (HNPCC) oraz rodzinna
polipowatość gruczolakowata jelita grubego (FAP)
rodzinny rak trzustki stanowi zapewne większość przypadków
dziedzicznego raka trzustki, występuje w rodzinach bez
wymienionych powyżej zespołów
Czerniak i rak trzustki czynniki genetyczne
Czerniak i rak trzustki grupy podwyższonego ryzyka
" Dwa lub więcej przypadki czerniaka lub raka trzustki
w rodzinie
" Zachorowanie na raka trzustki i czerniaka w rodzinie
" Krewni ze zdiagnozowaną mutacją CDKN2a
" Liczne przypadki różnych chorób nowotworowych w
rodzinie.
Wystąpieniem mutacji w genie CDKN2A są zagrożone również
osoby spoza wymienionych grup szczególnego ryzyka.
Każdy z nas powinien zostać poddany profilaktycznym testom
genetycznym.
Czerniak profilaktyka
Badania profilaktyczne:
" wczesna detekcja poprzez regularne oglądanie skóry na
całym ciele przez samego siebie jak i specjalistę
(co 6-12 miesięcy)
" sporządzenie tzw. mapy ciała poprzez wykonanie zdjęć
powierzchni skóry i obserwowanie zmiany barwy, kształtu
znamion i pojawiania się nowych
" biopsja lub usuwanie podejrzanych znamion
Czerniak profilaktyka
" zgłoszenie się do poradni genetycznej w celu zaplanowania
działań profilaktycznych dla konkretnego pacjenta
" identyfikacja osób z czynnikami ryzyka
- Styl życia:
" unikanie nadmiernej ekspozycji na słońce, zwłaszcza krótkich
epizodów intensywnego nasłonecznienia powodującego
oparzenia skóry, szczególnie w okresie dzieciństwa
" Spożywanie dużej ilości warzyw oraz owoców, oraz małej ilości
tłuszczów zwierzęcych
" Rzucenie palenia tytoniu (nie palenie tytoniu)
" Nie spożywanie alkoholu (jeśli spożywany w niewielkich
ilościach utrzymanie wysokiej aktywności fizycznej)
Czerniak wskazania do diagnostyki
" Zasada ABCD - identyfikacja znamion podejrzanych o rozwój czerniaka
niesymetrycznych (ang. Asymmetry A)
o nieregularnych i poszarpanych brzegach (ang. Border B)
barwy niejednolitej lub zmieniającej się w czasie (ang. Color C)
o średnicy >6 mm i powiększających się (ang. Diameter D)
o wyniosłej powierzchni (ang. Elevated E)
" Podejrzane zmiany wymagają diagnostyki (np. dermatoskopii)
i ewentualnego wykonania biopsji wycinającej.
Rak trzustki profilaktyka
" Profilaktyka:
Styl życia:
" Spożywanie dużej ilości warzyw oraz owoców, oraz
małej ilości tłuszczów zwierzęcych
" Rzucenie palenia tytoniu (nie palenie tytoniu)
" Nie spożywanie alkoholu (jeśli sporzywany w
niewielkich ilościach utrzymanie wysokiej aktywności
fizycznej)
Badania profilaktyczne:
" Nowotwór o bardzo niskiej wczesnej wykrywalności
Rak jelita grubego
" rak jelita grubego jest drugim zabójcą wśród nowotworów
(po raku piersi u kobiet i raku płuc u mężczyzn)
" w Europie rocznie diagnozuje się 400 000 nowych
zachorowań. Ponad 200 000 w tym samym czasie umiera
" w Polsce diagnozuje się ok. 12 000 przypadków rocznie ,
z tego ponad połowa umiera
" zachorowalność na raka jelita grubego systematycznie
wzrasta
Rak jelita grubego
Tendencja wzrostowa zachorowań:
" około 3,5% rocznie u mężczyzn i około 2,5% u kobiet
" w Polsce 2 mc. wśród przyczyn zgonów na nowotwory złośliwe
" zachorowalność jest ściśle związana z wiekiem i rośnie wraz z nim
" dotyczy głównie mężczyzn powyżej 35 r.ż. i kobiet powyżej 45 r.ż.
