e4

Dziej o szLuki i jego wartuj.

wej, wskażę na pewien szczegół niektórych znanych rzeźb Rodina w marmurze wykonanych¹. Oto uderza w nich niezwykła precyzja, a zarazem miękkość opracowania powierzchni kamienia, oddającej miękkość powierzchni np. ciała kobiecego, przedstawionego • '' ■; w rzeźbie. Ten sposób obróbki powierzchni marmuru odgrywa tu istotną rolę przy funkcji przedstawiania przedmiotu — właśnie ciała kobiecego —¹ różnego od materiału, z którego rzeźba jest    j

zrobiona, tak iż widz ulega do pewnego stopnia wrażeniu, że nie z marmurem, lecz z ciałem widomie ma do czynienia. Ta funkcja jest funkcją artystyczną a zaletą jej realizacji jest doskonałość uobecniania przedmiotu o właściwości zasadniczo odmiennej od „materiału” rzeźby, tak iż w gruncie rzeczy tylko kolor marmuru został zachowany, ale z tego jakbyśmy sobie nie zdawali sprawy, gdyż aż tak sugestywna jest funkcja uobecnienia ludzkiego ciała.

Ale nie tylko ta doskonałość jest tu zaletą, czymś artystycznie wartościowym w dziele. Już sama doskonałość techniki odpowiedniego    . • _

ukształtowania powierzchni kamienia, pewnego rodzaju mistrzostwo tej techniki jest również czymś artystycznie pozytywnie war-    <

tościowym wdanym dziele,^- czymś zarazem, co w samym dziele    ^:

daje się wykryć, a nie jest żadnym naszym przeżyciem czy stanem naszego podziwu lub zachwytu, który oczywiście może wystąpić . ₊ przy widzeniu danej rzeźby, ale jest czymś zupełnie różnym od jej .    '

momentów, na które przed chwilą wskazałem. Podziw ten zakłada,    '

iż udało nam się owe momenty w samym dziele wykryć i jest czymś ' , zupełnie nowym w stosunku do tego, co w samym dziele widomie ~ występuje ^{2 3}.

Można by oczywiście mnożyć przykłady zalet i wad artystycznych dzieł sztuki. Można by mówić np. o nieodpowiednio dobranym    .

materiale danego dzieła —^ gdy np. gmachy neogotyckie uniwersytetu w Chicago są budowane z betonu zamiast z kamienia — lub i ' np. odróżniać „szlachetny” barok od baroku „taniego”, przełado-wanego szczegółami zdobniczymi. Przypuszczam jednak, że podane    ♦

przykłady wystarczą, by Słuchacze moi mogli się zorientować, co mam na myśli, mówiąc o artystycznie wartościowych jakościach

dzieła sztuki, choć może nie jest tak łatwo dać poprawne pojęcie tego rodzaju jakości resp. budującej się na ich podłożu jako ostatecznej ich syntetycznej wypadkowej wartości artystycznej. Mogę tedy przejść do przeciwstawienia im na razie przykładów jakości estetycznie wartościowych (pozytywnie lub ujemnie), by potem móc przejść do przykładów i określenia samej wartości estetycznej i jej możliwych odmian. ;

Jakości estetycznie walentnych ukazuje się nam w ukonstytuowanych przedmiotach estetycznych bardzo wiele różnego rodzaju. Wszystkie one odznaczają się tym, że są czymś narri naocznie w percepcji danym lub jeżeli kto woli, są bezpośrednio zjawiającymi się fenomenami, nie zaś czymś, o czym można dopiero wnioskować z innych danych albo z czego na podstawie rozumienia całego dzieła można domyślać się iąh istnienia, ale bez konkretnie występującej ich jakości. By się mogły widomie ukonstytuować, potrzebne jest dokonanie się percepcyjnego przeżycia estetycznego, ono bowiem dopiero stwarza dostęp do tego rodzaju jakości. Trud- _ ność w odgraniczeniu ich od_ jakości artystycznie wartościowych może ni. in. polegać na tym, iż nie wydaje się wykluczone, że i niektóre z jakości, które traktowaliśmy jako artystycznie wartościowe, mogą także — jako wartościowe — wystąpić naocznie w obrębie danego nam przedmiotu estetycznego. Zachodzi przeto pytanie, czy wobec tego pozostają wówczas artystycznie wartościowymi, czy też dzięki unaocznieniu stają się jakościami estetycznie wartościowymi. Nie komplikując jednak na razie sprawy, do^której jeszcze powrócę, przejdźmy do pewnej ilości przykładów jakości estetycznie wartościowych.

