ROCZNIKI PSYCHOLOGICZNE
Tom VII, numer 1 - 2004
ANNA HUNCA-BEDNARSKA, MAREK MASIAK
ZASTOSOWANIE TESTU PIRAMID BARWNYCH
K. WARNERA SCHAIE I ROBERTA HEISSA
DO OCENY SFERY EMOCJONALNEJ
CHORYCH NA SCHIZOFRENI
WSTP
Badanie sfery emocjonalnej jest trudne nie tylko z powodu jej złożoności,
ale również z tego względu, że pojęcia opisujące emocjonalność nie są upo-
rządkowane i często różne w różnych kulturach i językach. Jak wielokrotnie
pisała Wierzbicka (1992, 1999), nauka o emocjach została zdominowana
przez kulturę anglojęzyczną i istnieje tendencja, by specyficzny dla tej kultu-
ry sposób mówienia o emocjach był generalizowany na inne kultury i trakto-
wany normatywnie. Tymczasem np. język polski, jak zauważa Doliński (2000,
s. 397), jest znacznie bogatszy i subtelniejszy. Nie ma np. dobrego odpowied-
nika w języku angielskim dla polskiego wyrazu uczucie . Być może dlatego
niektóre emocje uważane przez niektórych angielskich badaczy za podstawo-
we (Doliński, 2000, s. 364) wydają się według intuicji polskiego mówcy
odpowiadać raczej kategorii uczucie niż kategorii emocja (np. wstyd).
Niezależnie od wpływów kulturowych psychologia zawsze miała problemy
z klasyfikacją zjawisk emocjonalnych (Doliński, 2000; Averill, 1998, s. 320).
Dlatego łatwiejsze wydaje się badanie formalnych (ogólnych) cech systemu
emocjonalnego, a nie emocji jako takich1. Należałoby powrócić do zapo-
mnianego już dziś pojęcia afektu. Powraca ono najczęściej na marginesie
DR ANNA HUNCA-BEDNARSKA, Klinika Psychiatrii AM, ul. GÅ‚uska 1, 20-439 Lublin.
PROF. DR HAB. MAREK MASIAK, Klinika Psychiatrii AM, ul. GÅ‚uska 1, 20-439 Lublin.
1
Na przykład Le Senne a koncepcja charakteru jako zespołu wrodzonych dyspozycji
(Siek, 1986), na którą powołuje się W. Korczak w swych badaniach za pomocą testu barw
(Weyssenhoff, 1991, s. 50).
ANNA HUNCA-BEDNARSKA, MAREK MASIAK
102
innych zagadnień, zawsze jednak łączy się z czymś bardziej podstawowym
niż emocje i uczucia. Od czasów Wundta istnieje zamieszanie w terminologii
dotyczącej emocji i uczuć; często używa się zamiennie takich terminów, jak
afekt, emocje, uczucie. Trójwymiarowa teoria uczuć opracowana przez Wund-
ta (przyjemny-nieprzyjemny, napięty-zrelaksowany, podniecony-spokojny)
(Wrońska, 1990; Zajonc, 1985) to raczej afektywne tło, na którym mogą
pojawiać się różne w treści emocje czy w jeszcze większym stopniu intelek-
tualizowane uczucia. Shweder (1998), który emocje rozumie jako schematy
interpretacyjne służące do nadawania znaczenia i postaci własnym odczuciom
somatycznym i afektywnym, afekt rozumie właśnie jako pewne doświadcze-
nie2, które stanowi jedynie miejsce do wypełniania przez bardziej złożone
struktury; jest to doświadczenie, które można opisywać za pomocą wymiarów,
np. ciepło-zimno, pełnia-pustka, otwarcie-zamknięcie. Dopiero wiązkom takich
wymiarów można przypisać emocje. Na przykład szczęścia czy radości do-
świadcza się raczej jako ciepła, poczucia pełni, otwarcia, a nie jako zimna,
pustki i zamknięcia (Shweder, 1998). Emocje mają pewną treść. Związane są
z wydarzeniami (wspomnieniami, planami), dlatego badajÄ…c preferencje barw-
ne, nie badamy emocji, a tylko pewien stan afektywny. Gdy ktoÅ› wybiera np.
czerwień, nie wiadomo, czy wybór ten oznacza miłość, czy nienawiść, ale
można przypuszczać, że osoba wybierająca tę właśnie barwę znajduje się
w stanie pobudzenia. Autorzy Testu Piramid Barwnych (TPD), który polega
na badaniu preferencji barwnych, uważają, że test ten bada afekty, emocje
i nastroje. Afekty to krótkotrwałe, szybko rozpraszające się odczucia będące
intensywną reakcją na zewnętrzną lub wewnętrzną stymulację. Emocje to
stany uporczywe, odnoszące się do swoistych obiektów i treści. Nastrój to
stan ukierunkowujący reakcje emocjonalne i oscylujący między uniesieniem
a depresją. Te trzy rodzaje odczuć emocjonalnych tworzą dynamiczny, sa-
moregulujący się i dążący do homeostazy system (Schaie, Heiss, 1974,
s. 113-114; Kwiatkowska [b.r.], s. 12; Zagórska, 1994, s. 22). Barwy poprzez
swą wartość pobudzającą, aktywizującą, uspokajającą, a także podnoszącą lub
obniżającą nastrój są jakby ze swej natury predysponowane do badania tego
systemu. Interesujące wydaje się podobieństwo między przestrzenią afektyw-
ną, tak jak ją rozumie Shweder, a określeniem kolorów za pomocą przymiot-
ników w licznych badaniach cytowanych przez autorów testu (1998, s. 81-91;
2
Wydaje się, że doświadczenie to można w pewnym sensie przyrównać do preferend
Zajonca (1985) czy wczesnych etapów wzbudzania emocji w teorii Izarda (za: Doliński, 2000,
s. 338) i łączyć z aktywacyjnymi teoriami emocji (Doliński, 2000; Wrońska, 1990).
ZASTOSOWANIE TESTU PIRAMID BARWNYCH
103
Kwiatkowska [b.r.], s. 12). W prezentowanej tu pracy podkreśla się użytecz-
ność TPB do badania formalnych aspektów emocjonalności, którą rozumie się
tu jako afektywność i która odpowiada ogólnej koncepcji emocjonalności jako
systemu wypracowanej przez Heissa (Schaie, Heiss, 1964, s. 113). Koncepcja
ta nie wydaje siÄ™ niezgodna z systematycznym i integrujÄ…cym najnowsze
osiągnięcia psychologii emocji ujęciem Russella (2003). Russell jest kontynu-
atorem poglądów K. Oatleya i P. N. Johnson-Lairda, którzy stoją na stano-
wisku, że emocja będąca zawsze reakcją na jakiś obiekt nie jest zjawiskiem
prostym i wobec tego należy szukać zjawisk bardziej elementarnych (tzw.
