1 (177) 2

354 Wybór prac krytycznych

niebezpieczeństwa, ale wychodził z nich cało. Tęsknoty dzieci, szczególniej chłopców, za przygodą nie bierze zupełnie pod uwagę dotychczasowe piśmiennictwo. Wszystko, co istnieje w tym zakresie, jest za trudne na ten poziom. Nawet przeróbki Robinsona posiadają zbyt skomplikowaną akcję. Pewną próbą są książki Juszkiewiczowej o życiu w Mandżurii, czy H. Gro-towskiej Jeniec z dalekiej północy. Element przygody jest jednak w tych książkach ładnych i dobrych mało uwzględniony.

Bardzo silny nacisk należy położyć na zupełne zaniedbanie książki historycznej dla młodszego wieku. Zainteresowanie istnieje olbrzymie. I dziewczynki, i szczególniej chłopcy, którzy zaledwie zaczynają swobodnie poruszać się w świecie fikcyjnych zdarzeń, upominają się natarczywie o powieści historyczne. Tę „historyczność” należy oczywiście rozumieć w sposób zupełnie specjalny. Typ takiej powieści, szczególnie gdy chodzi o chłopców, można by nazwać raczej powieścią batalistyczną. Poszukiwany tu jest przede wszystkim moment przygody i walki, z którą chociaż pośrednio musi być związana postać bohatera narodowego. W stanowisku tym jest silny podkład uczucia patriotyzmu. Znane dzieciom czy to ze słyszenia, czy z lekcji postaci historyczne, których nie potrafią nawet umieścić jeszcze w czasie, ani w małym stopniu pojąć ich roli dziejowej, otoczone są nimbem bohaterstwa, które od wczesnych lat gra wielką rolę w życiowych ideałach dzieci.

W chwili obecnej posiadamy jedyną książkę historyczną pisaną z myślą o młodszych dzieciach: H. Orszy Na ziemi polskiej przed wielu laty. Jest to zbiór obrazków z życia Polski słowiańskiej przed Piastami i za Piastów. Opowiadania posiadają urok świeżości, którą czerpią ze źródeł i bezpośrednich badań autorki. Nadzwyczaj metodyczne opracowanie opowiadań kwalifikowało je zawsze do powszechnego zastosowania. Były one przedrukowywane w różnego typu wypisach i stały się powszechną własnością dzieci, które sobie nie uświadamiały nawet, skąd znają już ich treść. Luźne opowiadania łączy dyskretnie przewijająca się nić miłości ojczyzny. Dziecko, które przeczyta książeczkę, wynosi uczuciowe zrozumienie tego, że wszyscy ci żyjący przed nami ludzie, sławni wodzowie i cisi pracownicy razem „ojczyznę tworzyli”.

W naszej literaturze nie posiadamy w tej chwili nawet jakiegoś większego opracowania podań historycznych, zbioru, który by ułatwił odszukanie legendarnych wersji nie tylko z dziejów bajecznych, ale z życia popularnych bohaterów, jak królowa Jadwiga, Chrzanowska, Zawisza czy Kościuszko. Opowiadania takie stwarzają silne uczuciowe tło dla przyszłego poznania historii kraju. W literaturze naszej ongiś książki te istniały i warto by wydobyć je z zapomnienia.

W różnych historycznych okresach literatury dziecięcej książka posiadała rozmaite wartości. Każda z epok wnosiła coś cennego, każda popełniała błędy. Nie odrzucając starych, cennych doświadczeń, bogatsi dziś o całą naszą wiedzę psychologiczną, musimy dążyć do ukształtowania najlepszej książki dziecięcej.

(Jak się wyraził jeden z pisychológów, fabuła książki musi być akcją zabawy dla dziecka. Jest to jakby zabawa w stanie potencjalnym. Myśl o niej bezpośrednio towarzyszy przy czytaniu książki.

Pewni autorzy, intuicją pisarską i zmysłem pedagogicznym wiedzeni, niezwykle trafnie umieją w swym piśmiennictwie określić miejsce tego podstawowego elementu książki dziecięcej. Inni natomiast w sposób powierzchowny. zabawienie dziecka czynią celem swego piśmiennictwa, nie wchodząc w istotę zagadnienia.¹

Słowo drukowane budzi na ogół u dzieci szacunek. To, co jest drukowane, jest na ogół prawdą i dobrem (nawet gdy bywa czasem nudne). Dzieci, choć nie umieją tego wyrazić, odczuwające książka, poza przedstawieniem faktów, posiada jeszcze jakiś inny sens. Tej myśli przewodniej, tego pewnego ideału dzieci od swej literatury oczekują. W różnych epokach ideał ten rozmaicie się w literaturze wyrażał. Zmieniają się zresztą bardzo i same dzieci. Ideał ten powinien być motorem działania w książce. [...]

Ideał wynikając z przeżycia autora, z jego wewnętrznej prawdy nie może mieć nic wspólnego z tendencją. Dziecko odczuwa w książce żywo drgające uczucie i ono tylko trafia do jego duszy. Gdy nie ożywia książki iskierka miłości dla wyrażanego ideału, najmądrzejsza myśl moralizatorów nie obudzi wruszenia czytelnika. Dlatego w literaturze postawa wychowawcza musi łączyć się ze szczerością przeżycia autora. W sposób genialny w kilku naszych dziełach literatury dziecięcej pisarze stworzyli ten jedyny doskonały wzór, który łączy ideał wychowawczy i element zabawy, przepojony ciepłem uczuci^ dłą dziecka.

I W naszych niektórych książkach widać wielką dbałość o to, by stworzyć atmosferę wychowawczą. Wszystkie motywy akcji zdążają ku temu, by dać dobry przykład do naśladowania. Założenia dydaktyczne tworzą ramy obra-

¹ "'-TCj c. v»

23*

W ostatnich czasach przed wojną wydano sporo książek, których treść i forma wydawnicza nie mogły wpłynąć zupełnie na wyrobienie smaku czytelników. Treść i wygląd zewnętrzny miały jedynie na celu zabawienie czytelników. Do takich wydawnictw należały przede wszystkim opracowania dodatków filmowych wg Disneya, które poczęły się mnożyć po dwóch najlepszych Królewna Śnieżka i Trzy małe świnki. Wyrażenie w rodzaju „wróżka wywaliła się na łeb” jest przykładem stylu tych książek.