Centrum Doradztwa Rolniczego w Brwinowie
Oddział w Radomiu
PROWADZENIE GOSPODARSTW
EKOLOGICZNYCH
Praca zbiorowa
Radom 2008
Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Pomocy
Technicznej Planu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2004-2006
Centrum Doradztwa Rolniczego w Brwinowie
Oddział w Radomiu
26-600 Radom, ul. Chorzowska 16/18
www.odr.net.pl/rolnictwo_ekologiczne, www.cdr.gov.pl/radom
e-mail: radom@cdr.gov.pl
Opracowanie redakcyjne:
Tomasz Stachowicz, Dariusz Pomykała
Centrum Doradztwa Rolniczego w Brwinowie Oddział w Radomiu
Recenzja:
Prof. dr hab. Jan KuÅ›
Instytut Uprawy Nawożenia i Gleboznawstwa w Puławach
Projekt okładki i skład komputerowy:
Danuta Guellard, Małgorzata Sieczko
Centrum Doradztwa Rolniczego w Brwinowie Oddział w Radomiu
ISBN 978-83-60185-45-2
Druk: Centrum Doradztwa Rolniczego w Brwinowie Oddział w Radomiu
ul. Chorzowska 16/18, tel. (048) 365 69 00
Nakład: 1000 egz.
2
SPIS TREÅšCI:
Str.
1. Wstęp  ogólne informacje& & & & & & & & & & & & & & & ..& & 4
2. Zasady przestawiania gospodarstwa na produkcjÄ™ ekologicznÄ….. 5
3. Uwarunkowania prawne prowadzenia gospodarstw
ekologicznych& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & ... 8
4. Wsparcie dla gospodarstw ekologicznych w ramach PROW
2007-2013& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & ... 15
5. Metody produkcji ekologicznej& & & & & & & & & & & & & & & . 18
a/ technologia produkcji roślinnej
b/ technologia produkcji zwierzęcej
6. Podsumowanie (perspektywy rozwoju)& & & & & & & & & & .& 43
3
Wstęp  ogólne informacje
Prowadzenie ekologicznego rolnictwa ma na celu uzyskanie
wysokiej jakości żywności przy zastosowaniu nowoczesnych środków
produkcji bez szkody dla środowiska, bez stosowania nawozów
sztucznych oraz chemicznych środków ochrony roślin.
Rolnictwo ekologiczne jest nowocześniejszym systemem produkcji
rolniczej, wykorzystującym doświadczenia pokoleń i najnowsze
osiągnięcia nauki. Wbrew obiegowej opinii, jest to rolnictwo intensywne,
w którym zamiast środków agrochemicznych wykorzystuje się środki
naturalne, organiczne i w większym stopniu pracę ludzi. Jest to
produkcja trudniejsza, bo wymaga głębszej wiedzy i znajomości
mechanizmów zachodzących w przyrodzie a także większej
pracochłonności, które zastępują brak nawozów sztucznych
i chemicznych środków ochrony roślin. Plony są często mniejsze,
jednak lepszej jakości, gdyż zawierają więcej składników mineralnych
i witamin a mniej wody i mają także lepsze walory smakowe.
Rolnictwo ekologiczne stanowi alternatywnÄ… formÄ™
gospodarowania dla dużej liczby rolników i stwarza szansę uzyskania
znacznego dochodu. Jak wiadomo żywność produkowana bez
agrochemii, konserwantów i nie zmodyfikowanych pod względem
genetycznym surowców jest chętnie kupowana, zwłaszcza przez ludzi
zamożniejszych. Obserwowany w ostatnich latach wzrost liczby
gospodarstw ekologicznych lub przestawiających się na taki sposób
produkcji daje szansę, nie tylko na wzrost podaży produktów rolnictwa
ekologicznego (produktów o wysokiej jakości), ale również na znaczne
zmniejszenie presji rolnictwa na środowisko, co przyczynia się do
ochrony gleb, wód i zachowania różnorodności organizmów żywych
(bioróżnorodności).
4
Zasady przestawiania gospodarstwa na produkcjÄ™
ekologicznÄ…
Gospodarstwo ekologiczne tworzy bardzo trwały
i samowystarczalny system, funkcjonujÄ…cy na zasadzie wzajemnej
współpracy roślin oraz zwierząt znajdujących się w gospodarstwie.
Zwierzęta są żywione paszami roślinnymi produkowanymi
w gospodarstwie, a rośliny nawożone są głównie nawozami
naturalnymi spod zwierzÄ…t.
Przed podjęciem decyzji dotyczącej przestawienia gospodarstwa
na ekologiczne metody produkcji, należy zapoznać ze szczegółowymi
wymogami warunkującymi tę metodę produkcji. Informacje można
zdobyć w ośrodkach doradztwa rolniczego ale również poprzez
bezpośredni kontakt z rolnikami którzy już prowadzą gospodarstwa
ekologiczne.
Z dniem 1 maja 2004 roku, a więc po przystąpieniu Polski do Unii
Europejskiej zaczęły obowiązywać przepisy Wspólnotowe,
a dotychczasowe regulacje krajowe zastąpiła nowa ustawa o rolnictwie
ekologicznym, majÄ…ca charakter kompetencyjny.
Przestawienie się na ekologiczne metody produkcji stwarza dużą
szansę szczególnie dla gospodarstw mniejszych, zlokalizowanych na
terenach przyrodniczo cennych oraz dysponujących większymi
zasobami siły roboczej.
Producent zamierzający podjąć działalność w zakresie rolnictwa
ekologicznego zgłasza zamiar prowadzenia takiej działalności
wybranej jednostce certyfikujÄ…cej,
wojewódzkiemu inspektoratowi jakości handlowej artykułów
rolno - spożywczych (WIJHAR-S).
Złożenie zgłoszenia oznacza, że od tego momentu rolnik
rozpoczÄ…Å‚ przestawianie produkcji na ekologiczne metody
gospodarowania i udostępni swoje gospodarstwo do kontroli.
Przystępując do przestawienia gospodarstwa na produkcję ekologiczną
5
rolnik nie tylko powinien zapoznać się szczegółowo z obowiązującymi
przepisami prawnym regulujÄ…cymi zasady produkcji ekologicznej, ale
także opracować program przestawiania, który obejmuje:
zasady gospodarki nawozami;
ustalenie minimum 4-, 5-polowego płodozmianu, tak aby
przyczyniał się on do wzrostu żyzności gleby oraz zmniejszał
zagrożenie ze strony chorób, szkodników i chwastów;
dostosowanie sposobu użytkowania ziemi oraz warunków
utrzymania i żywienia zwierząt do wymogów rolnictwa
ekologicznego.
Okres przestawiania trwa przynajmniej 2 lata, a w przypadku
upraw wieloletnich (z wyjÄ…tkiem pastwisk) co najmniej 3 lata.
W określonych przypadkach jednostka kontrolna, uwzględniając
wcześniejsze użytkowanie, może skrócić okres przestawiania.
Przekształcanie produkcji zwierzęcej z tradycyjnej na ekologiczną
należy stosownie do gatunku rozpatrywać z różnych punktów widzenia.
Zanim produkty zwierzęce uzyskają prawo do oznakowania jako
ekologiczne, zachowany musi być minimalny okres, w którym zwierzęta
chowane były według wymogów rolnictwa ekologicznego określonych
w rozporządzeniu UE 2092/91. Produkcję rolną można przestawić
z tradycyjnej na ekologiczną (uwzględniając warunki gospodarstwa), na
dwa sposoby:
równoczesne przestawianie całego gospodarstwa (tzn. cały
chów zwierząt w gospodarstwie łącznie z gruntami
stanowiÄ…cymi bazÄ™ paszowÄ…) w tym przypadku obowiÄ…zuje
2 letni okres przestawiania. Po tym okresie produkty zwierzęce
mogą być sprzedawane jako produkty ekologiczne.
przy nie równoczesnym przestawianiu całej jednostki
produkcyjnej ustanowione sÄ… okresy przestawiania dla
poszczególnych gatunków i kierunków chowu zwierząt.
Gatunek/grupa użytkowa Długość przestawiania
Konie i bydło na opas 12 miesięcy
Małe przeżuwacze i trzoda 6 miesięcy
6
 Zwierzęta mleczne 6 miesięcy
Drób rzez
ny 10 tygodni
Kury nioski 6 tygodni
Kontrola gospodarstw ekologicznych zarówno tych w okresie
przestawiania, jak również z certyfikatem odbywa się co roku. Rolnik
otrzymuje pisemne zawiadomienie o kontroli i w tym dniu powinien być
przygotowany na przyjazd inspektorów jednostki certyfikującej. Oprócz
kontroli zapowiedzianych, jednostka certyfikująca może przeprowadzać
dodatkowe kontrole sprawdzające niezapowiedziane i pobrać próbki
produktów ziemiopłodów do analizy. Zwykle rolnik, którego
gospodarstwo uzyskuje pozytywne wyniki kontroli, po 2 latach
przestawiania otrzymuje zaświadczenie, że gospodarstwo jest uznane
za ekologiczne i uzyskuje odpowiedni certyfikat. Gospodarstwo rolne
z certyfikatem może sprzedawać swoje płody, jako produkty rolnictwa
ekologicznego, za które otrzymuje zwykle wyższe ceny.
7
Uwarunkowania prawne prowadzenia gospodarstw
ekologicznych
Podstawy prawne rolnictwa ekologicznego w Polsce
º% Ustawa z dnia 20 kwietnia 2004 o rolnictwie ekologicznym
(Dz. U. z 2004 r. Nr 93, poz. 898) Zmiana art. 12 ustawy z dnia
20 kwietnia 2004 r. o rolnictwie ekologicznym - wyciÄ…g z Ustawy z dnia
30 marca 2007 r. o zmianie ustawy o ochronie roślin oraz niektórych
innych ustaw (Dz.U. z 2007 r. Nr 80, poz. 541)
º% ROZPORZ
DZENIE MINISTRA ROLNICTWA I ROZWOJU WSI
z dnia 13 kwietnia 2007r. w sprawie stawek dotacji przedmiotowych
dla różnych podmiotów wykonujących zadania na rzecz rolnictwa
(Dz. U. 2007 nr 67 poz.446);
º% RozporzÄ…dzenie Rady Ministrów z dnia 25 kwietnia 2006 r.
zmieniające rozporządzenie w sprawie szczegółowych warunków
i trybu udzielania pomocy finansowej na wspieranie przedsięwzięć
rolnośrodowiskowych i poprawy dobrostanu zwierząt objętej planem
rozwoju obszarów wiejskich (Dz. U. 2006 nr 75 poz.521);
º% ROZPORZ
DZENIE MINISTRA ROLNICTWA I ROZWOJU WSI
z dnia 11 grudnia 2007 r. zmieniajÄ…ce rozporzÄ…dzenie w sprawie
wzoru formularza wykazu producentów podlegających kontroli
upoważnionej jednostki certyfikującej
º% ROZPORZ
DZENIE MINISTRA ROLNICTWA I ROZWOJU WSI
z dnia 17 lutego 2005 r. w sprawie wzoru formularza wykazu
producentów podlegających kontroli upoważnionej jednostki
certyfikujÄ…cej
º% ROZPORZ
DZENIE MINISTRA ROLNICTWA I ROZWOJU WSI
z dnia 13 paz
dziernika 2004 r. w sprawie wzoru formularza wykazu
producentów, którzy spełnili wymagania dotyczące produkcji
w rolnictwie ekologicznym
8
º% ROZPORZ
DZENIE MINISTRA ROLNICTWA I ROZWOJU WSI
z dnia 1 lipca 2004 r. w sprawie określenia jednostki organizacyjnej
kwalifikującej nawozy i środki poprawiające właściwości gleby do
stosowania w rolnictwie ekologicznym oraz prowadzÄ…cej wykaz tych
nawozów i środków
º% ROZPORZ
DZENIE MINISTRA ROLNICTWA I ROZWOJU WSI
z dnia 1 lipca 2004 r. w sprawie określenia jednostki organizacyjnej
kwalifikującej środki ochrony roślin do stosowania w rolnictwie
ekologicznym oraz prowadzącej wykaz tych środków
º% RozporzÄ…dzenie Rady NR 2092/91/EWG z dnia 24 czerwca 1991
roku w sprawie produkcji ekologicznej produktów rolnych oraz
znakowania produktów rolnych i środków spożywczych. Według stanu
prawnego na dzień 12 paz
dziernika 2007 r. (Dz.Urz. L 198, 22.7.1991,
s. 1)
º% ROZPORZ
DZENIE KOMISJI (EWG) NR 94/92 z dnia 14 stycznia
1992 r. ustanawiające szczegółowe zasady wprowadzenia w życie
uzgodnień dotyczących przywozu z państw trzecich przewidzianych
w rozporzÄ…dzeniu (EWG) nr 2092/91 w sprawie produkcji ekologicznej
produktów rolnych oraz znakowania produktów rolnych i środków
spożywczych. Według stanu prawnego na dzień 31 lipca 2006 r.