primitives). Russell wprowadza pojęcie afektu jądrowego (core affect), które
sytuuje blisko pojęcia afektu opisanego przez D. Watsona i A. Tellegena,
a także blisko tego, co W. N. Morris nazywa nastrojem i co zwykle określa
siÄ™ mianem odczucia (feeling). Afekt jÄ…drowy wyznaczany jest przez dwa
wymiary: wymiar horyzontalny (przyjemność nieprzyjemność) i wymiar wer-
tykalny symbolizujący natężenie pobudzenia (arousal). Dzięki tym dwóm
ortogonalnym wymiarom można zaznaczyć punktem każdą kombinację możli-
wych proporcji przyjemności i przykrości, aktywacji i deaktywacji. Afekt
jÄ…drowy jest zjawiskiem elementarnym i uniwersalnym, prostym na poziomie
subiektywnego odczucia, choć złożonym na poziomie biologicznym; mimo że
jest doznaniem mentalnym, nie osiÄ…ga poziomu poznawczego i refleksyjnego,
jest wolno płynący (free-floating), nie odnosząc się do żadnego konkretnego
obiektu, i modelowany głównie przez bodzce wewnętrzne. Funkcje afektu
jądrowego to przede wszystkim ocena własnego stanu, ale afekt ten wpływa
również na ocenę obiektów, bierze udział w kształtowaniu się postaw i bywa
łączony z zewnętrznymi przyczynami; wpływa też na przebieg epizodów
emocjonalnych (które można utożsamiać z tradycyjnie pojętymi emocjami),
a także zmienia się pod ich wpływem (Russell, 2003, s. 147-151)3. Poszuki-
wanie elementarnych składników, za pomocą których można opisywać zjawis-
ka emocjonalne, przypomina poglądy Wierzbickiej, która szuka uniwersalnych
indefinibiliów semantycznych i na którą Russell wielokrotnie się powołuje.
W koncepcji afektu jądrowego zawiera się hipoteza, że część znaczenia
wszelkich wyrazów związanych z emocjonalnością może być ujęta za pomocą
3
Pojęcie epizodu emocjonalnego jest bardzo podobne do rozumienia emocji u K. R. Sche-
rera. Badacz ten traktuje emocję jako epizod, pewne okno czasowe, w trakcie którego różne
składniki ulegają synchronizacji lub desynchronizacji w wysoce zróżnicowany sposób (Scherer,
1998, s. 32). Russell cytuje Scherera w kontekście problemu wyrazu mimicznego twarzy (2003,
s. 163), wydaje się jednak, że osiągnięcia Scherera powinny być dobitniej zaznaczone.
ANNA HUNCA-BEDNARSKA, MAREK MASIAK
104
omawianych dwóch wymiarów. The hypothesis [...] is that part of the mea-
ning of all mood and emotion related words in any language can be
summarized by these two underlying dimensions (Russell, 2003, s. 153).
W koncepcji Heissa (Schaie, Heiss, 1964, s. 113) mamy także do czynienia
z wymiarowością. Pobudzenie (arousal) (reakcje nagłe i szybko zanikające
versus reakcje przedłużające się w czasie z tendencją do zalegania) i podnie-
cenie (excitation) (reakcje silne versus reakcje słabe) zdają się odpowiadać
wymiarowi wertykalnemu u Russella, podczas gdy treść afektywna (affective
content) wymiarowi horyzontalnemu (przyjemność-przykrość).
Sfera emocjonalna chorych na schizofrenię cechuje się zobojętnieniem
uczuciowym (ilościowym ograniczeniem lub brakiem przeżywania uczuć),
spłyceniem (zatraceniem intensywności i modulacji przeżyć emocjonalnych)
oraz zubożeniem uczuć (przewagą uczuć mniej złożonych) (Wciórka, 2002,
s. 366-367). Zaburzenia dotyczą więc głównie (poza, być może, zubożeniem
uczuć) formalnych cech doznań emocjonalnych, a nie ich treści (Borod, 2000,
s. 434-436), a więc tego, co w tej pracy nazywamy afektywnością i co można
opisywać za pomocą wymiaru pobudzenia, aktywacji, pozytywności-negatyw-
ności, a także za pomocą takich pojęć, jak sztywność lub plastyczność syste-
mu emocjonalnego i mechanizmy jego regulacji. Postawiono sobie pytanie,
czy system afektywny chorych na schizofrenię różni się od systemu afektyw-
nego ludzi zdrowych w tym swoim aspekcie, który związany jest z preferen-
cjÄ… barw.
METODA
Instrukcja TPB zawiera polecenie, by za pomocą kolorowych kwadracików
badana osoba ułożyła trzy ładne i trzy brzydkie piramidy. Test doczekał się
swojej modyfikacji w 1975 r. (Heiss, Halder, Höger, 1998). Nie wchodzÄ…c
w szczegółowe porównanie obu wersji należy zauważyć, że nie wszystkie
wprowadzone zmiany wydają się do końca uzasadnione. Kolory różnią się
swoją jakością, jasnością i nasyceniem. Nowa wersja testu, rezygnując ze
zróżnicowania jasności i nasycenia, bada jedynie wpływ samej jakości koloru.
Trudno rozstrzygnąć, co jest lepsze; są to dwa różne testy. Bodzce barwne
różniące się między sobą nawet nieznacznie są już zupełnie innymi bodzcami
a reakcje na nie są nieporównywalne, np. status bieli zmienił się diametralnie
(w porównaniu z TPB), gdy zastosowano szare tło, na którym eksponowano
barwy (Weyssenhoff, 1991, s. 147). Zdecydowano siÄ™ na wykorzystanie ory-
ZASTOSOWANIE TESTU PIRAMID BARWNYCH
105
ginalnej wersji testu głównie dlatego, by móc odnieść się do wyników badań
przeprowadzonych na populacji osób chorych na schizofrenię; według wiedzy
autorów badania takie nie są liczne, a te, których wyniki są dostępne, dotyczą
oryginalnej wersji testu.
Przypisanie znaczenia kolorom i ich odcieniom zostało oparte na fizycz-
nych właściwościach barw, a także na wynikach skalowań np. dyferencjałem
semantycznym (Schaie, Heiss, 1964, s. 23) oraz na podstawie przypisywania
kolorom zestawów określeń przymiotnikowych (s. 22). Mimo to interpretacja
znaczeń poszczególnych kolorów wydaje się czasem zbyt spekulatywna. Po-
dobny problem pojawia się często także w tzw. obiektywnych metodach psy-
chologicznych (np. nie do końca jasny interpretacyjnie jest czynnik psycho-
tyzmu w kwestionariuszu H. J. Eysencka). Samo badanie i sporzÄ…dzanie wy-
ników zbiorczych w TPB odpowiada wymogom testów obiektywnych. Badana
osoba dokonuje wielu decyzji co do wyboru kolorów i ich umiejscowienia na
schemacie piramidy, a osoba badająca posługuje się obiektywnymi kryteriami
oceny i zliczania wyników. Ponadto wykonanie testu przez badanego nie
wymaga używania przez niego języka do wyrażania swoich odczuć ani intro-
spekcji. Test jest łatwy do wykonania, trwa średnio 10-15 minut, nie wymaga
szczególnej koncentracji uwagi ani korzystania z zasobów zgromadzonej
wiedzy; wydaje się też w dużym stopniu wolny od wpływów kulturowych,
choć z pewnością na preferencję kolorów oddziaływują w jakiś sposób zja-
wiska językowe (system leksykalizacji barw) i socjokulturowe (np. moda).
