socjologia 2

166 Rozdział 6. Socjologia ciała - zdrowie, choroba i starzenie się

Rozwój medycyny alternatywnej stawia przed socjologami szereg interesujących pytań. Przede wszystkim w fascynujący sposób odzwierciedla on przemiany zachodzące w społeczeństwach nowoczesnych. Żyjemy w dobie coraz większego dostępu do pochodzących z różnych źródeł informacji, z których możemy korzystać, dokonując życiowych wyborów. Opieka zdrowotna nie stanowi pod tym względem wyjątku. Jednostki w coraz większym stopniu stają się „konsumentami zdrowia", czynnie dbając o własne zdrowie i samopoczucie. Sami wybieramy lekarzy, do których chodzimy, a co więcej, domagamy się od nich lepszej opieki i większego zaangażowania w terapię. Dlatego wzrost popularności medycyny alternatywnej wiąże się z rozwojem ruchu samopomocy, w tym grup wsparcia, kółek szkoleniowych i poradników. Dziś, bardziej niż kiedykolwiek przedtem, ludzie nie chcą poprzestawać na wypełnianiu zaleceń i wysłuchiwaniu opinii innych, i chętnie przejmują kontrolę nad własnym życiem, by czynnie je kształtować.

Inną interesującą z socjologicznego punktu widzenia kwestią jest zmiana natury zdrowia i choroby w epoce póżnonowoczesnej. Jak się zdaje, wiele dolegliwości i chorób, z jakimi jednostki zwracają się o pomoc do specjalistów medycyny alternatywnej, jest produktem współczesności. Bezsenność, stany lękowe, stres, depresja, przemęczenie i chroniczne bóle (spowodowane przez artretyzm, raka i inne choroby) są w społeczeństwach nowoczesnych coraz częstsze. Dolegliwości te występowały zawsze, ale nigdy w takim stopniu jak dziś nie prześladowały ludzi i nie niszczyły ich zdrowia. Ostatnie badania ujawniły, że jako przyczyna nieobecności w pracy stres wyprzedził przeziębienie, światowa Organizacja Zdrowia przewiduje, że za dwadzieścia lat najcięższą chorobą będzie depresja. Wydaje się, że jak na ironię właśnie wobec tych skutków nowoczesności medycyna ortodoksyjna ma najmniej do zaoferowania. Prawdopodobieństwo, że medycyna alternatywna w całości ząmie miejsce „oficjalnej" służby zdrowia, jest małe, ale wielo wskazuje na to, że jej rola będzie systematycznie rosła.

Socjologia ciała

Dziedzina znana jako socjologia ciała zajmuje się wpływem czynników społecznych na nasze ciało. Jako ludzie jesteśmy cieleśni - wszyscy posiadamy ciało. Ale ciało to nie tylko coś, co mamy, i nie tylko coś fizycznego, co istnieje niezależnie od społeczeństwa. Nasze doświadczenie społeczne oraz normy i wartości grup, do których należymy, wywierają silny wpływ na nasze ciało. Dopiero niedawno socjologowie zaczęli zwracać należytą uwagę na wzajemnie powiązania między życiem społecznym a ciałem. Jest to zatem całkiem nowa, ale zarazem bardzo pasjonująca dziedzina badań.

W socjologii ciała spotyka się wiele fundamentalnych wątków, które poruszymy w tym rozdziale. Jednym z głównych jest wpływ zmiany społecznej na ciało - a zmiana społeczna jest tematem przewijającym się w , całej tej książce.. Nasz gwałtownie zmieniający się świat niesie ze sobą nowe niebezpieczeństwa i wyzwania, które mogą dotyczyć naszego ciała i zdrowia. Jednak stwarza też możliwości dokonywania własnych wyborów' co do tego, jak żyć i dbać o własne zdrowie. Dogłębne przemiany w obrębie medycyny i systemów opieki zdrowotnej zmierzają do zwiększenia roli jednostki w procesie terapii i leczenia chorób. Zmienia się relacja między specjalistami a pacjentami, a „alternatywne” formy terapii stają się coraz powszechniejsze.