(Dz. U. L 011, 17/01/1992 s.14)
º% RozporzÄ…dzenie Rady nr 834/2007 z dnia 28 czerwca 2007 r.
w sprawie produkcji ekologicznej i znakowania produktów
ekologicznych (Dz.U.L. 189 z 20.07.2007 r., s.1)
(niniejsze rozporządzenie będzie miało zastosowanie od dnia
1 stycznia 2009 r. uchylajÄ…c rozporzÄ…dzenie ( EWG ) nr 2092/91.)
W rolnictwie ekologicznym najważniejszym aktem prawnym jest
RozporzÄ…dzenie Rady nr 2092/91/EWG z dnia 24 czerwca 1991
zatytułowane  w sprawie produkcji ekologicznej produktów rolnych
oraz znakowania produktów rolnych i środków spożywczych oraz
Polska ustawa kompetencyjna Ustawa Sejmu RP  o rolnictwie
ekologicznym z dnia 20 kwietnia 2004 (Dz.U. 93 poz. 898/2004).
9
 Ustawa kompetencyjna określa krajowe jednostki organizacyjne
zajmujące się nadzorem, kontrolą i certyfikacją produktów
ekologicznych.
RozporzÄ…dzenie EWG 2092/91 reguluje: produkcjÄ™,
przygotowanie, obrót, etykietowanie i kontrolę produktów.
 Produkt ekologiczny  to  nieprzetworzone i przetworzone
produkty pochodzenia roślinnego i zwierzęcego wyprodukowane
zgodnie z zasadami Załącznika I i kontrolowane tak jak podano
w Załączniku III . (artykuł 1)
Załącznik I
Część A. Rośliny i produkty roślinne
ZASADY PRODUKCJI EKOLOGICZNEJ
Grunty, na których będzie prowadzona produkcja ekologiczna
muszą przejść okres przestawiania (konwersji), który zasadniczo trwa
2 lata, rośliny wieloletnie inne niż trawy 3 lata. Okres przestawiania
zaczyna się liczyć od dnia zgłoszenia przez producenta do jednostki
certyfikującej i GIJHARS. Podano występują odstępstwa od tej reguły:
jeśli grunty użytkowane były ekstensywnie co najmniej 3 lata wcześniej,
to za zgodą jednostki certyfikującej, można skrócić czas przestawiania
do jednego roku.
W gospodarstwie może równocześnie występować produkcja
ekologicznym i konwencjonalna  pod warunkiem, że w obu systemach
nie będą uprawiane te same gatunku roślin, a magazyny i budynki
gospodarcze do produkcji konwencjonalnej będą wydzielone.
Żyzność gleby jest utrzymywana przez odpowiedni płodozmian
oraz stosowanie nawozów organicznych i naturalnych (nawozy
naturalne to odchody zwierzÄ…t, organiczne to np. komposty, nawozy
zielone). Dodatkowo można posiłkować się, (ale w drodze wyjątku)
wymienionymi w załączniku II innymi nawozami, w tym mineralnymi 
kopalinami, które nie zostały poddane procesowi przeróbki (poza
zmieleniem).
10
Zwalczanie chorób i szkodników odbywa się metodami naturalnymi
 czyli przez wykorzystanie naturalnej odporności roślin, odmiany
odporne, stworzenie odpowiednich warunków dla naturalnych wrogów
szkodników, płodozmian ograniczający choroby i zachwaszczenie,
metody mechaniczne i fizyczne walki z chwastami i szkodnikami.
Wyjątkowo można użyć do ochrony roślin preparatów wymienionych
w Załączniku II. Są to substancje naturalnie występujące w przyrodzie
np. wyciągi roślinne, kultury bakterii itp.
Za metodę produkcji ekologicznej uznaje się także zbiór dziko
rosnących roślin i ich części. Rośliny te muszą być pozyskiwane
z naturalnych ekosystemów, nie poddanych działaniu zabronionych
substancji. Zbiór nie może wpływać na równowagę środowiska  na
terenach objętych nadzorem państwowym np. lasów państwowych,
wymagana jest zgoda odpowiednich organów nadzoru (np. Wojewódzki
Konserwator Przyrody dla Lasów Państwowych).
Uprawa grzybów może być prowadzona tylko na podłożach
naturalnych, pochodzących z gospodarstw ekologicznych, słoma
i obornik pochodzić muszą z produkcji ekologicznej (dopuszczony jest
dodatek do 25% obornika z produkcji konwencjonalnej za zgodÄ…
jednostki certyfikującej); torf użyty w produkcji grzybów nie może być
poddany obróbce; drewno w konstrukcjach nie może być impregnowane.
Załącznik I.
Część B. Zwierzęta gospodarskie i produkty zwierzęce
W części tej wymieniono zasady utrzymania zwierząt
z następujących grup: bydło, trzoda chlewna, owce, kozy, koniowate
i drób.
Zasady etykietowania produktów ekologicznych (artykuł 5).
Produkt zarówno przetworzony jak i nieprzetworzony
wyprodukowany zgodnie z Rozporządzeniem 2092/91 może być
reklamowany i zawierać na etykiecie informacje, że został
wyprodukowany metodami ekologicznymi i podlega kontroli. Na
etykiecie podana musi być nazwa i/lub kod jednostki kontrolującej.
11
Ważną regułą jest podanie w etykiecie ile procent towaru to składniki
wyprodukowane metodami ekologicznymi:
Ekologiczne metody produkcji (art. 6 ) są wymienione w Zał. I,
środki wspomagające - w Zał. II. Bezwzględnie zakazane jest używanie
organizmów modyfikowanych genetycznie (skrót OMG lub GMO).
Sposób gospodarowania powinien być oparty na naturalnych metodach
podtrzymywania żyzności gleby  poprzez racjonalny płodozmian
z odpowiednią ilością roślin motylkowatych, stosowanie obornika
i kompostów; materiały rozmnożeniowe pochodzą z produkcji
ekologicznej; ochrona roślin oparta jest na naturalnej odporności roślin,
wyjątkowo wspomaganej naturalnymi środkami ochrony; zwierzęta
pochodzą z hodowli ekologicznej i są żywione paszami produkowanymi
ekologicznie; stosuje się praktyki podwyższające odporność na
choroby. Cały proces produkcji i przerobu i obrotu podlega kontroli.
Nawozy i środki ochrony roślin zawierające dopuszczone
substancje zostajÄ… opublikowane przez odpowiednie instytucje krajowe
(artykuł 7). W Polsce dopuszczeniem konkretnych nawozów do
produkcji ekologicznej zajmuje się Instytut Uprawy Nawożenia
i Gleboznawstwa w Puławach (Wykaz nawozów i środków
poprawiających właściwości gleby zakwalifikowanych do stosowania
w rolnictwie ekologicznym znajduje siÄ™ na stronie
www.iung.pulawy.pl/Odpady/Wykaz.htm)
Wykaz nasion, materiału siewnego i wegetatywnego materiału
rozmnożeniowego wyprodukowanego metodami ekologicznymi
znajduje siÄ™ na stronie www.piorin.gov.pl/akt/wykaznasion.pdf
RejestracjÄ… i dopuszczeniem do stosowania w rolnictwie
ekologicznym chemicznych środków ochrony roślin zajmuje się Instytut
Ochrony Roślin w Poznaniu (Wykaz środków ochrony roślin do
stosowania w rolnictwie ekologicznym znajduje siÄ™ na stronie
www.ior.poznan.pl/index.php?strona=19&wiecej=26)
12
 Zasady kontroli produkcji i produktów ekologicznych
(artykuły 8, 9, 10 )
Każdy producent, przetwórca, handlowiec czy importer produktów
ekologicznych ma obowiązek zgłoszenia tej działalności i poddania się
kontroli państwowej. Każde państwo członkowskie ustanawia system
kontroli zgodny z Załącznikiem III rozporządzenia. W Polsce są
prywatne jednostki kontrolne-certyfikujące, poddane nadzorowi urzędu
państwowego (GIJHARS). Na etykiecie produktów ekologicznych
obowiÄ…zkowo umieszczona jest informacja o jednostce kontrolnej oraz
nazwisko producenta lub nazwa przedsiębiorstwa.
Produkt importowany jako ekologiczny na obszar Unii
Europejskiej może pochodzić tylko z kraju umieszczonego na
odpowiedniej liście Komisji Europejskiej, a kompetentne organy tego
kraju wydały certyfikat kontroli, potwierdzający wyprodukowanie
metodami równoważnymi z ekologicznymi. Inną drogą jest
przedstawienie przez importera nadzorowi państwowemu (w Polsce
GIJHARS), zaświadczenia stwierdzającego, że importowany produkt
spełnia wymogi rozporządzenia 2092/91.
Nie wolno w żadnym z państw członkowskich ograniczać obrotu
artykułami ekologicznymi, jeśli zostały wyprodukowane zgodnie
z rozporządzeniem (artykuł 12 i 13).
Miejsce rolnika w systemie prawnym
Aby produkować ekologicznie i otrzymywać dotację rolnik musi
współpracować bądz
kontaktować się z poniższymi jednostkami:
Jednostka certyfikujÄ…ca  rolnik wybiera z listy akredytowanych
i upoważnionych przez Ministra Rolnictwa. Jednostka certyfikująca
wydaje certyfikat potwierdzający, że produkt wyprodukowano zgodnie
z Rozporządzeniem 2092/91. Rolnik może wybrać dowolną uprawnioną
jednostkę certyfikującą, niekoniecznie najbliższą. Jej inspektorzy mają
obowiązek przeprowadzić kontrolę w gospodarstwie, mogą pobierać
próby gleby i produktów. Kontrolują także zakłady przetwórcze
i wprowadzanie do obrotu produktów ekologicznych importowanych
spoza Unii.
13
 Doradca rolnośrodowiskowy  sporządza  plan działalności
rolnośrodowiskowej obejmujący: płodozmian, schematy i pakiety
wsparcia, szkic pól gospodarstwa z zaznaczonymi działkami objętymi
wsparciem, stan zwierzÄ…t, produkcjÄ™ azotu w nawozach naturalnych
i plan ich zagospodarowania. (RozporzÄ…dzenie Ministra Rolnictwa
z dnia 06 sierpnia 2004 Dz.U.181 poz. 1878).
