CCF20090514046

196 II. Struktura nauki

ma on idealne kształty, ale że da się toczyć, dzięki czemu nadaje się na przykład do gry w bilard lub kręgle.

W każdym razie nie ma żadnych powodów, by uważać, że pojęcia idcalizacyjnc w rodzaju punktu materialnego nie odnoszą się do przedmiotów rzeczywistych. Tym bardziej że odnoszą się do nich lub nie zależnie od kontekstu teoretycznego. Ten sam przedmiot w jednym kontekście może być punktem materialnym, w innym bryłą. Podobnie jak ten sam przedmiot może być w jednym kontekście kulką, w innym koralikiem.

12. Problem redukcji i jedności nauki

ilość nauki ko jedność jej języka

W skład „poglądu otrzymanego” wchodzi między innymi teza o jedności nauki. Dobitnym wyrazem siły przekonania ojej słuszności jest wielotomowe przedsięwzięcie wydawnicze pod nazwą International Encyclopedia of Unified Science pod redakcją Car-napa, Neuratha i Morrisa (1938-1970). Pojęcie jedności nauki jest jednak wieloznaczne. Po pierwsze, można jedność nauki rozumieć jako jedność jej języka. Wyraża się ona w koncepcji redukcji nauk do jednej nauki podstawowej, sformułowanej w On Reduction¹¹. Zgodnie z nią, teoria T_t redukuje się do teorii 7'₂, jeżeli wszystkie dane obserwacyjne wyjaśnione przez T_t dadzą się wyjaśnić przez 7',. W takim wypadku terminy teoretyczne teorii T, można po prostu wyeliminować na korzyść terminów teoretycznych teorii T_v Takie pojęcie redukcji jest jednak bardzo ubogie w treść. Niezależnie od rozumienia terminu „obserwacyjne” - absolutnego lub względnego - i rozumienia terminu „wyjaśnienie” - klasycznego lub bardziej nowoczesnego - sprowadza relację redukcji do relacji „bycia lepszą teorią od”, a pojęcie jedności nauki do jej postępu.

hiość praw

Bardziej wymagającą koncepcją jedności nauki jest koncepcja jedności praw. Zgodnie z nią, prawa każdej nauki redukują się, albo zostaną zredukowane po dokonaniu odpowiedniego postępu poznawczego, do praw nauki bardziej podstawowej, a w ostateczności do jednej nauki podstawowej, którą jest fundamentalna fizyka. „Rcdu-

⁷⁷ J. Kcmeny, P. Oppcnhcim, On Reduction, „Philosophical Studies” 1956, nr 7, s. 6-19.

kują się do” znaczy „można wyprowadzić z". Wedle lej koncepcji, ^N prawa nauk społecznych redukują się do praw psychologii, te do praw fizjologii czy biologii, te do praw fizyki i chemii, a prawa chemii do praw fizyki. Tezę tę nazywano fizykalizmem.

Pt obielił] leditkcjl pomocą pomostu

Żeby jednak można było wyprowadzić prawa sformułowane w języku jednej nauki z praw sformułowanych w języku drugiej nauki, potrzebne są zdania łączące jedne z drugimi. Zupełnie tak samo jak w przypadku rozważanego w rozdziale II, p. 2 problemu redukcji zdań teoretycznych do zdań obserwacyjnych, który usiłowano rozwiązać za pomocą pojęcia reguł korespondencji. W przypadku redukcji nauk Ernest Nagel⁷⁸ analogiczną rolę powierzył tak zwanym prawom pomostowym (bridge laws). Mają one służyć niejako przekładowi praw języka teorii redukowanej na prawa wyprowadzalne z praw teorii redukującej: prawa teorii redukowanej 7', mają wynikać logicznie z koniunkcji praw teorii redukującej T, i praw pomostowych B^r>. Na przykład termodynamika redukuje się do mechaniki statystycznej, gdy przyjąć prawo pomostowe, wedle którego temperatura gazu jest proporcjonalna do średniej energii kinetycznej jego cząsteczek.

Przeciw tej koncepcji wysuwano wiele zastrzeżeń. Po pierwsze, status praw pomostowych jest niejasny. Na przykład gdyby samo prawo współzmienności temperatury i średniej energii kinetycznej cząstek wystarczało do autentycznej redukcji termodynamiki, to za pomocą arbitralnie ustalonych „praw” można byłoby redukować różne teorie do teorii niemających z nimi nic wspólnego. Autentyczna redukcja wymaga wyjaśnienia współzmienności, które najlepiej osiągnąć dzięki identyfikacji temperatury i średniej energii kinetycznej⁸⁰. Po drugie, teorie różnych dziedzin mogą zakładać odmienne idealizacje i dlatego jest wysoce wątpliwe, czy między prawami dwóch różnych teorii da się ustalić ściśle dedukcyjne związki.

Postulat redukowalności nauk jednak długo wydawał się bardzo atrakcyjną zasadą metodologiczną. W obliczu sukcesów redukcji optyki do teorii elektromagnetycznej i spodziewanej redukcji genetyki Mendla do biochemii oczekiwano, że programy redukcjonistyczne

⁷⁸ Zob. E. Nagel, Struktura nauki, tłum. J. Giedymin, B. Rassalski, M. Eilstein, Warszawa 1970.

⁷⁹ Schemat redukcji bardziej szczegółowo omówię w rozdziale III, p. 3.

⁸⁰ Zob. L. Sklar, Types of Intertheoretic Reduction, „The British Journal for the Philosophy of Science" 1967, nr 18: R. Causcy, Unity of Science, Dordrecht 1977.