poetyka024

podstawie przedstawienia zorganizowanego według reguł perspektywy można domyślić się pozycji malarza w stosunku do przedstawiany^, wydarzeń. Zauważmy, jako fakt mniej znaczący, iż z przedstawienie^, według reguł prostej perspektywy da się zestawić rozważona wytej zasada psychologicznego opisu z wykorzystaniem specjalnych „stów wyobcowania” (typu „prawdopodobnie", ,jak gdyby" itp.). W obydwu przypadkach mamy do czynienia z charakterystyczną subiektywnością opisu, z odsyłaniem do tej lub innej subiektywnej, a przez to nieuchronnie przypadkowej pozycji autora. W obu przypadkach obserwujemy także charakterystyczną ograniczoność wiedzy autora: autor może czegoś nie wiedzieć - nieważne czy jest to stan wewnętrzny postaci w opisie literackim, czy też to, co wychodzi poza pole jego oglądu przy przedstawieniu z użyciem perspektywy. Mowa tutaj właśnie o świadomych ograniczeniach, nakładanych dla większego prawdopodobieństwa przez autora na własną wiedzę⁸². Prawdę mówiąc, właśnie na skutek takich ograniczeń uzyskuje zasadność pytanie o źródła autorskiej wiedzy,

0    której wspominaliśmy przed chwilą.

W związku z tym bardzo charakterystyczne są przypadki specjalnego podkreślania przez autora ograniczeń własnej wiedzy. Poza przytoczonymi już przykładami, zobaczmy jeszcze charakterystyczne zdanie z Szynela Gogola, gdy autor (narrator), zakomunikowawszy nam, co pomyślał Akakij Akakijewicz, spieszy z komentarzem: ,A może nawet nie pomyślał tak, niepodobna przecież wleźć człowiekowi w duszę

1    wywiedzieć się wszystkiego, co myśli”¹.

Równic charakterystyczna i często spotykana próba objaśnienia, uzasadnienia wiedzy autora, a w szczególności umotywowania jego przenikania do świadomości bohatera, jest szczególnie typowa dla Dostojewskiego. Wystarczająco charakterystyczna jest tutaj jego przedmowa do Łagodnej: według słów Sztilmana, .Dostojewski w swoim wywodzie wykorzystuje fikcję stenografa prowadzącego zapis monologu, co prawda nie wewnętrznego, lecz wypowiedzianego (jeszcze jedna fikcja!) przez «zatwardziałego hipochondryka, z rodzaju tych, którzy mówią

j,i do siebie®. Dla Dostojewskiego - kontynuuje Sztilman - charakte-lyczna jest w ogóle troska o motywację, formalne usprawiedliwianie (ftowiedzi odsłaniających monolog wewnętrzny. Stąd biorą się obszer-[Sdialogi, usme monologi, pseudodokumenty: wspomnienia, dzienniki, Jgjwiedzi, listy""³.

równocześnie w stosunku do innego z możliwych systemów opisu ped stawienia) problem źródeł wiedzy autora jest w ogóle niemożli-Ś do postawienia, czyli nie mieści się w granicach owego systemu. Mrkladem może być tutaj epos w przypadku literatury oraz konstrukcja życiem perspektywy odwróconej w malarstwie. Utwór epicki może a przykład kończyć zgubą wszystkich działających postaci, lecz ; „skąd wiadomo" o tych wydarzeniach - tak naturalne dla lite-y „realistycznej" — nie może zostać tutaj postawione bez nieodwrażego wyjścia poza ramy danego systemu artystycznego*⁴. Dokładnie io przedstawienie przedmiotu w systemie perspektywy odwróco-|j dane jest nie przez pryzmat indywidualnej świadomości, lecz nieja-o przez się. Artysta w takim przypadku nie pozwala sobie na gtedstawienie prostokątnego przedmiotu jako zwężającego się ku hory-Bmtowi (jak to zalecają reguły perspektywy liniowej) tylko dlatego, że p£o taki postrzega go w danym momencie z danej perspektywy oglądu.

ta wyobraża sobie obiekt tak, jak on wygląda, nie zaś - jakim K& się wydaje. Problem względności wszelkiej wiedzy i wynikającego stąd stopnia zaufania do autora w ogóle się tutaj nie pojawia*³.