Na podstawie tego planu przygotowuje siÄ™ wniosek o przyznanie
płatności do ARiMR. Aby skontaktować się z doradcą
rolnośrodowiskowym należy zgłosić się do lokalnego oddziału
doradztwa rolniczego lub izby rolniczej.
Oddział Powiatowy Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji
Rolnictwa  rolnik składa tam (bądz
wysyła pocztą) wniosek
o płatność.
Pracownicy Agencji są upoważnieni do kontroli w gospodarstwie 
zmierzenia poszczególnych działek, sprawdzają pogłowie zwierząt,
sprawdzajÄ… czy gospodarstwo jest prowadzone zgodnie z  planem
działalności rolnośrodowiskowej . Jeśli rolnik nie chce uzyskiwać dopłat
do produkcji nie musi składać wniosku do ARiMR.
Wojewódzki Inspektorat Jakości Handlowej Artykułów
Rolnospożywczych  rolnik wysyła zgłoszenie o działalności
w rolnictwie ekologicznym. W zgłoszeniu podaje powierzchnie
zasiewów, stan pogłowia zwierząt i budynki wykorzystywane do
produkcji ekologicznej. Inspekcja ta ma za zadanie nadzorowanie rynku
produktów ekologicznych wewnętrznego jak i w obrocie
międzynarodowym  sprawuje także państwowy/unijny nadzór nad
jednostkami certyfikującymi. Inspekcja pilnuje jakości produktów
i walczy z nieuczciwą konkurencją. Po złożeniu wniosku rolnik może na
swoich produktach podać informację o tym, że jego produkt znajduje
się pod kontrolą  System kontroli Wspólnot Europejskich . Inspektorzy
WIJHARS maja prawo (po wylegitymowaniu siÄ™) do kontroli
w gospodarstwie  przy czym kontrolują prawidłowość działania
jednostki certyfikującej, kontrolują także produkty opatrzone etykietą
 wyprodukowano metodami ekologicznymi w hurtowniach, sklepach
i na targowiskach.
14
Wsparcie dla gospodarstw ekologicznych w ramach
PROW 2007-2013
Producent rolny może ubiegać się w ramach PROW 2007-2013
o dotację do hektara produkcji ekologicznej, przystępując do Osi 2
Poprawa środowiska naturalnego i obszarów wiejskich - Program
rolnośrodowiskowy (płatności rolnośrodowiskowe) (kod 214) - wybierając
pakiet - Rolnictwo ekologiczne. Płatność rolnośrodowiskowa jest
udzielana do gruntów rolnych użytkowanych jako grunty orne, łąki,
pastwiska oraz sady (tylko w przypadku realizacji pakietu rolnictwa
ekologicznego). Propozycje płatności (na podst. projektu rozporządzenia
Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi w sprawie szczegółowych warunków
i trybu przyznawania pomocy finansowej w ramach działania  Program
rolnośrodowiskowy objętego Programem Rozwoju Obszarów Wiejskich
na lata 2007-2013) za poszczególne uprawy są następujące:
" 2.1. Uprawy rolnicze (z certyfikatem zgodności) 790 zł/ha
" 2.2. Uprawy rolnicze (bez certyfikatu) 840 zł/ha
" 2.3. Trwałe użytki zielone (z certyfikatem zgodności) 260zł/ha
" 2.4. Trwałe użytki zielone (bez certyfikatu) 330 zł/ha
" 2.5. Uprawy warzywne (z certyfikatem zgodności) 1300zł/ha
" 2.6. Uprawy warzywne (bez certyfikatu) 1550 zł/ha
" 2.7. Uprawy roślin zielarskich (z certyfikatem zgodności) 1050zł/ha
" 2.8. Uprawy roślin zielarskich (bez certyfikatu) 1150zł/ha
" 2.9. Uprawy sadownicze określone w rozporządzeniu ministra
rolnictwa (z certyfikatem zgodności) 1540 zł/ha
" 2.10. Uprawy sadownicze określone w rozporządzeniu ministra
rolnictwa (bez certyfikatu) 1800 zł/ha
" 2.11. Uprawy sadownicze (z certyfikatem zgodności) 650 zł/ha
" 2.12. Uprawy sadownicze (bez certyfikatu) 800 zł/ha
Będzie obowiązywać degresywność w wysokości stawki płatności
w zależności od wielkości zgłoszonych powierzchni. Powierzchnia do
100 ha  będzie wypłacane 100% stawki podstawowej, od 100 ha do
200 ha  50%, a powyżej 200 ha  10%.
Beneficjenci kontynuujÄ…cy pakiet  rolnictwo ekologiczne
15
z Działania 4  Wspieranie przedsięwzięć rolnośrodowiskowych i poprawy
dobrostanu zwierząt w ramach PROW 2004  2006 mogą przekształcić
swoje zobowiązanie na nowe 5-letnie zobowiązanie w ramach Działania
2.3.  Program rolnośrodowiskowy w ramach PROW 2007  2013, nie
wcześniej niż od 2008 r., pod następującymi warunkami:
dotychczasowe zobowiązanie było realizowane przez min. 3 lata;
przekształcenie jest związane z niekwestionowaną korzyścią dla
środowiska lub dobrostanu zwierząt;
istniejÄ…ce zobowiÄ…zanie jest znaczÄ…co wzmocnione.
Przystąpienie do programu jest dobrowolne. Płatności są
przyznawane rolnikom w zależności od wybranych opcji pakietu
w przeliczeniu na powierzchnię gruntów (w hektarach).
Rolnik może uczestniczyć w programie rolnośrodowiskowym jeśli:
posiada plan działalności rolno środowiskowej;
posiada kopię certyfikatu zgodności wymaganego przepisami
o rolnictwie ekologicznym lub dokument poświadczający, że jego
gospodarstwo rolne znajduje siÄ™ w okresie przestawiania na
produkcjÄ™ rolniczÄ… metodami ekologicznymi lub dokumenty
poświadczający, że gospodarstwo rolne jest objęte planem
kontroli, wydane przez upoważnioną jednostkę certyfikującą;
gospodaruje ma powierzchni co najmniej 1 ha użytków rolnych;
posiada numer ewidencyjny nadany przez ARiMR;
zobowiąże się do uczestnictwa w programie przez okres 5 lat
a powierzchnia jego nie ulegnie zmniejszeniu;
ma przygotowany przy pomocy doradcy rolnośrodowiskowego
5 letni plan działania;
złoży w biurze powiatowym ARiMR wniosek o przyznanie
płatności z tytułu realizacji przedsięwzięć rolnośrodowiskowych
i poprawy dobrostanu zwierzÄ…t;
zobowiąże się do stosowania zwykłej dobrej praktyki rolniczej na
całym obszarze gospodarstwa.
Beneficjent może ubiegać się o płatność rolnośrodowiskową
w ramach tego działania, jeśli:
1. jest producentem rolnym;
2. jest posiadaczem samoistnym lub zależnym gospodarstwa
rolnego położonego na terenie Rzeczpospolitej Polskiej,
o powierzchni użytków rolnych nie mniejszej niż 1 ha;
16
3. zobowiąże się do realizacji programu rolnośrodowiskowego
przez 5 lat, zgodnie ze zobowiązaniami planu działalności
rolnośrodowiskowej;
4. złoży wniosek do odpowiedniej instytucji;
5. zobowiąże się do przestrzegania minimalnych wymagań na
obszarze całego gospodarstwa (minimalne wymogi określają
niepłatny poziom odniesienia dla pakietów rolnośrodowiskowych,
których realizacja wiąże się z określonym wsparciem
finansowym (płatności rolnośrodowiskowe) dla beneficjenta);
6. zobowiąże się do przestrzegania wymogów wynikających
z poszczególnych pakietów rolnośrodowiskowych.
Wymogi jakie powinny być przestrzegane w ramach pakietu
" przeznaczenie plonu na produkcjÄ™ pasz ekologicznych, do
bezpośredniego skarmiania, przekazanie do innych gospodarstw
lub inne wykorzystanie, w tym kompostowanie;
" w ramach Wariantu 2.3.Trwałe użytki zielone (z certyfikatem
zgodności) i wariantu 2.4. Trwałe użytki zielone (w okresie
przestawiania)  koszenie lub wypasanie w terminie określonym
w planie działalności rolnośrodowiskowej oraz usunięcie lub
złożenie w stogi ściętej biomasy w terminie 2 tygodni po pokosie,
a w uzasadnionych przypadkach w dłuższym terminie,
niezwłocznie po ustaniu przyczyn uzasadniających
nieprzestrzeganie tego wymogu;
" w ramach Wariantu 2.9. Uprawy sadownicze i jagodowe
(z certyfikatem zgodności), Wariantu 2.10. Uprawy sadownicze
i jagodowe (w okresie przestawiania), Wariantu 2.11. Pozostałe
uprawy sadownicze i jagodowe (z certyfikatem zgodności) oraz
Wariantu 2.12. Pozostałe uprawy sadownicze i jagodowe
(w okresie przestawiania)  wykonywanie na plantacji zabiegów
uprawowych i pielęgnacyjnych oraz przeznaczenie uzyskanego
plonu na bezpośrednie spożycie, do przetwórstwa lub na paszę.
W gospodarstwie ekologicznym można realizować dowolną liczbę
pakietów, a płatności rolnośrodowiskowe wynikające z realizacji
różnych pakietów będą sumowane na danej powierzchni. Nie można
tylko realizować jednocześnie pakietu rolnictwa ekologicznego i pakietu
rolnictwa zrównoważonego oraz pakietu ochrona gleb i wód.
17
Metody produkcji ekologicznej
a/ Produkcja roślinna
Żyzność i biologiczna aktywność gleby musi być utrzymywana lub
podwyższana, w pierwszej kolejności poprzez:
a) uprawę roślin motylkowatych (grubo- i drobnonasiennych) na
paszę i nawozy zielone w odpowiednim wieloletnim płodozmianie.
W skali gospodarstwa udział tej grupy roślin w płodozmianie
decyduje o zaopatrzeniu roślin następczych w azot, bez potrzeby
jego wprowadzania spoza gospodarstwa;
b) nawożenie obornikiem pochodzącym od zwierząt gospodarskich
z ekologicznej produkcji;
c) innych materiałów organicznych, kompostowanych lub
niekompostowanych pochodzących z własnego gospodarstwa.
(Inne nawozy organiczne (mączki: z krwi, kości, rogów, pierza,
odpadki rzez
ne; kora drzewna, trociny, torf w ilości do 20%
w podłożach do produkcji rozsad) lub mineralne (mielone skały
takie jak: bazalt, bentonit, kizeryt, dolomit, wapno magnezowo 
węglanowe, kreda; nawozy potasowe: kainit, kalimagnezja,
siarczan potasu: skały fosforytowe  mączki; popiół drzewny),
mogą wyjątkowo być stosowane jako uzupełnienie odżywiania
roślin objętych płodozmianem, lub gdy użyz
nianie gleby nie jest
możliwe).
Zwalczanie chorób i szkodników odbywa się metodami
naturalnymi  czyli przez wykorzystanie naturalnej odporności roślin,
dobór odmian odpornych, stosowanie zasiewów mieszanych
i tworzenie odpowiednich warunków do rozwoju organizmów
pożytecznych (naturalnych wrogów szkodników). Główną rolę odgrywa
płodozmian ograniczający choroby i zachwaszczenie, metody
mechaniczne i fizyczne walki z chwastami i szkodnikami. WyjÄ…tkowo
można użyć środków ochrony roślin wymienionych w Załączniku II - są
to naturalnie substancje występujące w przyrodzie - np. wyciągi
roślinne, kultury bakterii itp.
