541

plikowanymi stosunkami, jakie zachodzą między czasownikami występującymi z morfemem lub zaimkiem się a odpowiadającymi im czasownikami bez tego morfemu (por. Wilczewska 1966, Wróbel 1993). Stosunki te są różnorodne zarówno co do stopnia regularności, jak i funkcji językowej i wobec częstej homonimii konstrukcji zwrotnych trudne do rozgraniczenia. Ogólnie można wśród nich wyróżnić: a) relacje uwarunkowane regułami semantycz-no-składniowymi i dlatego zaliczane do konstrukcji składniowych (ewentualnie przy pełnej regularności - do form fleksyjnych czasowników niezwrot-nych), np. konstrukcje bezosobowe typu: O tym się dużo pisze, regularne konstrukcje zwrotne typu: Jan myje się, konstrukcje typu: Jan kazał się obudzić, konstrukcje wzajemnościowe typu: Chłopcy biją się, konstrukcje bierne typu: Książka drukuje się\ b) relacje o charakterze słowotwórczym. Te ostatnie cechują się niższą frekwencją oraz różnicami semantycznymi sygnalizowanymi obecnością lub brakiem morfemu się. O uznaniu jednego z członów danej relacji za derywat decyduje jego większa złożoność semantyczna niezależnie od złożoności formalnej. Ustalamy więc dwie procedury derywacyjne: a) dodanie morfemu się, tj. postfiksu do czasownika nierefleksywnego w tzw. derywatach pseudozwrotnych, np. pchać —> pchać się (por. s. 554), b) odjęcie morfemu się - składnika tematu czasownika semantycznie prostszego - i utworzenie dezintegralnego derywatu kauzatyw-nego, np. martwić się -> martwić (por. s. 562). Poza powyższymi relacjami pozostają niemotywowane czasowniki stale zwrotne (reflexiva tantum) nie posiadające odpowiedników niezwrotnych, np. bać się, modlić się, w których się jest częścią składową tematu.

Zgodnie z przedstawionymi (zob. s. 361) zasadami synchronicznego opisu słowotwórczego analizie podlegają serie żywych derywatów, tzn. takich grup czasowników, których forma i treść jest z dzisiejszego punktu widzenia motywowana przez ich czasownikowe podstawy (rozumiane jako odrębne jednostki leksykalno-semantyczne), a wyraźnie wyodrębnionemu formantowi można przypisać określoną funkcję; warunki takie spełniają np. po-leżeć, od-leieć (plecy) uleżeć, ale nie należeć (do), przeczu-wa-ć <—przeczu-0-ć, ale nie czuwać. W wypadku formacji typu przepisywać, odczytywać wyodrębniamy formant paradygmatyczny, mimo istnienia czasowników pisywać, czytywać, ponieważ - jak wskazuje ich znaczenie - są derywowane od ich odpowiedników dokonanych przepisać, odczytać, zawierających już prefiks.

Czasowniki prefiksalne z tematem związanym -łożyć motywowane są przez czasownik kłaść. Panuje tu zasada, że czasowniki niedokonane zawierają rdzeń kład-, a dokonane - rdzeń łoi-, por. supletywne pary aspektowe kłaść: położyć, dołożyć : dokładać, złożyć : składać, przełożyć : przekładać (wyjątek: pokłaść ‘położyć pewną ilość przedmiotów’, nie posiadający odpowiednika niedokonanego, nie jest nim bowiem pokładać, stanowiące niemotywowaną jednostkę leksykalną).

Analiza relacji zachodzących między poszczególnymi czasownikami podstawowymi a ich derywatami stanowi podstawę do pogrupowania derywatów w klasy o podobnym typie relacji, wśród których staramy się ustalić:

541

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
0000021 (12) CHARAKTERYSTYKA DZIECIŃSTWA Przejrzeliśmy kolejno różnice, jakie zachodzą między orgam
4. Syntaktyka. Jest to nauka zajmująca się badaniem związków, jakie zachodzą między znakami wewnątrz
454 Adam Jelonek ków najmłodszych zaznacza się niewielka przewaga kobiet. Różnice, jakie zachodzą mi
0000021 (2) CHARAKTERYSTYKA DZIECIŃSTWA Przejrzeliśmy kolejno różnice, jakie zachodzą między organi
Stosunek społeczny zachodzi między co najmniej dwiema osobami, z których przynajmniej jedna oddziału
skanowanie0005 Stosunek wychowawczy zachodzi między wychowankiem a wychowawcą. Cele wychowawcze: - A
ET0 70 Rozdział 5. Rynek usług turystycznych Stosunki równoległe zachodzące między przedsiębiorstwa
POLITYKA TRANSPORTOWA WŁADZA-stosunki społeczne zachodzące między ludźmi, polegające na trwałym i
37065 P1080034 Podobieństwa, jakie zachodzą między kaplicą w kościele w Salem, a kaplicami katedry p
stanowisku. Możliwe jest także oszacowanie związków jakie zachodzą między wynikiem osiągniętym przez

więcej podobnych podstron