" nie leczony rak jelita grubego jest bardzo grozny, a chorzy
przeżywają od 4 do 21 miesięcy
Rak jelita grubego
W naszym kraju zaledwie 13 % społeczeństwa zdaje sobie sprawę z
zagrożenia jakie niesie ze sobą rak jelita grubego.
Rak jelita grubego
Wyróżnione zostały dwa zespoły genetycznego występowania raka
jelita grubego:
" FAP - Rodzinna Polipowatość Jelita Grubego
(z ang. Familial Adenomatous Polyposis )
" HNPCC wrodzony nie polipowaty rak jelita grubego
(z ang. Hereditary Nonpolyposis colorectal cancer)
Rak jelita grubego
Rodzinna Polipowatość Jelita Grubego - FAP
" rodzinna polipowatość gruczolakowata stnowi około 1%
wszystkich raków jelita
" podłożem genetycznym jest występowanie mutacji w genie APC
" w około 60-85% przypadków FAP wykrywa się mutacje w genie
APC
Rodzinna Polipowatość Jelita Grubego - FAP
" objawy FAP występują wcześniej niż HNPCC
- w drugiej dekadzie życia
" charakteryzuje się występowaniem setek a nawet tysięcy polipów
w śluzówce jelita grubego
" polipy charakteryzują się znacznym potencjałem do rozwoju w
kierunku nowotworu złośliwego
Rak jelita grubego grupy podwyższonego ryzyka
Ryzyko zachorowania na raka jelita grubego wzrasta z wiekiem:
" 90% diagnozowanych zachorowań odnotowuje się u pacjentów
powyżej 50 roku życia
" szczyt zachorowań przypada na okres po 60 roku życia
Grupę szczególnego ryzyka stanowią osoby:
" w rodzinie których rozpoznano wcześniej raka okrężnicy lub
odbytnicy:
z rodzinnym zespołem polipowatości
z przewlekłą zapalną chorobą jelita grubego
Analizowane geny
BRCA1 oraz BRCA2
BRCA1 - BREAST CANCER 1 GENE;
BRCA2 - BREAST CANCER 2 GENE;
- ludzkie geny supresorowe
- pełnią kluczową rolę w procesach naprawy DNA
i regulacji cyklu komórkowego
- wykrywamy 5 mutacji w obrębie genu BRCA1 oraz 2 w
obrębie BRCA1
Analizowane geny
CDKN2A (z ang. cyclin-dependent kinase inhibitor 2A)
(melanoma, p16, inhibits CDK4) :
-gen p16 składa się z 3 egzonów (471 par zasad)
-koduje białko o 156 aminokwasach
-obecnie zanotowano około 50 nietypowych mutacji germinalnych
(dziedziczonych z pokolenia na pokolenie) w rodzinach, w których wystąpiło
zachorowanie na czarniaka i raka trzustki
- mutacje w genie p16 są głównymi przyczynami większości przypadków
dziedzicznej formy czerniaka. Inne geny jak CDK4 i p14ARF uważa się za pomocne
(<1%) w pozostałych przypadkach czerniaka.
- analiza jednego z egzonów genu CDKN2A, porównanie uzyskanej sekwencji z
sekwencjami referencyjnymi
Analizowane geny
APC ( z ang. ADENOMATOUS POLYPOSIS OF THE COLON):
- znajduje się na chromosomie 5 w regionie q21 i zawiera 21 egzonów
- charakterystyczną cechą genu APC jest występowanie dużego egzonu 15
- białko APC bierze udział w regulacji wielu procesów w komórce:
obejmujących podział, migrację, adhezję i różnicowanie komórek
- w komórkach śluzówki jelita grubego produkt genu APC o masie 300 kDa
uczestniczy w kontaktowym hamowaniu wzrostu komórek
- FAMILIAL ADENOMATOUS POLYPOSIS; FAP
- wykrywamy 4 najczęstsze w populacji polskiej mutacje w obrębie genu APC
Predyspozycje genetyczne
W trosce o zdrowie Polaków i w odpowiedzi na nowe doniesienia naukowe nasza
firma proponuje:
" Test DNA Rak piersi i jajnika
" Test DNA Czerniak i rak trzustki
" Test DNA Rak jelita grubego ( w przyszłości)
Predyspozycje genetyczne
Najbardziej odpowiednimi metodami do rutynowej detekcji mutacji są
metody molekularne oparte na najnowocześniejszej technologii PCR
oraz sekwencjonowaniu (lub jego pochodnym). Testy genetyczne
pozwalają na dokładne określenie typów mutacji w DNA
pacjenta/pacjentki.