18
Przed przystÄ…pieniem do przestawiania gospodarstwa na ekologiczny
sposób produkcji wskazane jest:
1. na polach silnie zachwaszczonych ograniczenie liczebności
chwastów wieloletnich (trwałych): perz, ostrożeń, szczaw
tępolistny, powój polny, jeżeli występują w większym nasileniu -
wykonujÄ…c jeden, dwa zabiegi pochodnymi glifosatu (Roundup)
2. wykonanie analiz gleby i stosownie do ich wyników uregulowanie
odczynu i poprawa zasobności gleby. W przypadku dużych
niedoborów, łatwiej jest je uzupełnić powszechnie dostępnymi
nawozami mineralnymi, a szczególnie:
" zwapnować gleby o potrzebach wapnowania: niezbędnych,
koniecznych i potrzebnych;
" na glebach o zawartości fosforu niskiej i bardzo niskiej zastosować
zwiększone dawki nawozów fosforowych;
" nawozić potasem grunty o zasobności bardzo niskiej i niskiej.
3. dokonać analizy dotychczasowego płodozmianu i opracować
płodozmian przejściowy.
PÅ‚odozmian w rolnictwie ekologicznym, po wycofaniu chemicznych
środków produkcji, spełnia szczególnie ważne zadania:
Najważniejszą funkcją płodozmianu w gospodarstwie ekologicznym
jest dostarczanie azotu dzięki uprawie roślin motylkowatych (główne
z
ródło azotu dla uprawianych roślin), dodatkowo pobudzenie
aktywności mikrobiologicznej gleby, co ogranicza przeżywalność
w glebie grzybów i bakterii chorobotwórczych oraz zwiększa asymilację
azotu atmosferycznego przez bakterie wolno żyjące w glebie.
Odpowiednio ułożony płodozmian pozwala racjonalnie gospodarować
azotem  w gospodarstwie ekologicznym uzyskuje siÄ™ jego
wykorzystanie na poziomie 70%, podczas gdy w rolnictwie
konwencjonalnym wynosi ono 40-50%.
Najwłaściwszym płodozmianem dla gospodarstw ekologicznych
są różne modyfikacje klasycznego płodozmianu norfolskiego:
Zboże ozime + międzyplon OkopoweXX Zboże jare
Motylkowate
19
 Płodozmian norfolski, był skutecznie stosowany od połowy XVIII
wieku do czasu wprowadzenia nawozów syntetycznych i środków
ochrony roślin, czyli do połowy XX wieku. Zakładał on wykorzystanie
motylkowatych i okopowych jako pasze (okopowe częściowo jako
towarowe). Częściowe zastąpienie plonotwórczego znaczenia roślin
motylkowatych i okopowych i przez nawozy sztuczne i chemiczne
środki ochrony roślin umożliwiło specjalizację w produkcji
i doprowadziło do wprowadzenia płodozmianów zbożowych i innych
specjalistycznych, w których technologie produkcji wszystkich roślin
można zmechanizować tym samymi maszynami.
Poszczególne gatunki roślin uprawnych zostawiają różne ilości
resztek pożniwnych (patrz tabela) W przybliżeniu można stwierdzić, że
masa resztek pożniwnych zbóż jest 3-krotnie większa niż okopowych,
zaś motylkowatych z trawami nawet 6-krotnie większa. Z punktu
widzenia oddziaływania na bilans próchnicy w glebie, uprawiane rośliny
można podzielić na trzy grupy:
a) Wzbogacające glebę w substancję organiczną. Należą tu przede
wszystkim wieloletnie rośliny pastewne motylkowe i ich mieszanki
z trawami oraz trawy w uprawie polowej. Dodatkowo z uwagi na
optymalny stosunek węgla do azotu ich wpływ na jakość związków
próchnicznych jest korzystny. Także rośliny strączkowe oraz
międzyplony przyorywane jako zielone nawozy mają niewielki
dodatni wpływ na bilans próchnicy;
b) Zubożające glebę. Do tej grupy zalicza się głównie rośliny
okopowe, warzywa korzeniowe i kukurydzÄ™. PozostawiajÄ… one
bardzo mało resztek pożniwnych, a ich wysiew w szerokie rzędy,
międzyrzędowe zabiegi pielęgnacyjne oraz póz
ne zwarcie Å‚anu
(zakrycie międzyrzędzi) zwiększa rozkład próchnicy i nasila erozję.
Szacuje się, że w trakcie uprawy roślin okopowych ulega
mineralizacji około 1,0-1,5 t/ha próchnicy. Aby ten ubytek wyrównać
trzeba zastosować około 15-16 t/ha obornika;
c) Rośliny o niewielkim ujemnym wpływie na bilans próchnicy lub
neutralne pod tym względem. Należą tu zboża i oleiste, wcześniej
zboża traktowano jako rośliny degradujące substancję organiczną
gleby, jednak zmiany w ich agrotechnice (zagęszczenie łanów
w wyniku skrócenia słomy) oraz kombajnowy zbiór  wyższe
20
koszenie, przy którym pozostaje dużo resztek pożniwnych,
znacznie zmniejszyły ich ujemne oddziaływanie na bilans substancji
organicznej w glebie. Należy podkreślić, że jakość resztek
pożniwnych zbóż jest gorsza z uwagi na niekorzystny stosunek
węgla do azotu.
W prawidłowo ułożonym płodozmianie, wzorowanym na
norfolskim, występują na przemian rośliny zbożowe i niezbożowe,
oziminy i jare, rośliny o szybszym i wolniejszym początkowym wzroście,
głębiej i płycej korzeniące się. Płodozmian ten ogranicza występowanie
chorób i szkodników, gdyż każda następcza roślina ma inny  zestaw
swoich wrogów. W takim płodozmianie mamy najlepszą sposobność
walki z chwastami. Gleba jest praktycznie cały czas okryta roślinnością
 dłużej odkryta jest w okopowych, w których jednak wygodnie jest
prowadzić walkę mechaniczną z chwastami. Zboża jare - najlepiej
z wsiewką motylkowych - zapewnią dobre pokrycie gleby aż do siewu
oziminy. Jare nie stwarzają warunków do wschodów chwastów ozimych
(miotła zbożowa, chaber, przytulia itp.). Motylkowate są głównym
z
ródłem azotu w płodozmianie, dostarczają azot roślinom następczym
wysiewanych w 2  3 kolejnych latach. Równocześnie dobrze okrywają
glebę, nie dopuszczając do rozwoju wielu chwastów, w tym
wieloletnich. Ozimina skutecznie konkuruje z chwastami jarymi póz
nych
wschodów (chwastnice, szarłaty), a dodatkowo poplony hamują wzrost
większości chwastów.
Obornik i motylkowate zapewniają właściwe odżywienie roślin
uprawnych, przez co sÄ… one bardziej konkurencyjne w stosunku do
chwastów.
Ograniczanie strat azotu. W okresie wegetacyjnym występują
dwa okresy wzmożonej mineralizacji glebowej substancji organicznej
i resztek pożniwnych. Pierwszy przypada w miesiącach wiosennych
(kwiecień-maj), kiedy wzrasta po zimie temperatura gleby, a jej
wilgotność pozwala na intensywny przebieg procesów
mikrobiologicznych. W tym okresie wymywanie azotanów z gleby jest
jednak znikome, gdyż azot jest intensywnie pobierany przez rośliny.
21
Drugi okres wzmożonej mineralizacji i uwalniania azotu przypada na
wczesną jesień (wrzesień-listopad). Wówczas podlegają mineralizacji
resztki pożniwne oraz nie w pełni wykorzystane nawozy, naturalne
i organiczne. W gospodarstwach ekologicznych straty azotu w tym
okresie mogą występować głównie na polach po warzywach
korzeniowych i innych okopowych przeznaczonych pod rośliny jare
oraz po udanych motylkowatych obsianych pszenicÄ… ozimÄ…,
szczególnie w przypadku wczesnego wykonania podorywki i dużej
ilości opadów w okresie jesienno-zimowym.
Praktyczne sposoby ograniczania strat azotu polegajÄ…
głównie na:
1. Zwiększeniu udziału ozimin w strukturze zasiewów, które
skutecznie ograniczają wymywanie azotanów, jeżeli są wysiane
w optymalnym terminie i zdążą jesienią wytworzyć odpowiednią
biomasę i rozbudowany system korzeniowy. W związku z tym ilość
azotu pobrana przez zboża jesienią waha się w szerokim
przedziale, od kilku do 30  40 kg/ha.
2. Wprowadzeniu do uprawy międzyplonów (ścierniskowe, wsiewki
lub ozime) w ogniwach zmianowania: zboża - rośliny jare. We
współczesnym rolnictwie międzyplony nie stanowią z
ródła paszy,
natomiast pełnią głównie funkcję proekologiczną. Podstawowe ich
zadania to:
" ograniczenie wymywania azotanów z gleby do wód
gruntowych poprzez pobieranie ich przez rośliny
poplonowe do póz
nej jesieni oraz udostępnianie roślinie
następczej dzięki szybkiej mineralizacji biomasy poplonów
w następnym sezonie wegetacyjnym;
" zwiększenie aktywności biologicznej gleby, co zmniejsza
nasilenie wielu chorób i szkodników;
" poprawa struktury i bilansu substancji organicznej w glebie;
" ochrona przed erozjÄ… w przypadku pozostawienia
poplonów jako zasiewów mulczujących powierzchnię gleby
na okres zimy;
22
" ograniczenie rozwoju niektórych gatunków chwastów
poprzez allelopatyczne oddziaływanie wydzielin
korzeniowych lub powstawanie takich związków w trakcie
rozkładu biomasy poplonów (rośliny krzyżowe, żyto itp.)
w glebie.
Gospodarka nawozowa - naczelnÄ… zasadÄ… rolnictwa
ekologicznego jest osiągnięcie daleko posuniętej równowagi paszowo-
nawozowej. Oznacza to, iż większość pasz powinna być wytwarzana
we własnym gospodarstwie, wobec czego ilość powstałych nawozów
naturalnych (odchodów zwierzęcych) nie przekroczy możliwości ich
wykorzystania  w sposób racjonalny i bezpieczny dla środowiska.
W gospodarstwach ekologicznych za realnÄ… do uzyskania i godnÄ…
polecenia, uważana jest obsada zwierząt rzędu 0,6-0,8 DJP na ha
użytków rolnych (J. Tyburski 2004).
Z punktu widzenia gospodarstwa konwencjonalnego nawożenie
podporządkowane jest bezpośrednio zaspokojeniu wymagań
pokarmowych danej rośliny i wielkość ich dawek zależy od zakładanej
wielkości plonu oraz założonych jego parametrów jakościowych (np.
zawartości glutenu w ziarnie pszenicy, czy białka w jęczmieniu
browarnym). W rolnictwie konwencjonalnym rolnik, dzięki dostępności
szybkodziałających nawozów ma duże możliwości doraz
nego
reagowania na potrzeby pokarmowe roślin, nie tylko przed siewem ale
i w trakcie ich wegetacji. W rolnictwie ekologicznym jest z tym o wiele
trudniej i możliwości takich praktycznie brak.
Podstawowa różnica pomiędzy rolnictwem ekologicznym
i konwencjonalnym, wynika z odmiennej strategii gospodarki
nawozowej. Dalekosiężnym, strategicznym celem rolnika
ekologicznego jest stałe podwyższanie żyzności gleby i jej
aktywności biologicznej. Cecha ta decyduje nie tylko o wielkości
plonów, ale i o biologicznej jakości płodów rolnych, czyli ich wartości
żywieniowej. Celem prowadzenia gospodarki nawozowej w rolnictwie
ekologicznym jest dostarczenie substratu organizmom glebowym
i tworzenie optymalnych warunków do ich rozwoju. Tym substratem jest
materia organiczna wytworzona i skrzętnie gromadzona we własnym
23
gospodarstwie. Podstawowymi nawozami w rolnictwie ekologicznym sÄ…
nawozy naturalne: obornik i gnojówka (ewentualnie również gnojowica)
oraz organiczne: komposty, nawozy zielone i resztki pożniwne. Bez
wystarczającej ich ilości gleba staje się jałowa, po prostu martwa. Nie
bez powodu oceniano dawniej rolnika po gnojowni   pokaż mi swoją
gnojowniÄ™, a powiem ci, jakim jesteÅ› gospodarzem .