Autorzy testu wyróżnili kilka zespołów kolorów, którym nadali pewne ogól-
niejsze znaczenie. Są to tzw. syndromy i one będą głównym przedmiotem
zainteresowania w niniejszym opracowaniu obok tzw. sekwencji, czyli charak-
terystyki stylu dokonywania wyborów (ich stałości lub zmienności). Wyróżnia
się pięć syndromów. Kolor czerwony, niebieski i zielony, jako najbardziej
popularne, tworzą tzw. syndrom normalności (the normal syndrome). Kolor
czerwony, pomarańczowy i żółty syndrom stymulacji (the stimulation syn-
drome). Kolor żółty, zielony i brązowy to syndrom popędów (the drives
syndrome). Kolor pomarańczowy, purpurowy, brązowy i biały tworzą syn-
drom dezorganizacji (napięcia i chaosu) (the turmoil syndrome). Kolor biały,
szary i czarny to syndrom achromatyczny (the achromatic syndrome). Syn-
drom stymulacji i syndrom popędów można z łatwością połączyć z wymiarem
pobudzenia. Wymiar wartościowania ma swoje odbicie w TPB w poleceniu
ułożenia piramid ładnych i brzydkich. Test dodatkowo jakby (z naszego pun-
ktu widzenia) wyposażony jest w możliwość oceny syndromu normalności
i syndromu achromatycznego . Syndromy te, jako oparte głównie na częstoś-
ANNA HUNCA-BEDNARSKA, MAREK MASIAK
106
ci wyborów dokonywanych przez osoby zdrowe, mogą pełnić rolę wskaznika
przystosowania czy też wskaznika zachowania konwencjonalnego. Syndrom
napięcia i chaosu zdaje się łączyć z wymiarem pobudzenia przy równoczes-
nym blokowaniu jego ekspresji (być może syndrom ten dotyczy również
wymiaru wartościowania). Można powiedzieć, że TPB odzwierciedla wymiary
charakteryzujące sferę emocjonalną, ale ponadto uwzględnia mechanizmy
regulujące system emocjonalny (blokowanie, tłumienie, wyparcie, regresja)
wypracowane przez psychologiÄ™ dynamicznÄ….
Jak wynika z przedstawionych metod przypisywania znaczenia poszczegól-
nym kolorom4, psychologiczna interpretacja preferencji barw jest trudna. Być
może dlatego większym uznaniem cieszą się badania nad zapamiętywaniem,
rozpoznawaniem, kategoryzacjÄ… i leksykalizacjÄ… barw (Bobryk, 1985; Frumki-
na, 1984; Taylor, 2001; Wierzbicka, 1999). Samo mechaniczne badanie prefe-
rencji nie wystarcza, gdyż nie znamy mechanizmu ustosunkowania się czło-
wieka do barwy (Zagórska, 1991). Wybieram barwę, bo jest ona projekcją
moich cech, czy też wybieram barwę, bo kompensuję sobie to, czego mi
brak? Odrzucam barwę, bo jest mi obca, czy też odrzucam ją, bo reprezen-
tuje to, co tkwi we mnie, ale jest nieakceptowane? Badania nad korelacjÄ…
między preferencją poszczególnych barw a cechami osobowości (choć nie
zawsze jednoznaczne) (np. Heiss, Halder, Höger, 1998, s. 65-67) pomagajÄ…
nie tylko nadać znaczenie barwom, lecz także skłaniają do opowiedzenia się
za istnieniem zależności: wybór barwy-istnienie cechy.
Formuła sekwencji to inaczej mówiąc cztery wartości cyfrowe, z których
pierwsza odpowiada liczbie barw (z 10 możliwych) wybieranych do budowy
trzech kolejnych piramid (CS the constant sum), druga odnosi siÄ™ do liczby
barw wybieranych do budowy dwóch piramid (M i S the sum of minimal
change), a trzecia dotyczy liczby barw wybieranych do jednej tylko piramidy
(MaS the sum of maximal change). Ostatnia wartość to liczba barw nie
uwzględnionych w żadnej z trzech piramid (AS the avoidance sum). For-
mułę sekwencji ustala się osobno w odniesieniu do piramid ładnych
i w odniesieniu do piramid brzydkich. Przykłady sekwencji to np: 0 0 10
0, 7 0 0 3 czy 1 0 0 9. Pierwsza sekwencja wskazuje na zde-
cydowaną labilność wyborów, ponieważ badana osoba wykorzystuje wszystkie
możliwe barwy, ale zmienia ich zestaw w każdej z piramid. Druga sekwencja
4
Nie wspomniano w ogóle o znaczeniu symbolicznym, ponieważ z natury swojej jest ono
poliwalentne.
ZASTOSOWANIE TESTU PIRAMID BARWNYCH
107
wskazuje na raczej szeroki zakres wybieranych barw (7) i konsekwentne ich
zastosowanie do budowy trzech piramid. Badana osoba pomija w swoich
wyborach trzy kolory najczęściej mamy tu do czynienia z odrzucaniem
odcieni achromatycznych przy układaniu piramid ładnych. Opisany tu układ
reakcji świadczy o dojrzałości i stabilności emocjonalnej. Trzecia z przykła-
dowych sekwencji odzwierciedla konsekwentny, ale niezwykle zawężony
wybór barw. Badana osoba ogranicza się do wykorzystywania tylko jednego
koloru (najczęściej różnych jego odcieni), odrzucając wszystkie inne możliwe
sposoby reagowania. A oto krótki opis poszczególnych kategorii sekwencji:
1. Wybory labilne o szerokim zakresie (wide labile choice). Sekwencje
zaliczane do tej kategorii świadczą o potrzebie intensywnej stymulacji, ekstre-
malnej labilności oraz patologicznej wręcz niesolidności i niestabilności.
Sekwencja podana wyżej jako pierwszy przykład należy do tej właśnie kate-
gorii.
2. Umiarkowanie labilne wybory (moderate labile choice). Tutaj zaliczane
są te sekwencje, które świadczą o nieco bardziej ograniczonej przestrzeni
życiowej i nieco bardziej zawężonym repertuarze reakcji. Gdy CS wynosi
2 lub 3, badana osoba charakteryzuje się zupełnie niezłą produktywnością
i lepszym zorganizowaniem działań wokół wytyczonych sobie celów.
3. Labilne wybory z równoczesnym zawężeniem (resticted labile choice)
labilność przy zawężonym repertuarze reakcji odzwierciedla wewnętrzne
napięcie i jest spotykana wśród osób neurotycznych, a także wśród chorych
na schizofreniÄ™.
4. Elastyczne wybory przy zachowanym szerokim zakresie reakcji (wide
flexible choice) świadczą o dobrym przystosowaniu i umiejętności optymalne-
go reagowania bez niepotrzebnego ograniczenia przestrzeni psychicznej.
5. Umiarkowanie elastyczne wybory (moderate flexible choice) odpowiada-
ją prawidłowemu (przeciętnemu) przystosowaniu.
6. Elastyczne wybory przy równoczesnym zawężeniu reakcji (restricted
flexible choice) w taki sposób reagują osoby o przeciętnych możliwościach
adaptacyjnych, chociaż kosztem pewnych ograniczeń.
