184,185

184

Teorie literatury XX

■ TOŻSAMOŚĆ NARRACYJNA (li idti te narrative) - wprowadzony pr/c, I* la Ricoeura w trzecim toinie leniM r«i>(i995) termin określający kunią ność opowiadania (które samo |«M I śladowaniem działania na s krzyżową historii i fikcji) w procesie ustanawlf własnej tożsamości. Opowieść doknfl redeskrypcji życia poprzez fiki ję*. „k'f nic uważamy ludzkich żywotów t1 I dziej czytelne, gdy są objaśniane pop historie, jakie ludzie opowiadają nil ą temat? I czy te historie życia nic z kolei bardziej zrozumiale, gdy lin: się do nich wzorce narracyjne intryf zapożyczone z historii [...] bądź / li (dramatu lub powieści)?”**

* P. Ricoeur, Objawianie ipowiadany [w:] idem, Egzystencja i hermeneW Rozprawy o metodzie, tłum. E. IiloiV' ska et al..Warszawa 1985,8.369,

** P. Ricoeur, O sobie samym jako innym,

B. Chełstowski, oprać., wstęp M walska, Warszawa 2003, s. 190, j

■ tradycja-historyczna przeatrw n chowa łącząca tekst i jego interpre ra. Według Ricoeura, tradycja jcit | usuwalnym składnikiem samom/u nia. „Interpretacja i tradycja są uw« i rewersem tej samej historycznośgB terpretacja zajmuje się tradycją l tworzy tradycję. Tekst jest podjęcltf kiejś tradycji, a interpretacja jem pi ciem tekstu"*. Według Gadamera, r¹cja zawarta w alicnującyin piśmie (' w tekstach) powinna zostać wyc z tego, co obce, i przyswojona w a rozumienia.

* P. Ricoeur, Egzegtza i brrmeneNf (1971), [w:] idem, Egzystencja i hnmtr tyka. Rozprawy o metodzie, tłum. I lllfrt ko w«ka et a!., Warszawa 1983,1 11) 1

Ricoeur do takich technik zaliczał na przykład analizę strukturalną, która oddawała nieocenione usługi w określaniu formalnych warunków znaczenia. Podkreślał jednak także, że analiza strukturalna stanowi tylko wstępny, propedeu-tyczny i wyjaśniający etap na drodze rozumienia. Punktem dojścia interpretacji jest przyswojenie sensu, czyli odnale-

rmeneutyczna zienie w tekście świata, w którym - jak

•Mura tekstów _CZę_St0 mó_wj Ricoeur - mógłbym za-literackich . , , . . . . , .

mieszkać. Chodzi tu o taki rodzaj projektowanego przez tekst doświadczenia, które w istotny sposób odnosiłoby się do mojego życia. .Jeśli podmiot jest wezwany do rozumienia samego siebie w obliczu tekstu, to jest tak dlatego, że tekst nie zamyka się sam w sobie, lecz otwiera na świat, który podmiot na nowo opisuje”¹⁵. Czytelnik, czytając tekst, nie tylko stara się zrozumieć świat, który się przed nim otwiera, ale też zrozumieć samego siebie w odsłanianym przez tekst świecie. Zrozumieć tekst to uznać, że mogę zamieszkać w projektowanym przezeń świecie, i odwrotnie: jeśli przyswajam sobie sens tekstu, czyli odnajduję się w kreowanym przezeń świecie, to znaczy, że go rozumiem. Znaczy także, że dzięki tej sytuacji dochodzę do rozumienia samego siebie. To samorozumienie przybiera według Ricoeura między innymi formę narracji, dzięki której nie tylko potrafię opowiedzieć o tym, co mówi tekst, ale też Życie potrafię „opowiedzieć własne życie”, oł/uklwaniu które o tyle ma sens, o ile jest zapośred-niczonc przez symbole i teksty kultury. Sens naszego życia, powiada Ricoeur, podobnie jak sens świata, nie jest dany wprost, lecz domaga się wysiłku rcflck-