Metody kontroli zachwaszczenia
Chwasty można kontrolować metodami pośrednimi 
zapobiegawczymi (prewencyjnymi) i bezpośrednimi  poprzez ich
zwalczanie po wystÄ…pieniu w konkretnej uprawie. Najskuteczniejsze
jest połączenie wielu zabiegów, nieraz rozłożonych w czasie. Aby
zaznaczył się efekt płodozmianu musi upłynąć kilka lat, natomiast
prawidłowa agrotechnika daje efekt już w następnym roku.
W rolnictwie ekologicznym musimy zadbać
o wszystkie dostępne metody:
Metody pośrednie
Metody bezpośrednie
(prewencyjne)
orka, podorywka, płodozmian
bronowanie, pielenie  mechaniczne, dobór gatunków, odmian,
ręczne mieszanek
obredlanie jakość materiału siewnego
nawożenie i jakość nawozów
wypalanie
organicznych i naturalnych
dbałość o miedze i nieużytki,
ścinanie
czystość maszyn i narzędzi
wypasanie uprawa międzyplonów
biologiczne i chemiczne
Uprawiane gatunki roślin należy właściwie dobrać do jakości
gleby i stosunków wodnych. Najczęstszymi błędami są :
" uprawa roślin bardziej wymagających na słabych stanowiskach
np. pszenicy, bobiku na słabszych kompleksach żytnich;
24
" niedostosowanie doboru roślin do warunków wilgotnościowych
siedliska np: uprawa lucerny na gruntach podmokłych,
a koniczyny czerwonej na suchych górkach;
" uprawa motylkowatych, wymagających obojętnego odczynu na
glebach zakwaszonych;
" uprawa ziemniaka na glebach zbyt ciężkich.
W każdym z tych wypadków łan rośliny uprawnej jest
przerzedzony i w to miejsce wejdÄ… lepiej przystosowane do siedliska
chwasty, które nie mając konkurencji wykształcą wiele nasion lub
rozłogów i trwale zachwaszczą pole.
Dobierając odmiany powinniśmy się kierować takimi ich cechami,
jak:
" dobre wykorzystanie składników pokarmowych  szczególnie
istotne jest, aby dobrze wykorzystywały azot, którego jest
w gospodarstwie ekologicznym mniej niż w konwencjonalnym;
" dobra odporność na choroby;
" zwiększona mrozoodporność ozimin;
" szybki wzrost poczÄ…tkowy;
" większa długość z
dz
beł lub łodyg i takie ustawienie liści aby lepiej
zacieniały ziemię (planofile).
Podstawowa uprawa roli
Orka jest istotnym elementem uprawy roli w gospodarstwie
ekologicznym. Systemy bezorkowe, których coraz szersze
wprowadzane w gospodarstwach konwencjonalnych jest możliwe dzięki
dużemu zużyciu herbicydów, w gospodarstwach ekologicznych
znajdujÄ… mniejsze zastosowanie. Orka ma swoje wady i zalety. Do
najpoważniejszych wad należą duży koszt (nakłady pracy i paliwa),
nasilony rozkład próchnicy, zaburzenie naturalnego rozkładu
organizmów tlenowych i beztlenowych w glebie. Do zalet orki należy
ograniczenie zachwaszczenia, napowietrzenie gleby i zwiększenie
strefy wzrostu korzeni.
25
 Uznaje się, że im głębsza orka tym większa przewaga wad.
Dlatego należy zalecać stosunkowo płytkie orki - do 15 - 18 cm, a tylko
wyjątkowo je pogłębiać.
Stosować należy regułę:
PA
YTKIE ODWRACANIE - GA

BOKIE SPULCHNIANIE
Proszę zwrócić uwagę, że w klasycznym czteropolowym płodozmianie
norfolskim, orkę możemy zastosować dwa razy w okresie czterech lat:
Zboże ozime + PODORYWKA + międzyplon
PRZYORANIE MULCZU I OBORNIKA + OkopoweXX + PA
YTKIE ODCHWASZCZANIE
+ SPULCHNIENIE ROLI
Zboże jare + z wsiewką motylkowatych
Motylkowate + ORKA PRZED SIEWEM OZIMIN
Skuteczność zabiegów zwalczających chwasty będzie zależała
od konkurencyjności łanu uprawianej rośliny, czyli od zagęszczenia
i równomiernego rozmieszczenia roślin na powierzchni pola. Należy
pamiętać, że chwasty masowo pojawią się na: obrzeżach pól,
niedosiewach, miejscach po wymarzniętych lub wymokniętych
roślinach. Także niekorzystne warunki wzrostu uprawianej rośliny
(susza, przymrozki i ochłodzenie) zmniejszają konkurencyjność jej łanu
w stosunku do chwastów. W takich warunkach nawet gryka, która ma
bardzo szybkie poczÄ…tkowe tempo wzrostu i szybko zakrywa pole, nie
potrafi skutecznie konkurować z chwastami.
Chwasty wschodzÄ…c czerpiÄ… energiÄ™ z substancji zapasowych
zawartych w nasieniu. Gdy zaczną rozwijać się liście właściwe, to one
przejmą rolę dostarczania energii. Tuż po wschodach chwasty są
bardzo delikatne  nitkowate i wtedy mechaniczne zabiegi
pielęgnacyjne powodujące ich wyrwanie lub tylko poderwanie,
uszkodzenie korzeni albo przysypanie glebÄ… prowadzÄ… ich zamierania.
Im póz
niejsza faza rozwoju chwastów, tym trudniej ulegają
zniszczeniu. Najłatwiej niszczy się chwasty w uprawie pożniwnej
i przedsiewnej.
Uprawa pożniwna - w rolnictwie konwencjonalnym obecnie
najczęściej ogranicza się do jednokrotnego zastosowania różnego
rodzaju agregatów (grubery lub brony talerzowe albo obrotowe
26
z wałami), natomiast w gospodarstwach ekologicznych wskazane jest
wykonywanie tradycyjnej podorywki połączonej z bronowaniem. Gdy
gleba jest za sucha dla wschodów chwastów dobrze jest ją
przywałować. Podoranie i przywałowanie roli prowokuje większość
nasion do wschodów, które zwalczamy bronując pole.
W przypadku występowania chwastów rozłogowych (perz, jaskier
rozłogowy, pięciornik gęsi, szczawie) w czasie suchej pogody
podorywkę wykonujemy do głębokości 8-12 cm, po czym wyciągamy ich
rozłogi ciężkimi bronami lub kultywatorem aby zaschły na powierzchni
pola. W przypadku chwastów rozmnażających się przez odrośla
korzeniowe, które są kruche i trudno je wyciągnąć z gleby (oset, podbiał,
mlecz) należy w czasie suchej pogody wykonać podorywkę na około
10 cm, a po 2-3 tygodniach orkę średnią (15  20cm).
Przedsiewna uprawa roli  ma szczególnie duże znaczenie
w walce z chwastami przed uprawą roślin jarych. Pierwszy zabieg 
bronowanie lub włókowanie pobudza chwasty do wschodów, które
w stadium siewek (po 5  6 dniach) są likwidowane następnym
zabiegiem uprawowym (brona lub agregat). Niszczymy w ten sposób
zarówno chwasty zimujące jak i wschodzące na wiosnę.
Metody bezpośrednie  zwykle, obok pośrednich metod
regulacji zachwaszczenia, musimy zastosować ich zwalczanie
mechaniczne. Wybór metody zależy od rośliny uprawnej: generalnie
w uprawach wąskorzędowych stosuje się bronowanie, a w uprawach
szerokorzędowych bronowania i opielania. W rolnictwie ekologicznym
można również wrócić do starszych metod, jak np. obredlanie
kukurydzy, rzepaku, bobiku.
Zabiegi mechaniczne można stosować tylko w odpowiedniej fazie
rozwojowej uprawianych roślin, kiedy są one mniej wrażliwe na
uszkodzenia oraz przy optymalnej wilgotności gleby.
Na skuteczność pracy brony istotny wpływ ma wilgotność gleby 
zbyt wilgotna gleba nie będzie się rozkruszać i efekt chwastobójczy
będzie mizerny. Z kolei zbytnie przesuszenie cięższych gleb ogranicza
skuteczność bronowania, gdyż w takich warunkach lekka brona tylko
 porysuje powierzchnie pola a brona ciężka może podrywać całe bryły
27
i silnie uszkadzać uprawianą roślinę. Prędkość pracy bron powinna
być dostatecznie duża: nie mniej niż 5 km/h, najczęściej 5-9 km/h choć
zdarza się i większa. W każdym przypadku po pierwszym przejez
dzie
pola należy sprawdzić jak brony pracują, zwracając uwagę czy chwasty
są dostatecznie uszkadzane, ile roślin uprawnych uległo uszkodzeniu.
Kierunek bronowania zmienia intensywność działania na chwasty
i roślinę uprawną  brona działa intensywniej gdy bronujemy w skos lub
w poprzek rządków.
Istotny jest termin bronowania. Pierwszy zabieg można
wykonać przed wschodami rośliny uprawnej  jeśli nastąpiły wschody
chwastów, a następne zabiegi wykonać po osiągnięciu odpowiedniej
fazy rozwojowej ( zestawienie poniżej):
Najlepsze terminy bronowania powschodowego
Uprawy Termin
Zboża, bób*, groch* od 2-ch liści właściwych
Kukurydza* od 3-ch liści właściwych
Gryka*, buraki, soja*, słonecznik od 4-ch liści właściwych
Rzepak od 6-ciu liści właściwych
* bronować po południu, gdy rośliny będą bardziej wiotkie, co zmniejszy
uszkodzenia
Bronowanie, np. zbóż w fazie 1 liścia prowadzi do bardzo dużych
strat, gdyż jest to właśnie faza największej ich wrażliwości na
uszkodzenia mechaniczne. Podane w tabeli fazy sÄ… wskaz
nikowe.
czasami zdarzają się nierównomierne wschody, np. część roślin
wschodzi a inne mają już dwa liście to wówczas podjęcie decyzji czy
już bronować czy jeszcze poczekać: zależy to od stopnia
zachwaszczenia, wilgotności gleby i spodziewanych warunków
atmosferycznych. Jeśli prognozowane są intensywne opady, to nie ma
co czekać bo przegapimy kilka dni, co doprowadzi do osiągnięcia przez
chwasty starszych faz rozwojowych i trudności z poprawnym
odchwaszczeniem.
28
 Opielanie  metoda zwalczania chwastów i spulchniania
powierzchni gleby. Tradycyjnie stosuje siÄ™ je w ziemniakach,
warzywach, burakach. Wielu rolników ekologicznych używa narzędzi
pielących w kukurydzy, oleistych, strączkowych, a nawet w zbożach.
Wówczas konieczne jest zasianie zbóż w rozstawie rządków co
najmniej 20 cm oraz bardzo staranne przedsiewne wyrównanie pola.