7. Wybory o szerokim zakresie charakteryzujące się stałością (wide con-
stant choice) świadczą o tym, że badana osoba odpowiada na szeroki zakres
bodzców, ale czyni to w mało zróżnicowany, perseweracyjny sposób. Ten typ
reagowania spotyka się często u adolescentów, a także wśród osób dorosłych
charakteryzujących się niedojrzałością i naiwnością.
8. Umiarkowanie stałe wybory (moderate constant choice). Sekwencje
należące do tej kategorii występują u osób dojrzałych psychicznie, o wyraznie
ANNA HUNCA-BEDNARSKA, MAREK MASIAK
108
zaznaczonej potrzebie utrzymywania pewnej ciągłości w osobistym doświad-
czeniu. Drugi z omówionych wyżej przykładów sekwencji należy do tej właś-
nie kategorii.
9. Zawężone stałe wybory (restricted constant choice) należą tu sekwen-
cje występujące u osób, które uzyskały stabilizację dzięki często drastyczne-
mu ograniczeniu swoich doświadczeń i reagowaniu jedynie w stereotypowy
sposób. Na podstawie wywiadu często stwierdza się u tych osób kryzysy
emocjonalne lub stany depresyjne. Trzeci przykład z omówionych wyżej
sekwencji należy do kategorii zawężonych, stałych wyborów (Schaie, Heiss,
1964, s. 125-135).
Opisanych kategorii sekwencji nie można traktować mechanicznie do
poszczególnych grup sekwencji należą bowiem różne układy cyfr, świadczące
często o dużym zróżnicowaniu poszczególnych przypadków. Ponadto, mimo
iż sama sekwencja wyborów jest cechą formalną niezależną od jakości wybie-
ranych barw, w niektórych przypadkach zasadnicze znaczenie odgrywa właś-
nie dobór tych, a nie innych kolorów, np. w kategorii 8 przy wyborze niety-
powych barw należy liczyć się z zupełnie odmiennymi od oczekiwanych
cechami badanej osoby.
Autorzy testu (za: W. Karlem) zakładają, że barwy użyte do budowy pira-
mid ładnych odzwierciedlają świadome i łatwo aktywizowane cechy osobo-
wości, natomiast barwy użyte do budowy piramid brzydkich odpowiadają tym
cechom, które są świadomie odrzucane, lub tym, które leżą niżej w hierarchii
reakcji danej osoby (Schaie, Heiss, 1964, s. 136).
OSOBY BADANE
Badani to 72 osoby chore na schizofrenię (43 mężczyzn i 29 kobiet) oraz
dobrani według wieku i wykształcenia 20 kobiet zdrowych i 29 zdrowych
mężczyzn; w sumie 121 osób. Średni wiek chorych mężczyzn wynosił 24,9
lat, a średni wiek mężczyzn zdrowych 27,2 lat. Średni wiek chorych kobiet
wynosił 23,5 lat, a kobiet zdrowych 25,7. Wśród badanych przeważało
wykształcenie wyższe (lub niepełne wyższe); odnosiło się to do przeszło
połowy osób (66% dla zdrowych mężczyzn, 55% dla zdrowych kobiet, 58%
dla chorych kobiet) i tylko w grupie chorych mężczyzn wynosiło 44%. Pozo-
stali badani mieli wykształcenie średnie (lub niepełne średnie). Wykształcenie
zawodowe lub podstawowe zdarzało się sporadycznie (nie było go w grupie
ZASTOSOWANIE TESTU PIRAMID BARWNYCH
109
kontrolnej kobiet), w grupie kontrolnej mężczyzn wynosiło 11%, w grupie
chorych mężczyzn 9% i w grupie kobiet chorych również 9%. Chorzy byli
badani w stosunkowo dobrym stanie psychicznym, w ostatnich dniach przed
wypisaniem ze szpitala. Wszystkie osoby chore miały rozpoznaną schizofrenię
paranoidalną. Czas choroby wahał się od 1 roku do 10 lat. Wszyscy chorzy
byli pacjentami Kliniki Psychiatrii w Lublinie.
WYNIKI
Dla stwierdzenia ewentualnych różnic między osobami zdrowymi i chory-
mi w odniesieniu do poszczególnych syndromów zastosowano U Manna-Whit-
neya. Mimo że jedynie wyniki dotyczące syndromu achromatycznego miały
rozkład skośny (z Kołmogorowa-Smirnowa = 2,441; istotność = 0,000), nie
zastosowano testu t, ponieważ badane grupy nie były równoliczne i test ten
nie ujawnił żadnych różnic między obu grupami badanych.
Wbrew oczekiwaniom osoby zdrowe i chore nie różniły się pod względem
syndromów, z wyjątkiem syndromu achromatycznego w odniesieniu do pira-
mid Å‚adnych i syndromu dezorganizacji w odniesieniu do piramid brzydkich.
Chorzy na schizofrenię (łącznie kobiety i mężczyzni) istotnie częściej niż
osoby zdrowe wybierali odcienie achromatyczne do budowy piramid Å‚adnych,
a rzadziej preferowali kolory najbardziej popularne, tworzÄ…ce syndrom nor-
malności , ale ta ostatnia różnica zbliżała się jedynie do istotności. Osoby
zdrowe istotnie częściej wybierały do układania piramid brzydkich barwy
należące do syndromu dezorganizacji.
Istotną zmienną różnicującą badane osoby okazała się płeć, ale jedynie
w odniesieniu do piramid brzydkich. Najwięcej istotnych różnic pojawiło się
między zdrowymi kobietami i zdrowymi mężczyznami, a następnie między
całą grupą kobiet i całą grupą mężczyzn. Zdrowe i chore kobiety różniły się
w dwu syndromach, ale zdrowi mężczyzni i chorzy mężczyzni nie różnili się
między sobą w żadnym syndromie ani w odniesieniu do ładnych, ani do
brzydkich piramid. W tab. 2 zawarte są odpowiednie dane, z pominięciem
porównania grupy zdrowych i chorych mężczyzn.