Predyspozycje genetyczne
W trosce o Twoje zdrowie nasza firma stosuje najnowocześniejsze
metody diagnostyczne.
Sekwencjonowanie technika umożliwiająca odczytanie sekwencji DNA
przy zastosowaniu wysokoczułego i wysokorozdzielczego sekwenatora
kapilarnego. Analizie poddawany jest powielony w reakcji PCR fragment
DNA. Wysoką czułość metody gwarantuje odczytywanie sekwencji
migrującej cząsteczki DNA w polu elektrycznym przy wykorzystaniu lasera.
Diagnostyka molekularna
" ABI PRISM 3100 Genetic Analyzer:
" A Fully Automated and High-Performance
" 16-Capillary Electrophoresis System for
" Fragment Analysis Applications
" " 16 capillaries
" " Fully automated with
" 24 hours unattended
" operation
" " Lower running and
" labor cost providing
" medium-to-high
" throughput for
" sequencing and
" fragment analysis
" applications
" " PC running on
" Windows NT
" Software
Etapy pracy laboratoryjnej
Pobieranie materiału (wymaz z policzka)
Przekazanie materiału do laboratorium
Izolacja DNA
PCR
Sekwencjonowanie MiniSekwencjonowanie
Sekwencjonowanie
SNaPshot
Specyfika testów genetycznych na poziomie analizy laboratoryjnej
Istnieje kilka podstawowych elementów decydujących o
wiarygodności i wartości testów genetycznych oferowanych przez
firmę Nucleagena Sp z o.o.:
" bezinwazyjne pobieranie materiału do badań
" najkorzystniej dobrane mutacje dla populacji polskiej
" badanie mutacji w genach: BRCA1 i BRCA2; CDKN2A, APC
" optymalna konfiguracja testów względem wykrywanych mutacji
" brak możliwości wystąpienia wyników fałszywie pozytywnych i
fałszywie negatywnych
" możliwość różnicowania hetoro- i homozygot
" nowoczesna metoda diagnostyczna o wysokiej czułości i
specyficzności
" wynik do 14 dni roboczych
Diagnostyka
Wczesna diagnostyka
Wczesne wykrycie predyspozycji do chorób nowotworowych i
wdrożenie odpowiedniego, specjalistycznego leczenia, bardzo
często doprowadza do wyleczenia.
Epigenetyka
Ty sam odpowiadasz za to, czy zachorujesz na raka, czy dostaniesz
zawału. To ty decydujesz o charakterze i zdrowiu swojego dziecka.
Od twojego stylu życia zależy, co, jak i kiedy zadziała (lub nie) w
twoim DNA .
(Kontroluj własne DNA; Przekrój 10:45)
Kontakt
Laboratorium Genetyki Molekularnej Nucleagena Sp. z o.o.
ul. Pawińskiego 5a, 02-106 Warszawa
Tel. (22) 867 23 75
Fax. (22) 883 04 08
Email: nucleagena@nucleagena.pl
Oddział Kraków
WSS L. Rydygiera
Os. Złotej Jesieni 1
Tel./fax.: 12 648 06 18
www.testnaraka.pl
Wyszukiwarka
Podobne podstrony:
Diagnostyka laboratoryjna chorob nowotworowych IVLEpidemiologia chorob nowotworowychCzynniki genetyczne w patogenezie chorób przyzębiaKeane Dieta w chorobach nowotworowychŻywienie w chorobach nowotworowychChoroby nowotworoweWYKŁAD 24 enzymopatie, genetyczne uwarunkowania chorób metabolicznych3 Genetyczne czynniki chorobotworczeFarmakologia chorób nowotworowych 3 [tryb zgodności]rola wsparcia w zmaganiu sie z chorobą nowotworowąwięcej podobnych podstron