16 (3)

50 2. MSP - meandry historii

Ekonomistów i specjalistów od zarządzania do kierowania złożonymi organizacjami. Jeszcze w latach dziewięćdziesiątych studenci kierunku International business podzielali powszechnie tradycyjny pogląd, że sukces na rynkach zagranicznych wymaga działalności na wielką skalę²³. A. Chandler przestrzegał zaś: „...chcąc konkurować globalnie, musisz być wielki”²⁴.

G. Inne czynniki

Istotnym czynnikiem, który sprzyjał powiększaniu wielkości przedsiębiorstw, był wzrost kosztów transakcyjnych. Zgodnie z teorią R. Coase’a, firma wzrasta, jeśli koszty transakcyjne związane z transakcjami rynkowymi przewyższają koszty związane z rozwojem produkcji²⁵. W ocenie wielu menedżerów koszt umów dotyczących dostaw zaopatrzeniowych i ryzyko z nimi związane skłaniały do budowania pionowo zintegrowanych koncernów. Koszty te bowiem, również w opinii teoretyków, były wyższe dla MSP niż DP²⁶.

Wśród pozostałych czynników, które przyczyniły się do marginalizacji sektora MSP, warto zwrócić uwagę na znaczenie produkcji na potrzeby wojska. Szczególnie przestawienie przemysłu na produkcję sprzętu i wyposażenia armii przed i w czasie II wojny światowej odegrało wielką rolę w „promowaniu” dużych jednostek produkcyjnych. Przykłady hitlerowskich Niemiec, Japonii, Stanów Zjednoczonych, Wielkiej Brytanii, a także Związku Radzieckiego są najlepszymi ilustracjami tego procesu. Postęp techniczny w tym czasie był głównie napędzany potrzebami masowej produkcji militarnej, nawet w tych gałęziach, gdzie wcześniej była ona trudna do wyobrażenia. Na przykład decyzja polityczna administracji amerykańskiej, podjęta w 1938 roku, o wyprodukowaniu 10 tysięcy samolotów w ciągu 2 lat (pięciokrotny wzrost produkcji) spowodowała kolosalne zmiany w przemyśle lotniczym i samochodowym. Przepływ know-how, technologii i metod organizacji pomiędzy tymi przemysłami doprowadził do powstania wielkich producentów samolotów, którzy skorzystali z doświadczeń wcześniej istniejących samochodowych gigantów²⁷. Innym przykładem była „taśmowa” produkcja statków typu Liberty. Wiclkoseryjna, masowa produkcja sprzętu wojskowego wymagała masowych dostaw narzędzi, części itp. W rezultacie amerykański przemysł wyszedł z wojny wyposażony w technologie i sprzęt świetnie nadające się do tego typu (w sensie skali) produkcji cywilnej.

Jednocześnie w czasie wojny rozwinięto wiele metod organizacji i zarządzania wielkimi organizacjami (wojskowymi, administracyjnymi), które potem przeniknęły do dużych korporacji. Przykładami mogą być m.in. model transportu Koopmansa (wykorzystywany przy organizacji konwojów morskich), model mieszanki (diety) i wicie innych.

²³ B. Gomez-Casseres 11997].

²⁴ A. Chandler, Scalę and scope: The dynamics of industrial capitalism, Harvard Univeristy Press, Cambridge, 1990, cyt. za: Observatory... 12004], nr 7, s. 11.

²⁵ R. Coase 11937],

²⁶ R. Thurik [1996] ss. 132-133.

²⁷ B. Carlsson [1984],