ANNA HUNCA-BEDNARSKA, MAREK MASIAK
110
Tab. 1. Istotność różnic między osobami zdrowymi i chorymi
w odniesieniu do poszczególnych syndromów
Odchylenia
Istotność
Åšrednie
U Man-
standardowe
asymptotycz-
Syndromy na-Whit- z
na (dwu-
neya
zdrowi chorzy zdrowi chorzy
stronna)
syndrom nor-
26,39 24,26 6,65 6,46 1418,0 -1,830 0,067
malności
syndrom sty-
17,33 16,88 7,05 5,49 1632,0 -0,699 0,485
mulacji
Pira- syndrom
17,92 16,78 6,82 5,79 1663,0 -0,534 0,593
midy popędów
Å‚adne
syndrom dez-
10,86 11,71 5,46 5,22 1577,5 -0,987 0,324
organizacji
syndrom a-
chromatycz- 3,29 4,56 4,76 4,67 1320,0 -2,384 0,017*
ny
syndrom nor-
15,78 16,93 6,37 6,97 1548,5 -1,140 0,254
malności
syndrom sty-
11,43 11,88 6,77 5,38 1533,0 -1,222 0,222
mulacji
Pira-
syndrom
midy 12,18 12,10 7,01 5,20 1681,5 -0,437 0,662
popędów
brzyd-
kie
syndrom dez-
16,84 13,94 6,22 6,38 1301,0 -2,450 0,014*
organizacji
syndrom a-
chromatycz- 12,12 13,07 8,20 9,06 1720,0 -0,233 0,816
ny
p = 0,05
ZASTOSOWANIE TESTU PIRAMID BARWNYCH
111
Tab. 2. Istotności różnic między grupami kobiet i mężczyzn
dotyczące poszczególnych syndromów w odniesieniu do piramid brzydkich
Istotność
Odchylenia
Åšrednie
asympto-
standardowe
U Manna-
Syndromy z tyczna
-Whitneya
zdrowe zdrowi zdrowe zdrowi
(dwustron-
kobiety mężczyzni kobiety mężczyzni
na)
Syndrom nor-
13,25 17,52 5,24 6,57 175,0 2,344 0,019*
malności
Syndrom sty-
8,95 13,14 4,68 7,51 195,0 -1,939 0,053
mulacji
Syndrom popÄ™-
14,65 10,48 7,38 6,32 189,5 -2,048 0,041*
dów
Syndrom dez-
18,90 15,41 6,27 5,87 189,0 -2,060 0,039*
organizacji
Syndrom a-
13,30 11,31 8,29 8,19 244,0 -0,937 0,349
chromatyczny
kobiety mężczyzni kobiety mężczyzni
Syndrom nor-
(ogółem) (ogółem) (ogółem) (ogółem)
malności
14,69 17,67 6,58 6,61 1278,0 -2,570 0,010*
Syndrom sty-
10,29 12,65 5,16 6,30 1397,0 -1,942 0,052
mulacji
Syndrom popÄ™-
13,84 10,97 5,69 5,92 1215,5 -2,902 0,004**
dów
Syndrom dez-
16,78 13,99 6,87 5,93 1406,5 -1,892 0,059
organizacji
Syndrom a-
12,86 12,57 8,70 8,76 1704,0 -0,317 0,751
chromatyczny
zdrowe chore ko- zdrowe chore ko-
Syndrom nor-
kobiety biety kobiety biety
malności
13,25 15,69 5,24 7,29 218,5 -1,458 0,145
Syndrom sty-
8,95 11,21 4,68 5,35 193,5 -1,974 0,048*
mulacji
Syndrom popÄ™-
14,65 13,28 7,38 4,21 254,5 -0,724 0,469
dów
Syndrom dez-
18,90 15,31 6,27 6,99 189,5 -2,050 0,040*
organizacji
Syndrom a-
13,30 12,55 8,29 8,11 266,5 -0,479 0,632
chromatyczny
* p = 0,05; ** p = 0,01
ANNA HUNCA-BEDNARSKA, MAREK MASIAK
112
Zdrowe kobiety istotnie częściej niż zdrowi mężczyzni decydowały się na
budowę piramid brzydkich z kolorów należących do syndromu popędów
i syndromu dezorganizacji, a istotnie rzadziej posługiwały się najbardziej
popularnymi kolorami (syndrom normalności ). Zdrowe kobiety rzadziej też
wykorzystywały kolory związane z syndromem stymulacji, ale różnica ta nie
osiągnęła poziomu istotności (choć była bardzo do niego zbliżona). Syndrom
achromatyczny nie różnicował zdrowych mężczyzn i zdrowych kobiet.
Wszystkie kobiety, zarówno chore, jak i zdrowe, częściej niż mężczyzni
w piramidach brzydkich wykorzystywały kolory z syndromu popędów oraz
kolory z syndromu dezorganizacji, choć ta ostatnia różnica zbliżała się jedy-
nie do istotności; rzadziej natomiast używały kolorów z syndromu normal-
ności i syndromu stymulacji (chociaż ta druga różnica również zbliżała się
jedynie do istotności).
Tab. 3. Istotności różnic w formule sekwencji między poszczególnymi grupami badanych osób
Piramidy Å‚adne Piramidy brzydkie
Badane grupy
Istotność Istotność
Ç2 df Ç2 df
asymptotyczna asymptotyczna
Kobiety zdrowe,
9,501 7 0,219 4,237 6 0,645
mężczyzni zdrowi
Kobiety chore,
3,977 8 0,895 10,926 8 0,206
mężczyzni chorzy
Mężczyzni zdrowi,
9,568 8 0,297 13,321 7 0,065
mężczyzni chorzy
Kobiety zdrowe,
11,571 8 0,171 7,129 7 0,416
kobiety chore
Chorzy/zdrowi
17,374 8 0,026* 16,076 8 0,041*
ogółem
Kobiety/mężczyzni
10,087 8 0,259 10,833 8 0,211
ogółem
Kobiety zdrowe,
11,571 8 0,171 7,129 7 0,416
kobiety chore
Chorzy/zdrowi
17,374 8 0,026* 16,076 8 0,041*
ogółem
Kobiety/mężczyzni
10,087 8 0,259 10,833 8 0,211
ogółem
* p = 0,5
ZASTOSOWANIE TESTU PIRAMID BARWNYCH
113
U kobiet wystąpiła tendencja do częstszego wybierania do budowy piramid
brzydkich tych kolorów, które łączą się z syndromem napięcia i dezorganiza-
cji. Kobiety chore istotnie częściej niż kobiety zdrowe używały kolorów
należących do syndromu stymulacji, a więc tych, które uważane są za pobu-
dzające i łączące się z emocjonalnym reagowaniem na bodzce płynące z oto-
czenia.
Osoby chore na schizofrenię różniły się od osób zdrowych pod względem
formuły sekwencji zarówno przy układaniu ładnych, jak i brzydkich piramid.
Odpowiednie dane zawarte sÄ… w tab. 3.
To osoby chore, a zwłaszcza chorzy mężczyzni (w odniesieniu do piramid
brzydkich różnica między zdrowymi a chorymi mężczyznami zbliżała się do
istotności) wykazali większą stałość w swoich preferencjach barwnych; o kie-
runku różnic można wnosić z liczebności zawartych w tab. 4.
Tab. 4. Liczby i procenty osób zaklasyfikowanych do poszczególnych kategorii sekwencji
Piramidy Å‚adne Piramidy brzydkie
Kate-
zdrowi męż- chorzy męż-
goria
zdrowi chorzy zdrowi chorzy
czyzni czyzni
1 8 16,3% 12 16,7% 22 45,8% 18 25,0% 14 48,3% 9 20,0%
2 20 40,8% 11 15,3% 8 16,7% 4 5,6% 5 17,2% 2 4,7%
3 6 12,2% 7 9,7% 5 10,4% 7 9,7% 3 10,3% 5 11,6%
4 3 6,1% 8 11,1% 6 12,5% 14 19,4% 3 10,3% 12 27,9%
5 2 4,1% 7 9,7% 1 2,1% 4 5,6% 0 0 1 2,3%
6 0 0 2 2,8% 0 0 3 4,2% 0 0 1 2,3%
7 3 6,1% 17 23,6% 5 10,4% 19 26,4% 4 13,8% 11 25,6%
8 5 10,2% 4 5,6% 1 2,1% 1 1,4% 0 0 0 0
9 2 4,1% 4 5,6% 0 0 2 2,8% 0 0 2 4,7%
Osoby chore uzyskały wyższe wartości w liczbie barw wybieranych kon-
sekwentnie we wszystkich trzech ładnych piramidach (CS) (średnie rangi
odpowiednio: 68,67; 49,73; U Manna-Whitneya = 1212,0; z = -2,960;
p<0,005) i mniejsze wartości w liczbie barw wybieranych do ułożenia tylko
ANNA HUNCA-BEDNARSKA, MAREK MASIAK
114
jednej piramidy (MaS) (średnie rangi odpowiednio: 54,56; 70,47; U Manna-
-Whitneya = 1300,0; z = -2,503; p<0,05).