Idem, Explit/uer et comprendre, | w; | idem, /)« texte,) 1'uction. Essais i/ hernitnentit/ne II, l'ai||

185

frlticiicutyka

jl musi znaleźć oparcie dla siebie w znakach pochodzących skądinąd. Re-§y*/t Iflko „dzicje”się w języku, i dlatego samorozumienie musi mieć cha-■yskursywny. Objaśnianie tekstów jest niezbędnym warunkiem samoro-V), bez którego podmiot nie może się ukonstytuować: oto podstawowe j||< Uicocurowskiej hermeneutyki. Prowadzi to także, zwłaszcza w póź-|n licach, do uznania tożsamości narracyjnej jako elementarnej strate-lhr/umicnia^l6. Ricoeur rozumuje następująco: skoro samorozumienie jest ■cją (i odwrotnie), która wśród znaków i symboli znajduje opowieść ja-l| uprzywilejowaną (bo ugruntowaną antropologicznie: człowiek jest zwiecie tylko rozumnym, animal rationale, ale też opowiadającym, homo nar-pn wieść jest podstawowym narzędziem budowania własnej tożsamo-Hfurnym jednak, jako że opowieści zanurzone są w fikcji, a nie tylko n realnej, tożsamość przybiera charakter fikcyjny, to znaczy - w tym wy-Hliln pretacyjny, czyli skonstruowany. Konstrukcja ta wynika ze stosowi. i mej opowieści przedustawnych wzorców literackich, mieszających

różne style (powieściowy, autobiograficzny, historiograficzny). Nikt nie ma bezpośredniego dostępu do samego siebie, wobec czego, chcąc zrozumieć, kim jest, musi nieustannie odwoływać się do znaków i opowieści kultury.

Od litery do ducha

Z kolei główna teza hermeneutyki Ga-damera brzmi następująco: „hermeneutyka pokonuje duchowy dystans i przyswaja obcość obcego ducha”’⁷. Podobnie więc jak u Ricoeura, problem herme-neutyczny polega na przezwyciężeniu obcości świata, który to problem - wiążąc go z rozumieniem — postawił z taką mocą Heidegger. Inaczej jednak niż Ricoeur, dla którego najważniejszym sposobem przyswojenia sensu jest refleksja podmiotu nad samym sobą, Ga-damer najmocniejszy nacisk kładzie na „przemianę czegoś obcego i martwego w bezpośrednią współobccność i zażyłość”, a tym samym na rozmowę mię-

et tt.lt, I |: l.e tern fu rucnntt, Piiri* i «>H s • ypll.iliuu, I itetyka i )teimeiientykii, o/., eit., « 11.\.

Tożsamość

narracyjna

Przezwydfż* nie obcości świata

jUPOŚć (niem. Geschichtlicbkeit) wprowadzony przez Diltheya

...... celu nauk o duchu (Geistes-

gmn), używany przez Heidcg-^t'/l/ i nasię na określenie sposo-I Uistiti. Dziejowość określa Dl 17.li iwicka wskazujący na je-jnli w historii i tradycji, a tak-jtośi jej interpretacji. Jako że In,duje na człowieka (według i |i I lo lak zwana Wirkungs-lu> lorla efektywna,oddziahi-‘Vfek Imiiiicjr w nieusuwalnym jlrndyt ji, która determinuje je-

ll.l I • :• I'" |.' ' ■ i-

piwu. Im Jaj zmienność „naśla-lilu, pi o ".złości uaktualnianej d" u Interpretacji. Podobnie który pisał, że „twórcze ni* n/eka się siebie, swego JtlMuli I własnej kultury, nicze u.....

Otiftoulnii tui (tytanie re-II Mit|w: | Ulem, Estetyka /niwie/, tłum. I>. Ullcka, lłi|IM , Wllęp I ('ziiplejewicz, « ą/ą.