Podstawowymi zasadami, których należy się trzymać przy
opielaniu roślin są:
równy i na jednakową głębokość wykonany siew/sadzenie;
redliczki powinny nie tylko podcinać chwasty, ale też
dostatecznie spulchniać glebę, żeby podcięte chwasty nie
ukorzeniały się z powrotem;
redliczki nie mogą zagarniać gleby tworzyć wałeczków lub
górek, odsłaniać dna bruzdki. Gleba powinna być podcięta
rozdrobniona i ułożona z powrotem na to samo miejsce;
przy jednorazowym opielaniu nie powinno się uszkadzać więcej
niż 2% roślin uprawnych (pamiętajmy, że pielenie powtarzamy
nieraz kilkukrotnie!);
należy chronić rośliny uprawne przed zasypaniem lub silnym
zakurzeniem (w przypadku użycia opielaczy aktywnych) za
pomocą osłon. Pielenie nie może też odkrywać korzeni roślin
uprawnych.
Materiał siewny od 2004 roku w gospodarstwach ekologicznych
powinien być stosowany roślinny materiał rozmnożeniowy pochodzący
z produkcji ekologicznej. W związku z tym została utworzona
i udostępniona odbiorcom baza danych, w której są zarejestrowane
nasiona wyprodukowane zgodnie z metodami produkcji ekologicznej.
Jednostką organizacyjną prowadzącą wykaz dostawców nasion,
materiału siewnego i wegetatywnego materiału rozmnożeniowego
wyprodukowanego metodami ekologicznymi, jest Główny Inspektorat
Ochrony Roślin i Nasiennictwa. W zamieszczonym wykazie znajdują
się gatunki, odmiany i ilości dostępnego materiału rozmnożeniowego.
W razie braku ekologicznego materiału siewnego spełniającego
warunki RozporzÄ…dzenia 2092/91 rolnik zwraca siÄ™ z pisemnym
wnioskiem do Głównego Inspektoratu Ochrony Roślin i Nasiennictwa
29
o wydanie, w drodze decyzji pozwolenia na zastosowanie w rolnictwie
ekologicznym materiału niespełniającego wymogów przewidzianych
w rozporzÄ…dzeniu.
Ochrona roślin opiera się na:
" promowaniu odmian roślin genetycznie odpornych na choroby
i szkodniki oraz uprawa lokalnych odmian, jeżeli takie występują
w danym rejonie;
" ochronie naturalnych wrogów szkodników poprzez zapewnienie
im dogodnych warunków (np. żywopłoty, tereny gniazdowania,
wpuszczanie drapieżników);
" działaniach profilaktycznych;
" biologicznych środkach ochrony roślin.
W razie silnego zagrożenia można użyć środek ochrony roślin
dozwolony w rolnictwie ekologicznym (zawierający w swoim składzie
wyłącznie substancje biologicznie czynne, mikroorganizmy i żywe
organizmy), który znajduje się w rejestrze środków ochrony roślin
dopuszczonych do obrotu na podstawie przepisów o ochronie roślin.
Wykaz dopuszczonych środków ochrony roślin prowadzi Instytut
Ochrony Roślin.
b/ Produkcja zwierzęca
Chów zwierząt zapewnia utrzymanie równowagi paszowo 
nawozowej i stanowi ogniwo w zamkniętym obiegu materii
w gospodarstwie. Obsada zwierząt wynika z możliwości
samozaopatrzenia w paszę oraz zapotrzebowania roślin uprawnych na
składniki odżywcze. Wyważona obsada zwierząt należy do
elementarnych zasad ekologicznych metod produkcji i jest regulowana
dopuszczalną zawartością azotu, która nie może przekroczyć 170 kg/ha
w łącznej ilości obornika zastosowanego w gospodarstwie w ciągu roku.
Jeżeli wystąpią nadwyżki obornika, to gospodarstwa produkujące
metodą ekologiczną mogą współpracować z innymi gospodarstwami
i przedsiębiorstwami w zakresie sprzedaży tych nadwyżek. Podejmując
30
decyzje o rozpoczęciu chowu zwierząt metodą ekologiczną należy
zwrócić uwagę na kilka zasadniczych elementów:
" pochodzenie zwierzÄ…t;
" higiena, profilaktyka i leczenie weterynaryjne;
" metody prowadzenia chowu;
" żywienie zwierząt;
" budynki inwentarskie, pastwiska;
" obsada zwierzÄ…t;
" zagospodarowanie nawozów naturalnych.
Pochodzenie zwierzÄ…t
Zanim gospodarstwo ekologiczne rozpocznie produkcję zwierzęcą,
konieczne jest dokonanie kilku podstawowych analiz. Rasy zwierzÄ…t
preferowane do chowu w gospodarstwach ekologicznych muszÄ…
cechować się nie tylko zespołem cech gwarantujących odpowiednią
jakość produktów czy plenność. Powinny także zapewniać dobre
przyrosty i wykorzystanie paszy w specyficznym środowisku chowu
ekologicznego, a więc przy mniejszej o ok. 20% koncentracji
składników pokarmowych i surowszych warunkach środowiska.
Ekologiczny chów zwierząt powinien opierać się przede wszystkim
na wykorzystaniu w pierwszej kolejności ras i linii krajowych.
Gwarantuje to lepsze dostosowanie zwierzÄ…t do miejscowych
warunków środowiskowych. Dobór odpowiedniego genotypu ma
pierwszorzędne znaczenie dla efektywności chowu. Opinie
o doskonałej przydatności do tego celu ras prymitywnych, są tylko
częściowo prawdziwe. Oczywiście pod uwagę wziąć należy interakcję
z surowszym środowiskiem i tylko na tym polu rasy prymitywne
wykazują swoją przydatność. Prowadząc fermę ekologiczną można
dodatkowo starać się o kultywowanie starych ras w ramach
zachowania bioróżnorodności. Dbając o zysk należy jednak pozyskać
specjalnie stworzony na te cele materiał krzyżówkowy. Tak właśnie
postępują europejscy hodowcy, aby w pełni zdyskontować efekt
heterozji. Takiego wyniku nie uzyskuje się w prosty sposób, gdyż na
przykład samice winny cechować się jednocześnie odpowiednim
behawiorem oraz wydawać potomstwo o wysokiej jakości tusz. Z kolei
31
samce przekazujące przydatne w systemie otwartym cechy, często nie
nadajÄ… siÄ™ do krycia naturalnego i z
le dostosowujÄ… siÄ™ do tego systemu.
Oczywiście w ramach konwersji wprowadzić można zwierzęta spoza
fermy jednak pod kilkoma dalszymi warunkami. Do stada można
wprowadzać samice (nieródki) z gospodarstw hodowlanych
produkujących metodami nie ekologicznymi, nie więcej jednak niż 10%
dorosłych zwierząt gospodarskich z gatunku koniowatych lub bydła
i 20% dorosłej trzody chlewnej ( szczegóły dotyczące trzody chlewnej
podano niżej), owiec i kóz rocznie, w celu uzupełnienia naturalnego
przyrostu lub odnowienia stada, gdy brak jest zwierzÄ…t gospodarskich
chowanych metodami ekologicznymi i tylko po uzgodnieniu z jednostkÄ…
kontrolujÄ…cÄ….
Wielkości nie mają zastosowania do gospodarstw posiadających
mniej niż 10 sztuk zwierząt z rodziny koniowatych lub bydła, owiec, kóz.
W przypadku trzody chlewnej od 1 sierpnia 2006 można kupować
prosięta z gospodarstw konwencjonalnych tylko w następujących
przypadkach:
" Następuje przestawienie chowu zwierząt z konwencjonalnego
na ekologiczny. W tym przypadku produkty zwierzęce mogą
być sprzedawane jako produkty ekologiczne, jeżeli świnie będą
chowane metodÄ… ekologicznÄ… przez okres co najmniej
6 miesięcy;
" Stado jest tworzone po raz pierwszy, jeśli prosięta są chowane
metodÄ… ekologicznÄ… od czasu odsadzenia od matki i muszÄ…
ważyć mniej niż 35 kg, pod warunkiem uzyskania zgody
jednostki certyfikujÄ…cej;
" Pod kontrolą jednostki certyfikującej - samice nieródki z
konwencjonalnych gospodarstw hodowlanych nie więcej niż 20
% stanu dorosłej trzody chlewnej tylko w celu uzupełnienia
naturalnego przyrostu lub odnowienia stada;
" 1 samicę nieródkę rocznie w gospodarstwach posiadających
mniej niż 5 sztuk trzody chlewnej.
Wielkości te można zwiększyć do 40% po uzyskaniu opinii i zgody
jednostki kontrolującej, w następujących specjalnych przypadkach:
" znaczne zwiększenie skali chowu;
32
" dokonanie zmiany rasy;
" wprowadzenie nowej specjalizacji w chowie zwierzÄ…t
gospodarskich;
" chowa/hoduje się rasy zagrożone wyginięciem  nie muszą to
być nieródki;
" samiec może pochodzić z gospodarstwa konwencjonalnego.
Higiena, profilaktyka i leczenie
Wszystkie normatywy i zalecenia obowiÄ…zujÄ…ce w produkcji
ekologicznej mają na celu zminimalizowanie niebezpieczeństwa
wystąpienia chorób zwierząt. Priorytetową role odgrywa tu umiejętny
i przemyślany dobór ras o odpowiednim zestawie cech hodowlanych
i dużej odporności. Ważne jest by zwierzęta roślinożerne dobrze
wykorzystywały pastwisko. Przestrzeganie odpowiednich praktyk
hodowlanych i zaleceń oraz zapewnienie zwierzętom jak najwyższego
poziomu dobrostanu mają niebagatelny wpływ na ich zdrowotność
i produkcyjność. Powiązanie produkcji ekologicznej z konkretnym
gospodarstwem częściowo ogranicza możliwości wprowadzenia
jednostek chorobowych na jego obszar.
JednÄ… z pro-zdrowotnych praktyk w ekologicznym chowie zwierzÄ…t
jest stosowanie suplementacji dawki żywieniowej paszami zielarskimi,
ze szczególnym uwzględnieniem okresów większej podatności zwierząt
na choroby. Działanie zawartych w ziołach substancji biologicznie
czynnych jest dwojakie. Z jednej strony mają one korzystny wpływ na
przebieg procesów trawiennych, a z drugiej  działają bodz
cowo na
system odpornościowy, wzmagając naturalne procesy immunologiczne.
Należy podkreślić, że wiele z tych substancji ma również działanie
przeciwbakteryjne, przeciwpasożytnicze i antywirusowe.
Stosowanie praktyk ziołolecznictwa w odniesieniu do zwierząt
hodowlanych, pomimo że jest ono dziedziną dość słabo rozwiniętą
w Polsce, opiera się na wielowiekowych doświadczeniach. W ludowym
lecznictwie zioła były stosowane w formie dodatków paszowych,
odwarów, naparów, suszy, maści i okładów. Dla przykładu, napar
uzyskiwany z owoców czarnego bzu był stosowany przy nadmiernym
przeciążeniu przewodu pokarmowego zarówno u owiec i bydła, jak
33
i u koni. Rośliny odznaczające się działaniem leczniczym stanowią
stosunkowo liczną grupę, wystarczy wymienić dziurawiec, pokrzywę,
jałowiec, lebiodę czy korę dębu.
Zarówno w profilaktyce jak i w leczeniu zwierząt utrzymywanych
w warunkach ekologicznych, o ile nie występuje zagrożenie nagłego
rozwoju i eskalacji choroby lub śmierci, w pierwszej kolejności
wymagane jest stosowanie leków o pochodzeniu naturalnym  tj.
preparatów ziołowych i homeopatycznych  które nie posiadają działań
ubocznych i nie wymagajÄ… stosowania okresu karencji na pozyskiwanÄ…
żywność. Producent powinien posiąść stosowną wiedzę dotyczącą
receptur, sposobu przygotowania oraz dawkowania preparatów
ziołowych. Nieznajomość tych procedur może skutkować
niepowodzeniem w leczeniu, a nawet prowadzić do powikłań. I tak,
ziele piołunu stosowanego w leczeniu ostrych niestrawności i wzdęć
u dużych przeżuwaczy przy przedawkowaniu może wywołać objawy
zatrucia.
