464,465
wych sposobów budowania fabuły powieściowej i metod prowadzeni,! narracji.
Mówiliśmy wyżej, że w procesie historycznoliterackim działają pra widłowości zewnętrzne i wewnętrzne. Spóbujmy odpowiedzieć teraz na pytanie: do czego sprowadzają się te drugie? Określają one dynamikę rozwojową form literackich, wyznaczają ich względnie samodzielny proces narodzin, kształtowania się i rozpraszania; rządząc rozwojem zja wisk literatury pięknej, są właściwe wyłącznie tej dziedzinie sztuki. Genetycznie, u samych początków większość zjawisk literackich daje się wyprowadzić ze zjawisk nie będących literaturą: z form potocznego kontaktu językowego, z obrzędów, instytucji itd. Jednak powstałe na tej drodze formy literackie (rodzaje, gatunki itd.) usamodzielniają się w toku rozwoju historycznego i zaczynają pędzić własny żywot, niezależny od okoliczności, które były ich genezą. Specjalizują się ich odrębne funkcje w życiu społecznym (zwłaszcza funkcja estetyczna), a wraz z nimi ksztal tują się odrębne właściwości, występujące każdorazowo w specyficznym układzie.
Każdy utwór literacki ma podwójną genezę: z jednej strony stanowi ją określona historycznie sytuacja społeczna, z drugiej zaś cały dotychczasowy rozwój literatury, który doprowadził do wykrystalizowania się różnorodnych form (np. rodzajów i gatunków) i oferuje jak gdyby pisarzowi pewien zespół środków dotąd wypracowanych. Pisarz pragnący np. stworzyć współcześnie dzieło powieściowe pozostaje niewątpliwie pod naciskiem okoliczności społecznych, w jakich żyje, pod wpływem ideologii, różnych zapatrywań, istniejących norm moralnych, które aprobuje albo zwalcza itd. Z drugiej strony jego zamiar literacki każe mu odwołać się do istniejącego już zasobu środków powieściowych, narastającego od początku dziejów tego gatunku epickiego aż po dzień dzisiejszy. Genezę literacką jego utworu będzie stanowić arsenał ukształtowanych już uprzednio form i typów powieściowych: realistycznych, naturalistycznych, ekspresjonistycznych, psychologicznych itd. Spośród tych wszystkich możliwości pisarz dokonuje wyboru, a równocześnie wybrane formy może poddawać daleko idącym przekształceniom. Dla następców owego powieściopisarza (jeśli jest on wybitny) geneza literacka będzie już bogatsza o jego dokonania. Otóż tą właśnie sferą procesu historycznoliterackiego rządzą prawidłowości względnie autonomiczne.
Śledząc historię jakiegokolwiek gatunku literackiego czy techniki
literackiej, dostrzegamy, że istnieją one w różnych formacjach społecznych i mogą służyć wyrażaniu najróżnorodniejszych postaw, same nie puJlegając żadnym istotniejszym zmianom. Dostrzegamy również zjawisko odwrotne: pewne przekształcenia gatunków czy technik literackich odbywają się niezależnie od takich czy innych przeobrażeń w życiu społecznym; nie możemy znaleźć dla nich odpowiedników w innych sie-i ach procesu historycznego.
