komwerb019

64 Jerzy Bartmiński

. Podmiot modalny - podmiot wypowiedzi

Charles Bally był tym językoznawcą, którego badania nad modalnoś-ią otworzyły nowe perspektywy dla problemu podmiotu." Zostały one rzyswojone na grunt polski przez romanistów.^{1 2} Przypomnijmy jego pod-tawowc twierdzenie, szeroko dziś akceptowane na gruncie językoznaw-twa.

Wedle francuskiego badacza każde zdanie jest dwuczłonowe, obejmuje jawne dictum i jawny lub ukryty modus:

(1) Zdanie: semantycznie znaczy tyle co:			Słońce	świeci.
Ja	sądzę,	że	słońce	świeci
podmiot modalny (nadawca) V_ -V	orzeczenie modalne	+	podmiot dyktalny V.__	orzeczenie dyktalne Y

modus    +    dictum

W innej perspektywie tę samą myśl - w postaci koncepcji „ramy mo-ialnej” - podjęła A. Wierzbicka (1973) w nawiązaniu do rozprawy I. S. Rossa o zdaniach oznajmujących, które są zawsze zanurzone w mo-ialnych hiperzdaniach (ujawnianych na powierzchni tekstu lub nie).

Podmioty modalny i dyktalny są tożsame³ w przypadku wypowiedzi jerformatywnych, budowanych z vcrba dicendi et sentiendi, użytych v pierwszej osobie w czasie teraźniejszym:

(2) a. Pytam o drogę. (—Ja mówię i ja pytam)

b.    Zarzucam ci zaniedbanie sprawy. (= Ja mówię i ja zarzucam)

c.    Kwestionuję twoje rozumowanie. (-Ja mówię i ja kwestionuję)

d.    Myślę, więc jestem. (-Ja mówię i ja myślę.)

Zaimki „ja” wprowadzone w obu zdaniach w nawiasie odnoszą do tej samej osoby. Można ten przypadek uznać za elementarny, pre typowy.⁴

Odbiegają od tej sytuacji zdania w osobie drugiej czy trzeciej, i wiące o innych ludziach, a w kolejności o zwierzętach, roślinach, prz miotach fizycznych i bytach abstrakcyjnych⁵:

(3)    a. Jesteś niepoprawnym optymistą. (= Ja mówię, że ty jesteś nie

prawnym optymistą.)

b.    On myśli tylko o sobie. (=Ja mówię, że on myśli tylko o sob

c.    Pies wyje do księżyca, f = Ja mówię, że pies wyje do księżyca

d.    Auto stoi za bramą. (=Ja mówię, że auto stoi za bramą.)

W dictum może jako podmiot wystąpić przedmiot nieosobowy, o wiony lub nieożywiony, może w ogóle nie być podmiotu, jak w zdania określanych tradycyjnie jako bezpodmiotowe:

(4)    a. Wieje. Ściemnia się. Pachnie żywicą.

b.    Zimno mi. Mdli mnie. Pociemniało mu w oczach.

c.    Zdaje się, że będzie gorąco. Tu się nie pali.

Jednak takie wyzerowanie podmiotu dyktalnego, wynikające ze sj cyficzncgo profilowania zdarzenia, z ukrywania partycypanta sprawę go, który jest traktowany jako nierozpoznany, nie narusza statusu p< miotu modalnego. Podmiot modalny zachowuje swoje typowe właściw ci, przy tym może (choć nie musi) być wyrażony powierzchniowo:

1

   Charles Bally 1942; polski przekład w niniejszym tomie.

2

   Karolak GWJP 1984: 26-27; Ligara 1997: 33.

3

^1J Ich rozróżnienie zachowuje wartość teoretyczną, ale nie ujawnia się na powierzchni tekstu. Abstrahując tu od różnic znaczeniowych między „mówię” w zdaniu: Mówię głośno [mówię-] Pytam o drogę. O czym zob. Bcnveniste 2008 (w tym tomie).

4

   Problem podmiotu był przedmiotem zainteresowań Anny Wierzbickiej -: czynając od jej prac z lat 60. i 70., kiedy pisała o podmiocie „zerowym”, o rai modalncj zdania, funktorach mctatekstowych, a w kolejności zastosowała konsekwc nie w cksplikacjach semantycznych schematy pierwszoosobowe - otwierając tj badaniami drogę do nowego, pełniejszego ujmowania podmiotu w kategoriach mantycznych, tekstowych i na koniec personalnych.

5

   Gramatyka kognitywna operuje w tym przypadku pojęciem „hierarchii ern; tii” [empathy hierarchy], które to pojęcie zdaje sprawę ze skali odległości mięt mówiącym a innymi uczestnikami danego zdarzenia. Ta 6-punktowa skala obejm następujące kategorie: mówiący > słuchacz > człowiek > zwierzę > przedmiot zyczny > element abstrakcyjny (por. Kardcla 1998: 82).

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
komwerb019 64 Jeny Barttniński . Podmiot modalny - podmiot wypowiedz* Charles Bally byl tym językozn
komwerb018 62 Jerzy Bartmiński licporozumienie (Czermińska 2005:211). W gramatykach podmiot dc-iniow
komwerb026 178 Jerzy Bartminski rozmaitych autohistorii. Każda narracja jest dynamiczna, rozwija sic
komwerb026 178 Jerzy Bartminski rozmaitych autohistorii. Każda narracja jest dynamiczna, rozwija się
komwerb022 170 Jerzy Bartmiński Polifonia wielopodmiotowa Polifoniczność typu powieściowego jest prz
CCF20130313002 mówienia bohatera. Formalnym podmiotem wypowiedzi pozostaje dalej narrator, ale do j
NADAWCA ODBIORCA PODMIOT WYPOWIEDZI    ADRESAT WYPOWIEDZI NADAWCA ODBIORCA ZESPÓŁ
ZRODŁO DOWODOWE , A ŚRODEK DOWODOWY. Źródło dowodowe to podmiot wypowiedzi mającej znaczenie dowodow
skanuj0099 (10) 202 AKSJOLOGIA ETYCZNA ukazują podmiotowi odpowiadającą mu formę doskonałości - i w
SCAN0741 376 Jerzy Bartmiński, Jolanta Panasiuk, Stereotypy językowe punktu widzenia, od przyjętej p
fiery x3e406 374 Jerzy Bartmiński, Jolanta Panasiuk, Stereotypy językoweStereotyp a nazwa Społeczna
fiery x3e407 376 Jerzy Bartmiński, Jolanta Panasiuk, Stereotypy językowe punktu widzenia, od przyjęt
fiery x3e408 378 Jerzy Bartmiński, Jolanta Panasiuk, Stereotypy językowe wykładniki wydobyć na jaw i

więcej podobnych podstron