W profilaktyce chorób można stosować probiotyki 
mikroorganizmy naturalnie bytujące w organizmie zwierzęcia. Po
podaniu probiotyków, zawarte w nich mikroorganizmy zasiedlają
przewód pokarmowy, przeciwdziałając rozwojowi flory chorobotwórczej,
co ogranicza zagrożenie występowania zaburzeń układu trawiennego.
Działanie mikroorganizmów występujących w probiotykach polega na
obniżeniu pH jelit, produkcji związków antybakteryjnych i obniżających
toksyczność produktów bakterii chorobotwórczych oraz na produkcji
witamin i ogólnym wzmocnieniu układu odpornościowego.
Należy podkreślić, że kuracja w oparciu o naturalne preparaty
lecznicze jest zazwyczaj procesem długotrwałym i daje pożądany efekt
dopiero po upływie pewnego okresu. Dlatego też w przypadku
bezpośredniego zagrożenia życia zwierzęcia, producent jest
zobowiÄ…zany do zastosowania wszystkich procedur zgodnych
z zasadami klasycznego postępowania weterynaryjnego. W przypadku
stosowania leków alopatycznych ( konwencjonalnych ) od hodowcy
wymaga się przestrzegania okresu karencji dla produktów
żywnościowych pozyskanych od chorych zwierząt. W rolnictwie
ekologicznym, ten okres został podwojony w stosunku do podanego
34
przez producenta preparatu. Jeżeli taki okres nie został
wyszczególniony, wprowadzono ustawowo 48-godzinny okres karencji.
Niekiedy jedynym skutecznym środkiem profilaktyki jest
prowadzenie szczepień ochronnych. Dopuszcza się możliwość
szczepienia zwierzÄ…t w chowie ekologicznym celem zapobiegania
eskalacji choroby zakaz
nej, w przypadku, gdy jednostka ta jest
traktowana jako endemiczna na obszarze gdzie zlokalizowane jest
gospodarstwo ekologiczne, a same szczepienia sÄ… traktowane jako
obowiÄ…zkowe.
W każdym przypadku użycia leków alopatycznych, takie działanie
należy stosownie udokumentować. Jeżeli zwierzę przechodzi więcej niż
dwie kuracje z zastosowaniem konwencjonalnych środków leczniczych
w ciÄ…gu roku, bÄ…dz
więcej niż jedną kurację  w przypadku zwierząt,
których cykl produkcyjny jest krótszy niż 1 rok, to uzyskane produkty
nie mogą być wprowadzane do obrotu jako wyprodukowane zgodnie
z zasadami rolnictwa ekologicznego.
Zasady zachowania higieny
Zachowanie higieny ma podstawowe znaczenie w zapobieganiu
chorobom u zwierzÄ…t. Temu wymogowi podporzÄ…dkowane sÄ… wszystkie
aspekty produkcyjne w gospodarstwie ekologicznym, a więc:
przestrzeganie wszystkich norm dotyczących parametrów mikroklimatu,
wymogów sanitarnych pomieszczeń, przestrzeganie norm żywieniowych
i obsady, odpowiedni sposób zadawania pasz oraz prowadzenie nadzoru
nad zwierzętami, aby zapewnić im jak najwyższy poziom dobrostanu.
Istotną rolę odgrywa tu regularne mycie i dezynfekcja pomieszczeń,
w których zwierzęta przebywają. Na potrzeby tych zabiegów dozwolone
są woda i para wodna (najlepiej pod ciśnieniem), mleko wapienne,
mydło sodowe i potasowe, wapno i wapno palone, podchloryn sodu,
soda kaustyczna, potas, nadtlenek wodoru, naturalne esencje roślinne
(takie jak wyciąg nikotyny i czosnku), alkohol, formalina, węglan sodu
oraz kwasy: cytrynowy, nadoctowy, mrówkowy, mlekowy, szczawiowy
i octowy. Dopuszcza się stosowanie środków przeznaczonych do mycia
i dezynfekcji dojarek.
35
 Skutecznym środkiem dezynfekującym jest także  wysoka
temperatura , dlatego do dezynfekcji niektórych urządzeń metalowych,
części klatek itp. można używać płomieni.
Nie należy dopuszczać do wytworzenia korzystnych warunków do
bytowania gryzoni. Dlatego też wymagane jest zabezpieczenie dostępu
do miejsc składowania paszy, usuwanie resztek paszy i stosowanie
pułapek. Zaleca się wykaszanie roślinności wokół budynków
i magazynów paszy. Na potrzeby deratyzacji można stosować środki na
bazie antykoagulantów (brodifacoum, difenacoum, difethialon,
promadiolon). Najbardziej jednak przydatnÄ… metodÄ… w gospodarstwie
ekologicznym jest walka z gryzoniami przy pomocy ich naturalnych
wrogów: koty, psy, łasice, jeże itp. Martwe gryzonie należy niezwłocznie
usuwać. Do zwalczania much można stosować mechaniczne lepy lub
lampy ultrafioletowe.
Ze względu na rozliczne wymogi i ograniczenia, jakimi
obwarowana jest chów zwierząt w warunkach gospodarstwa
ekologicznego, należy zwracać szczególną uwagę na stan zdrowia
i kondycjÄ™ wprowadzanych do stada zwierzÄ…t. Nowo zakupione
zwierzęta przed połączeniem ze stadem powinny zostać odosobnione
i poddane dokładnej obserwacji (kwarantannie), która powinna trwać,
co najmniej 3 tygodnie. Po tym okresie, jeżeli nie zostaną
zaobserwowane żadne niekorzystne zmiany stanu zdrowia, zwierzęta
można wprowadzić do stada.
Dozwolone zabiegi
JednÄ… z zasad rolnictwa ekologicznego jest zapewnienie
zwierzętom jak najwyższego poziomu dobrostanu, a więc ograniczenia
zabiegów powodujących ból i stres. Szczepienia zwierząt są dozwolone
w przypadku, gdy choroba występuję w rejonie, w którym położone jest
gospodarstwo. Immunizacji można poddawać tylko zwierzęta zdrowe
i odrobaczone. Zabieg może wykonywać wyłącznie lekarz weterynarii,
a szczepionka powinna być właściwie przechowywana i nie
przeterminowana. Niedopuszczalne jest stosowanie szczepionek
modyfikowanych genetycznie.
36
 Metody prowadzenia chowu
Rozmnażanie zwierząt gospodarskich chowanych metodami
ekologicznymi powinno opierać się na metodach naturalnych.
Dopuszcza siÄ™ sztucznÄ… inseminacjÄ™. Inne formy sztucznego lub
wspomaganego rozrodu (na przykład przenoszenie zarodków) są
zabronione.
Zabronione jest: systematyczne wykonywanie takich działań jak
mocowanie elastycznej taśmy do ogonów owiec, przycinanie ogona
i piłowanie zębów, kształtowanie dziobów lub usuwanie rogów. Niektóre
z tych czynności, za zgodą jednostki kontrolującej, mogą być wykonane
ze względów bezpieczeństwa (na przykład usuwanie rogów u młodych
zwierzÄ…t) lub w celu poprawy zdrowia, dobrostanu lub higieny zwierzÄ…t
gospodarskich. Czynności takie musi wykonywać wykwalifikowany
personel w najbardziej odpowiednim wieku zwierzÄ…t, ograniczajÄ…c ich
cierpienie do minimum.
Dozwolone przeprowadzanie zabiegów kastracyjnych
w przypadkach uzasadnionych utrzymaniem jakości produktów
i tradycyjnymi praktykami produkcyjnymi.
Żywienie zwierząt
Celem żywienia jest dostarczenie zwierzęciu składników
odżywczych, niezbędnych do podtrzymania funkcji życiowych oraz
wytworzenie produktów w odpowiedniej ilości i o odpowiedniej jakości.
W produkcji ekologicznej priorytetową rolę odgrywa wysoka jakość
uzyskiwanych produktów, a maksymalizacja produkcji jest tu
czynnikiem marginalnym. Ekologiczne żywienie zwierząt powinno być
umiarkowane, zabezpieczać ich naturalne potrzeby i korzystny poziom
dobrostanu.
Najczęstszą przyczyną zwiększonej zachorowalności jest wadliwe
zbilansowanie dawek pokarmowych, zawierajÄ…cych pasze
o odpowiedniej jakości, ale w niewłaściwych proporcjach. Przyczynę
zachorowań może również stanowić zachwiana równowaga makro
i mikroelementów (np. stosunek wapnia i fosforu, magnezu i potasu),
białka i składników energetycznych, białka i włókna surowego czy zbyt
małe ilości witamin i pierwiastków śladowych.
37
 Ekologiczny chów zwierząt nie jest możliwy w oderwaniu od
ziemi, areału upraw, a żywienie zwierząt winno być zasadniczo
realizowane paszami wytworzonymi właśnie z tej powierzchni.
Samowystarczalność pod względem bazy paszowej jest jednym
z czynników decydujących o autonomii gospodarstwa ekologicznego.
Zwierzęta powinny być tu żywione produktami wyłącznie
ekologicznymi, pochodzącymi z własnego, bądz
innego
certyfikowanego gospodarstwa. Dopuszczalne jest odstępstwo od
powyższego zalecenia tzn. można stosować pasze konwencjonalne
zgodnie z poniższymi warunkami:
a) w przypadku przeżuwaczy
5% w okresie od 25 sierpnia 2005r. do 31 grudnia 2007r., a od
1 stycznia 2008 wszystkie pasze muszą pochodzić z produkcji
ekologicznej;
b) w przypadku zwierzÄ…t monogastrycznych:
15% w okresie od 25 sierpnia 2005 r. do 31 grudnia 2007r.
10% w okresie od 1 stycznia 2008 r. do dnia 31 grudnia 2009r.
5% w okresie od 1 stycznia 2010r.do 31 grudnia 2011r.
Wielkości te oblicza się w stosunku rocznym jako udział
procentowy suchej masy pasz pochodzenia rolnego.
Zwierzęta po urodzeniu należy karmić mlekiem matki: okres
karmienia cieląt powinien wynosić co najmniej 3 miesiące, owiec i kóz
45 dni, a trzody 40 dni.
System żywienia zwierząt w gospodarstwie ekologicznym powinien
bazować na wykorzystaniu użytków zielonych, głównie pastwisk.
Zielonka pastwiskowa jest najbardziej naturalną paszą dla przeżuwaczy
Poza zielonką pastwiskową zwierzęta powinny być żywione paszami
objętościowymi: siano, sianokiszonka, kiszonka i roślinami okopowymi.
Wymienione pasze objętościowe powinny stanowić minimum 60% suchej
masy całorocznej diety. Pasze treściwe: zboża i mieszanki treściwe
pochodzÄ…ce z gospodarstwa lub z innego gospodarstwa ekologicznego,
w ilości nie przekraczającej 40% suchej masy wszystkich skarmionych
pasz. Pozostałe pasze i dodatki paszowe dopuszczone do podawania
zwierzętom w gospodarstwie ekologicznym są wyszczególnione
w Załączniku II część C Rozporządzenia Rady (WE)
38
nr 1804/1999 z dnia 19 lipca 1999 roku.
W ekologicznym żywieniu obowiązuje zakaz stosowania, między
innymi, antybiotyków, syntetycznych witamin, syntetycznych substancji
poprawiających apetyt, konserwantów, odchodów zwierzęcych,
syntetycznych czynników barwiących, mocznika, pasz ekstrahowanych
rozpuszczalnikami i stymulatorów wzrostu. Nie wolno stosować
wymuszonego karmienia zwierząt ani pasz pochodzących z roślin
genetycznie modyfikowanych (GMO).
