Sygn. akt I KZP 24/06
P O S T A N O W I E N I E
Dnia 26 paz
dziernika 2006 r.
Sąd Najwyższy  Izba Karna w Warszawie
na posiedzeniu w składzie:
Przewodniczący: Prezes SN Lech Paprzycki
Sędziowie SN: Józef Skwierawski
Jacek Sobczak (sprawozdawca)
Protokolant: Marcin Pawełek
przy udziale prokuratora Prokuratury Krajowej Aleksandra Herzoga
w sprawie Marcina Grzegorza R., Mariusza Krzysztofa R., Piotra W., Grzegorza
W., Grzegorza B., Andrzeja W., Grzegorza A., Grzegorza B. i Pawła Daniela O.
po rozpoznaniu przedstawionego na podstawie art. 441 ż 1 k.p.k. przez Sąd
Apelacyjny w L. postanowieniem z dnia 25 maja 2006 r. sygn. akt (...)
zagadnienia prawnego wymagającego zasadniczej wykładni ustawy:
 Czy <> - następca prawny osoby pokrzywdzonej
będącej jednocześnie sprawcą przestępstwa, która z powodu śmierci nie
stała się stroną w postępowaniu, nie była podejrzana ani oskarżona, może
działać w charakterze oskarżyciela posiłkowego.
postanowił:
odmówić podjęcia uchwały.
U z a s a d n i e n i e :
Przedstawione przez Sąd Apelacyjny w L. zagadnienie prawne wyłoniło
się w następującej sytuacji procesowej.
Prokurator Rejonowy w O. L. oskarżył Marcina Grzegorza R., Mariusza
Krzysztofa R., Piotra W., Grzegorza W., Grzegorza B., Andrzeja W., Grzegorza
A., Grzegorza B. i Pawła Daniela O. o to, że w dniu 25 lipca 2004 r. działając
wspólnie i w porozumieniu wzięli udział w bójce, w której zadawali ciosy
rękami i nogami innym uczestnikom bójki, narażając te osoby na bezpośrednie
niebezpieczeństwo utraty życia albo nastąpienia skutku określonego w art. 156 ż
1 k.k. lub art. 157 ż 1 k.k., w wyniku czego biorący udział w tej bójce Marek P.
doznał obrażeń ciała, w wyniku których zmarł tj. o czyn z art. 158 ż 3 k.k., przy
czym w stosunku do Pawła Daniela O., z racji jego uprzedniej karalności i
odbycia kary za umyślne przestępstwo podobne, w związku z art. 64 ż 1 k.k. W
akcie oskarżenia prokurator wskazał pokrzywdzoną Halinę P.  jako
 reprezentującą zmarłego Marka P. (k. 478). Na rozprawie przed Sądem
Okręgowym w L., jako sądem pierwszej instancji, pełnomocnik Haliny P.
wniósł o dopuszczenie pokrzywdzonej do występowania w sprawie w
charakterze oskarżyciela posiłkowego. Sąd, rozpatrując ten wniosek, dopuścił
pokrzywdzoną do udziału w sprawie w tym charakterze. Wyrokiem z dnia 13
stycznia 2006 r. Sąd Okręgowy w L. uznał oskarżonych za winnych popełnienia
zarzucanych im czynów, ustalając jedynie, że skutku w postaci śmierci
pokrzywdzonego Marka P. nie przewidywali, choć mogli go przewidzieć, i
wymierzył im kary pozbawienia wolności. Od wyroku Sądu Okręgowego
apelację wnieśli obrońcy oskarżonych Marcina Grzegorza R., Mariusza
Krzysztofa R.i Pawła Daniela O. oraz pełnomocnik oskarżycielki posiłkowej
Haliny P. Na rozprawie przed Sądem Apelacyjnym w L. w dniu 25 maja 2006 r.
2
Prokurator wniósł  o rozważenie dopuszczalności rozpoznania apelacji
oskarżycielki posiłkowej i ewentualne przedstawienie Sądowi Najwyższemu do
rozstrzygnięcia w trybie art. 441 ż 1 k.p.k. zagadnienia prawnego
wymagającego zasadniczej wykładni ustawy, sprowadzającego się do kwestii:
czy strona zastępcza, o jakiej mowa w art. 52 ż 1 k.p.k. może wykonywać prawa
zmarłego pokrzywdzonego w sytuacji, w której, gdyby ten żył  występowałby
w roli oskarżonego .