Nasuwają się tu przede wszystkim pewne jakości „emocjo-: .nalne”, nazywane takimi zwrotami jak np.: pełen smutku, pełen -I grozy, pogodny, uroczysty, wzniosły, pełen patosu, pełen napięcia i dramatycznego, tragiczny itp. Ale także takie jakości, które można by w przeciwieństwie do wymienionych nazwać jakościami inte- ; lektualnymi, jak np. dowcipny, bystry, wnikliwy, ciekawy, głęboki, ; nudny, tępy, banalny. Wchodzą tu też w rachubę momenty raczej formalne, jak: jednolity, niejednolity, harmonijny, niezharmonś-zowany, niezgrany, zwarty, spoisty itp.

Wśród tego rodzaju jakości można odróżnić dwa typy. Jedne takie, które zarówno wtedy, gdyby same tylko występowały w da-■ nym przedmiocie estetycznym, jak toż i wtedy, gdy współ wy stępują z innymi jakościami tego rodzaju, są estetycznie wartościowe,

Dziel o sztuki i jego w ar losu

pozytywnie lub negatywnie. Inne natomiast są takie, że same dla 'siebie mogą być obojętne estetycznie, i dopiero gdy pojawiają się w doborze innych jakości estetycznie walentnych, same nabywają niejako wartościowości estetycznej. O pierwszych mówimy, że są bezwarunkowo wartościowe, o drugich, że są warunkowo wartościowe estetycznie. Do warunkowo estetycznie wartościowych należą np. niektóre przynajmniej jakości emocjonalne. Jeżeli np. komuś jest w życiu smutno z powodu jakiejś bolesnej straty, to ów charakter smutku, który niejako nakłada się na jego codzienne -życie, jest estetycznie neutralny. Lecz występujący np. w muzyce Chopina charakter smutku, nb. środkami muzyki swoiście „spreparowanego”, jest w danym utworze (w konkretnym wykonaniu i wysłuchaniu, a więc w konkretyzacji estetycznej) niewątpliwie momentem estetycznie walentnym, co należy do pełni kwalifikacji danego utworu, np. Etiudy Op. 25, nr 7. Podobnie napięcie dramatyczne codziennego sporu międzyludzkiego może być zupełnie pozbawione wszelkiej wartościowości estetycznej, ale na przykład w Etiudzie (rewolucyjnej) Chopina Op. 10 nr 12 (c minor) jest momentem estetycznie walentnym. Natomiast wydaje się, że jakości, które określamy słowami „uroczysty”, „głęboki”, „nudny”, czy „banalny”, należą do kategorii jakości bezwarunkowo wartościowych estetycznie. Dlaczego jest tak, że taka sama (w przybliżeniu) jakość emocjonalna raz jest, a drugi raz nie jest estetycznie wartościowa, to stanowi rozległy temat dla siebie, związany przede wszystkim z jednej strony ze swoistą funkcją przeżycia estetycznego, konstytuującego przedmiot estetyczny, a z drugiej ze swoistą modyfikacją momentu egzystencjalnego, charakteryzującego sposób istnienia zawartości przedmiotu estetycznego — sprawy, które starałem się wyjaśnić na innym miejscu ¹ i które są zbyt skomplikowane, żeby je tu omawiać.

Sprawa zaś, które z jakości estetycznie wartościowych mogą zgodnie współwystępować w jednym przedmiocie estetycznym, a które nie — to znów temat rozległych, na ogół prawie nie rozpoczętych analitycznych badań teoretycznych, jakich pierwsze zarysy będę się starał naszkicować gdzie indziej. Trzeba jednak zauważyć, że zagadnienie możliwych, a często koniecznych związków między

⁴ Por. O dziele literackim, § 25. Charakter ąuasi-sądów, przysługujący zdaniom orzekającym w dziele literackim, nadto O poznawaniu dzieła literackiego, § 24, »Przeźycie estetyczne i przedmiot estetyczny«.

