Zarys teorii literatury8

t< »rskim, w którym tak poetycko zarysowaną wizję mijania czasu potraktowano jak zwykłą, potoczną informację.

Dominująca w danej wypowiedzi funkcja językowa wpływa odpo-vi iednio na odbiorcę, wyznacza jego rolę, sygnalizuje mu, czego oczekuje od niego nadawca wypowiedzi. Tak więc dominująca w utworze literackim funkcja estetyczna skierowuje uwagę czytelnika na sam przekaz, każe zwracać uwagę na to, co jest w nim najistotniejsze, czyli właściwie go odbierać. Sięgnijmy po przykład:

Niebo się gniewa.

Obłoki nadbiegają w tłumie I

Szczęśliwe drzewa I

Hędą się mogły wyszumieć!

(M. 1’awlikowska-Jasnorzewska Huragan)

Ten miniaturowy liryk niewątpliwie orzeka coś o świecie. Zarysowuje on pejzaż przed burzą, a więc prowadzi do jego poznania (funkcja poznawcza języka). Podobnie przedstawia się tutaj także funkcja ekspre-sywna. Podmiot wypowiadający wiersz jest w jakiś sposób zaangażowany uczuciowo w to, co przedstawia, wyraża pewien stosunek do prezentowanego krajobrazu. Dominantę wiersza stanowi jednak funkcja estetyczna. Jeśli sięgamy po książkę Pawlikowskiej i czytamy wyżej przytoczony czterowiersz, nie robimy tego, aby dowiedzieć się czegokolwiek na temat przedburzowego krajobrazu czy doznać emocji, jakie przekazuje autorka. Pejzaż przedburzowy i jego wartość emocjonalną odbieramy jako elementy pewnego układu estetycznego, realizującego się w języku, którego same kształty i ujęcia nie są obojętne; jego zadaniem nie jest tylko wskazywanie na rzeczy czy stany. Takie elementy, jak budowa wcrsyfikacyjna (rytm, rymy, układ stroficzny), dobór słownictwa, frazeologia itp., skierowują uwagę czytelnika na sam język, którego zadaniem staje się oddziaływanie estetyczne.

3. STOSU NI -K WYPOWIl'D/.l LITER ACKIBJ DO SYSTEMU JĘZYKOWEGO

Wypowiedź literacka możliwa jest tylko dzięki istnieniu systemu językowego, czyli pewnego zasobu wyrazów i sposobów ich organizowania tak, by się złożyły na tekst. Systemy językowe, z których korzystają poszczególne literatury, to określone języki narodowe (w rzadkich \vv|| padkach sztuczne, jak esperanto, bądź w danym okresie