Francuz7

38 O METODACH BADAŃ PSYCHOLOGICZNYCH

wanie. Można także porównywać wartości i stwierdzać, o ile są one większe lub mniejsze od siebie nawzajem. Nie wolno jednak mnożyć i dzielić jednych wyników przez drugie. Nie można też wyrażać stosunków między wartościami, czyli stwierdzać, ile razy jedna wartość jest większa od drugiej. Można natomiast liczyć średnią arytmetyczną.

POMIAR NA SKALI STOSUNKOWEJ

Pomiarem, który dostarcza najwięcej informacji o badanej cesze, jest pomiar bezwzględny, wyrażony na skali stosunkowej (ilorazowej). Skala stosunkowa ma takie same cechy jak skala przedziałowa, z jedną tylko różnicą -zamiast umownego ma ona zero bezwzględne (absolutne). Jest to najniższa wartość na tej skali. Zero bezwzględne stanowi więc początek skali pomiarowej, a mierzona za jej pomocą cecha nie może przyjmować wartości ujemnych. Mało tego, wartość zerowa w odniesieniu do jakiejś cechy oznacza, że właściwie tej cechy nie ma. Czas, prędkość, masa lub długość są najlepszymi przykładami zmiennych mierzonych za pomocą skali stosunkowej. Przedmiot może mieć 2 metry, 2 milimetry lub 0,0002 milimetra długości, ale nie może być krótszy niż 0 milimetrów. A czy jakikolwiek przedmiot może mieć 0 mm? Oczywiście, że nie - w takiej sytuacji nie ma przedmiotu, nie ma długości, me ma cechy.

RAZ JESZCZE O POMIARZE TEMPERATURY

Pomiar temperatury przedstawiliśmy wyżej jako typowy przykład cechy mierzonej za pomocą skal przedziałowych (Celsjusza lub Fahrenheita). Można ją również mierzyć za pomocą skali lorda Kelvina, czyli Williama Thomsona (1824-1907), brytyjskiego fizyka i matematyka. Jako stały punkt odniesienia do pomiaru temperatury Thomson przyjął tzw. punkt potrójny czystej wody (o składzie izotopowym wód oceanicznych) z przyporządkowaną temu punktowi wartością 0°K_ co w skali Celsjusza oznacza temperaturę równą-273,16°C. Metoda pomiaru temperatury w jednostkach Kelvina opiera się na wskazaniach termometru gazowego i nie można nawet oczekiwać, by udało się osiągnąć temperaturę poniżej 0^UK. Zresztą nawet bardzo trudno się do niej zbliżyć. Wiąże się to z tym, że podczas schładzania gazu, wraz ze spadkiem jego temperatury, zmniejsza się zarówno jego objętość, jak i ciśnienie, aż do osiągnięcia stanu zerowego w temperaturze ok. -273°C. Dalej pomiar nie jest już możliwy.

Szukając w Internecie informacji na temat najniższej temperatury, jaką kiedykolwiek udało się osiągnąć w laboratorium, natknęliśmy się na artykuł napisany przez laureatów nagrody Nobla z fizyki z roku 1997, Stevena Chu, W'illiama Phillipsa i Claude’a Cohena-Tannoudji z Massachusetts Institute

* Zob. hin):Vwww nobel.sc-dIiv- of Technology*. Opisali w nim metodę schładzania atomów sodu do tempe-iięsdgureaiey ^w?; ratury 170 miliardowych stopnia Kelvina!

WYKORZYSTANIE SKALI STOSUNKOWEJ W BADANIACH PSYCHOLOGICZNYCH

W badaniach psychologicznych stosuje się skalę stosunkową wtedy, gdy chcemy mierzyć cechy, które są wielkościami fizycznymi, np. czas reakcji, oporność skóry (czyli tzw. reakcja skómo-galwaniczna) albo natężenie dźwięku w badaniach nad wrażliwością słuchową. Wspólną cechą wszystkich tych pomiarów jest możliwość ich wyrażenia za pomocą wielkości fizycznych: czasu, oporności przewodnika czy siły dźwięku. Interesującym przykładem posługiwania się skalą stosunkową jest także proste zliczanie. Liczenie książek wypożyczonych z biblioteki z powodzeniem może być traktowane jako pomiar na skali stosunkowej.

Skala stosunkowa nazywana jest także ilorazową. Oznacza to, że jedna wartość może być traktowana jako wielokrotność innej. Ten, kto od momentu pojawienia się bodźca do rozpoczęcia reakcji potrzebuje 2 sekund, działa 4 razy wolniej od tego, kto na ten sam bodziec zareaguje już po 500 milisekundach (0,5 sek.).

Na pomiarach wyrażonych w skali ilorazowej można zatem wykonywać nie tylko takie działania matematyczne, jak dodawanie czy odejmowanie (co jest możliwe w odniesieniu do skali interwałowej), lecz również mnożenie i dzielenie. W praktyce jednak trudno wyobrazić sobie takie sytuacje, w których musielibyśmy np. mnożyć przez siebie dwa pomiary czasu. Trudno powiedzieć, co by miało oznaczać to, że iloczyn czasu reakcji prostej i czasu reakcji z wyborem dla jakiejś osoby wynosi, powiedzmy, 150 000.

Reakcja prosta to taka, w której osoba badana musi zareagować, gdy się pojawi bodziec - np. nacisnąć przycisk, gdy zapali się lampka - a reakcja z wyborem to taka, w której osoba badana musi wybrać rodzaj reakcji po tym, jak pojawi się bodziec - np. musi zareagować lewą ręką na światło zielone i prawą na światło czerwone. Z reguły reakcja prosta trwa około 0,2 sek., a reakcja z wyborem około 0,5 sek.

RAZ JESZCZE O WSZYSTKICH RODZAJACH SKAL POMIAROWYCH

Kończąc charakterystykę skal pomiarowych, chcemy jeszcze zwrócić uwagę na kilka drobiazgów. Przede wszystkim trzeba pamiętać, że wybór skali, za pomocą której chcemy mierzyć jakąś cechę, jest wypadkową zarówno specyfiki badanych przedmiotów lub zjawisk, jak i dostępnych narzędzi. Niektóre cechy mogą być równie dobrze mierzone za pomocą skali nominalnej lub porządkowej, jak przedziałowej.