Budynki inwentarskie i pastwiska
Zwierzęta muszą być utrzymywane w taki sposób, aby mogły żyć
i rozwijać się w warunkach możliwie bezstresowych i dostosowanych
do ich potrzeb. Należy też zachować odpowiednie, ze względów
behawioralnych i produkcyjnych, liczebności (obsady) utrzymywanych
zwierząt. Zwierzętom utrzymywanym w gospodarstwach ekologicznych
powinno się zapewnić:
" możliwość ruchu zarówno w budynkach, jak i na okólnikach oraz
pastwiskach; nie zezwala się na stałe utrzymywanie zwierząt
gospodarskich w pomieszczeniach zamkniętych; pętanie, wiązanie
itp. przez dłuższy czas, niedopuszczalne jest również używanie
treserów; w sezonie pastwiskowym zwierzęta powinny mieć dostęp
do pastwisk;
" budynki gwarantujące wystarczający dostęp powietrza (wentylacja
naturalna), oświetlenie (światło dzienne), ochronę przed skrajnymi
temperaturami, wiatrem i nasłonecznieniem;
" dostosowanie do potrzeb danego gatunku miejsca przeznaczonego
do wypoczynku, wyposażone w odpowiednie urządzenia (należy
uwzględnić specjalnie okres okołoporodowy); dla drobiu należy
zapewnić wybiegi, grzędy, gniazda, a dla ptactwa wodnego
wskazany jest dostęp do zbiornika wodnego; zwierzęta powinny
mieć zapewnioną naturalną ściółkę; stały dostęp do świeżej wody
pitnej i pasz;
" w budynkach nie można stosować toksycznych materiałów
budowlanych ani toksycznych farb, lakierów i innych środków
konserwujÄ…cych.
39
Minimalna powierzchnia podłóg i wybiegów
dla różnych gatunków zwierząt gospodarskich
Dostępna
Gatunek Minimalna waga powierzchnia Powierzchnia wybiegu
i kategoria [kg] podłogi [m2/szt.]
[m2/szt.]
do 100 1,5 1,1
do 200 2,5 1,9
Bydło i koniowate do 350 4,0 3
ponad 350 5 przy minimum 3,7 przy minimum
1 m2/100 kg 0,75 m2/100 kg
Krowy mleczne 6 4,5
Buhaje do hodowli 10 30
1,5 owcy/kozy 2,5
Owce i kozy
0,35 jagniÄ™/koz
le 2,5 plus 0,5 jagnię/kózkę
Maciory prośne
7,5 maciory 2,5
z prosiętami do 40
dnia życia
do 50 0,8 0,6
Trzoda chlewna na
do 85 1,1 0,8
tucz
do 110 1,3 1
powyżej 40 dnia
0,6 0,4
Prosięta
życia i do 30 kg
5 płci żeńskiej 1,9
Åšwinie hodowlane
6 płci męskiej 8,0
Minimalna powierzchnia podłóg i wybiegów dla drobiu
Dostępna powierzchnia podłogi [m2/szt.] Powierzchnia
Kategoria wybiegu
[m2/szt.]
liczba cm
Gniazdo
szt./m2 grzędy/szt.
8 niosek na gniazdo
4 z zastrzeżeniem
lub w przypadku
Nioski 6 18 nieprzekroczenia
wspólnego gniazda
170 kg N/ha/rok
120 cm2/ptaka
4  broilery,
perliczki
4,5 - kaczek
10 przy
10 - indyki
Drób mięsny maks. 20
15 - gęsi
(w stacjonarnym 21 kg (tylko
dla wszystkich tych
kurniku) żywej perliczki)
gatunków,
wagi/m2
z zastrzeżeniem
nieprzekroczenia
170 kg N/ha/rok
40
Dostępna powierzchnia podłogi [m2/szt.]
Powierzchnia
Kategoria wybiegu
cm
[m2/szt.]
liczba szt./m2 grzędy/szt. Gniazdo
16 (*)
2,5 z zastrzeżeniem
Drób mięsny w ruchomych
nie przekroczenia
w ruchomym kurnikach
170 kg
kurniku przy maksymalnie
N/ha/rok
30 kg żywej wagi/m2
Pielęgnacja wybiegów i pastwisk
Zarówno wybiegi jak i pastwiska należy odpowiednio wyposażyć
oraz pielęgnować. Na wybiegach i pastwiskach zwierzęta powinny mieć
możliwość schronienia się przed niekorzystnymi warunkami
atmosferycznymi i zapewniony dostęp do wody. Pielęgnacja pastwisk
i wybiegów zapobiega zakażeniu zwierząt pasożytami, larwami
pasożytów, zarazkami, wirusami i bakteriami. Najtańszym sposobem
jest samoodkażanie biologiczne, polegające na podziale pastwiska na
kwatery i wypasaniu zwierząt na poszczególnych kwaterach tylko przez
kilka dni. Działanie tego systemu oparte jest na fakcie, że larwy
pasożytów wydalane z organizmu zwierzęcia są zdolne do wywołania
choroby dopiero po 5-6 dniach. Jeżeli zatem zwierzęta pasą się na
kwaterze nie dłużej niż 5-6 dni, to ryzyko zarażenia się praktycznie nie
istnieje. Dodać należy, że wilgotne pastwiska, znajdujące się na nich
zbiorniki wodne są doskonałym poligonem  do rozmnażania się
czynników chorobotwórczych. Pielęgnacja pastwisk to również
wykaszanie niedojadów i rozrzucanie łajniaków.
W przypadku wybiegów idealnym rozwiązaniem jest posiadanie
dwóch wybiegów, by umożliwić ich częściowe choć samoodkażenie od
nagromadzonych pasożytów i patogenów. Stosujemy wtedy zasadę
jeden wybieg odpoczywa  drugi pracuje. Wybiegi dla zwierzÄ…t najlepiej
jest raz na 5-6 lat zrekultywować. Wskazane jest zwapnowanie
wybiegu, posianie trawy odpornej na wydeptywanie.
41
 Obsada zwierząt i zagospodarowanie odchodów
Skala i koncentracja produkcji w fermach i gospodarstwach
ekologicznych limitowana jest wielkością posiadanego areału użytków
rolniczych. Wiąże się to bezpośrednio z normatywami wprowadzonymi
przez tzw. Dyrektywę azotanową UE i wielkością 170 kg azotu, jaką
można wprowadzić bez ryzyka środowiskowego do gleby w ciągu roku
(Dyrektywa 91/676/EWG, Ustawa z dnia 26 lipca 2000 r. o nawozach
i nawożeniu). To właśnie przeliczenie zawartości azotu w odchodach
ustaliło dopuszczalną obsadę, wynoszącą 2 DJP/ha. Oczywiście
teoretycznie możliwe jest utrzymywanie ponadnormatywnej liczby
zwierzÄ…t, ale w gospodarstwie ekologicznym jest to praktycznie
niemożliwe, z uwagi na uzyskiwane plony uprawianych roślin
i ograniczenia w ilości pasz pochodzących z zakupu.
Dopuszczalna obsada zwierzÄ…t w gospodarstwie ekologicznym
Gatunek Dopuszczalna obsada
i kategoria zwierzÄ…t [szt./ha/rok]
Koniowate powyżej 6 miesięcy 2
Cielęta 5
Inne bydło poniżej 1 roku 5
Byczki, buhaje wolce od 1 roku do 2 lat 3,3
Jałówki od 1 roku do 2 lat 3,3
Byczki, buhaje wolce od 2 lat i starsze 2
Jałówki do hodowli 2,5
Jałówki na mięso 2,5
Krowy mleczne 2
Krowy mleczne wycofane ze stada 2
Inne krowy 2,5
Króliki płci żeńskiej do hodowli 100
Owce 13,3
Kozy 13,3
Prosięta 74
Maciory hodowlane 6,5
Trzoda chlewna na tucz 14
Inna trzoda chlewna 14
Kurczaki mięsne 580
Kury nioski 230
42
Podsumowanie (perspektywy rozwoju)
W dobie nadmiernej chemizacji rolnictwa i rozwoju wielkich
gospodarstw towarowych produkujących żywność o często niskiej
jakości, popyt na produkty ekologiczne jest już znaczny i ciągle rośnie.
Wg danych światowej organizacji rolnictwa ekologicznego IFOAM na
świecie jest już 26 milionów hektarów upraw ekologicznych, a liczba
takich gospodarstw stale wzrasta. Największe przestrzenie upraw
ekologicznych zajmujÄ… w Australii i w Argentynie, a w Europie we
Włoszech (ok. 1 milion ha), choć największy udział upraw ekologicznych
w ogólnej powierzchni użytków rolnych ma miejsce w Austrii (ok. 11%).
W Unii Europejskiej w końcu 2004 r. było ok. 5,7 miliona hektarów
upraw ekologicznych, co stanowi ok. 3,5% użytków rolnych  liczba
gospodarstw ekologicznych wynosiła natomiast ok. 142 tys.
W Polsce obserwuje siÄ™ dynamiczny wzrost liczby gospodarstw
ekologicznych (certyfikowanych i w trakcie przestawiania): w 1990 r.
było ich 27, w 1999 r. 555, w 2001 r. 1787, w 2003 r. 2296, w 2004 r.
już 3760 (oznacza to wzrost o ponad 50% w ciągu pierwszego roku
członkostwa w UE), w 2005 r. 7183 (to wzrost o blisko 100%
w stosunku do roku ubiegłego), a w 2006 r. już 9188 gospodarstw
(tempo wzrostu mniejsze  28%). Ze sprawozdań przekazanych
Głównemu Inspektorowi Jakości Handlowej Artykułów Rolno 
Spożywczych , wynika, że wg stanu na dzień 31 grudnia 2007 r., liczba
producentów rolnych prowadzących w Polsce produkcję metodami
ekologicznymi wynosiła ogółem 11887. W tym:&
" 4502 producentów rolnych posiadało certyfikat zgodności;
" 5159 producentów rolnych znajdowało się w okresie
przestawiania produkcji na metody ekologiczne;
" 2226 producentów rolnych posiadało certyfikat zgodności
i jednocześnie prowadziło część produkcji w okresie
przestawiania na metody ekologiczne.
W porównaniu do roku 2006 (9188, liczba producentów rolnych
w 2007 roku wzrosła o 2699, tj. 29%). Nie tylko przybywa gospodarstw
ekologicznych, ale też wzrasta ilość certyfikowanych przetwórni
43
artykułów spożywczych przetwarzających produkty rolnictwa
ekologicznego  w 2003 r. było ich tylko 22, w końcu 2004 r. już 55,
w końcu 2005 r. 90, a na końcu 2006 r. już 163. Liczba przetwórni
produktów rolnictwa ekologicznego znajdujących się pod kontrolą
upoważnionych jednostek certyfikujących, wg stanu na dzień
31 grudnia 2007 r., wynosiła 207. W porównaniu do roku 2006 , liczba
przetwórni w 2007 roku wzrosła o 44 (27%).
Wyraz
nie też rozwija się rynek produktów gospodarstwa
ekologicznego  jest już (w pierwszej połowie 2007 r.) obecnie
w Polsce 18 hurtowni rozprowadzających taką żywność, a liczba
sklepów sprzedających takie produkty szacowana jest na około
300 w całej Polsce. Tak więc rośnie podaż tych produktów na rynku,
rośnie też i popyt na nie, pomimo iż są przeciętnie o 50% droższe niż
inne (niecertyfikowane)  jedzenie takie jest bowiem zdrowsze
i smaczniejsze.
44


Wyszukiwarka