Sąd Apelacyjny w L., orzekając jako sąd odwoławczy, na rozprawie w
dniu 25 maja 2006 r., powziął wątpliwości, które wyraził w prezentowanym na
wstępie pytaniu. Z uzasadnienia postanowienia wynika, że wątpliwości te
dotyczą relacji między treścią art. 50 k.p.k. i art. 52 k.p.k., przy czym  z
końcowego fragmentu tego uzasadnienia wynika, że Sąd Apelacyjny widzi
konieczność rozróżnienia sytuacji, w której śmierć osoby będącej faktycznym
współsprawcą przestępstwa nastąpiła zanim uzyskał on status oskarżonego, od
sytuacji, kiedy nastąpi to póz
niej.
Prokurator Prokuratury Krajowej, pismem z dnia 21 sierpnia 2006 r.,
zajmując stanowisko w przedmiocie sformułowanego przez Sąd Apelacyjny w
L. zagadnienia prawnego, wniósł o odmowę podjęcia uchwały, podnosząc, że z
treści uzasadnienia postanowienia nie wynika, iż zdaniem Sądu Apelacyjnego
przepisy Kodeksu postępowania karnego, których dotyczy przedstawione
pytanie, są sformułowane niejasno lub wadliwie.
Prokurator podkreślił także, że zakaz wyrażony w art. 50 k.p.k. ma ściśle
procesowy charakter i nie może pozbawiać uprawnień osoby, której dobro
prawne zostało bezpośrednio naruszone lub zagrożone przez przestępstwo, gdyż
uprawnienia te wynikają z prawa materialnego. Powołując się na orzecznictwo
Sądu Najwyższego prokurator podniósł, że zakaz kumulacji roli oskarżonego z
rolą pokrzywdzonego, działającego w charakterze oskarżyciela posiłkowego,
dotyczy tylko postępowania  w tej samej sprawie . Możliwe jest więc
wykonywanie uprawnień przynależnych pokrzywdzonemu przez tych
3
uczestników bójki, których sprawy zostały wydzielone do odrębnego
postępowania.
Sąd Najwyższy, zważył co następuje.
Sąd odwoławczy nie ma wątpliwości, na co wskazuje treść
przedstawionego pytania i uzasadnienia postanowienia, że uczestnik bójki, z
punktu widzenia prawa karnego materialnego, jest pokrzywdzony tym
przestępstwem. Ustawodawca stwierdził w art. 49 ż 1 k.p.k., że pokrzywdzonym
jest osoba fizyczna lub prawna, której dobro prawne zostało bezpośrednio
naruszone lub zagrożone przez przestępstwo. Ustalenie czy podmiot
domagający się uznania go za pokrzywdzonego posiada takie uprawnienia
procesowe wymaga w pierwszej kolejności odwołania się do prawa
materialnego, które określa dobra chronione prawem, czyli inaczej rzecz
ujmując  przedmiot przestępstwa. Kodeks postępowania karnego zawiera zakaz
łączenia w jednym postępowaniu roli procesowej pokrzywdzonego i
oskarżonego, względnie podejrzanego (art. 50 k.p.k.)  z wyjątkiem sytuacji
oskarżenia wzajemnego, przewidzianego w art. 497 i 498 ż 3 k.p.k.
Niedopuszczalne jest zatem  ze względu na zasadę kontradyktoryjności 
łączenie w jednym procesie roli czynnej i biernej (zob. m. in. postanowienie
Sądu Najwyższego z dnia 12 września 1978 r., VI KRN 231/78  OSNKW 1979
nr 1  2, poz. 15). Także w literaturze nie jest kwestionowany pogląd, że
niedopuszczalne jest występowanie w jednym procesie jednocześnie w
charakterze oskarżonego i pokrzywdzonego, i to zarówno wówczas, gdy osoba
taka występuje jako oskarżony, bądz
współoskarżony o przestępstwo, w którym
jego dobro prawne zostało bezpośrednio narażone lub zagrożone, jak i wówczas,
gdy taka osoba jest podejrzana o inne przestępstwo, a odpowiadającemu w tym
samym procesie współoskarżonemu jest zarzucone przestępstwo, w którym ta
osoba jest pokrzywdzona. W obu wypadkach, zgodnie z zasadą niełączenia ról
pokrzywdzonego i oskarżonego, osoba ta nie może realizować swych praw jako
pokrzywdzony (por.: Z. Gostyński, R. A. Stefański, w: Z. Gostyński, red.
4
Kodeks postępowania karnego. Komentarz, tom I, Warszawa 2003, s. 438).
