488,489

488

Teorie literatury XX m

teratury, objaśniając jakiś wiersz, chciałby uwewnętrznić cele i prze k< nut li historyka, w efekcie powstałoby wyjaśnienie, które nie nosiłoby ż.adiiyf znamion literaturoznawczych, oraz twór językowy [piece of languagt |, kil rego nie uznawalibyśmy już za wiersz, ponieważ słownik opisu nic w sobie nic, co pozwoliłoby na plan pierwszy wysunąć jego właściwo . 1f etyckie. I odwrotnie: jeśli zapis wydarzenia historycznego czytano I•> ( dziś jest w modzie) z uwypukleniem efektów metaforycznych, strategii ni racyjnych i afektywnych źródeł tak zwanej oczywistości, w efekcie powił by przedmiot semiotyczny, wobec którego niewłaściwe byłoby postawił podstawowego pytania historycznego: co się wydarzyło?²⁷

Podmiot Podobnie z podmiotem. Podmiot retoryczny, w przeciwieństwie do pdB retoryczny fy epistemologicznego, to podmiot „zawsze i od razu przypisany do mir|nj czy społecznych norm i standardów, które go tworzą i umożliwiają lucjt działanie”²⁸. Tak jak nie ma jednego słownika, za pomocą którego mniiw wać rzeczywistość (a zatem nadawać jej sens), tak nie ma też jednego poa który ów słownik mógłby traktować jako słownik ostateczny. Różnice U tyczą jedynie osobnych dyscyplin, jak na przykład astrofizyka, biologia lama czy wiedza o literaturze, lecz przebiegają w obrębie danych dw Z pragmatystycznego punktu widzenia różnice między poszczcgólnyiflf mi metodologicznymi w wieku XX nie tylko odpowiadają różnym nI( powoływanym do opisu literatury, ale dowodzą odmienności samego pi tu: skoro nie ma jednego słownika teoretycznoliterackiego, to nic urn t^Jnej, to znaczy niezależnej od wielu opisów, literatury²’.

Konsekwencje dla teorii

lonsekwencje Stosunek pragmatyzmu do teorii jest dość prosty. W roku 198 a mi hitf ^>r*⁹dlabada^{U f}'^ca^ lⁿqmry"ukazał się prowokacyjny artykuł Stevcna Knappa 1 W.il literackich Michaelsa, zatytułowany Againsł Theory (Przeciwko teorii). Alltorw w nim, że argumenty teoretyczne w interpretacji literatury nic nują /.u sekwencji i teoria hteratury powinna po prostu złożyć broń'". |< • 111 y 1

’⁷ S. Fish, Looking E/sewhere: CulturaI Studia and Interdiscip/inarity, | w | tdt>H Correctness...,op. cit., s. 85.

*' Idem, Interpretacja, retoryka,polityka..., op. cit., s. 367.

** Podobnie uważa Gadamcr: „badana rzecz jawi nani się jako prawdziwie Ul( dzięki temu, kto umie nam ją właściwie ukazać*- H.-G. Gadamcr, l‘>awdn jT rys hermeneutykifilozoficznej, tłum. B. Baran, Kraków 1993,*. 171, l'Vih powij nak: „dopiero dzięki temu, kto umie nam ją przekonująco pokazać" Uululi a III” ściwic”a „przekonująco"to różnica między hermeneutyką a pragmatyzmem, Zob.S. Knapp, W.B. Michaele, Against Tbeory,„Criticul Inąulry" 19*1,1 *,111*1 nji ułożono następnie cały tom: Against Theoty: l.iterary Studia and the A.', ni p| red. WJ.T. Mitchell, Chicago 1 <>K ę.

H 1'iugmutyzm

489

m w sporze, który rozgorzał po publikacji tego artykułu, był Stanley Ftsh, Jy aigimientował następująco: wszelka teoria jest przedsięwzięciem bezna-jHlty m. albowiem chcąc ją sformułować, trzeba wyjść poza obszar lokalnych Bnuń i podać je nieuprzedzonemu oglądowi, co jest niewykonalne, bo nie ł kategorii, które z tego obszaru by nie pochodziły. Innymi sł<>wy j< py tuk mocno spojeni ze światem, że zdystansowanie się odeń - elementarny warunek teorii — nie jest w ogóle możliwe. Z tego powodu teoria nie może mieć żadnych konsekwencji dla praktyki, albowiem nie może mieć konsekwencji coś, czego nie ma. Uniwersalna teoria zaś nie istnieje, albowiem zawsze jest tylko generalizacją poczynioną na podstawie cząstkowej, skon-tekstualizowanej praktyki. Nie neutralizuje też prywatnych interesów, gdyż jedynie podnosi lokalne roszczenia do rangi ogólnego wymogu”.

Wszyscy pragmatyści, uwalniając się od teorii w sensie ścisłym, pragną zanurzyć nas w żywiole przygodnego życia, z którego nie sposób się - niczym baron Munchhausen za własny harcap -wyciągnąć³¹. Za Williamem Jamesem, Richardem Rortym i Stanleyem Fi-shem można przyjąć, że zarówno podmiot, jak i prawda są e f e k t e m, a nie przyczyną doświadczenia, którego nie można oddzielić ani od kulturowego kontekstu, jaki nim steruje, ani od sfery społecznych negocjacji nadających mu jakąkolwiek prawomocność. Klu-

Przeciwko teorii

^Bii i moi.ogia - według Rortyego, ^■d W Filozof ii jako zwierciadle na-Hflg/g) śladem Heideggera krytyki łullnki, teoria adekwatnych pr/.edsta SLltlńtyeli gwarantem jest podmiot (tflklany w rzeczywistość poznawaną, pę zmierzającą do pewności Rorty jpwu ..wynikiem manipulowania Vor-Iłtyi7/ | pt /.odstawieniami]”.

||| i/m stanowisko filozoficzne, we-którego poszczególne części systc ■li Jllkiejś całości nabierają znacze-plcro przez odniesienie do owej Według Rortyego, ludzie zmie-|'i . konania nie dlatego, że ^^■jytndają cne rzeczywistości, lecz pi In lepiej pasowały do innych prze-lub by zbudować wśród nich ro-Anowugi Konsekwencją postawy |nc| jest dla Rortyego zniesie-lt między dyskursem filozoficz-ii Iii. i,k kim,gdyż w obydwu przy-li muiny do czynienia z tym sa-Htiiokicacyjnym i wyobraźniowym

luli, Interpretacja, retoryka, polityka..., op. cit., s. 333.

iijwodii argument Ftsha przeciwko Nowemu Historyzmowi brzmi następująco: łyd tc nasze działania są historyczne i okolicznościowe i ich sens nic wynika z odludnej transcendentnej lub transcendentalnej zasady, nie istnieje coś takiego jak tt u.1 >.kuli historyczności”, czyli nic ma metod bardziej historycznych od innych, yi musi - powiada Flsh - to nic opcja, ale konieczność”. W związku z tym w spór

yi ........ wdają się jedynie rozmaite historyzmy, albowiem „nic ma opozycji między

Hm ni a czymś innym, ponieważ to coś innego w ogóle nic istnieje”. Z tego powolni l imu nazywać się historystą, chyba ż.c ktoś zechce być teoretykiem historii, co *1 niewykonalne, albowiem także oznacz.ałoby to usunięcie się poza obszar histo-hM‘i toż jest niemożliwe, Zol). S. Flsh, The Folder Fu pen, | w: | idem, Frofeisional Cor-

III II/' i//.,S, 1)7 I -| I

Uniwersalna teoria nie może istnieć

Żywioł przygód nego życia