OMÓWIENIE WYNIKÓW I WNIOSKI
Według wiedzy autorów niniejszej pracy, badania chorych na schizofrenię
za pomocą TPB były prowadzone głównie w latach pięćdziesiątych ubiegłego
wieku. Spośród różnych aspektów tego badania (struktura piramid, formuła
sekwencji, preferencje barw) najczęściej oceniana była preferencja barw,
często jako efekt przeprowadzanego leczenia; np. badania H. Beckera
i H. Ziolko (Heiss, Halder, Höger, 1998, s. 98). W podrÄ™czniku Schaie
i Heissa (1964, s. 98-104) relacjonowane sÄ… liczne prace, czasem o sprzecz-
nych ustaleniach. I tak np. K. H. Wewetzer stwierdził, że chorzy na schizo-
frenię częściej wybierają fiolet, brąz, biel i szarość, a J. C. Brengelmann
wskazywał na zaniżone wybory koloru brązowego i niebieskiego, potwierdza-
jąc jednocześnie częste wybory purpury. Preferencję bieli potwierdzili
P. O Reilly, R. Holzinger i D. B. Lewett. W. Frohoff uzyskał podobne dane:
chorzy na schizofrenię preferowali purpurę oraz kolor szary i biały, a unikali
wyborów koloru żółtego i pomarańczowego. A więc wybieranie barwy purpu-
rowej, szarej i białej wydawałoby się typowe dla chorych na schizofrenię.
O Reilly i D. Blewett podważyli jednak znaczenie wyboru purpury dla dia-
gnozy schizofrenii, stwierdzając częste wybory tego koloru wśród nieschizo-
frenicznych pacjentów psychiatrycznych, podczas gdy chorzy na schizofrenię
i osoby zdrowe nie różnili się istotnie pod tym względem. Badacze ci nie
stwierdzili również znaczenia diagnostycznego syndromu normalności .
Frohoff wskazywał na częste wybory koloru zielonego u mężczyzn chorych
na schizofrenię; kobiety chore na schizofrenię nie wykazywały podobnej
tendencji. Jedyne znane nam nowsze badania kliniczne na gruncie polskim za
pomocÄ… TPB prezentuje praca Weyssenhoff (1991); dotyczy ona jednak cho-
rych na nerwicę oraz osób z chorobami somatycznymi. Niektóre dane sprzed
pół wieku zdają się harmonizować z danymi omawianymi w tej pracy. Na
przykład kolory biały i szary to komponenty syndromu achromatycznego
wyrazniej zaznaczonego u osób chorych na schizofrenię przy układaniu pira-
mid ładnych, a kolor niebieski to element nieco rzadziej występującego niż
u osób zdrowych syndromu normalności . Aby odnieść się do historycznych
wyników badań, konieczna jest jednak analiza częstości występowania po-
szczególnych kolorów, a nie tylko ich zespołów (syndromów).
ZASTOSOWANIE TESTU PIRAMID BARWNYCH
115
Na podstawie ustalonych w tej pracy prawidłowości możemy stwierdzić,
że w grupie chorych na schizofrenię zaznaczyły się przeciwne tendencje w
preferencji barw niż w grupie osób zdrowych. Osoby chore, układając pirami-
dy ładne, istotnie częściej wybierały te kolory, które ogólnie uchodzą za
brzydkie (odcienie achromatyczne). Jednocześnie nieco rzadziej niż osoby
zdrowe używały do budowy ładnych piramid kolorów najbardziej popular-
nych, najczęściej uchodzących za ładne (syndrom normalności ), ale różni-
ca ta zbliżała się jedynie do istotności. Dane te można próbować interpreto-
wać jako zaburzenia na wymiarze wartościowania. Następnym wnioskiem,
jaki się nasuwa, jest to, że płeć bardziej różnicowała badane osoby niż sam
fakt choroby, ale jedynie w odniesieniu do piramid brzydkich. Najwięcej
różnic ujawniło się między zdrowymi kobietami i zdrowymi mężczyznami,
a następnie między wszystkimi kobietami i całą grupą mężczyzn. Zdrowe
kobiety różniły się od kobiet chorych, podczas gdy między analogicznymi
grupami mężczyzn nie stwierdzono żadnych różnic. Płeć żeńska jako taka i
płeć żeńska w powiązaniu ze stanem zdrowia okazały się więc istotnymi
zmiennymi wpływającymi na preferencje barw. Zdrowe kobiety, w przeci-
wieństwie do zdrowych mężczyzn, wyraziły swój brak akceptacji dla bodzców
związanych z poczuciem dezorganizacji i chaosu, a także bodzców związa-
nych z energią i motywacją popędową (o produktywnym charakterze). Kobie-
ty wykazały się również większą potrzebą bodzców aktywizujących oraz
tendencją do zachowań konwencjonalnych (łączyć się ona może z silniejszą
potrzebą bycia akceptowanymi społecznie, a nawet z postawą konformistycz-
ną). Podobny kierunek różnic utrzymał się przy porównaniu wszystkich kobiet
z całą grupą mężczyzn. Można powiedzieć, że kobiety, a zwłaszcza kobiety
zdrowe, reagowały w sposób konwencjonalny nie tylko dlatego, że do budo-
wy brzydkich piramid w mniejszym stopniu wykorzystywały kolory ogólnie
przyjęte jako ładne (syndrom normalności , syndrom stymulacji), ale rów-
nież dlatego, że częściej posługiwały się tu kolorami łączonymi przez twór-
ców testu z napięciem i poczuciem dezorganizacji. W tym kontekście trudna
jest interpretacja faktu, że do budowy brzydkich piramid kobiety wykorzysty-
wały także barwy należące do syndromu popędów, a temu syndromowi
Schaie i Heiss nadają pozytywne znaczenie. W tym miejscu należy zaznaczyć,
że interpretacja syndromów jest utrudniona przez często zupełnie różne zna-
czenie kolorów włączonych do jednego zespołu. Na przykład syndrom popę-
dów traktowany jako wskaznik wysokiego poziomu energii i zdolności do
wykorzystania afektu dla produktywnej aktywności składa się z barwy żółtej
(głównie związanej z aktywnością zorganizowaną wokół celów), zielonej
ANNA HUNCA-BEDNARSKA, MAREK MASIAK
116
(będącej wyrazem utrzymania homeostazy, odpowiedniej proporcji w reago-
waniu na bodzce zewnętrzne i wewnętrzne), ale również z barwy brązowej
łączonej z takimi cechami, jak istnienie silnych, prymitywnych impulsów,
z którymi próbuje się walczyć za pomocą negatywizmu, tępego uporu i nie-
konwencjonalnych reakcji; podwyższone wybory koloru brązowego autorzy
testu Å‚Ä…czÄ… z brakiem wglÄ…du i empatii (sprzeczne znaczenia w stosunku do
zieleni, którą autorzy testu łączą z wrażliwością na uczucia innych), a także
z brakiem efektywności działania (Schaie, Heiss, 1964, s. 12, 118-125). Dla
pełnej interpretacji poszczególnych syndromów należałoby wobec tego wywa-
żyć proporcje częstości pojawienia się poszczególnych barw składających się
na cały zespół.