W następnym podrozdziale zajmiemy się socjologicznymi podstawami zdrowia. Przeanalizujemy rozkład zdrowia i choroby w społeczeństwie, a takie wskażemy na jego związek z nierównościami społecznymi. Następnie omówimy początki medycyny naukowej i narodziny biomedycznego modelu zdrowia. Dokładnie przyjrzymy się obu tym procesom, zasadom, na jakich opiera się współczesna medycyna, oraz wysuwanym pod jej adresem zarzutom. Dalej przejdziemy do omówienia socjologicznych teorii zdrowia. Zatrzymamy się przy pracach interakcjonistów symbolicznych, którzy badali doświadczenie choroby. Na koniec zajmiemy się starością. W społeczeństwie nowoczesnym starzenie się, podobnie jak wiele innych aspektów życia, nie jest tym, czym było dawniej. Nie jest ono już tylko procesem fizycznym. Pozycja ludzi starszych w społeczeństwie zmienia się w sposób zasadniczy.

Społeczne podstawy zdrowia

W XX wieku w krajach uprzemysłowionych nastąpiło wyraźne wydłużenie czasu życia. Praktycznie wyeliminowane zostały takie choroby, jak polio, szkarlatyna i gruźlica. Zdrowie i kondycja mieszkańców tych krajów są stosunkowo lepsze niż mieszkańców innych części świata. Ten postęp w dziedzinie zdrowia publicznego w dużej mierze przypisuje się możliwościom nowoczesnej medycyny. Powszechnie przyjmuje się, że badania medyczne prowadzą do odkrycia biologicznych przyczyn chorób i służą opracowywaniu skutecznych metod ich zwalczania, a rozwój specjalistycznej wiedzy medycznej pozwoli na zachowanie i stopniowe polepszanie zdrowia społeczeństwa.

Takie podejście do kwestii zdrowia i choroby jest wprawdzie szeroko rozpowszechnione, ale nie do końca zadowala ono socjologów. Nie uwzględnia bowiem wpływu czynników społecznych i środowiskowych na rozkład zdrowia i choroby w społeczeństwie. Ogólna poprawa zdrowia spoteczeństwa w ubiegłym stuleciu nie może przysłaniać faktu, żc zdrowie i choroba nie rozkładają się równomiernie. Badania wykazują, że pewne grupy ludzi cieszą się lepszym zdrowiem niż inne. Te nierówności zdrowotne są, jak się okazuje, związane z szerszymi wzorami socjoekonomicznymi.

Socjologowie i specjaliści w dziedzinie epidemiologii społecznej - badacze zajmujący się rozkładem różnych chorób i zachorowalnością na nie w skali populacji - próbowali wyjaśnić związek między zdrowiem a takimi zmiennymi, jak klasa społeczna, płeć, rasa, wiek i położenie geograficzne. O ile bowiem większość naukowców jest zgodna co do tego, że między zdrowiem a nierównościami społecznymi istnieje korelacja, o tyle nie ma takiej zgody co do natury tych powiązań i postępowania, jakie należy podjąć w związku z nierównościami zdrowotnymi. Jednym z głównych obszarów konfliktu jest względne znaczenie zmiennych indywidualnych (takich jak styl życia, zachowanie, dieta i wzory kulturowe) oraz czynników środowiskowych i strukturalnych (jak rozkład dochodów i ubóstwo). W tej części przyjrzymy się wzorom rozkładu zdrowia w Wielkiej Brytanii ze względu na klasę społeczną, pleć, rasę i miejsce zamieszkania oraz omówimy kilka alternatywnych teorii, wyjaśniających, dlaczego wzory te się utrzymują.

Zdrowie a klasa społecma

Badania zdrowia i klas społecznych wykazały ponad wszelką wątpliwość istnienie związku między liczbą zgonów i zachorowań a przynależnością klasową jednostki. Ważną rolę w upowszechnianiu wiedzy na temat skali klasowych nierówności zdrowot-