B:¹¹ Jl H. UlTH.-u.MaH: HadmodeHUP nad m

S(American contnbutions to the V Int Congrcss of Slavists, preprint), s. 330.

I? “ Zwróćmy uwagę, że sama możliwość (lub niemożność) stawiania pewnych pytań ęmoie być charakterystyczną cechą tego lub innego systemu artystycznego.

L ¹¹ Związana jest z tym, nawiasem mówiąc, charakterystyczna dla literatury staroras-Jkiej maniera narracji, którą można by nazwać chwytem „bezosobowego wyobcowania" y* 'maniera polegająca na mówieniu o czymś znanym, jak o nieznanym, nieważne czy f^dzie to obyczaj, imię postaci historycznej, nazwa miasta itd." (tak na przykład narrator tanunikując o chrzcie dziecka może wyjaśnić: .jako że obyczajem jest chrześcijan imię dziecku nadać" - chociaż jest zupełnie jasne, że czytelnikowi nic może ów zwyczaj być aieznany). Zob. R. C. JIiocaiCD: Hemmopue jadam taytenun amopoio lomocaami-«oeo aawnaut a Poccuu. Moertna 1958, s. 29. W taki sposób punkt widzenia narracji jest ^I*^s*dniczo niezależny od pozycji czytelnika, jak gdyby demonstracyjnie unikając utoż-

533

1

^! Zob. wyżej s. 174. Pot. także przykłady z utworów Dostojewskiego pizytocs⁰”⁶ przez D. S. Lichaczowa (fJoomuKa dpeanepyccKou Aumepamypbi. JlemtHrpaa 1967, s. 32o> ' M. Gogol: OpowieSci. Wrocław 1972, s. 176 (prze). J. Wyszotnirski).

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
CCF20080116043 486 PODSTAWY KOMUNIKACJI SPOŁECZNEJ dobnych zakłóceń perspektywy. Teoretycy zajmując
argumenty legły u podstaw stworzenia zorganizowanego systemu depozytowo-rozliczeniowego.58 Zgadza si
IMG03 Podstawowe pofotfl Przedsięwzięcie - zorganizowane działanie ludzkie zmierzające do osiągnięc
IMG21 (4) Na podstawie przedstawionych zależności można sformułować kryterium Nyquista oparte
skanuj0024 thumb Na podstawie przedstawionej charakterystyki typów operacji gospodarczych bilansowyc
Na podstawie przedstawionych parametrów można zauważyć, że opracowany kalibrator C405 ma lepszą
COOH oraz grupa aminowa -NH2. Są one podstawowym budulcem białek. Wzór ogólny aminokwasu można przed
DSC03695 (2) m Struktury Spójrzmy ni przykład przedsiębiorstw a ntonoproduktowcgo. zorganizowane*, w
RODZAJE WARTOŚCI - PODSTAWY SZACOWANIA WEDŁUG REGUŁ RICS Czerwona księga (The RICS Appraisal and Val
Zadanie 19.2. (0-1) Oceń, czy na podstawie przedstawionych wyników badań można sformułować wnioski p
larsen0015 2. Podstawy farmakokinetyczne 154.1    Oznaczanie klirensu Klirens można o
przygotowanie przedszkolne w przedszkolu albo w oddziale przedszkolnym zorganizowany w szkole podsta
Ćwiczenie 6: Sprawdzanie prawa Stefana Boltzmanna Na podstawie przedstawionych wykresów można stwier
skanuj0217 54 1. Co to jest strategia i zarządzanie strategiczne mentami produktowymi, a w Simie zor

więcej podobnych podstron