Kobiety chore reagowały odmiennie. W przeciwieństwie do zdrowych
kobiet wyraziły swą nieakceptację dla bodzców o właściwościach stymulują-
cych, a lepszą tolerancję na bodzce symbolizujące wewnętrzny niepokój i po-
czucie dezorganizacji. Wyniki uzyskane przez kobiety chore można próbować
interpretować jako wyraz potrzeby wycofania (zajmowania niższych pozycji
na wymiarze stopnia aktywacji) i radzenia sobie z kontrolą impulsów w in-
fantylny, regresyjny sposób. Interpretacja wyników uzyskanych przez zdro-
wych i chorych mężczyzn powinna być ostrożna ze względu na różnicę
w wykształceniu stwierdzoną między tymi grupami. Różnica ta nie była jed-
nak krańcowa dotyczyła jedynie proporcji wykształcenia średniego i wyż-
szego, ponadto chorzy i zdrowi mężczyzni reagowali podobnie przy wyborze
kolorów.
Dobór kolorów do układania piramid ładnych słabiej zróżnicował badane
osoby niż dobór kolorów do układania piramid brzydkich. Fakt ten wydaje
się zgodny z przypuszczeniem, że badani traktują układanie piramid ładnych
jako pewne wyzwanie, mobilizują się i starają dostosować do intuicyjnie
wyczuwanych norm (Heiss, Halder, Höger, 1998, s. 96).
Podczas gdy w zróżnicowaniu badanych pod względem syndromów, a więc
jakości wybieranych barw, ważną rolę odgrywała płeć, a kobiety chore i zdro-
we bardziej różniły się od siebie niż chorzy i zdrowi mężczyzni, w zróżnico-
waniu badanych pod względem formuły sekwencji główną rolę odegrał sam
fakt choroby, a mężczyzni chorzy i zdrowi bardziej różnili się od siebie niż
chore i zdrowe kobiety. To osoby chore, a zwłaszcza chorzy mężczyzni,
odznaczały się sztywnością emocjonalną, zawężoną przestrzenią życiową
i stosowaniem takich mechanizmów obronnych, jak stereotypowość i wycofa-
nie. Możemy powiedzieć, że chore kobiety wyrażały nieakceptację własnej
reaktywności i potrzebę wycofania emocjonalnego głównie poprzez wybory
ZASTOSOWANIE TESTU PIRAMID BARWNYCH
117
i odrzucenia różnych jakości barw, a chorzy mężczyzni podobne odczucia
wyrażali przede wszystkim przez ograniczenie swoich reakcji do zawężonego
zbioru barw. Osoby zdrowe częściej kwalifikowały się do kategorii 1 i 2
(a więc do kategorii oznaczających labilność), osoby chore zaś częściej kwali-
fikowały się do kategorii 3-9. Stwierdzenie to jest interesujące dlatego, że
było nieoczekiwane. Można się spodziewać, że najwięcej osób zdrowych
zgrupuje się w kategoriach środkowych (4-8). Tymczasem najpowszechniejszą
cechą osób zdrowych była labilność emocjonalna (kategoria 2) ujawniana
przy układaniu piramid ładnych i skrajna labilność przy układaniu piramid
brzydkich (kategoria 1). Można się zastanawiać, czy labilność nie jest statys-
tycznie ujętą normą dla zdrowej populacji w Polsce. Skrajną labilność przy
układaniu piramid brzydkich można próbować interpretować jako pewną
niedbałość, małe zainteresowanie jakością ułożenia piramid. Być może zna-
czenie miałaby tu także wzmożona labilność w sytuacji zmniejszonej samo-
kontroli. Możliwa jest i inna interpretacja szerszy zakres wybranych barw
można traktować jako wyraz autentycznego wyboru i większego zaangażowa-
nia w wykonywane zadanie (Heiss, Halder, Hoger, 1998, s. 69). W stosunku
do osób chorych na schizofrenię można było oczekiwać albo większej labil-
ności, czyli nieradzenia sobie z selekcją bodzców (Nuechterlein, 1977; Frith,
1979; Mednick, 1958), albo skrajnego ograniczenia zakresu reaktywności
spowodowanego lękiem (Jarosz, 1979; Zadęcki, 1994). Na podstawie danych
zawartych w tab. 4 należy opowiedzieć się raczej za tą drugą alternatywą.
Interesujące jest to, że najwyższy procent chorych znalazł się w kategorii 4,
świadczącej według autorów testu o korzystnym, plastycznym stylu reagowa-
nia. Następną jednak najczęstszą kategorią okazała się kategoria 7, łącząca się
ze sztywnością i skłonnością do perseweracji. W materiale zebranym w tej
pracy nie znaleziono potwierdzenia dla hipotezy, że kategoria 3 (labilność
przy równoczesnym zawężeniu repertuaru reakcji) jest typowa dla osób cho-
rych na schizofreniÄ™.
Nie wdając się w bezpośrednie badanie konkretnych reakcji emocjonalnych
w odpowiedzi na specyficzne dla nich bodzce, można uzyskać wgląd w funk-
cjonowanie sfery afektywnej, rozumianej jako samoregulujÄ…cy siÄ™ system,
dający się opisać za pomocą takich wymiarów, jak siła i trwałość pobudzenia
oraz jakość przeżywanych stanów (przyjemność-nieprzyjemność). Chorzy na
schizofrenię w pośredni sposób, poprzez dokonywane wybory barw, ujawnili
pewne cechy swej afektywności, np. tendencję do nietypowego wartościowa-
nia bodzców, sztywność reakcji i zawężenie ich zakresu. U chorych kobiet
zaznaczyła się tendencja do unikania nadmiernej (w ich poczuciu) stymulacji
ANNA HUNCA-BEDNARSKA, MAREK MASIAK
118
oraz do infantylnych, regresyjnych mechanizmów kontroli własnych impul-
sów. Można więc na podstawie uzyskanych danych potwierdzić odmienne
formalne cechy emocjonalności chorych na schizofrenię osób w porównaniu
z osobami zdrowymi.
W prezentowanej tu pracy nie wykorzystano wszystkich możliwości do-
kładniejszego zanalizowania cech systemu afektywnego osób chorych na
schizofrenię oraz osób zdrowych (np. w zależności od cech temperamentu
ekstrawersja i intrawersja, stopnia neurotyczności czy innych zmiennych
osobowościowych lub zmiennych związanych z chorobą choćby typu obja-
wów czy czasu trwania choroby). Celem naszym było jednak jedynie stwier-
dzenie, czy TPB zróżnicuje badane grupy i czy chorzy na schizofrenię ujaw-
nią specyfikę swojej afektywności. Do badania wybrano pacjentów w wyrów-
nanym stanie zdrowia, ponieważ interesowały nas trwałe cechy systemu emo-
cjonalnego chorych; nie dociekano też, czy są one wynikiem choroby, czy też
przedchorobowych predyspozycji.