jakościami estetycznie wartościowymi jest od dawna przedmiotem studiów w praktyce artystycznej w sztuce. Każdy prawdziwie twórczy artysta, poeta, muzyk czy malarz, tworząc nowe dzieło, dokonuje pewnego eksperymentu w tej dziedzinie^{4 5}. Komponując dzieło, twórca swą intuicją niejako przewiduje możliwe zestroje jakości estetycznie walentnych, które prowadzą do ujawnienia się w dziele określonej wartości estetycznej. Zarazem próbuje wynaleźć środki techniczne do „zrealizowania” danego zestroju jakościowego. Dobiera więc takie jakości estetyczne neutralne, barwy, dźwięki czy kształty, jakie tworząc szkielet dzieła, zawrą w nim pewną ilość jakości artystycznie wartościowych, których rola polega na tym, iż przy spełnieniu warunków subiektywnych, to znaczy przy pojawieniu się ukwalifikowanego perceptora i dokonaniu się właściwego przeżycia estetycznego, ukażą się w dziele na podłożu jego szkieletu jakości estetycznie wartościowe, a pochodnie określona wartość przedmiotu estetycznego.

Jak widać z tego, co powiedziałem, wartość estetyczna, ukonkretniona na podłożu pewnego dzieła sztuki, to nic innego, jak tylko wartość zdeterminowana jakością syntetyczną, wyznaczoną przez dobór jakości estetycznie wartościowych występujących w danym dziele. Wartości estetyczne takie jak piękno, ładność, wdzięk itp. —• różnią się między sobą właśnie tą syntetyczną determinacją, a odróżniają się gatunkowo od wartości innych podstawowych rodzajów (np. wartości „moralnych", poznawczych, użytecz-

nościowych^źycjojyych itp.) przez to, że cala iola__ich istnienia

i materialnego uposażenia^-wyczerpuje się w tym, iż będąc^-szcze⁶'^-gólnymi fenomenami, są wyłącznie do oglądania i do delektowania się nimi, nie mają zaś żadnego znaczenia praktycznego, nie służą/ realizacji żadnych dóbr moralnych czy życiowych.    /

' f.Nie należy jednak tego rozumieć w ten sposób, że wartości estetyczne służą resp. są szczególnymi narzędziami do wywoływania w perceptorze przeżyć, np. zachwycania się lub — jak to się najczęściej mówi — do wywoływania w nim takich czy innych „przyjemności”. To „do oglądania” albo do „delektowania się” (np. zachwycania się) znaczy tylko tyle, że właśnie nie są narzę-

‘ Za naszych czasów cafe naprawdę twórcze malarstwo abstrakcyjni: --’ to wielki eksperyment w dziedzinie doboru barw o obranych kształtach i rozmieszczeniu. To samo dotyczy nowoczesnej architektury, oczywiście w tym, co w niej jest z prawdziwej sztuki.

1

1

Są do zobaczenia np. w Muzeum Rodina w Paryżu w głównym gmachu.

2

Podobno ta ostateczna obróbka kamienia nie pochodzi od samego Rodina,

3

tylko od technika-kamleniarza, który pracował dla Rodina, ale to nie zmienia

4

postaci rzeczy co do wartościowości momentu, który w samym dziele wystę

5

puje. Tyle tylko, że autorstwo w tym wypadku byłoby tu podzielone między

6

Rodina i jego współpracownika.

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
skanuj0012 (299) /nOi9&fć% vrr^3a 7WT ćc outcU/ kcłyQ , €Ź?    <3ie^-’e ^Cr-ĆU
skanuj0019 (162) Im .Jach lec a §3 01 silMaa■t * 1 !_& to T r.I -Ć, T® 4& ■e I
skanuj0048 (63) fOciies-y u-acńo ajćlc pe.aCnccU osłsołno!c    uzupifoCo na. /O ćasji
Es (1) A1B r • o —e---E. ___^J_ hrS — (i i‘ ~"T 1 J-J —yA IR «/> v
Explorar0056 MAE5TR05 RIZZER05 DIBUJA SOBRE IA BANDEJA T0DA6 LAS PIZZA5 OUE PREPARAfiON E5T05 COCINE
e2 274 Dzieło sztuki j jego wartość Wartości artystyczne i wartości estetyczne 21 a szczególna
e8a • h lo/oth 50-tych L Ib ^ L-ZZ AS ~j *Lbf Ci Cr*. €?beuv£ L~JQ^ fj - do Suctfi 2*///)f/rtr^c6
f13 8 Zi u -.I »T n z 0 i v €v i lndino ÓCOIPOO / •e* if E‘iT i* <Jooi Aq n

więcej podobnych podstron