CCF20100206034

Cytologia i Histologia

można je obserwować jedynie przy użyciu mikroskopu elektronowego i to najlepiej po utrwaleniu w osmie. Ultrastruktur tych nie oddziela od cytoplazmy żadna błona biologiczna. Z wyglądu przypominają zawsze „spłaszczone grzybki”, a ściślej mówiąc są kształtu sferoidalncgo (por. Ryc. 21).

Z punktu widzenia chemicznego w rybosomach występują dwa zasadnicze składniki:

1. Rybosomalny RN A;

2. Białka: zasadowe — strukturalne oraz kwaśne — enzymatyczne.

Ogólnie rzecz biorąc rybosomy organizmów różnią się dość istotnie rodzajami białek i rRNA. Zasada jest stosunkowo prosta — im bliżej gatunki są spokrewnione tym podobniejsze są składniki rybosomów, np. kręgowce różnią się między sobą jedynie sekwencją pojedynczych aminokwasów, natomiast w porównaniu z Procaryota większością. Proporcje wagowe RNA/białko są także bardzo zróżnicowane, ale ogólnie można powiedzieć, że w rybosomach eukariotycznych wynoszą ± 2:1, natomiast w prokariotycznych ± 1:1.

Każdy kompletny iybosom składa sie zawsze z dwóch podiednostek — większej i mniejszej. Ze względu na rozmiary i występowanie można te organella podzielić na dwa rodzaje:

1. Tzw. rybosomy małe. występujące nJProcatyota oraz w plastydach i mitochondriach u Eucary-ota (typu prokariotycznego). Przeciętnie ich masa wynosi ok. 2,5 x 10⁶ daltonów (Da), podjed-nostka większa ma stałą sedymentacji Svedberga 50S, a mniejsza 30S — zaś połączone w funkcjonalną całość 70S. Tego typu rybosomy nie są związane z błonami:

2. Tzw. rybosomy duże, występujące w cytoplazmie komórek eukariotycznych (typu eukariotycznego). Przeciętnie ich masa wynosi ok. 4,8 x 10⁶ Da , podjednostka większa ma stałą sedymentacji 60S, mniejsza 40S, cały rybosom SOS. Zwykle tego typu rybosomy występują związane z błonami retikulum — stąd nazwa retikulum endoplazmatyczne granularnc (ERg), (por. Ryc. 12), rzadziej jako wolne w cytoplazmie.

UWAGA: 1. Stała Svedberga odzwierciedla raczej stosunek gęstości struktury' niż jej masę, stąd

takie dziwne, pozornie nielogiczne, wyniki dodawania stałych poszczególnych pod-jednostek.

2. Skupienie rybosomów połączonych jedną nicią mRNA nazywa się polirybosomem albo polisomem.

Liczba rybosomów zależy' od aktywności metabolicznej komórki. Szczególnie duża jest w komórkach szybko dzielących się oraz w produkujących dużo białek „na export i może wynosić szacunkowo ponad 50 tysięcy (co stanowi ok. 25% masy całej komórki!).

U Procaryota rybosomy powstają w cytoplazmie w wyniku dość prostej agregacji składników. U Eucaryota proces jest skomplikowany — rRNA powstaje głównie w jąderku i tam zostaje „opatrzony” białkami w wyniku czego powstają duże kompleksy rRNA-białko. które można nazwać pierwotnymi podjednostkami. Zanim te agregaty dostaną się do cytoplazmy poddane zostają kilkustopniowej procedurze, tzw. dojrzewania. Później, już jako gotow'e podjednostki, wędrują do cytoplazmy i tam łączą się w kompletne rybosomy.

UWAGA: 1. Matrycą dla rRNA są odcinki rDNA.