BIBLIOGRAFIA
Averill, J. R. (1998). Czy istniejÄ… emocje podstawowe? W: P. Ekman, R. J. Davidson (red.),
Natura emocji (s. 11-25). Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
Bobryk, J. (1985). Problem relacji między teoriami naukowymi a danymi empirycznymi na
przykładzie międzykulturowych badań nad nazywaniem i zapamiętywaniem kolorów. W:
L. Wołoszynowa (red.), Materiały do nauczania psychologii (t. 4). Warszawa: PWN.
Borod, J. C. (red.) (2000). The neuropsychology of emotion. Oxford: University Press.
Doliński, D. (2000). Ekspresja emocji. Emocje podstawowe i pochodne. W: J. Strelau (red.),
Psychologia. Podręcznik akademicki (t. 2, s. 351-367). Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo
Psychologiczne.
Doliński, D. (2000). Mechanizmy wzbudzania emocji. W: J. Strelau (red.), Psychologia. Pod-
ręcznik akademicki (t. 2, s. 319-347). Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
Doliński, D. (2000). Teorie emocji. W: J. Strelau (red.), Psychologia. Podręcznik akademicki
(t. 2, s. 395-406). Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
Frith, C. D. (1979). Consciousness, information processing and schizophrenia. British Journal
of Psychiatry, 134, 1225-1235.
Frumkina, R. M (1984). Cvet, smysl, schodstwo. Aspekty psicholingvisti%0Å„eskogo analiza. Mo-
skwa: Nauka.
Heiss, R., Halder, P., Höger, D. (1998). Test piramid barwnych. Warszawa: Wydawnictwo
ERDA.
Jarosz, M. (1979). Autyzm jako patologiczny mechanizm obronny osobowości. Psychiatria
Polska, 13, 2, 111-117.
Kwiatkowska, S. E. (b.r.w.). Test Barwnych Piramid. Lublin: Wydawnictwo UMCS.
ZASTOSOWANIE TESTU PIRAMID BARWNYCH
119
Mednick, R. S. (1958). A learning theory aproach to research in schizophrenia. Psychological
Bulletin, 78, 5, 316-327.
Nuechterlein, K. H. (1977). Reaction time and attention in schizophrenia. A critical evaluation
of the data and theories. Schizophrenia Bulletin, 4, 3, 373-428.
Russell, J. A. (2003). Core affect and the psychological construction of emotion. Psychological
Review, 110, 1, 145-172.
Schaie, K. W., Heiss, R. (1964). Color and personality. A manual for the Color Pyramid Test.
Berne: Hans Huber Publishers.
Scherer, K. R. (1998). Ku pojęciu emocji modalnych . W: P. Ekman, R. J. Davidson (red.),
Natura emocji (s. 30-36). Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
Shweder, R. (1998). Nie jesteś chory, tylko się zakochałeś emocja jako system interpreta-
cji. W: P. Ekman, R. J. Davidson (red.), Natura emocji (s. 36-47). Gdańsk: Gdańskie
Wydawnictwo Psychologiczne.
Siek, S. (1986). Struktura osobowości. Warszawa: Akademia Teologii Katolickiej.
Taylor, J. R. (2001). Kategoryzacja w języku. Kraków: Universitas.
Wciórka, J. (2002). Psychopatologia. W: A. Bilikiewicz, S. Pużyński, J. Rybakowski, J. Wciór-
ka (red.), Psychiatria. Wrocław: Wydawnictwo Medyczne Urban & Partner.
Weyssenhoff, A. (1991). Preferencje barw w diagnozowaniu stanów emocjonalnych osób
zdrowych i chorych. Lublin: Wydawnictwo UMCS.
Wierzbicka, A. (1992). Semantics, culture and cognition: Uniwersal human concepts in culture
specific configurations. New York Oxford: Oxford University Press.
Wierzbicka, A. (1999). Język umysł kultura. Warszawa: PWN.
Wrońska, J. (1990). Niektóre kontrowersje w psychologii emocji. Przegląd Psychologiczny, 33,
1, 147-167.
Zadęcki, J. (1984). Uwagi ogólne o życiu uczuciowym we wczesnej schizofrenii. Psychiatria
Polska, 18, 5, 343-347.
Zagórska, W. (1991). Wybrane koncepcje psychologiczne związku między barwami a emocja-
mi. Nowiny Psychologiczne, 5-6, 17-24.
Zajonc, R. B. (1985). Uczucia a myślenie: nie trzeba się domyślać, by wiedzieć, co się woli.
PrzeglÄ…d Psychologiczny, 28, 1, 27-69.
ANNA HUNCA-BEDNARSKA, MAREK MASIAK
120
DIAGNOSTIC VALUE OF WARNER SCHAIE S AND ROBERT HEISS
COLOR PYRAMID TEST FOR EVALUATION
OF SCHIZOPHRENIC PATIENTS EMOTIONALITY
S u m m a r y
The aim of the work was the evaluation of formal emotionality features of patients suffe-
ring from paranoic schizophrenia in comparison with healthy people. It was assumed that
emotionality can be described by means of measurements (excitation, arousal, pleasure
displeasure) and that it is a self-regulating system constituting the background on which other,
more complex emotional phenomena can be examined. The emotionality system was examined
by means of Schaie and Heiss s Colour Pyramid Test. The whole range of colour choices
belonging to the so called syndromes has been analyzed (the normal syndrome, the stimulation
syndrome, the drive syndrome, the achromatic syndrome, the turmoil syndrome). What was
also examined was the so called sequential formula reflecting the range and stability of the
choices. 72 persons suffering from schizophrenia and 49 healthy persons were examined. The
schizophrenic patients were choosing achromatic tints for pretty pyramids more often, whereas
the normal syndrome was less frequent. Healthy persons were choosing disorganization colours
for ugly pyramids. The results have been interpreted as the indicators of the distortions of the
emotional system on the level of evaluation and arousal. More differences appeared in the
construction of ugly pyramids which may be explained by the reduced control of behaviour.
Sex appeared to be another significant variable. Women reacted in a more conventional way
(especially the healthy ones); they more frequently expressed their disapproval of disorganiza-
tion and desire colours in comparison with men. On the other hand, women suffering from
schizophrenia, were choosing stimulating colours for ugly pyramid (as if protecting themselves
from the excessive stimulation) more frequently than the healthy ones. The analysis of the so
called sequential formula has shown that sick persons were characterized by emotional inflexi-
bility and the tendency towards reducing the range of their own reactions.
Słowa kluczowe: emocjonalność, schozofrenia, Test Piramid Barwnych.
Key words: emotionality, schizophrenia, Color Pyramid Test.
Wyszukiwarka
Podobne podstrony:
04 4?1 Lateral Dynamics Systemsv 04 120120 3S~1arkusz biologia poziom p rok 04?104 (120)BMW 1?7 0404 (131)classsf 1 olorwięcej podobnych podstron