Unormowanie art. 50 k.p.k. nie wyłącza więc możliwości przyznania
współsprawcy przestępstwa, którego dobro prawne zostało bezpośrednio
zagrożone lub naruszone, statusu pokrzywdzonego. Zakazuje jedynie, aby w
jednej i tej samej sprawie, jedna i ta sama osoba występowała w podwójnej roli
 czynnej i biernej tj. oskarżonego i pokrzywdzonego. Zakaz wyrażony w art.
50 k.p.k. ma wyłącznie procesowy charakter i nie pozbawia uprawnień
pokrzywdzonego osoby, której dobro prawne zostało bezpośrednio
naruszone lub zagrożone przez przestępstwo, gdyż takie uprawnienie
wynika z prawa materialnego. W sytuacji, gdy postępowanie przeciwko jednej
z osób stojących pod zarzutem popełnienia wspólnie z innymi
współoskarżonymi przestępstwa naruszającego dobra takiej osoby lub
zagrażającego takim dobrom zostanie wyłączone do odrębnego prowadzenia, to
taka osoba może skorzystać z uprawnień pokrzywdzonego w procesie
przeciwko dotychczasowym współoskarżonym. Jej materialne uprawnienia,
których realizacji nie pozwalał zakaz sformułowany w art. 50 k.p.k. niejako
 odżywają .
Podzielić zatem należy pogląd doktryny, że w sytuacji, gdy osoba
pokrzywdzona przestępstwem została postawiona wraz z innymi osobami w stan
oskarżenia w tym samym procesie, stając pod zarzutem współudziału w bójce,
wówczas  jako oskarżona  traci prawo do występowania w charakterze
pokrzywdzonego.
W myśl art. 52 ż 1 k.p.k., w razie śmierci pokrzywdzonego, prawa które
by mu przysługiwały mogą wykonywać osoby najbliższe, a w wypadku ich
braku lub nieujawnienia  prokurator, działając z urzędu. Osoby wstępujące w
prawa zmarłego pokrzywdzonego literatura określa mianem  stron
zastępczych . Strona zastępcza realizuje prawa zmarłego pokrzywdzonego, a
więc prawa jej mają charakter pochodny. y
ródłem ich są prawa
pokrzywdzonego. Prawa pokrzywdzonego, o których mowa w art. 52 ż 1 k.p.k.
5
nie mają charakteru hipotetycznego, jako zespół uprawnień przysługujących w
modelowym procesie karnym potencjalnemu pokrzywdzonemu, lecz należy je
rozumieć, jako sumę uprawnień posiadanych przez konkretnego
pokrzywdzonego, oskarżyciela posiłkowego w procesie karnym, w którym jest
stroną procesową.
Wykładnia językowa art. 52 ż 1 k.p.k. prowadzi do jedynego wniosku, że
w razie śmierci pokrzywdzonego przestępstwem, prawa, które by takiemu
pokrzywdzonemu przysługiwały mogą wykonywać osoby najbliższe. Forma
przypuszczająca użyta przez ustawodawcę wskazuje, że świadomy jest on
zmienności zakresu praw takiego pokrzywdzonego, w zależności od
konfiguracji procesowej. Strony zastępcze mogą wykonywać tylko te prawa
pokrzywdzonego, które w danej sytuacji procesowej przysługują
pokrzywdzonemu. Jednak osoby najbliższe pokrzywdzonemu same mogą być
pokrzywdzone tym samym przestępstwem.
W sprawie, w której zwrócono się do Sądu Najwyższego z pytaniem
prawnym oskarżonym został postawiony zarzut popełnienia przestępstwa
określonego w art. 158 ż 3 k.k, dlatego też niezbędnym było rozważenie, czy w
wypadku przestępstwa bójki, określonego w art. 158 k.k., uczestnik bójki jest
pokrzywdzonym w rozumieniu art. 49 ż 1 k.p.k. tj. osobą fizyczną, której dobro
prawne zostało bezpośrednio naruszone lub zagrożone przez przestępstwo.
Takich rozważań Sąd Apelacyjny nie poczynił. Zasadniczym problemem jest to
czy uczestnik bójki może być pokrzywdzony działaniami współuczestników. Tę
podstawową kwestię winien na wstępie rozstrzygnąć Sąd Apelacyjny i ustalić
czy Marek P., jako uczestnik bójki, był pokrzywdzonym.
Przypomnieć należy, że w literaturze wielokrotnie wskazywano, iż bójką
w rozumieniu art. 158 k.k. jest starcie się co najmniej trzech osób wzajemnie
zadających sobie uderzenia. Tak więc bójka i pobicie są konfiguracją
wieloosobową. Różnica między bójką a pobiciem polega na tym, że w bójce
wszyscy uczestnicy są sprawcami przestępstwa i występują w podwójnej roli
6
zarówno atakujących, jak i broniących się, natomiast w pobiciu mamy wyraz
ny
podział ról: na atakujących (bijących), sprawców przestępstwa i
pokrzywdzonego (lub pokrzywdzonych), który jest przedmiotem ataku (por. W.
