Manipulacja w języku0

60 Jacek Warchoła

the strategie goals of participant (parlicipants) in communication. I would like to inter-pret tlie difference between persuasion and manipulation in terms of several oppositions, being however aware that the boundaries can be blurred while the two categories are non-distinct ones. Therefore, with all the reservations taken into account, persuasion presupposes overtness, whereas manipulation is covert; persuasion strivcs for non-tri-viality of judgements, manipulations presupposes triviality of judgements, ensuring minimum rcflection on the part of the addressee.

Thus, persuasion is an overt comracl, while manipulation works "on the sly.”

Literatura

Awdiejew A. (1999): Standardy semantyczne w gramatyce komunikacyjnej, [w:] A. Awdiejew (red.). Gramatyka komunikacyjna, Warszawa.

Barańczak S. (1983): Czytelnik ubezwłasnowolniony. Perswazja w masowej kulturze PRL, Par.yż.

Bralczyk J. (2000): Manipulacja językowa, [w:] Z. Bauer, E. Chudziński (red.), Dziennikarstwo i świat mediów, Kraków.

Bralczyk J. (1981): Poza prawdę i fałszem, „Teksty" 6.

Davidson D. (1992): Eseje o prawdzie, jeżyku i umyśle, Warszawa.

Davidson. D. (1980): Myśl i mowa, [w:] B. Stanosz (red. i tłum.), Jeżyk u» świetle nauki, Warszawa.

Głowiński M. (1990): Nowomowa po polsku. Warszawa.

Habermas J. (1986): Pojecie działania komunikacyjnego (uwagi wyjaśniające), A. M.

Kaniowski (tłum.), „Kultura i Społeczeństwo”, nr 3.

Habermas J. (1999): Teoria działania komunikacyjnego, A. M. Kaniowski (tłum.), Warszawa.

Hałas E. (2001): Symbole w interakcji, Warszawa.

Pisarek W. (1956): Jeżyk służy propagandzie, Kraków.

Putnam H. (1999): Pragmatyzm. Pytania otwarte, Warszawa.

Puzynina J. (1992): Jeżyk wartości, Warszawa.

Rorty R. (1996): Przygodność, ironia i solidarność, W. J. Popowski (tłum.), Warszawa.

Searle J. R. (1999): Umysł, jeżyk, społeczeństwo. Filozofia i rzeczywistość, Warszawa. Sperber D., Wilson D. (1982): Mutual Knowledge and Relevancc in Theories of Com-prehension, [w:] N.V. Smith (ed.). Mutual Knowledge, London: Acadcmic Press. Sperber D., Wilson D. (1996): Relewince, Communication A Cognitiou, Blackwell, Oxford & Cambridge.

Wittgenstcin L. (1993): O pewności, M. i W. Sady (tłum.), Warszawa.

Ryszard Tokarski

Manipulacja to zniewalanie. A cóż począć z „urodzonymi w niewoli”?

W szkicu pokazano, jak ten sam komunikat językowy może w jednym przypadku być przykładem ewidentnej manipulacji, w innym - przykładem manipulacji nieskutecznej, rozszyfrowanej, a jeszcze kiedy indziej cwokowanicm identycznego systemu wartości jednoczącego nadawcę i odbiorców aktu. Podstawowym założeniem jest teza, że ocena siły manipulacyjnej komunikatu nic może być dokonywana przez kogoś „z zewnątrz", arbitra o niekoniecznie identycznej z rzeczywistą grupą odbiorców wizją świata, jego kategoryzacją i wartościowaniem. O manipulacji możemy mówić jedynie wówczas, gdy w dynamicznym akcie komunikacji językowej jej oceny dokonuje się z uwzględnieniem możliwie pełnej wiedzy o intencjach nadawcy oraz o postawach, potrzebach, charakterze i sposobach kategoryzowania i wartościowania świata przez rzeczywistych odbiorców.

O przemocy językowej będę mówić wtedy, gdy mamy do czynienia z działaniami językowymi zastosowanymi wobec jednostek lub grup ludzkich, podjętymi bez faktycznej lub domniemanej zgody wchodzących w grę osób¹. Takie widzenie przemocy i bliskiej jej pojęciowo agresji usuwa z pola widzenia opisywane niekiedy relacje w świecie przedstawionym w tekście między składnikami owego świata (np. zwierzęta contra zwierzęta, człowiek contra natura itd.) (Boniecka, Panasiuk 2001, rozdz. VIII). Tutaj przemoc językowa utożsamiona zostanie z tymi działaniami perswazyjnymi nadawcy wobec odbiorcy (odbiorców), które nadawca podejmuje dla uzyskania określonych nowych stanów rzeczy w taki sposób, żc odbiorca nieświadomy jest podejmowanych wobec niego działań lub je odrzuca jako sprzeczne z podstawowymi celami komunikacji językowej.

' Jest to niewielka modyfikacja rozumienia przemocy (nie tylko językowej), jakie zaproponował A. Zybertowicz w monografii Przemoc i poznanie (1995, s. 48).