etyka msroda4

_vj._;, i a^\ KJWSKA

/adawalisim sobie dalej pytanie, .......maia inkit*ś m _

Sombuję tu problem pojęcia moralności ująć nieco inaczej; chcę dnak podkreślić, że uważam to za możliwe właśnie na marginesie dzieł O iwskiej przy wykorzy staniu jej analiz i przemyśleń. Spróbuję wykazać, że pojęcie moralności jest w lepszej sytuacji metodologicznej, niż można by sądzie biorąc pod uwagę wyniki dociekań podjętych w Podstawach... To co potocznie nazy wane bywa moralnością, stanowi rzeczywiście całość tak wieloaspektową i niespójną, że próby zbudowania jednej definicji analitycznej uwzględniającej wszystkie aspekty skazane są na niepowodzenie. Wydaje mi się jednak, że z tego niespójnego zespołu norm, z jakim mamy do czynienia, gdy chcemy w pojęciu moralności zamknąć wszystkie wiązane z nim intuicje semantyczne, można wyodrębnić kilka względnie spójnych części. Można zbudować kilka pojęć moralności. Nie tylko zresztą można to uczynić — faktycznie to właśnie czynimy; stosujemy bowiem zarówno w praktyce teoretycznej jak w życiu codziennym kilka kryteriów wyodrębniających spośród ogółu norm normy moralne. W ten sposób dysponujemy kilkoma pojęciami normy moralnej i każde z nich bywa, moim zdaniem, przydatne dla określonych celów badawczych, Być może kiedyś, przy dalszym rozwoju nauk społecznych, doczeka się realizacji dążność Petrażyckiego do zbudowania teorii, która by pozwoliła — w oderwaniu od sugestii języka potocznego — skonstruować jedno pojęcie moralności, przydatne dla każdej dyscypliny humanistycznej. Jak wiadomo, w koncepcji Petrażyckiego psychologia miała stanowić teorię logicznie wcześniejszą w stosunku do pozostałych nauk humanistycznych — stąd jego przekonanie o uniwersalnej przydatności psychologicznej definicji normy moralnej². Na razie takiego jednego uniwersalnie przydatnego po-

‘ Tamże, s. 174.

Por. L. Petrażycki, Wstęp do

o pojęciu moralności

~"    -------- 79

j«C'“ ¹»>>^r“^{lności nie} Posiadamy. W różnych dziedzinach _h. , ,,.,/ywanych moralnymi stosujemy różne poKcia moralm^ “

:^r;^^{dyscyplinie okazuw s}*

2. stosowane kryteria. Na ogól wyodrębniamy normy moralne na podstawie jakichś intuicyjnie zastosowanych kryteriów. Oto - jak mi sie _/tj_aj_e — ważniejsze z nich.

a) Kryterium psychologiczne. Niekiedy stosujemy kryterium psychologiczne, wiążąc z pojęciem normy moralnej tak lub inaczej scharakteryzowany stan świadomości — np. wyrzuty sumienia w przypadku niewysłuchania normy, specyficzne poczucie powinności itp. Sprawy te obszernie omówiła Ossowska w Podstawach nauki o moralności.

Chcę zaznaczyć, że wskazując takie kryterium, nie próbuję budować definicji normy moralnej w jej wersji psychologicznej, sygnalizuję tylko, z jakiego rodzaju definiens miałby do czynienia ktoś, kto by taką definicję zbudował. Definiens musiałby być w definicji jakoś dokładniej określony Ta sama uwaga odnosi się również do innych pojęć normy moralnej, o jakich tu będę mówiła.

b) Kryterium socjologiczne. Moralność ma nie tylko swój aspekt psychologiczny, lecz również społeczny. Dlatego też, gdy interesuje nas aspekt społeczny tego zjawiska, stosujemy kryterium socjologiczne, wiążąc z pojęciem normy moralnej tak lub inaczej scharakteryzowane sankcje społeczne, względnie społeczne funkcje. Po tej linii idą zazwyczaj socjologowie i badacze kultur. Na przykład J. Wiatr stwierdza: „Nie treść normy, lecz typ sankcji, którą jest ona opatrzona, decyduje o zaliczeniu danej normy do jednego z czterech [...] systemów normatywnych" (autor wyróżnia religię, moralność, obyczaj i prawo)¹. Z. Bauman przyjmuje, że „«rozproszony» charakter sankcji moralnych odróżnia nakazy moralne od nakazów prawa, za którymi stoją sankcje przymusu, realizowanego przez władzę polityczną”².

Ossowska uwzględnia w Socjologii moralności dwa sposob> wyodrębniania zjawisk moralnych w cudzych kulturach. W drugim wyraźnie

1

   J.J. Wiatr, Społeczeństwo, Warszawa 1964. s-57-

2

   Z. Bauman, Zarys marksistowskiej teorii społeczeństw

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
etyka msroda3 (ja LAŻ ,.KLPA VLO VSKA (ja LAŻ ,.KLPA VLO VSKA , h , LSZVzniu. opowiadają >w &quo
etyka msroda5 • loajLZne kryterium moralności. „Badacze moral-/mitywnych mogą - dwiema drogami. Mog
etyka msroda
2 Tadeusz CZEŻOWSKIAksjologiczne i deontyczne normy moralne W podręcznikach i wstę
etyka msroda
4 laJci.* CZIiŻOWSKI laJci.* CZIiŻOWSKI atonia. *dyi "« « P^tawialne w wyobraźniac
etyka msroda
5 Tadeusz CZEŻOWSKJ Ftvka deontyczna budowana aksjomatycznie ma strukturę teorii hipote
etyka msroda
9 Henryk ELZENBERG JOo tuzina ostryg ale nie dostarczenia przez jedno lub drugie równej
etyka msroda0 Henryk til.ZENBERG w języku może przyjmować termin „wartość"). Wybór musi być ja
etyka msroda3 Henryk ELZENBERG \ rzeczywistości formuła nasza znaczy coś całkiem innego. Znaczy ona
etyka msroda4 Henryk ELZENBERG 7. Stany rzeczy nie są wartościowe. Mówi się nie tylko, że jakiś prz
etyka msroda5 Henryk ELZENBERG rzeczy. Ale jest faktem, że w pewnych można. Przekonanie przeciwne z
etyka msroda9 22<i Henryk ELZRNBŁRG jest. to wiat jako całość jest hardziej wartościowy, niż gdy
etyka msroda2 Roman INGARDENUwagi o względności wartości Siary problemat względności wartości zależ
etyka msroda3 Kfiiiun inoarpen Kfiiiun inoarpen o względności wWofci Ip-I. l!dv Chr....... ... *&qu
etyka msroda6 Roman INGARDEN 3 czy wartość przedmiotu, dana nam w obcowaniu bezpośrednio, z przedmi
etyka msroda7 270 Rumun INGARDEN rodzaju lub wreszcie wartości różnego rodzaju narzędzi nieorganicz
etyka msroda8 Roman INGARDEN rów czysto intencjonalnych, mających najwyżej swą podstawę bytową w pe
etyka msroda0 Marian CK/Ht l;t’Kl II interpretacje sądów wartościujących Sens    »««
etyka msroda7 SKODA I’oscł SHIKWAK SKODA I’oscł SHIKWAK tym, egzystencjalny. co boskie wskazuje. że
etyka msroda2 Henryk ELZENBERGPowinność i rozkaz Istnieje tedy w teorii powinności tendencja, którą

więcej podobnych podstron