Świda, Prawo karne, Warszawa 1989, s. 429). Powyższe stanowisko
odmawiające uczestnikom bójki statusu pokrzywdzonego było w doktrynie
prawa karnego podtrzymywane wielokrotnie (por. m.in. J. Bafia, K. Mioduski,
M. Siewierski, Kodeks karny. Komentarz, Warszawa 1987 r., s. 112). Powyższe
stanowisko zostało także pośrednio wyrażone w orzecznictwie Sądu
Najwyższego.
W judykaturze zauważono jednak, że w sytuacji, gdy istota przestępstwa
sprowadza się do tego, że współuczestnicy określonego zdarzenia przestępnego,
będący współsprawcami przestępstwa, którego znamiona wypełnia ich
zachowanie, są jednocześnie pokrzywdzonymi działaniami innych jego
współuczestników (np. w bójce), to w razie wydzielenia do odrębnego
postępowania sprawy jednego lub niektórych z tych współuczestników pozostali
z nich, których dobro prawne zostało naruszone lub zagrożone przez
zachowania przestępne tego lub tych oskarżonych, którego bądz
których
dotyczy wydzielone postępowanie, mogą w tym postępowaniu wykonywać
uprawnienia przynależne pokrzywdzonemu, w tym m.in. przewidziane w art.
387 ż 2 in fine k.p.k. Pokrzywdzonym jest bowiem  jak zauważył Sąd
Najwyższy  każda osoba, której dobro prawne zostało naruszone lub zagrożone
przez takie przestępstwo, które jest przedmiotem postępowania (art. 49 k.p.k.),
w którym osoba pokrzywdzona sama nie jest jednocześnie oskarżonym. Jedynie
bowiem  w tej samej sprawie wyłączona jest przez art. 50 k.p.k. możliwość
łączenia roli oskarżonego i pokrzywdzonego, ale po wyłączeniu sprawy o dany
czyn danego oskarżonego do odrębnego postępowania jest to już odrębna
sprawa (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 6 kwietnia 2006r. IV KK 12/06
OSNKW 2006, nr 6, poz. 61; zob. też Z. Gostyński, R. Stefański w: Z.
Gostyński (red.) : Kodeks postępowania karnego. Komentarz, Warszawa op. cit.
7
s. 444  445). Nie można także zapominać o zasadzie, w myśl której nikt nie
może przenieść więcej praw niż sam posiada (nemo plus iuris ad alium
transferre potest quam ipse habet). Skoro  zgodnie z zapatrywaniami
wyrażonymi powyżej  uczestnik bójki jest pokrzywdzonym, to niewątpliwie
może się pojawić tzw.  strona zastępcza , jako następca prawny osoby
pokrzywdzonej. Podmiot, który ewentualnie byłby uprawniony do
występowania w charakterze  strony zastępczej może wystąpić jako
pokrzywdzony pierwotnie, a następnie także z tego ostatniego tytułu w
charakterze np. oskarżyciela posiłkowego, w sytuacji, gdyby okazało się, że
również jego dobra prawne zostały naruszone lub zagrożone tym samym
przestępstwem.
W tym stanie rzeczy Sąd Najwyższy nie znalazł podstaw faktycznych i
prawnych do udzielenia odpowiedzi na pytanie sformułowane przez Sąd
Apelacyjny w L. Odpowiedz
na nie zależy bowiem od dokonania ustaleń
faktycznych i ich oceny. Rozwiązując tę kwestię Sąd Apelacyjny winien ustalić
czy Marek P. został pokrzywdzony przestępstwem bójki w której uczestniczył i
zastanowić się czy jego żona z racji śmierci męża może być uznana za
pokrzywdzoną pierwotnie czy też nie. Bez względu na to jakie będzie ostateczne
stanowisko Sądu Apelacyjnego, rozstrzygnięcie wątpliwości sformułowanych w
przedstawionym pytaniu prawnym, w oparciu o jasno sformułowane, o czym
była mowa powyżej, przepisy art. 49, 50 i 52 k.p.k. nie może stwarzać żadnych
trudności.
/tp/
8


Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
I KZP 0053
0024

0024
kzp
KZP Optivum
0024
I KZP 0021
I KZP 0003
0024
I KZP 0018
I KZP 0019
I KZP 0027
I KZP 0010
r04 0024
0024 appc

więcej podobnych podstron