Dobrym przykładem może tu być historia sonetu. Powstał on w w. KIII na gruncie włoskim. Z upodobaniem uprawiali ten gatunek poeci odrodzenia (Ronsard), baroku (Morsztyn), romantyzmu. Sięgali po niego pisarze epoki pozytywizmu, by wyrazić swoje credo filozoficzne (Nad głąbiami Asnyka); ogromne ilości sonetów pisano w okresie Młodej kolski (była to jedna z ulubionych form lirycznych epoki). Nic gardziło nim dwudziestolecie (przypomnijmy chociażby Wieniec sonetów Słonimskiego), uprawiają tę formę również i poeci współcześni (np. Sonety szare i Sonety białe Grochowiaka). Widzimy więc, że żywotność i atrakcyjność sonetu nie wygasła wraz ze zmierzchem epoki historycznej, która go wydała. Ta sama klasyczna jego forma, którą udoskonalił 1‘ctrarca, kwitła pod piórem Sępa Szarzyńskiego, Mickiewicza, Staffa: zachowywano nie tylko konstruktywną dla sonetu budowę stroficzną, ale także tradycyjny układ rymów i podział na dwie części: liryczno-opi-sową i liryczno-refleksyjną. Sonet może wyrażać najróżniejsze ideologie: Staff mógł w Gniewie sprawiedliwym pokazać zrewolucjonizowanych robotników, liczni poeci młodopolscy wyrażali w swych sonetach mistyczne zamyślenia. Pewne przekształcenia sonetów — jak np. wprowadzenie innowacji w układzie rymów czy zaniechanie podziału na części opisową i refleksyjną — dokonały się poza ideologią, niezależnie od niej.
Można mnożyć przykłady podobnej obojętności form literackich wobec tendencji społecznych, światopoglądowych i politycznych. Wypracowany przez realistów mieszczańskich w w. XIX model powieści mógł służyć nader różnorodnym treściom ideologicznym. Po analogiczną formę powieści sięgali np. Orzeszkowa i Weyssenhoff. Autorka Meira Bzofowicza wyrażała w niej zawsze treści postępowe; u twórcy Hetmanów była ona ściśle związana z ideologią szlachecko-konserwatywną.
Podobnie jak prawidłowości zewnętrzne, również prawidłowości wewnętrzne procesu historycznoliterackiego mają różny zakres, są mniej lub bardziej ogólne i w związku z tym układają się hierarchicznie. Ewolucja zasad określających epikę jako rodzaj literacki jest nadrzędna 30 — Zarys teorii literatury
465
Wyszukiwarka
Podobne podstrony:
KI1 Wspólne posiłki. Wspólne spożywanie posiłków to dobry sposób budowania wzajemnych więzi. Zgodni
skanuj0143 (11) Rozdział 6.2 Opisane wcześniej sposoby kompletacji zaliczamy do metod „człowiek do t
IMG?23 STRUKTURA Struktura (łac. structura "budowa, sposób budowania jakimś porządku. ) - spos
KI1 Wspólne posiłki. Wspólne spożywanie posiłków to dobry sposób budowania wzajemnych więzi. Zgodni
NoK23 mm iT Jak to wykorzystywać: jako sposób budowania więzi z przyjaciółmi. Gdy znasz kogoś dobrze
W04 - Zna podstawowe typy liderów opinii w intemecie, wie w jaki sposób budować relacje z
Metody projektowania modelu. W artykule (Brzózka, 2006) zostały opisane cztery sposoby budowania mod
IMAG0058 (3) (.iu 1 T^icmutu budowani1 tatusiu powieści kilku aMudy^łi autu1ów nv-zwai nryiyk „sztu
Nr. 47 PRZEGLĄD TECHNICZNY<)19 wych sposobów, możemy zupełnie spokojnie skopiować to, co z takiem
Marek Rymsza_Pracownicy socjalni i praca socjalna w Polsce 15 sposób budować spójność społeczności
DEMOTYWATORY RÓŻNE PACZKAP0 SZT FOTO (464) • USA różnią się z Rosją co do metod w
CCF20110131 002 (2) Sposoby mrożenia Mrożenie przeprowadza się różnymi sposobami. Jedną z najbardzie
16 Wytrzymałość ogólna elementów maszyi3.2 Budowa wykresu Sorensena Sposób budowania wykresu Sorense
464 465 (2) URAZY I USZKODZENIA SPORTOWE Ryc. 8. Zakres ruchomości kolana URAZY I USZKODZENIA SPORTO
464 465 (3) silenie zjawiska mikrofonowego obserwuje się w oszczędnościowych lampach żarzonych bezpo
więcej podobnych podstron